BOZKIRLI BİR TARİHÇİ FARUK SÜMER’İN TÜRK TARİHÇİLİĞİNE KATKILARI
Mustafa AK *
GİRİŞ
Faruk Sümer 1924’te Konya Bozkır ilçesine bağlı Akçapınar köyünde doğdu. İlk ilim tahsilini ailesinden aldı. 1943 yılında İstanbul Haydarpaşa Öğretmen okulundan mezun oldu. Daha sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih bölümüne kaydoldu.1948 yılında bu bölümden mezun oldu. Tahsil hayatını Ankara Üniversitesi Dil , tarih, coğrafya fakültesi Orta çağ tarihi kürsüsünde doktorasını tamamladı. 1950-1951 arasında Süleymaniye Kütüphanesinde memur olarak çalıştı. 1953 yılında asistan adayı, 1954 yılında asistan oldu. 1955 yılında doçent oldu. 22 Mayıs 1970 yılında profesör oldu. 1974 yılında Ortaçağ tarihi kürsüsünde başkan oldu. 1982 yılında üniversiteden emekliye ayrıldı. 1995’te karaciğer kanserinden vefat etti.1 Eserleri Faruk Sümer’in en önemli eserlerinden birisi Oğuzlar( Türkmenler) Tarihleri- Boy teşkilatı destanları isimli eserdir. Anadolu’daki Türk-İslam tarihinin en önemli devletlerinden ikisi olan Selçukluların ve Osmanlıların kurucu unsuru olan Oğuz boyları hakkında bilgi verilmiştir. Oğuzların kaç boya ayrıldıkları ve tarihteki önemleri üzerinde durulmuştur. Oğuzların Anadolu’da yerleştikleri bölgeler ve bu bölgelerdeki faaliyetleri anlatılmıştır.
Bu eserde
Oğuzların destanlarından yola çıkılarak sosyal hayatları üzerinde bilgi verilmiştir. 2 Faruk Sümer’in ikinci eseri Safevi devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türkmenlerinin Rolü: Şah İsmail ile halefleri ve Anadolu Türkleri isimli eserdir. Bu eserde İran’daki Safevi devletinin Anadolu’dan giden Türklerin çoğunlukta olduğu Türkmenler tarafından kurulduğu belirtilmiştir. O dönem Safevi devlet adamlarının hangi Türkmen
*
1
Öğretmen. Milli Eğitim Bakanlığı.
M. Ali UZ, Bozkır’ın Yetiştirdiği Değerler Bozkırlı Bazı Din ve İlim Adamları, Araştırmacı- Yazarlar, Bozkır’ın Dünü ve Bugünü Sempozyumu, Kasım 2007, s.229 2 Ayhan, YÜKSEL, “Faruk Sümer”,DİA, c. 38, İstanbul 2010, s. 133-134
1080
BOZKIRLI BİR TARİHÇİ FARUK SÜMER’İN TÜRK TARİHÇİLİĞİNE KATKILARI
boylarından olduğu kaynaklara dayalı olarak tespit edilmiştir. Özellikle Dulkadirlü ve Tekelü Türkmenleri üzerinde önemle durulmuştur. Safevi devletinin Şah Abbas’tan itibaren Türkmenlerin devlet kademelerinden tasfiye edildiğinin önemle üzerinde durulmuştur.3 Faruk Sümer Türklerde Atçılık ve Binicilik isimli eserinde alan araştırması yapmıştır. Binit takımıyla ilgili bilgileri ve binit takımına dair deyimleri de içermektedir.4 Türkün Kanadı olarak isimlendiren atın ve biniciliğin Türk hayatında çok önemli yeri vardır. Günümüzde at ile ilgili deyimler yaygınlıkla kullanılmaktadır. Faruk Sümer Karakoyunlular :
Başlangıçtan Cihan-Şah’a kadar isimli eserinde
Karakoyunlu ulusunun kabilevi bünyesiyle bu ulusun kurmuş olduğu devletin siyasi tarihi ele alınmaktadır. 5 Karakoyunlular 1351-1469 yılları arasında Irak, İran ve Doğu Anadolu’da hüküm süren bir Türk beyliğidir. Kurucusu Bayram Hoca olup bu devlet Doğu Anadolu bölgesinin Türkleşmesinde etkileri olmuştur. Bu devletin Şiiliğe karşı meyli olduğuna dair yaygın görüşü de delilleriyle çürütmüştür.6 Faruk Sümer eski Türklerde Şehircilik isimli eserinde Göktürkler, Uygurlar, Çiğiller, Tohsılar, Karahanlılar ve Oğuzlarda şehircilik anlatılmıştır.7 Türklerin İslam öncesi dönemde şehir kurma olayının yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti olan Uygurlar ile başlatır. Yabanlu Pazarı: Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar isimli eserinde Kayseri Pazarören’de kurulan fuardan bahsedilen eserde ayrıca Zamantı Kalesine ait tespitlerle İbn Abdüzzahir’in Ravzatü’l – behiyeti’z-zahire adlı eserinden I. Baybars’ın 1277 Anadolu seferine dair bölümün tercümesi verilmektedir.8 Kuran-ı Kerim’de anlatılan Ashab-ı Kehf kıssasının Afşin varyantını anlattığı Ashab-ı Kehf/Yedi Uyurlar isimli eseri önemlidir.9 Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu Türk beylikleri isimli eserinde daha önce yayınlanan incelemelerin yeniden gözden geçirilmiş şekli olan kitapta Selçuklular devrinde Mengücüklüler, Saltuklular, Ahlatşahlar ve Dilmaçoğullarının rolleri konu edilmiştir.10
3
Faruk SÜMER, Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü: Şah İsmail ile Halefleri ve Anadolu Türkleri, Ankara 1992 4 Ayhan, YÜKSEL, “Faruk Sümer”,DİA, c. 38, İstanbul 2010, s. 133-134 5 Faruk SÜMER, Karakoyunlular : Başlangıçtan Cihan- Şah’a Kadar , Ankara 1992, 6 Faruk SÜMER, Karakoyunlular, DİA , c.24, İstanbul 2001 ,s.434-438 7 Rana Ece KARAHAN, Eski Türklerde Şehircilik, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 48, Erzurum 2012, s. 425-440 8 Ayhan, YÜKSEL, “Faruk Sümer”,DİA, c. 38, İstanbul 2010, s. 133-134 9 Ayhan, YÜKSEL, “Faruk Sümer”,DİA, c. 38, İstanbul 2010, s. 133-134 10 Faruk , SÜMER, Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu Türk Beylikleri , Ankara 1992
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
BOZKIRLI BİR TARİHÇİ FARUK SÜMER’İN TÜRK TARİHÇİLİĞİNE KATKILARI
Karadeniz bölgesinin Türkleşmesinde etkili bir rol oynayan Çepniler’in tarihini Çepniler: Anadolu’nun Bir Türk Yurdu Haline Gelmesinde Önemli Rol Oynayan Oğuz Boyu isimli eserinde anlatmıştır.11 Türk Devletlerinde Tarihinde Şahıs Adları isimli eserinde Türklerde ad verme ilgili geleneklerden sonra Göktürklerden Osmanlılara kadar Türk devletlerinde kullanılmış olan kişi adları incelenmiş, dolayısıyla Türk devletlerinin özellikleri, kişi adlarının anlamları, bu kişilerin biyografileri yanında birçok gelenek ve görenek hakkında bilgi verilmiştir.12 Faruk Sümer’in ayrıca çeviri kitapları da vardır. Ebu Bekir Tihrani’nin Akkoyunlu tarihini anlatan Kitab-ı Diyarbekriyye isimli eseri Necati Lugal ile birlikte Farsçadan tercüme etmişlerdir. Ali Sevim ile birlikte yayınladıkları İslam kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı: Metinler ve Çevirileri isimli eserde Malazgirt Savaşına farklı kaynakların bakış açılarına göre değerlendirme yapılmıştır.13 Ayrıca bazıları küçük bir kitap hacmindeki makaleleri arasında
Osmanlı Devrinde
Anadolu’da Kayılar, Çukurova Tarihine Dair Araştırmalar, Anadolu’da Moğollar sayılabilir.14 Sonuç: Bozkır Akçapınar köyünde doğan tarihçi Faruk Sümer Ortaçağ Türk tarihinin pek çok meselesi ile ilgili kitap, makale ve ansiklopedi maddesi yazmıştır. Oğuzlar isimli eseri bu Türkiye’de bu alanda kaynak kitaplardandır. Malazgirt Savaşı ile ilgili Ali Sevimle beraber yapılan çeviri-derlemede bu savaşın farklı kaynaklardan aydınlatılması sağlanmıştır. Safevi devletinin kurulmasında Anadolu Türkmenlerinin rolüne dikkat çeken eseri bu alanla ilgili önemli bir boşluğu doldurmuştur.
11
Faruk SÜMER, Çepniler, İstanbul 1992, s.1-140 Ayhan, YÜKSEL, “Faruk Sümer”,DİA, c. 38, İstanbul 2010, s. 133-134 13 Ayhan, YÜKSEL, “Faruk Sümer”,DİA, c. 38, İstanbul 2010, s. 133-134 14 Ayhan, YÜKSEL, “Faruk Sümer”,DİA, c. 38, İstanbul 2010, s. 133-134 12
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
1081
1082
BOZKIRLI BİR TARİHÇİ FARUK SÜMER’İN TÜRK TARİHÇİLİĞİNE KATKILARI
ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR
