PROF.DR.ERSAN BOCUTOĞLU
MAKRO İKTİSAT KEYNESYEN TEORİ VE POLİTİKALAR
GENİŞLETİLMİŞ VE GÖZDEN GEÇİRİLMİŞ ÜÇÜNCÜ BASKI
DERYA KİTABEVİ TRABZON 2004
II
MAKRO İKTİSAT
© Bütün hakları yazarına aittir. 5876 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince, sahibinden yazılı izin alınmaksızın eserin tamamının veya bir kısmının basılması, yayımlanması, fotokopi edilmesi veya herhangi bir yöntemle çoğaltılması, başka bir dile çevrilmesi ve dağıtılması yasaktır. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.
Şekillerin Çizimi Prof.Dr.Kenan ÇELİK
Birinci Baskı, Derya Kitabevi,1997, Trabzon İkinci Baskı, Derya Kitabevi, 2001, Trabzon Üçüncü Baskı, Derya Kitabevi, 2004, Trabzon
İsteme Adresi DERYA KİTABEVİ Uzun Sokak No: 85 Telefaks: 0 462 321 03 94 TRABZON
BOCUTOĞLU
Bu kitabı Babam Mehmet BOCUTOĞLU’nun aziz hatırasına ithaf ediyorum.
III
IV
MAKRO İKTİSAT
BOCUTOĞLU
V
“... Makro İktisat nispeten yeni ve eksik bir bilim dalıdır. Makro iktisatçının ekonomik olayların gelecekte alacağı şekli tahmin kabiliyeti, meteoroloji uzmanının gelecek ayın hava şartlarını tahmin kabiliyetinden daha iyi değildir. Fakat, sizin de takdir edeceğiniz gibi, makro iktisatçı ekonomik sistemin nasıl işlediği konusunda oldukça fazla bilgiye sahiptir. Bu bilgi, hem iktisadi olayların açıklanmasında hem de iktisat politikalarının oluşturulmasında çok yararlıdır.” N. Gregory Mankiw
VI
MAKRO İKTİSAT
BOCUTOĞLU
VII
ÖNSÖZ Ars longa vita brevis. Hippokrates Elinizde bulunan kitap, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültelerinde okutulan Makro İktisat, Makroekonomik Analiz ve İktisat III dersleri için ders kitabı olarak hazırlanmıştır. Kitabın belli başlı özellikleri şöyle özetlenebilir: Makroekonomik teorinin tamamını bir yarıyılda öğretmeye kalkmanın doğuracağı pedagojik zorluklar göz önüne alınarak, kitapta Makro Ekonomik Teorilerin tamamı değil, sadece Keynesyen Makro İktisat Teorisi esas alınmıştır. Öğrenciler Keynesyen Teoriyi hazmettikten sonra dilerse Klasik, Monetarist, Yeni Klasik ve Yeni Keynesyen Makro İktisat Teorilerini başka kaynaklardan kolayca öğrenebilirler. Daha fazla bilgi edinmek isteyen okuyuculara ve öğrencilere; Klasik, Keynesyen, Paracı, Yeni Klasik ve Yeni Keynesyen Makro İktisat Teorilerinin karşılaştırmalı olarak ele alındığı “Karşılaştırmalı Makro İktisat: Teoriler ve Politikalar” adlı kitabımı salık veririm.
VIII
MAKRO İKTİSAT
Makro İktisadı öğrenciye kolay özümletmenin bir yolu da, Batı Dünyasında olduğu gibi Makro İktisat ders kitaplarını giriş seviyesinde, orta seviyede ve ileri seviyede olmak üzere üç farklı düzeyde hazırlamak olabilir. Bu açıdan bakıldığında bu kitap orta seviyede bir Makro İktisat ders kitabıdır. Kitapta Keynesyen Makro İktisat, “Ders Kitabı Modelleri” adı verilen üç model çerçevesinde ele alınmaktadır. Bu modeller sırasıyla Basit Keynesyen Model, IS-LM Modeli ve Toplam Talep-Toplam Arz Modelidir. Yukarıda yapılan açıklamalarla birlikte değerlendirildiğinde bu kitap, Keynesyen Makro İktisat Teorisinin ders kitabı modellerini öğretmek üzere, orta seviyede yazılmış bir ders kitabıdır. Kitabın analitik çerçevesinin çizilmesinde Howard R. Vane ve John L. Thompson’un “Current Controversies in Macroeconomics, An Intermediate Text” (Edward Elgar Publishing Limited, Worchester, 1992) adlı eserindeki yaklaşımı benimsenmiştir. Çerçevenin içi Michael Parkin’in “Economics” (Addison-Wesley Publishing Company, 1990); Robert E. Hall ve John B. Taylor’un “Macroeconomics: Theory, Performance and Policy” (W.W. Norton&Company, 1986) ve R. Dornbush ve S. Fisher’in “Macroeconomics” (McGraw-Hill International Editions, 1978) ve Brian Snowdown, Howard Vane ve Peter Wynarczyk’in “A Modern Guide to Macroeconomics: An Introduction to Competing Schools of Thought” (Edward Elgar,1998) adlı eserlerinden yararlanılarak doldurulmuştur. Kitapta bazı yenilik teşebbüsleri bulunmaktadır: 1. Kitabın milli muhasebe, işsizlik ve enflasyon ile ilgili bölümlerinde Türkiye’de izlenen hesaplama yöntemleri ön plana çıkarılmıştır. Milli Muhasebe hesaplarındaki teorik esasların yanında, ülkemizdeki uygulamalara ağırlık verilmiş, öğrenciye Devlet İstatistik Enstitüsü’nün Milli Muhasebe Sistemi tanıtılmaya çalışılmıştır. Gayri Safi Milli Hasıla, işsizlik ve enflasyonla ilgili konular örneklendirilirken Türkiye’de izlenen hesaplama teknikleri ve Türkiye ile ilgili en son veriler kullanılmıştır. 2. Türkiye, 1 Ocak 2005 tarihi itibariyle mevcut para birimi Türk Lirasını (TL), Yeni Türk Lirası (YTL) adı verilen yeni bir para birimi ile değiştirecektir. Değiştirme işleminde TL’den altı sıfır atılacaktır. Buna göre, 1 YTL = 100 Yeni Kuruş (YKr) ’tan oluşacaktır. Bu geliş-
BOCUTOĞLU
IX
me göz önüne alınarak kitaptaki örnekler mümkün olduğu ölçüde Yeni Türk Lirası (YTL) cinsinden verilmeye çalışılmıştır. 3. Türk sosyal bilim öğrencilerinin matematiğe karşı hoşnutsuzlukları göz önünde tutularak kitaptaki matematiksel ifadeler olabildiğince basitleştirilmiş, denklemlerin elde edilmesindeki işlemler adım adım gösterilmiş; değişkenler, katsayılar, fonksiyonlar, doğru denklemleri ve genel denge denklemleri zengin örneklerle açıklanmıştır. 4. itapta her bölümün sonuna, konu ile ilgili sorular eklenmiştir. Sorular konuyu anlayıp anlamadığınızı test etmek amacıyla tasarlanmış olup, sizleri öğrenme sürecine daha aktif olarak katılmaya davet etmektedir. Burada öğrencilerimize bazı tavsiyelerde bulunmak isterim. Ülkemizde öğretimin ezberciliğe dayandığı konusundaki eleştirilerin büyük ölçüde haklı olduğunu söyleyebilirim. Maalesef öğrencilerimizin çoğu bilgi edinmeyi değil, ders geçmeyi hedef almaktadır. Bu yanlış yönelimde hangi faktörlerin rol oynadığı hususu konumuzun dışındadır. Üniversitelerin, düşünmenin öğretildiği kurumlar olduğunu aklımızda tutarsak, ezberciliğin yol açabileceği tehlikeleri daha kolay kavrayabiliriz. Şüphesiz ezberleme yeteneği, düşünme sürecinde kullanacağımız yapı taşlarının depo edilmesinde önemli bir araçtır. Aracı amaç haline getirmek, düşünme yeteneğimizi dumura uğratma tehdidi taşır. Bu nedenle, kitaptaki modelleri ezberlemeye kalkmayın, öğrenmeye çalışın. Bu nasıl mümkün olabilir ? Tavsiyelerim şunlardır: 1. Türkçe bu kitabın anahtarıdır. Öyleyse Türkçe’nizi geliştirin. Üniversiteye girebilmek için aldığınız Türkçe dersleri ve kursların yeterli olduğunu düşünmeyin. Çeşitli edebiyat ürünleriyle birlikte meslek kitapları da okuyun. Her gün mutlaka bir gazetenin ekonomi sayfasına göz gezdirerek, televizyonlardaki ekonomi programlarını izleyerek ekonomi gündemini takip edin. Özellikle makro iktisat dersi günlük hayatımızın bir parçası olduğu; işsizlik, enflasyon, büyüme, iktisadi refah, tüketim, tasarruf, yatırım, bütçe ve bütçe açıkları, vergiler, kamu harcamaları, sübvansiyonlar, ithalat, ihracat, dış ticaret dengesi, emisyon, iç ve dış borçlar, ödemeler bilançosu, yabancı sermaye, fiyat, faiz, ücret, döviz kuru, verimlilik, parlamento, hükümet, siyasi partiler, merkez bankası, menkul kıymetler borsası, sermaye piyasası kurulu, işçi ve işveren sendikaları, çı-
X
MAKRO İKTİSAT
kar gurupları, lobiler, IMF, Dünya Bankası, İstikrar Programları, Stand By Anlaşmaları, Niyet Mektupları hepimizi ilgilendirdiği için bu konuları sadece ders kitaplarından öğrenemeyiz. Bu nedenle ekonomi haberlerini muntazaman izlemeyen bir makro iktisat öğrencisi, haritasız turiste benzer, kolayca yolunu kaybeder. Mümkünse mesleki bir dergiye abone olmalısınız. 2. Alt sınıflarda aldığınız matematik, istatistik, iktisada giriş ve mikro iktisat derslerinde okutulan bilgiler makro iktisadın temellerini oluşturur. Özellikle doğru denklemleri, doğrunun eğimi, doğrunun paralel kayması, doğrunun eğiminin değişmesi, fonksiyonlar, türev, indekslerin hazırlanması, üretim faktörleri piyasaları, fiyat teorisi, piyasa türleri, piyasa dengeleri, maliyetler, fayda ve kar maksimizasyonu başta olmak üzere yeri geldikçe daha önce gördüğünüz diğer bilgilere de ihtiyaç duyacaksınız. Bu bakımdan yukarıda sayılan derslerin kitapları ve notları elinizin altında bulunmalıdır. 3. Kitabı okumaya önsözden başlamanızı tavsiye ederim. Bir konuyu anlamadan diğerine geçmeyin. Kitapta yer alan bölümler bir bütün halinde tasarlanmış olup mantıki olarak birbirleri ile ilişkilidir. Esasen kitapta tanıtılan modeller birbirinden üretilmiş olduğundan, ilk olarak Basit Keynesyen Modelleri iyi kavrayın. IS-LM Modeli, Basit Keynesyen Modelden; Toplam Talep-Toplam Arz Modeli de IS-LM Modelinden elde edilmektedir. Bu nedenle modelleri sırasıyla öğrenmeye çalışın. 4. Kitaptaki bilgi kutuları, ya bir önceki konunun daha iyi anlaşılması veya bir sonraki konuya hazırlık yapılması için konmuştur. Bu nedenle bilgi kutularını mutlaka okuyun. Bizde kitabın metin kısımlarını okumak; diğer kısımları yani önsözü, içindekileri, tabloları, dipnotları, ek açıklamaları ve yararlanılan kaynakları ihmal etmek adet olmuştur. Kitabın bir bütün olduğunu unutmayın. Kitabın düşünce olarak tasarlanmasından bugünkü hale getirilmesine kadar geçen sürede bir çok meslektaşımın yardımını gördüm. Kitabın seviye, kapsam ve iç düzeninin belirlenmesine katkılarından dolayı meslektaşlarım Prof. Dr. Kenan Çelik, Prof. Dr. Metin Berber, Prof. Dr. Rahmi Yamak, Prof. Dr. Prof. Dr. Hüseyin Dağlı, Prof. Dr. Ahmet Ulusoy, Doç. Dr. Harun Terzi,
BOCUTOĞLU
XI
Doç. Dr. Murat Kara, Yardımcı Doç. Dr. Haydar Akyazı, Yardımcı Doç. Dr. Bayram Güngör’e teşekkür ederim. Bütün bilimsel çalışmalar, netice itibariyle bilim adamının ailesinin maddi ve manevi fedakarlığı sayesinde gerçekleştirilebilmektedir. Sınırsız hoşgörüleri ve engin sabırları için eşim Şükran’a, oğlum Mehmet Tuğrul’a, oğlum Sertaç’a ve kızım Nisa’ya minnettarım. Kitaptaki bütün hata ve noksanların tek sorumlusu şüphesiz sadece benim. Öğrencilerimize ve okuyucularımıza faydalı olmasını ve sarf edilen emeğe değmesini dilerim. Ekim 2004, Trabzon
Ersan Bocutoğlu
XII
MAKRO İKTİSAT
