Aναλύοντας τη φιλοσοφία του Sartre μέσα από το έργο του

ΑΝΑΛΥΟΝΤΑΣ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ SARTRE ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΤΑΞΗ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2012-2013

Αναλύοντας τη Φιλοσοφία του Sartre μέσα από το έργο του

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

2

ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΗ - ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ - ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ

3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

4

ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ

5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

7

1.1.: Ετυμολογία της λέξης Φιλοσοφία

7

1.2.: Αντικείμενο της Φιλοσοφίας

7

1.3 : Κλάδοι Φιλοσοφίας

8

1.4 : Φιλοσοφικά ρεύματα

15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

19

2.1: Ερωτηματολόγιο

20

2.1: Γραφική παράσταση των αποτελεσμάτων των ερωτηματολογίων

21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ SARTRE

28

3.1.: Η Ζωή του Sartre

28

3.2.: Ο Υπαρξισμός του Sartre

31

3.3. : Πολιτικές θέσεις του Sartre για διάφορα ζητήματα

32

3.4. : Το έργο του Sartre

32

3.5. : Συνοπτική παρουσίαση των τριών έργων του Sartre που θα αναλυθούν

35

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : ΑΝΑΛΥΣΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΤΟΥ SARTRE ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΤΡΙΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ

38

4.1: Φιλοσοφικές ιδέες του Sartre στο θεατρικό έργο «Κεκλεισμένων των θυρών»

38

4.2: Φιλοσοφικές ιδέες του Sartre στο δοκίμιο «Ο Υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός»

39

4.3: Φιλοσοφικές ιδέες του Sartre μέσα από το λογοτεχνικό έργο του «Η Ναυτία»

40

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

42

ΤΕΧΝΗΜΑ

44

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

47

2


ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΟΜΑΔΑ 1 (Πίου) : 1. Γούτης Παναγιώτης 2. Κίτρινος Γεώργιος 3. Κρητίδης Ιωάννης 4. Πανωραία Καπερώνη 5. Κυριάκος Κορτσαλός ΟΜΑΔΑ 2 (philosoraptors): 1. Μιχαλόπουλος Μιχάλης 2. Σανιδάς Κωνσταντίνος 3. Σταυρόπουλος Ιάσονας 4. Χριστοδούλου Γεώργιος ΟΜΑΔΑ 3 (Αναγεννημένοι εγκέφαλοι): 1. Ζαχαρόπουλος Δημήτρης 2. Λεφάκης Γεώργιος 3. Παπαβασιλείου Φίλιππος 4. Χαλκιάς Μανώλης

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ 1. Γούτης Παναγιώτης 2. Γεώργιος Κίτρινος

ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1. Κουτσουδάκη Ευαγγελία 2. Πολυνίκης Τριγάζης

3


ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε θερμά για τη συμβολή τους στη διεξαγωγή της έρευνάς μας τους μαθητές του Πρότυπου Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών για τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων. Ευχαριστούμε ακόμη τον καθηγητής μας, κύριο Πολυνίκη Τριγάζη

για τις

ανακοινώσεις που υλοποίησε σχετικά με τη φιλοσοφία καθώς και την καθηγήτριά μας Ευαγγελία Κουτσουδάκη για τις πληροφορίες που μας έδωσε σχετικά με τη ζωή και το έργο του Sartre. Ευχαριστούμε επίσης τον καθηγητή μας, κύριο Καραχάλιο Μιχάλη για την ενδιαφέρουσα ανάλυση που μας έκανε για τη λέξη «ουσία» και το ρεύμα του υπαρξισμού. Ευχαριστούμε επιπλέον την καθηγήτριά μας, κυρία Αναστασία Τσιγώνη για την τόσο αναλυτική και ζωντανή παρουσίαση του λογοτεχνικού έργου του Sartre «Η Ναυτία». Ευχαριστούμε ακόμη τον Δρ Φιλοσοφίας κύριο Θεόδωρο Τσούχλα, για το χρόνο που μας αφιέρωσε για να μας ξεναγήσει στους χώρους μαθημάτων και τη βιβλιοθήκη της Σχολής ΦΠΨ του ΕΚΠΑ, καθώς και για τη συνέντευξη που μας παραχώρησε. Τέλος, ευχαριστούμε τους επιβλέποντες καθηγητές της Ερευνητικής Εργασίας μας, κυρία Ευαγγελία Κουτσουδάκη και κύριο Πολυνίκη Τριγάζη για την πολύτιμη βοήθεια, συμπαράσταση και καθοδήγηση στην εκπόνηση της παρούσας εργασίας.

4


ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ Ομάδα 1 : Η συμμετοχή μας σε αυτήν την ερευνητική εργασία είχε ως κίνητρο κάποιες συγκεκριμένες προσδοκίες που αφορούν τη γνώση της φιλοσοφίας. Πιο συγκεκριμένα επιθυμούμε να εμβαθύνουμε στο φιλοσοφικό στοχασμό μαθαίνοντας περισσότερα πράγματα για αυτόν. Με αυτόν τον τρόπο θα επιτευχθεί ταυτοχρονα η διεύρυνση των πνευματικών μας οριζόντων και θα πολλαπλασιαστούν οι γνώσεις μας και σε άλλους γνωστικούς τομείς. Τέλος θα επιχειρήσουμε μια εσωτερική αναζήτηση η οποία επίσης περιλαμβανόταν στις αρχικές μας προσδοκίες από το συγκεκριμένο μάθημα. Ομάδα 2 : Η επιλογή της συγκεκριμένης Ερευνητικής Εργασίας είχε ως έναυσμα την αγάπη και το ενδιαφέρον μας για το μάθημα της Φιλοσοφίας. Μελετώντας τα έργα του Sartre, ευελπιστούμε να μάθουμε περισσότερα για αυτήν και θα κατανοήσουμε, στο μέτρο του δυνατού, τα βαθιά νοήματα του υπαρξισμού. Πιστεύουμε δε ότι θα μας βοηθήσει σε μία βαθύτερη κατανόηση του «εγώ» και θα μας μυήσει σε φιλοσοφικές σκέψεις και αναζητήσεις. Ομάδα 3 : Η συγκεκριμένη ερευνητική εργασία μας προέτρεψε στο να παρακολουθήσουμε και να μάθουμε για φιλοσόφους και για την γενικότερη ουσία της φιλοσοφίας η όποια απασχόλησε πολλούς ανθρώπους ανά τους αιώνες και η οποία γεννήθηκε, άνθησε και ωρίμασε στη χωρά μας. Η εύρεση διαφόρων πληροφοριών για τους κλάδους και τα ρεύματα της φιλοσοφίας μας εντυπωσίασε στο να καταλάβουμε πως δημιουργήθηκε ένας βαθυστόχαστος τρόπος σκέψης απέναντι στο κόσμο. Ακόμα, η φιλοσοφική άποψη η όποια έγινε πρότυπο για πολλά άτομα μας έκανε ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί ήταν βασισμένη σε λογικές σκέψεις οι οποίες δεν αλλοιωνόντουσαν από τον εξωτερικό κόσμο .Ιδιαίτερα πιστεύουμε ότι η φιλοσοφία μπορεί να επιλύσει καθημερινά προβλήματα της ζωής και να προτείνει ουσιαστικούς αλλά μη δογματικούς τρόπους ζωής. Τέλος, το γεγονός ότι θα ασχοληθούμε με έργα του Γάλλου φιλοσόφου Sartre που επηρέασε πολλούς νέους του 20ου αιώνα, έθελξε περισσότερο την περιέργεια μας.

5


ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή εκπονήθηκε υπό την επίβλεψη των καθηγητών κυρία Ε. Κουτσουδάκη και κύριο Πολυνίκη Τριγάζη και εντάσσεται στα πλαίσια του μαθήματος της Ερευνητικής Εργασίας της Β΄Λυκείου. Η επιλογή του θέματος έγινε με κριτήριο το μεγάλο ενδιαφέρον μας για τη φιλοσοφία. Η εργασία χωρίζεται στο θεωρητικό και στο ερευνητικό μέρος. Στο θεωρητικό μέρος, αναφέρονται γενικές πληροφορίες για τη φιλοσοφία, τους κλάδους της, τα φιλοσοφικά ρεύματα, την απήχηση της φιλοσοφίας στο ευρύ μαθητικό κοινό και τέλος, τη ζωή και το φιλοσοφικό έργο του Σαρτρ. Στο ερευνητικό μέρος, αναφέρονται τα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν σχετικά με τη γνώση των μαθητών του σχολείου μας για τη Φιλοσοφία, τα αποτελέσματα των οποίων δίνονται με διαγράμματα. Επίσης, στο πλαίσιο της έρευνας,

ερευνώνται, αναλύονται και

καταγράφονται οι φιλοσοφικές ιδέες του Sartre όπως αυτές αναδεικνύονται μέσα από την ανάλυση τριών επιλεγμένων έργων του: το θεατρικό έργο «Κεκλεισμένων των θυρών», το δικίμιο «Ο υπαρξισμός είναι ανθρωπισμός» και το λογοτεχνικό έργο «Η Ναυτία». Στην Εισαγωγή αναφέρονται

ο σκοπός της εργασίας, οι παράμετροι που

μελετήθηκαν και η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε. Να σημειωθεί ότι για την υλοποίηση της έρευνας πραγματοποιήθηκαν εκπαιδευτικές επισκέψεις,

ανακοινώσεις,

συνεντεύξεις,

και

τέλος,

ερωτηματολόγια

που

μοιράστηκαν σε μαθητές του Πρότυπου Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Για

την

εξαγωγή

συμπερασμάτων,

ερμηνεύθηκαν

οι

απαντήσεις

ερωτηματολογίων, μελετήθηκαν τα δεδομένα των ανακοινώσεων

των

και των

συνεντεύξεων, αναλύθηκαν τρία έργα του Sartre και χρησιμοποιήθηκαν οι πληροφορίες από τη σχετική βιβλιογραφία και το διαδίκτυο.

6


ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο στόχος του σχεδίου εργασίας μας ήταν να αναδείξουμε όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές της φιλοσοφίας, διερευνώντας την απήχησή της στο μαθητικό κοινό και εστιάζοντας στη φιλοσοφία του Sartre. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ήταν η εξής: Ορίσαμε αρχικά χρονοδιάγραμμα και χωρισθήκαμε σε δύο ομάδες των τεσσάρων και μία ομάδα των πέντε μαθητών. Στη συνέχεια, έγινε καταμερισμός των εργασιών και τηρήσαμε ατομικό αλλά και ομαδικό ημερολόγιο καταγράφοντας λεπτομερώς όλες τις εργασίες που αναλαμβάναμε και ολοκληρώναμε. Για τη συλλογή δεδομένων διανεμήθηκαν ερωτηματολόγια οι απαντήσεις των οποίων επεξεργάσθηκαν και ερμηνεύθηκαν από το σύνολο των μαθητών του τμήματος της Ερευνητικής Εργασίας. Σε όλη τη διάρκεια της εργασίας, η κάθε ομάδα ανέφερε στην ολομέλεια της τάξης τα ευρήματά της και στη συνέχεια ακολουθούσε συζήτηση μέσα από την οποία επιχειρείτο η εξαγωγή κοινών συμπερασμάτων και παρατηρήσεων. Τα στάδια που ακολουθήθηκαν ήταν: με τη βοήθεια των καθηγητών μας, μυηθήκαμε στην έννοια της φιλοσοφίας, στους κλάδους της και στα φιλοσοφικά ρεύματα. Κατόπιν, μελετήσαμε τη ζωή και το έργο του Sartre και στη συνέχεια, αναλύσαμε τις φιλοσοφικές ιδέες του γάλλου φιλόσοφου και συγγραφέα, όπως αυτές αναδείχθηκαν μέσα από τρία έργα του. Τέλος, μελετώντας τα τρία επιλεγμένα έργα του φιλόσοφου, καταγράψαμε τα συμπεράσματά μας και δημιουργήσαμε αφίσα με τις βασικές αρχές της φιλοσοφίας του Sartre.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Στο κεφάλαιο αυτό θα ασχοληθούμε με την ετυμολογία της λέξης «φιλοσοφία», θα αναφέρουμε τι σήμαινε για τους αρχαίους έλληνες φιλοσόφους και θα αναλύσουμε τους σημαντικότερους κλάδους και τα βασικότερα φιλοσοφικά ρεύματα 1.1. :Ετυμολογία της λέξης Φιλοσοφία

Η λέξη φιλοσοφία προέρχεται, ετυμολογικά, από το αρχαίο ελληνικό φιλείν (αγαπώ) και τη λέξη σοφία, δηλαδή αγάπη για τη σοφία1. 1.2. : Αντικείμενο της Φιλοσοφίας Η Φιλοσοφία ασχολείται με θεμελιώδη ερωτήματα όπως αυτά της ύπαρξης, της ηθικής, των αξιών, της μεταφυσικής κτλ. επιχειρώντας να τα εξηγήσει με τη λογική, χωρίς πάντα να το πετυχαίνει. Προσπαθεί να διερευνήσει τη σχέση του ανθρώπου με 1

http://el.wikipedia.org

7


τον κόσμο γενικότερα και διατυπώνει συγκεκριμένες προτάσεις για το πώς θα μπορούσε να είναι αυτός ο κόσμος. Από την αρχαιότητα έως και σήμερα, πολλοί στοχαστές και φιλόσοφοι με τα σπουδαία έργα τους

αντέδρασαν

με

τον

ευφυέστερο

και

ισχυρότερο τρόπο στις προκαταλήψεις, στη μωρία,

στην

επιπολαιότητα

και

στον

εγωκεντρισμό. Προσέγγισαν μεγάλες αλήθειες, έβαλαν φρένο σε μονόπλευρες θεωρήσεις και σε ακρότητες, ανέδειξαν τον πλούτο του εσωτερικού κόσμου, κατέγραψαν πλήθος σκέψεων και επιχειρημάτων και υπερασπίστηκαν έναν φιλοσοφικό τρόπο ζωής2. 1.3. : Κλάδοι Φιλοσοφίας Αισθητική3:

Αισθητική είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που ασχολείται με τον

ορισμό του ωραίου. Κάτι αισθητικά ωραίο μπορεί να βρεθεί στη φύση ,αλλά κάποιοι το συσχετίζουν με την τέχνη και τη δημιουργικότητα του ανθρώπου. Πάντως, ανεξάρτητα από το είδος της η ομορφιά είναι κάτι το τελείως υποκειμενικό .Ένας άνθρωπος μπορεί να θεωρεί κάτι αισθητικά ωραίο και να το εξυμνεί, ενώ κάποιος άλλος μπορεί να βρίσκει το ίδιο πράγμα αισθητικά άσχημο και να του προκαλεί αποστροφή. Αυτό συμβαίνει διότι ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικό γούστο και δεν μπορεί να είναι απόλυτα αντικειμενικός με οτιδήποτε ή οποιονδήποτε. Επίσης, επηρεάζεται από τα πρότυπα που προβάλλει κάθε κοινωνία ή εποχή, αλλά κι από την κοσμοθεωρία που έχει ο ίδιος ο άνθρωπος σαν ξεχωριστή προσωπικότητα, κι όχι σαν άτομο που ακολουθεί τη μάζα. Παρόλα αυτά υπάρχουν κάποια πράγματα που όλοι οι άνθρωποι τα θαυμάζουν και μπορούν να πουν ότι είναι όμορφα. Τέτοια μπορεί να είναι κάποια στοιχεία της φύσης. Χαρακτηριστικά

παραδείγματα

αποτελούν

το

ηλιοβασίλεμα ή η θέα κάποιου αρμονικού τοπίου(βουνά ,θάλασσες ,ακρογιαλιές, η θέα μιας περιοχής από κάποιο υψόμετρο κλπ). Με άλλα λόγια, δεν είναι εύκολο να δώσουμε τον ορισμό του ωραίου ή του όμορφου, αν και είναι κάποιες λέξεις που χρησιμοποιούμε καθημερινά, επειδή εξαρτώνται από διάφορες παραμέτρους και διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. 2 3

http://www.kosmologia.gr/philosophy_history/photofil.htm Ανακοίνωση κ Π. τριγάζη

8


Γνωσιολογία4:

Αντικείμενο γνώσης: Ιδεαλισμός: Με την έννοια αυτή δηλώνεται

στη μεταφυσική η άρνηση της ανεξάρτητης από το πνεύμα ύπαρξης του εξωτερικού κόσμου. Οι υποστηρικτές του Ιδεαλισμού υποστηρίζουν ότι, το αντικείμενο της γνώσης πρέπει να αναζητηθεί έξω και πάνω από τον υλικό και φθαρτό κόσμο, ο οποίος συνεχώς μεταβάλλεται. Αυτός ο κόσμος σίγουρα δεν είναι ο υλικός. Είναι ο χώρος του πνεύματος, της ιδέας. Το ερώτημα όμως, πού υπάρχει αυτή η ιδέα, μέσα στην ανθρώπινη συνείδηση και στο ανθρώπινο πνεύμα ή έξω από αυτά, οδήγησε στο να διαμορφωθούν δύο μορφές του Ιδεαλισμού: 1.

Οι

Aντικειμενικός

ρίζες

του

αντικειμενικού ιδεαλισμού βρίσκονται στην αρχαία σκέψη και ιδιαίτερα στον Πλάτωνα ο οποίος υποστήριξε με σύστημα και με πίστη την ύπαρξη του ιδεατού κόσμου.

Ένας

άλλος

αξιόλογος

οπαδός

του

αντικειμενικού ιδεαλισμού, ήταν ο νεοπλατωνιστής Πλωτίνος. 2. Yποκειμενικός

:

Οι

ρίζες

του

υποκειμενικού ιδεαλισμού, που υποστηρίζει ότι τα διάφορα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου δεν υπάρχουν πραγματικά, αλλά απορρέουν από τη συνείδηση του υποκειμένου, ανάγονται στους προσωκρατικούς φιλοσόφους (Ηράκλειτο, Ξενοφάνη, Παρμενίδη, κ.α.)Αξιόλογοι φιλόσοφοι που ανήκουν ολικά ή μερικά στον Ιδεαλισμό, θεωρούνται οι, M. Malebranche, L. Lavelle, J. Fichte, G Hegel καθώς επίσης και οι λεγόμενοι νεοκαντιανοί φιλόσοφοι P. Natorp, H. Rickert, κ.α.Ειδικότερα ο R. Descartes, υπέθεσε ότι καθετί που αισθανόμαστε, διαλογιζόμαστε και εντέλει πιστεύουμε, θα μπορούσε να είναι και απατηλό. Το γεγονός και μόνο ότι μπορούμε να αμφιβάλλουμε, μας οδηγεί συμπέρασμα ότι υπάρχουμε και διατύπωσε το περίφημο “cogito ergo sum” (σκέφτομαι, άρα υπάρχω).' Έτσι, η μόνη πραγματικότητα που μπορούμε να αγγίξουμε άμεσα και με ασφάλεια είναι η πραγματικότητα της σκέψης μας. Ρεαλισμός: Ο όρος που σημαίνει γενικά ανεξάρτητη ύπαρξη και παραπέμπει σε δύο τουλάχιστον διαφορετικές θεωρίες: α) Σε αντίθεση προς τον ιδεαλισμό, δηλώνει τη θεωρία ότι υπάρχει ένας κόσμος πραγμάτων που δεν εξαρτούν την ύπαρξή τους από κάποιο πνεύμα που τα αντιλαμβάνεται. β) Σε αντίθεση προς τον νομιναλισμό δηλώνει τη θεωρία ότι υπάρχουν πραγματικά οι αφηρημένες οντότητες ή οι καθολικές έννοιες, 4

Αρχές φιλοσοφίας , wikipedia.gr, ilosofia.gr

9


που αντιστοιχούν στους γενικούς όρους της γλώσσας μας. Στην τέχνη ο ρεαλισμός είναι ένα γενικό επανερχόμενο χαρακτηριστικό, αλλά και ένα ιδιαίτερο ιστορικό κίνημα, που το συναντούμε στη ζωγραφική, στη λογοτεχνία και στο θέατρο. Σε αντίθεση προς τον ρομαντισμό, ο ρεαλισμός ως τεχνική αλλά και ως θεωρία δηλώνει την "επιθυμία και την τάση της τέχνης να προσεγγίσει την πραγματικότητα": να μιμηθεί ακριβώς την εξωτερική και ιστορική εμπειρία, να φαίνεται αληθινή. 1. Aφελής ρεαλισμός: Η θεωρία αυτή αντιμετωπίζει το θέμα του αντικειμένου της γνώσης με τρόπο απλό και αληθοφανή. Ξεκινάει από τα πιο απλά και αδρά δεδομένα της ανθρώπινης εμπειρίας. Όπως λέει ο Le Senne, όλοι μας στο στο πρώτο ξεκίνημά μας, είμαστε εμπειριστές. Η αισθητηριακή πείρα και η αντίληψη που σχηματίζουμε με τις αισθήσεις μας μάς βοηθούν να γνωρίσουμε την πραγματικότητα. Όλα όσα υποπίπτουν στις αισθήσεις μας και διαμορφώνουμε γι’ αυτά ανάλογη αντίληψη, συνθέτουν τον εξωτερικό κόσμο, που αποτελεί και το αντικείμενο της γνώσης. Η γνώση των αντικειμένων με τις διάφορες ιδιότητες που έχουν, πραγματοποιείται εξαιτίας της επίδρασης που ασκούν αυτά πάνω στο πνεύμα μας. Έτσι δημιουργούνται στη συνείδησή μας οι διάφορες εντυπώσεις, δηλαδή η απεικόνισή τους. Με άλλα λόγια το ανθρώπινο πνεύμα είναι ένα παθητικό κάτοπτρο στο οποίο απεικονίζεται η εξωτερική πραγματικότητα. Ένα παράδειγμα είναι η θεωρία των απορροών, την οποία διατύπωσε ο Εμπεδοκλής από τον Ακράγαντα της Σικελίας (495-435). Σύμφωνα μ’ αυτή, ο άνθρωπος γνωρίζει τα διάφορα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου από τις απορροές μικρών σωματιδίων τους, τα οποία έλκονται από άλλα όμοια στοιχεία που υπάρχουν στις αισθήσεις μας και γενικότερα στο σώμα μας. 1. Kριτικός ρεαλισμός: Η μορφή αυτή του ρεαλισμού εκφράζει την κριτική διάθεση του πνεύματος να αποκτήσει μια γνώση όσο το δυνατό πιο έγκυρη και απρόσβλητη, σε ό,τι αφορά το αντικείμενο της γνώσης. Η ύπαρξη του εξωτερικού κόσμου δε μπορεί να αμφισβητηθεί. Ο αισθητός κόσμος, μ’ ότι περικλείει, βρίσκεται έξω από την ανθρώπινη συνείδηση και μόνο ορισμένες ιδιότητες των πραγμάτων εξαρτώνται από τις αισθήσεις του υποκειμένου. Ανάμεσα στους πιο αξιόλογους υποστηρικτές της θεωρίας, ήταν ο Επίκουρος, ο Πρωταγόρας και ο Δημόκριτος από τα Άβδηρα στην αρχαιότητα, ο Ιταλός Th. Aquinatus, ο Γάλλος P. Descartes, ο Άγγλος J. Locke, κ.α. στα νεότερα χρόνια και ο E. Meyerson, ο A. Rey και ο N. Hertmann, ο S. Alexander,

10


o B. Russel, o G. Moore κ.α. τους τελευταίους δύο αιώνες. Φαινομενολογία: Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι, ο άνθρωπος για το μόνο που μπορεί να αποφανθεί είναι ότι αντιλαμβάνεται τη φαινομενικότητα των αντικειμένων που υπάρχουν στη φύση και γενικότερα έξω από τη συνείδησή του. Εκπρόσωπος και ιδρυτής της σύγχρονης φαινομενολογίας είναι ο E. Husserl ο οποίος υποστηρίζει ότι η γνώση είναι ένα ενέργημα της συνείδησης, ένα βίωμα του υποκειμένου που συντελεί στη σύνδεσή του με το αντικείμενο. Καντιανισμός: Ο Καντ έλεγε πως αγαθή πράξη είναι εκείνη που πηγάζει από αγαθή βούληση, η οποία λειτουργεί σύμφωνα με την κατηγορική προστακτική: "Κάνε έτσι ώστε το αξίωμα της θέλησής σου να μπορεί να ισχύει σύγχρονα (πάντοτε) αρχή ενός γενικού νόμου". Ο ηθικός νόμος απαιτεί, ώστε η βούλησή μας να προβάλλει πάντοτε κάποιο γενικό κριτήριο και μέτρο. Στο ηθικό πεδίο κυριαρχεί η αναγκαιότητα και το καθολικό κύρος. Η απόλυτη δύναμη του ηθικού νόμου αποδεικνύει ότι δεν κατάγεται από την εμπειρία, αλλά έχει τη δύναμή της στο νου. Πηγή γνώσης: Eμπειρισμός: Η κύρια θέση του εμπειρισμού είναι ότι οι αισθήσεις αποτελούν την κύρια πηγή της γνώσης και το κριτήριο για την αλήθεια. Ο νους δεν μπορεί να δημιουργήσει έννοιες και γνωστικές αρχές ανεξάρτητα από την εμπειρία.Οπαδοί της θεωρίας αυτής ήταν ο Δημόκριτος, οι Σοφιστές, ο Επίκουρος, ο J. Locke ο οποίος με το «Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση» διερευνά την πηγή, τα όρια και τις αιτίες της γνώσης, ο D. Hume, που υποστήριξε ότι δεν υπάρχουν αφηρημένες έννοιες, αλλά όλες οι παραστάσεις και οι εντυπώσεις αντικατοπτρίζουν την εξωτερική πραγματικότητα, όπως αυτή υποπίπτει στις αισθήσεις μας, κ.α.Σύμφωνα με την γνωσιολογική θεωρία δεν υπάρχει ουσιώδης "a priori" γνώση του κόσμου. Όλη η γνώση μας για την πραγματικότητα προέρχεται από την εμπειρία και παρέχεται μέσω των αισθήσεων (Λοκ, Μπέρκλεϋ, Χιουμ, Μιλ). Το αντίθετο του εμπειρισμού είναι ο ορθολογισμός. Oρθολογισμός: Ο ορθολογισμός υποστηρίζει ότι η βασική και κύρια πηγή γνώσης πρέπει να αναζητηθεί στον ορθό λόγο, στην καθαρή νόηση και όχι στις αισθήσεις. Κατά τον ορθολογισμό, η εμπειρία παίζει ασήμαντο ρόλο στο θέμα της γνώσης και παρέχει μόνο αφορμές για να εκδηλωθούν οι έμφυτες έννοιες οι οποίες ενυπάρχουν στην ψυχή του ανθρώπου. Οπαδοί του ορθολογισμού ήταν ο Παρμενίδης ο Ελεάτης, (η αληθινή γνώση προέρχεται από το Λόγο, οι αισθήσεις μας οδηγούν σε πλάνη), ο 11


Ηράκλειτος (Τα μάτια και τα αυτιά των ανθρώπων, που έχουν βάρβαρες ψυχές, δηλαδή που στερούνται Λόγου, είναι μάρτυρες αναξιόπιστοι), ο Σωκράτης (θεμελιωτής της ορθολογιστικής σχολής – υποστήριξε ότι δεν μπορεί κανείς να εκφέρει γνώμη για κάποιο πράγμα αν δεν γνωρίσει πρώτα την έννοιά του – η γνώση της έννοιας παρέχει την αλήθεια – Η έννοια είναι γέννημα του Λόγου), Ο Πλάτωνας (διαχωρίζει τα αισθητά από τα ιδεατά όντα), ο R. Descartes

(οδηγήθηκε στη

βεβαιότητα της ύπαρξης του σκεπτόμενου υποκειμένου – θέτει όρους για την απόκτηση αληθινής γνώσης, όπως η σαφήνεια και η ενάργεια των ιδεών – δέχεται ότι ο άνθρωπος φέρει μέσα του ορισμένες έμφυτες ιδέες π.χ. ιδέα του Θεού), ο W. Leibniz, κ.α Κριτική σχολή: Η κριτική περίοδος διέπεται από την θεωρία του ότι η γνώση έγκειται σε παραστάσεις του εμπειρικού κόσμου. Ο ορισμός της γνώσης είναι ο εξής: Η γνώση είναι η εξίσωση/αντιστοιχία του πράγματος με το πνεύμα (Adequatio rei ac intellectu). Κατ΄αυτήν η γνώση στρέφεται προς το αντικείμενο/πράγμα αυτό καθ΄ αυτό(Ding an sich). Aυτό καθ΄αυτό“ σημαίνει ότι το αντικείμενο είναι αναγκαίο και απόλυτο. Ο Καντ αντιστρέφει τους όρους, το αντικείμενο στρέφεται προς την γνώση, αλλά, και εδώ έγκειται η επαναστατική του άποψη, το αντικείμενο είναι μόνο παράσταση,

το

αντικείμενο

αυτό

καθ΄αυτό

παραμένει

ανέφικτο

για

την

γνώση.Κριτική σημαίνει αυτοκριτική της γνωστικής ικανότητας, δηλ. ο θεωρησιακός νους, διχάζεται σε υποκείμενο της κριτικής και αντικείμενο της κριτικής και θέτει το ερώτημα: ΤΙ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΩ. Ξεκινά από τις αρχές της αισθήσεως, προχωρεί στις αρχές της διανοίας και καταλήγει στις αρχές του νού με το να χειρίζεται τη γνωστική ικανότητα μεθοδικά ως απαγωγή από ... και αναγωγή σε.... To ζητούμενο σε αυτό το έργο είναι εάν και πως είναι δυνατή γενικώς ισχύουσα, αναγκαία και αποδεδειγμένη γνώση. Η απάντηση: Τέτοια γνώση μπορεί να προέρχεται μόνο από a priori καθαρά στοιχεία της αισθητής και νοητικής αντίληψης τόσο των φαινομένων όσο και των νοουμένων. Δηλαδή οι όροι της δυνατότητας της νόησης εν γένει, είναι συγχρόνως οι όροι της δυνατότητας των αντικειμένων της νόησης. Τα δε a priori στοιχεία της αισθητής και της νοητικής γνώσης δεν αντιμάχονται μεταξύ τους αλλά συνεργάζονται αναγκαία. Αποφθεγματικά: Η αίσθηση χωρίς την νόηση είναι τυφλή, η δε νόηση χωρίς την αίσθηση είναι κενή. Δυνατότητα γνώσης: Δογματισμός: Δογματισμός ονομάζεται η αποφθεγματική διατύπωση διαφόρων ιδεών, χωρίς αιτιολογία ή απόδειξη. Αναφέρεται στην έλλειψη 12


κριτικής σκέψης και την προσκόλληση σε κάποια θεωρία που δε στηρίζεται σε αποδείξεις ή που θεωρείται επιστημονικά ξεπερασμένη. Ουσιαστικά ο δογματισμός όχι μόνο δεν προάγει το διάλογο, αλλά και τον απορρίπτει. Πιστεύει στο «οὔ με πείσεις, κἂν με πείσῃς». Αυταρχισμός, μισαλλοδοξία και φανατισμός είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν στο δογματικό. Απαντάται στη φιλοσοφία, τη θρησκεία και την καθημερινή ζωή. Σκεπτικισμός: Ο σκεπτικισμός είναι μία σημαντική τάση στην Φιλοσοφία, που ασχολείται κυρίως με την γνώση και την πηγή της αντίστοιχα. Αμφισβητεί την πιστότητα και την ορθότητα της γνώσης, πιστεύει ότι ο άνθρωπος είναι μερικώς ανίκανος στο να αποκτήσει έγκυρη και σωστή γνώση, γιατί γίνεται ασυνείδητα θύμα των αισθήσεών του. Δηλαδή ο άνθρωπος, κατά τον Σκεπτικισμό, σχηματίζει μια ψευδή αντίληψη για τον κόσμο που τον περιβάλλει και δημιουργεί γνώσεις που δεν μπορούν να έχουν γερά θεμέλεια. Σκεπτικιστικές αμφιβολίες είχαν εκφραστεί ήδη από την εποχή των προσωκρατικών σοφιστών αλλά και από τον ίδιο το Σωκράτη. Ωστόσο ο σκεπτικισμός, ως συστηματική φιλοσοφική στάση εκφράστηκε κυρίως από τους "πυρρώνειους" (οπαδοί του Πύρρωνα από την Ηλεία) και είχε πρακτικό χαρακτήρα. Ο σκεπτικός συνήθως επιχειρεί να δείξει ότι για κάθε θέμα υπάρχουν δύο αντίθετες και ισοδύναμες απόψεις και ότι δεν μπορούμε να αποφασίσουμε ποια να προτιμήσουμε. Για αυτό πιστεύει ότι θα ήταν καλύτερο να τηρούμε στάση ουδετερότητας απέναντι σε τέτοιες πεποιθήσεις και έτσι θα καταφέρουμε να επιτύχουμε μια ψυχολογική γαλήνη. Ακραίοι Σκεπτικιστές, όπως ο Ρενέ Ντεκάρτ, πίστευαν ότι δεν μπορεί κανένας άνθρωπος να αποκτήσει γνώση γιατί δεν είναι σίγουρος για τίποτα. Άρα η γνώση είναι ανέφικτη. Επίσης σκεπτικιστές όπως ο Ντέιβιντ Χιουμ πίστευαν ότι είμαστε εντελώς εξαπατημένοι από της αισθήσεις μας. Θετικισμός: Ο Θετικισμός είχε επικρατήσει απόλυτα την εικοσαετία 1940-1960. Το κίνημα του Θετικισμού έφθασε στο απόγειό του στην Ευρώπη τη χρονική περίοδο 1928-1934.Κεντρική ιδέα του Θετικισμού είναι η υπεροχή των Φυσικών Επιστημών με τις εμπειρικές και τις πειραματικές μεθόδους τους, στα συστήματα της Ιδεαλιστικής και Ρομαντικής Φιλοσοφίας, όπως και η έξαρση της Επιστήμης ως μόνου μέσου κοινωνικής προόδου. Μάλιστα, ο Θετικισμός θεωρείται συνέχεια του Κλασικού Εμπειρισμού, καθώς θεωρεί πως κάθε αξιόπιστη γνώση βασίζεται στην εμπειρία, ενώ ακόμα και η διατύπωση γενικών νόμων επαληθεύεται πάνω στην ίδια λογική: τη μαρτυρία των γεγονότων! Η Επιστήμη κινείται στο πεδίο του σχετικού, 13


ενώ η Θρησκεία εκπροσωπεί το απόλυτο, χωρίς να συγκρούεται με την Επιστήμη. Επομένως, υπάρχει ένας διαχωρισμός και παράλληλα ένας συμβιβασμός Επιστήμης και Θρησκείας. Στηρίζοντας όμως το νόημά του στην παρατήρηση, ο Θετικισμός είναι υποχρεωμένος να διακρίνει δύο ειδών όρους ή προτάσεις: 1. Τους παρατηρησιακούς (όρους) που αναφέρονται σε απλές παρατηρήσεις αντιληπτών πραγμάτων, καταστάσεων και ιδιοτήτων τους ή ακόμη και των σχέσεών τους, και 2. Τους θεωρητικούς (όρους) που δεν προέρχονται από την άμεση παρατήρηση, αλλά αποτελούν έννοιες κάποιων γενικών επιστημονικών θεωριών Κύκλος της Βιέννης: Κύκλος φιλοσόφων και μαθηματικών που σχημάτισε ο Μόριτς Σλικ, προκειμένου να εγκαθιδρύσει μια νέα φιλοσοφία επιστημονικά θεμελιωμένη (βλ. νεοθετικισμός). Η φιλοσοφική θεώρηση του κύκλου της Βιέννης εμπνεύστηκε σε μεγάλο βαθμό από μια συγκεκριμένη θετικιστική ερμηνεία του Tractatus LogicoPhilosophicus του Βίτγκενσταϊν. Πραγματισμός: Η διδασκαλία κατά την οποία η αλήθεια συνίσταται στην πρακτική ωφέλεια και στη λειτουργικότητά της μέσα στη ζωή. Έτσι, η σκέψη, κάθε κοσμοθεωρία και φιλοσοφία, βρίσκει τα κριτήρια της αξίας και της αλήθειας μόνο στις δυνατότητες της πρακτικής χρησιμότητάς τους: "ό,τι είναι καρπώσιμο, αυτό μόνο είναι αληθινό". Γνώση και σκέψη είναι γι' αυτό όργανα για την πρακτική ζωή, έκφραση της ίδιας της πειραματιζόμενης φύσης.Εκπρόσωποι της θεωρίας αυτής είναι ο Περς, ο Τζέιμς, ο Ντιούι κ.ά. Μεταφυσική5: Μεταφυσική είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας

που προσπαθεί να

ερμηνεύσει την φύση της πραγματικότητας του όντος και του κόσμου. Το όνομά της αντλεί την προέλευσή του από το έργο Μετά τα φυσικά του Αριστοτέλη. Η μεταφυσική θέτει ερωτήματα όπως τα παρακάτω: 

Ποια είναι η φύση της πραγματικότητας;



Ποια είναι η θέση της ανθρωπότητας στο σύμπαν;



Είναι η αντίληψη των χρωμάτων αντικειμενική ή υποκειμενική;



Υπάρχει ο κόσμος εκτός του νου μας;



Ποια είναι η φύση των πραγμάτων, των γεγονότων, του χώρου (τόπων);

5

Βικιπαίδεια Αρχες Φιλοσοφιας Β’ Λυκείου

14


Βασικός κλάδος της μεταφυσικής είναι η οντολογία, η έρευνα σχετικά με το τι όντα (πράγματα) υπάρχουν στον κόσμο και ποιες είναι οι μεταξύ τους σχέσεις. Ο μεταφυσικός επίσης προσπαθεί να διερευνήσει τα νοητικά μοντέλα μέσω των οποίων οι αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι τον κόσμο, συμπεριλαμβάνοντας την ύπαρξη, την έννοια του σκοπού, τις ιδιότητες των πραγμάτων, τον χώρο, τον χρόνο, την αιτιότητα, και την πιθανότητα. Σε πρόσφατους χρόνους, ο όρος «μεταφυσική» έχει

επίσης

χρησιμοποιηθεί

με

κάποια

χαλαρότητα, αναφερόμενος σε θέματα που είναι πέρα από τον φυσικό κόσμο. Ένα βιβλιοπωλείο μεταφυσικής, για παράδειγμα, δεν είναι κάποιο που εμπορεύεται βιβλία οντολογίας, αλλά κυρίως κάποιο που πουλάει βιβλία για πνεύματα, θέματα πίστης, τις δυνάμεις των κρυστάλλων, αποκρυφισμό και άλλα παραπλήσια αντικείμενα. Πριν από την ανάπτυξη της μοντέρνας επιστήμης, οι επιστημονικές ερωτήσεις ετίθεντο ως τμήμα της μεταφυσικής, γνωστής ως «φυσική φιλοσοφία». Ο όρος «επιστήμη» από μόνος του, σήμαινε «γνώση». Η επιστημονική επανάσταση ωστόσο, μετέτρεψε την φυσική φιλοσοφία σε μία εμπειρική και πειραματική δραστηριότητα, διάφορη από την υπόλοιπη φιλοσοφία, και στο τέλος του 18ου αιώνα, άρχισε να ονομάζεται «επιστήμη» για να διαχωριστεί από τη φιλοσοφία.Έτσι, η μεταφυσική κατέληξε να αποτελεί τον φιλοσοφικό εκείνο τομέα, που προοριζόταν για την εξέταση θεμάτων πέρα από τον φυσικό κόσμο. Η φυσική φιλοσοφία και η επιστήμη μπορούν ακόμα να θεωρηθούν ως θέματα της μεταφυσικής, εάν ο ορισμός της «μεταφυσικής» συμπεριλαμβάνει εμπειρικές ερμηνείες. 1.4.: Φιλοσοφικά ρεύματα Μηδενισμός: Ο Μηδενισμός ή νιχιλισμός ( > λατ. nihil = μηδέν, τίποτα) είναι φιλοσοφική κατεύθυνση που πρεσβεύει την ολοκληρωτική άρνηση κάθε θεωρητικής ή πρακτικής αξίας. Ο μηδενισμός απορρίπτει και αποδοκιμάζει το περιβάλλον του, το καταδικάζει απόλυτα, διαμαρτύρεται ή και επαναστατεί εναντίον του. Τον όρο εισήγαγε ο Ιβάν Τουργκένιεφ για να χαρακτηρίσει τον Μπαζάρωφ, βασικό ήρωα του μυθιστορήματός του Πατέρες και υιοί (1862). Μπορεί να διακριθεί στα παρακάτω είδη:

15


 Γνωσιολογικός ή θεωρητικός μηδενισμός, ο οποίος δεν παραδέχεται καμιά αλήθεια και ισοδυναμεί με τον απόλυτο σκεπτικισμό.  Ηθικός μηδενισμός, που απορρίπτει τις ηθικές αξίες και ισοδυναμεί με τον αμοραλισμό.  Μεταφυσικός μηδενισμός, που αρνείται την ύπαρξη νοήματος στη ζωή, την ύπαρξη του θεού, λογικής τάξης στον κόσμο κτλπ.  Κοινωνικός μηδενισμός, που απορρίπτει όλους τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς, συγγενεύοντας έτσι με τον αναρχισμό.  Ιστορικός μηδενισμός (στη φιλοσοφία της Ιστορίας), που υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει τελικός σκοπός ή νόημα στην ιστορική εξέλιξη και αν υπάρχει τελικός σκοπός, αυτός είναι η καταστροφή και το αδιέξοδο. Ο Μηδενισμός κατείχε σημαντική θέση στη φιλοσοφία του Φρειδερίκου Νίτσε, ο οποίος ήταν φορέας ενός δυναμικού μηδενιστικού πνεύματος, στοχεύοντας στη δημιουργία του ιδανικού του Υπερανθρώπου. Στη σύγχρονη φιλοσοφία, εκπρόσωπος του μηδενισμού υπήρξε ο Γάλλος υπαρξιστής Ζαν-Πωλ Σαρτρ, για τον οποίο η ανθρώπινη ύπαρξη είναι φορέας οντολογικής ύπαρξης του μηδενός. Ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ (Jean-Paul Sartre, ολόκληρο: Jean-Paul Charles Aymard Sartre) (Παρίσι 21 Ιουνίου 1905 - Παρίσι 15

Απριλίου

φιλόσοφος,

1980),

λογοτέχνης

ήταν και

Γάλλος κριτικός,

γνωστότερος εκπρόσωπος του υπαρξισμού. Θεωρούσε ότι οι διανοούμενοι πρέπει να παίζουν ενεργό ρόλο στην κοινωνία και ο ίδιος υπήρξε ένας στρατευμένος καλλιτέχνης στηρίζοντας τις αριστερές πολιτικές επιλογές του με τη ζωή του και το έργο του.

16


Επηρεασμένος από τη γερμανική φιλοσοφία του υπαρξισμού και απορρίπτοντας τον μπολσεβικισμό, ο Σαρτρ υποστήριζε ένα νέο ουμανισμό, σ’ ένα κόσμο χωρίς την ανάγκη θεού. Τις ιδέες του κατόρθωσε να τις περάσει και μέσα από τα μυθιστορήματα και τα θεατρικά του έργα. Λόγω της αθεϊστικής στάσης του, όλα τα βιβλία του τοποθετήθηκαν από την καθολική εκκλησία στη λίστα των απαγορευμένων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, μετά την καταστολή των εργατικών κινητοποιήσεων στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, ο Σαρτρ θεώρησε αποτυχημένο τον αγώνα του για πολιτικό και κοινωνικό μετασχηματισμό. Όταν στις 22 Οκτωβρίου του 1964 του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, αρνήθηκε να το παραλάβει, γιατί θεώρησε ότι επιβραβεύεται η τοποθέτησή του ενάντια στα κομμουνιστικά καθεστώτα. Κάτι που -όπως υποστήριξεθα μείωνε το γόητρο της συγγραφικής του δουλειάς. Ο Ουμανισμός6: είναι μια κοσμική φιλοσοφία που υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος και μόνον αυτός είναι υπεύθυνος για τη ζωή του και τη πορεία της. Ο Ουμανισμός δε δέχεται την πιθανότητα μεταθανάτιας ζωής ούτε φυσικά την πιθανότητα μετενσάρκωσης. Οι υποστηρικτές του, τείνουν προς την ένδειξη ανοχής και δίκαιης συμπεριφοράς

απέναντι

στους

συνανθρώπους

τους.

Ο

όρος

ουμανισμός

χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά κατά τον 14ο αιώνα ως χαρακτηρισμός για άτομα που δίδασκαν τις λεγόμενες ελεύθερες τέχνες ( γεωμετρία, ποίηση, ρητορική, γραμματική και ηθική φιλοσοφία). Ο Στωικισμός: Ο Στωικισμός είναι η φιλοσοφική θεωρία των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων (300 π.χ. -200 π.χ.). Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι συγκροτούν μια από τις βασικότερες σχολές των ελληνιστικών χρόνων, που διαμορφώθηκε μετά την κυριαρχία των Μακεδόνων στις νότιες ελληνικές πόλεις (και που μετονομάζεται "Στοα"). Χωρίζεται σε 3 βασικές περιόδους: 1) Στην Αρχαία Στοά (την οποια αντιπροσώπευαν ο Ζήνωνας ο Κιτιεύς, ο Κλεάνθης και ο Χρύσιππος) 6

www.artofwise.gr/html/categories_content/Filosophia/atheismos.html www.wikipedia.org

17


2) Στην Μέση Στοά (με τους Παναίτιος Ρόδιος, Ποσειδώνιο εξ Απάμειας) Ζήνων

3) Στην Νεότερα Στοά (με τους Σενέκας, Επίκτητος, Μάρκος Αυρήλιος αυτοκράτορας ο οποίος έγραψε στα ελληνικά). Από το έργο τους έχουν διασωθεί μόνο περικοπές- δοξογραφίες. Βασική έννοια του στωικισμού είναι η ΑΡΕΤΗ , μόνο μέσω της οποίας μπορούν οι άνθρωποι να γίνουν ευτυχισμένοι. (Αρετή # ηδονή), ενώ η παρουσία του κακού μπορεί να αποδειχθεί ευεργετική στη ζωή μας γιατί α) διαπιστώνουμε την αξία της αρετής και β) συμβάλλει στην

Επίκτητος

ηθική μας άσκηση.

Οι καταστάσεις όπως η ζωή και ο θάνατος, η αρρώστια και η υγεία, η φτώχεια και η ευπορία κ.α., από τη φύση τους δεν έχουν καμία αξία, ούτε θετική, ούτε αρνητική και πρέπει να μας αφήνουν εντελώς αδιάφορους και να μη διακινδυνεύουμε γι' αυτά την ηθική μας ακεραιότητα. Ορίζουν το πάθος ως μια άλογη και αφύσικη κίνηση της ψυχής, μια ορμή πλεονάζουσα, που μας παρασύρει σε επικίνδυνες για την ηθική ισορροπία και ευτυχία μας αντιδράσεις. Επομένως πρέπει να βγάλουμε από την ψυχή μας τα πάθη, να φτάσουμε στην απάθεια ώστε να κατακτήσουμε την αρετή και να γίνουμε ευτυχισμένοι. Κόσμος = ύλη + λόγος (πανθεϊστική αντίληψη) Λόγος: υπάρχει σε κάθε ον και στον άνθρωπο. Υπακούοντας στον εν υμίν λόγο (το λόγο μέσα μας) εναρμονιζόμαστε προς τον κοσμικό λόγο, κατ' επέκταση προς το φυσικό περιβάλλον που διέπεται από τις αρχές της ειμαρμένης (πεπρωμένο),σύμφωνα με την οποία τίποτα δεν είναι τυχαίο, τα πάντα υπόκεινται σε μια νομοτελειακή τάξη. Οι δυνατότητες στις οποίες ένα γεγονός ενδέχεται να εξελιχθεί είναι ήδη δεδομένες. Το ποιά δυνατότητα θα επιλέξουμε όμως είναι δική μας δικαιοδοσία. Ο υπαρξισμός7: ως ρεύμα είναι μια από τις φιλοσοφικές επαναστάσεις του εικοστού αιώνα. Ο όρος εισήχθη τον 20ο αιώνα από τον Γκαμπριέλ Μαρσέλ, εκπρόσωπο του θεϊστικού υπαρξισμού, σε αντιδιαστολή προς τη φιλοσοφική τάση του Σαρτρ προς τον αθεϊστικό υπαρξισμό. Ωστόσο, ως τάση διαμορφώθηκε αρκετά νωρίτερα, από τον Σόρεν Κίρκεργκωρ, που υπήρξε και ο κύριος εισηγητής της. Αντιδρώντας στη διδασκαλία της φιλοσοφίας ως είχε τότε διαμορφωθεί ο Κίρκεργκωρ απαίτησε να 7

http://el.wikipedia.org/wiki http://www.aformi.gr

18


αντιμετωπίζεται ο άνθρωπος όχι ως απρόσωπη οντότητα, αλλά ως υπάρχον πρόσωπο. Με άλλα λόγια η ύπαρξη προηγείται της ουσίας, όπως συνόψισε αργότερα ο Σαρτρ, το πνεύμα της διδασκαλίας του Κίρκεργκωρ. Το ευρύτερο πλαίσιο του φιλοσοφικού στοχασμού των υπαρξιστών ήταν η άρνησή τους στη φιλοσοφία, ως αντικειμενική και θεωρητική επιστήμη και η θεώρηση ότι η φιλοσοφία είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη ύπαρξη. Ειδικά, επίκεντρο ενδιαφέροντος του υπαρξισμού δεν ήταν πράγματα, ιδέες ή έννοιες αλλά ο άνθρωπος ως μοναδική και ανεπανάληπτη ύπαρξη. Η ύπαρξη, ως μοναδικός τύπος κάθε ανθρώπου, δεν έχει στατικές έμφυτες ιδιότητες, όπως πιστευόταν ότι συμβαίνει με την ουσία του, αλλά διαμορφώνεται αέναα με την προσωπική του δράση, με αποτέλεσμα να ευθύνεται και γι’ αυτό στο οποίο θα καταλήξει. Έτσι, οι υποστηρικτές του υπαρξισμού διαχωρίστηκαν από την καρτεσιανή παράδοση και οι Γάλλοι υπαρξιστές, ειδικότερα, έθεσαν ως έμβλημά τους την ύπαρξη να προηγείται της ουσίας, ορίζοντας συγχρόνως ηγεμόνα των αισθήσεων την αφή και όχι την όραση: «Υπάρχω σημαίνει λερώνω τα χέρια μου». Σαρτρ: «ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος. Καταδικασμένος, γιατί δεν εδημιούργησε, δεν έπλασε μόνος του τον εαυτό του κι ωστόσο ταυτόχρονα ελεύθερος, γιατί από τη στιγμή που πετάχτηκε στον κόσμο, είναι υπεύθυνος για ό,τι κάνει». O Σαρτρ πιστεύει, ότι είναι σκέτος ρομαντισμός το γεγονός ότι ο άνθρωπος πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένες αξίες, βασισμένες σε θεϊκές εντολές ή σε κοινωνικές επιταγές, αφού ο άνθρωπος πρέπει να κάνει ο ίδιος τις επιλογές του χωρίς περιορισμούς. Ο Σαρτρ, αρνείται την ύπαρξη του θεού και την έννοια του ως δημιουργό ή πλάστη , ο οποίος παράγει σύμφωνα με ορισμένη τεχνική και αντίληψη τον άνθρωπο. Έτσι, σύμφωνα με τη θρησκευτική οπτική, ο κάθε άνθρωπος πραγματώνει μια ορισμένη έννοια που βρίσκεται μέσα στη θεϊκή λογική. Το κεντρικό στοιχείο του υπαρξισμού είναι ότι «η ύπαρξη προηγείται της ουσίας».

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Σε αυτό το κεφάλαιο θα παρουσιάσουμε ερωτηματολόγια που διανείμαμε στους μαθητές του σχολείου μας καθώς και τα αποτελέσματα αυτής της μικρής έρευνας.

19


2.1: Ερωτηματολόγιο

Ερωτηματολόγιο για τη Φιλοσοφία 1. Φύλο:

Αγόρι □

2. Ηλικία

13-15 □

Κορίτσι □ 16-18

□

3. α: Γνωρίζετε την ετυμολογία της λέξης «φιλοσοφία» ; □ ΝΑΙ □ ΟΧΙ β: Αν απαντήσατε «Ναι», γράψτε ποια είναι αυτή ………………………………………………………………………………………… ……… 4. Γνωρίζετε τη φιλοσοφία;

□ ΝΑΙ □ ΟΧΙ

5. α: Γνωρίζετε με τι ασχολείται η φιλοσοφία ; □ ΝΑΙ □ ΟΧΙ β: Αν απαντήσατε «Ναι», γράψτε συνοπτικά με τι ασχολείται ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ……………………………… 6. Θα σας ενδιέφερε να μάθετε περισσότερα για τη φιλοσοφίας ; □ ΝΑΙ □ ΟΧΙ 7. α: Γνωρίζετε Έλληνες φιλόσοφους ;


β: Αν απαντήσατε «Ναι», αναφέρετε τουλάχιστον έναν από αυτούς που γνωρίζετε 1. ………………………..……….

2. ………………………..……….

8. α: Γνωρίζετε αρχαίους ή σύγχρονους ξένους φιλόσοφους ;


β: Αν απαντήσατε «Ναι», αναφέρετε τουλάχιστον έναν από αυτούς που γνωρίζετε 20


1. ………………………..……….

2. ………………………..……….

9. α: Γνωρίζετε το φιλοσοφικό ρεύμα του υπαρξισμού ;


β: Αν απαντήσατε «Ναι», αναφέρετε τουλάχιστον έναν υπαρξιστή φιλόσοφο που γνωρίζετε 1.

………………………..……….

10. Γνωρίζετε το Sartre ;

2. ……………………..……….


2.2: Γραφική παράσταση των αποτελεσμάτων των ερωτηματολογίων 1)

2)

21


3)

4)

22


5)

ΘΑ ΣΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕ ΝΑ ΜΑΘΕΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ?

47

53

ΝΑΙ

ΌΧΙ

6)

ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΣ?

ΝΑΙ

49 51

ΌΧΙ

23


6β)

ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΘΗΚΑΝ 25 38

ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΔΕ ΓΝΩΡΙΖΩ

19 18

7)

ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΞΕΝΟΥΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΣ?

30 ΝΑΙ

ΌΧΙ

70

24


7β)

ΞΕΝΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΘΗΚΑΝ 5

ΣΑΡΤΡ

20 40

ΝΙΤΣΕ ΜΑΡΞ ΝΤΕΚΑΡΤ

15

ΜΑΡΚΟΥΖΕ

20

8)

ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΡΕΥΜΑ ΤΟΥ ΥΠΑΡΞΙΣΜΟΥ? 22 ΝΑΙ

ΌΧΙ

78

25


8β)

ΥΠΑΡΞΙΣΤΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΘΗΚΑΝ?

ΣΑΡΤΡ

9)

ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΤΟΝ ΣΑΡΤΡ?

42

ΝΑΙ

ΌΧΙ 58

26


10)

ΞΕΡΕΤΕ ΌΤΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΒΟΗΘΑΕΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ? 45

ΝΑΙ ΌΧΙ

55

Η έρευνα μας πραγματοποιήθηκε σε ίσο αριθμό αγοριών και κοριτσιών ηλικιών 1315(54%) και 16-18(46%).Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων γνώριζαν τι είναι η φιλοσοφία(64%) και με τι ασχολείται(60%).Ακόμα ένα ποσοστό 53% επιθυμούσε να μάθει περισσότερα για την φιλοσοφία. Μας απάντησε επιπλέον το 51% ότι γνώριζαν Έλληνες φιλόσοφους. Ενδεικτικά αναφέρθηκαν οι εξής: α)Σωκράτης β)Αριστοτέλης γ)Πλάτωνας Μετά ρωτήθηκαν αν γνώριζαν ξένους φιλοσόφους και το 70% απάντησε αρνητικά. Από

το

30%

που

απάντησε

θετικά

αναφέρθηκαν

οι

παρακάτω:

α)Σαρτρ β)Νίτσε γ)Μαρξ δ)Ντεκαρτ ε)Μαρκούζε Στην ερώτηση αν γνωρίζουν το φιλοσοφικό ρεύμα του υπαρξισμού απάντησε αρνητικά το 78%, ενώ ο μοναδικός υπαρξιστής φιλόσοφος που αναφέρθηκε ήταν ο Σαρτρ. Το

58%

του

δείγματος

γνώριζε

τον

Σαρτ.

Τέλος μόνο το 45% ήξερε ότι η φιλοσοφία βοηθάει στην επίλυση προσωπικών προβλημάτων. 27


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ SARTRE Σε αυτό το κεφάλαιο θα μελετήσουμε τη ζωή και το έργο του Sartre

και θα

αναλύσουμε τη φιλοσοφία του. 3.1.: Η ζωή του Sartre Ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ (Jean-Paul Sartre, ολόκληρο: Jean-Paul Charles Aymard Sartre) (Παρίσι 21 Ιουνίου 1905 - Παρίσι 15 Απριλίου 1980), ήταν Γάλλος φιλόσοφος, λογοτέχνης και κριτικός, γνωστότερος εκπρόσωπος του υπαρξισμού. Θεωρούσε ότι οι διανοούμενοι πρέπει να παίζουν ενεργό ρόλο στην κοινωνία και ο ίδιος υπήρξε ένας στρατευμένος καλλιτέχνης στηρίζοντας τις αριστερές πολιτικές επιλογές του με τη ζωή του και το έργο του. Αποστρεφόταν τις επίσημες τελετές και τα αξιώματα και για αυτό το λόγο, το 1964, αρνήθηκε να παραλάβει το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας. Τα πρώτα χρόνια Γόνος αστικής οικογενείας, γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο Παρίσι, στο σπίτι των παππούδων του από την πλευρά της μητέρας του. Ο στρατιωτικός πατέρας του είχε πεθάνει από κίτρινο πυρετό λίγο μετά τη γέννηση του. Όταν η μητέρα του ξαναπαντρεύτηκε, μετακόμισε με τον πατριό του στη Λα Ροσέλ μέχρι το 1921 που επέστρεψε άρρωστος στο Παρίσι για να συνεχίσει τις σπουδές του σε ένα καλύτερο σχολικό περιβάλλον.Συνέχισε τη φοίτησή του στο κλασσικό λύκειο HenriIV όπου γνώρισε τον καλύτερο του φίλο, τον Πωλ Νιζάν, με τον οποίο απολάμβαναν μία ανέμελη εφηβεία. Προετοιμάστηκαν μαζί και επέτυχαν την εισαγωγή τους στην περίφημη École Normale Supérieure. Εκεί περιτριγυρισμένος από τον ανθό της γαλλικής διανόησης, ο Σαρτρ έγινε πολύ δημοφιλής και ανέπτυξε την επαναστατική του φύση. Πήρε τελικά το πτυχίο φιλοσοφίας το 1929, αφού απέτυχε στις εξετάσεις της προηγούμενης χρονιάς στις οποίες είχε πρωτεύσει ο Ρεϊμόν Αρόν. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης χρονιάς της προετοιμασίας του, συνάντησε τη Σιμόν ντε Μπωβουάρ, την κατοπινή ισόβια σύντροφό του. Παρόλο που προσπάθησε να φύγει αμέσως στο εξωτερικό ως διδάσκων, πρωτοδιορίστηκε στη Χάβρη και αργότερα δίδαξε στη Λαν (Laon)[1] . Η επαφή του με τους μαθητές θα είναι ζεστή και ειλικρινής από την πρώτη στιγμή, θα του κληροδοτήσει την αγάπη προς την εφηβεία και θα επιτείνει την τάση του προς την αντίδραση. Μεταξύ 1933-34 μετακινήθηκε στο γαλλικό ινστιτούτο του Βερολίνου, αντικαθιστώντας τον Αρόν, και είχε τη 28


δυνατότητα να έρθει σε επαφή με τη φαινομενολογία του Χούσερλ. Το 1937 μετατέθηκε στο Κολλέγιο του Νεϊγί στο Παρίσι και επιτέλους έκανε την πρώτη λογοτεχνική επιτυχία με τη "Ναυτία" (1938). Ο πόλεμος Στο Β’ παγκόσμιο πόλεμο κατατάχτηκε στην υπηρεσία μετεωρολογίας του στρατού και συνελήφθη αιχμάλωτος ανήμερα των γενεθλίων του, στις 21 Ιουνίου 1940. Εγκλείστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία από όπου μπόρεσε να διαφύγει μόνο με ψευδείς ιατρικές βεβαιώσεις. Εκεί θα διαμορφώσει την άποψη ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ατομιστής αλλά έχει χρέος στην κοινωνία. Μετά την αποφυλάκισή του, τίθεται πλέον υπέρ της στρατευμένης τέχνης και διανόησης και έτσι συμμετέχει στο αντιστασιακό δίκτυο «Σοσιαλισμός και ελευθερία» (« Socialisme et liberté »).Το 1943 ανεβάζει μάλλον με αποτυχία το θεατρικό έργο «Οι μύγες» (Les Mouches) που ερμηνεύεται όμως ως παρακίνηση για αντίσταση. Την ίδια χρονιά δημοσιεύει το «Είναι και το μηδέν» (L'Être et le Néant) και γράφει το θεατρικό «Κεκλεισμένων των θυρών» (Huis clos), που θα παιχθεί με επιτυχία τον Μάιο του 1944. Λίγο πριν τη απελευθέρωση του Παρισιού, ο Καμύ τον καλεί να συμμετάσχει στο σημαντικότερο αντιστασιακό δίκτυο της εποχής "Η μάχη" (Le combat). Ο Σαρτρ θα γράψει για την ομώνυμη παράνομη εφημερίδα και θα γίνει διάσημος περιγράφοντας την απελευθέρωση του Παρισιού στα πρωτοσέλιδά της. Αυτή η φήμη θα του εξασφαλίσει αργότερα ένα ταξίδι στην Αμερική, όπου θα απολαύσει υποδοχή αντιστασιακού ήρωα. Η δόξα Ο Σαρτρ έχει ήδη γίνει διάσημος: απολαμβάνει εξαιρετική επιτυχία και κυριαρχεί στα γαλλικά γράμματα. Ιδρύει το περίφημο λογοτεχνικό περιοδικό "Μοντέρνοι καιροί" (Les Temps modernes), όπου γράφουν εκτός από τον ίδιο η Σιμόν ντε Μπωβουάρ, ο Μερλώ-Ποντύ και ο Ρεϊμόν Αρόν και διαδίδει τις ιδέες του μέσα από αυτό. Στο εκδοτικό σημείωμα του πρώτου τεύχους μάλιστα θέτει το θέμα της ευθύνης των διανοούμενων καθώς και της στρατευμένης λογοτεχνίας. Η δημοτικότητα που απολαμβάνει είναι τεράστια: όταν στις 29 Οκτωβρίου 1945 προσκαλείται από έναν σύλλογο σε μία μικρή αίθουσα του Σεν Ζερμέν ντε Πρε για να κάνει διάλεξη με τίτλο "Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός" ("L'existentialisme est un humanisme") συνωστίζεται τόσος κόσμος, που επικρατεί το τέλειο πανδαιμόνιο. Ο υπαρξισμός έχει 29


πλέον γίνει μόδα. Αριστερά και πολιτικοποίηση Αριστερός αλλά αντίθετος με τις σταλινικές μεθόδους, για να υποστηρίξει τις απόψεις του δε θα διστάσει να συμμετέχει στην ίδρυση ενός πολιτικού κόμματος με την ονομασία

"Rassemblement

démocratique

révolutionnaire"

(Επαναστατική

Δημοκρατική Συσπείρωση). Το κόμμα δεν θα έχει καμία εκλογική επιτυχία και ο Σαρτρ θα παραιτηθεί τον Οκτώβριο του 1949.Τοποθετείται κατά του πολέμου της Ινδοκίνας και ασκεί έντονη κριτική στην ιμπεριαλιστική τακτική των Η.Π.Α. Ο πόλεμος της Κορέας και η έντονη καταστολή μιας διαδήλωσης του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας τελικά τον εξωθούν να υποστηρίξει πλέον ανοικτά το Κομμουνιστικό Κόμμα. Προεδρεύει στη Γαλλοσοβιετική ένωση και γίνεται μέλος του Παγκοσμίου συμβουλίου Ειρήνης. Η απόφασή του αυτή θα τον αποξενώσει από τον Καμύ γιατί σε αντίθεση με τον μέχρι τότε φίλο του, ο Σαρτρ θεωρεί ότι τα "σταλινικά εγκλήματα" δεν είναι σημαντικός λόγος για να παραιτηθεί από την επαναστατική στράτευση του. Θα αναθεωρήσει το φθινόπωρο του 1956, μετά τη σοβιετική επέμβαση στην Ουγγαρία και θα αποχωρήσει από το Κ.Κ.Γ. δίνοντας μία παταγώδη συνέντευξη στις 9/11 στην εφημερίδα "L'Express". Στρατευμένος μέχρι τέλους Κατά τη δεκαετία του '60, το φιλοσοφικό ρεύμα του υπαρξισμού θα αρχίσει να υποχωρεί μπροστά στις νέες θεωρίες του δομισμού, που μειώνουν τη σημασία της ελευθερίας του ατόμου δίνοντας περισσότερο βάρος στις περιβάλλουσες δομές. Εκείνη την περίοδο ο Σαρτρ είναι απορροφημένος από τη μελέτη του λογοτεχνικού 19ου αιώνα και κυρίως του αγαπημένου του Φλωμπέρ. Το 1964 προς έκπληξη της παγκόσμιας κοινής γνώμης αλλά παραμένοντας πιστός στις απόψεις που τον είχαν οδηγήσει παλαιότερα στην άρνηση παρασημοφόρησης από τo γαλλικό Τάγμα της τιμής (Légion d'honneur) (1945) και στην απόρριψη έδρας στο Κολλέγιο Γαλλίας (Collège de France), ο Σαρτρ αρνείται το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας, γιατί θεωρεί ότι αν το αποδεχόταν, θα δέσμευε την ελευθερία του. Συνεχίζει να προκαλεί όταν προεδρεύει μαζί με τον Μπέρτραντ Ράσελ στο "δικαστήριο Ράσσελ", ένα φανταστικό αυτοδιορισμένο

δικαστήριο,

αποτελούμενο

από

διανοούμενους

διαφόρων

εθνικοτήτων, με κατηγορητήριο κατά της Αμερικής για εγκλήματα πολέμου στο Βιετνάμ. Συμμετέχει ενεργά στα γεγονότα του Μάη του '68 στους δρόμους, στα 30


αμφιθέατρα καθώς και στα μέσα ενημέρωσης. Παίρνει συνέντευξη από τον Ντανιέλ Κον Μπεντίτ για το περιοδικό le Nouvel Observateur, προσφέροντάς του την ευκαιρία να εξηγήσει καλύτερα το κίνημα του Μάη. Καταπονημένος από τις πνευματικές και σωματικές υπερβολές -πίνει, καπνίζει, λαμβάνει ναρκωτικές ουσίεςτο Μάρτιο του 1972 έχει ένα σοβαρό επεισόδιο που τον αφήνει σχεδόν τυφλό και τον υποχρεώνει να υποταχθεί στο τέλος του παραγωγικού του έργου. Παρόλα αυτά προσλαμβάνει ως γραμματέα τον Μπενύ Λεβί, ένα νεαρό στέλεχος μαοϊστικής νεολαίας που θα εκδώσει τις συζητήσεις που είχε μαζί με τον φιλόσοφο και τον Φιλίπ Γκαβί σε βιβλίο.Εξακολουθεί να επεμβαίνει στη δημόσια ζωή για διαφορετικά θέματα που του κεντρίζουν κατά καιρούς την προσοχή και τον πείθουν ότι αξίζουν υποστήριξης: επισκέπτεται τον Αντρέα Μπάαντερ (ηγετικό μέλος της Ρ.Α.Φ.), την Πορτογαλία κατά τη διάρκεια της επανάστασης των γαρυφάλλων, υπογράφει δηλώσεις και διοργανώνει συναντήσεις για την απελευθέρωση Σοβιετικών αντιφρονούντων, ζητάει από τον Βαλερί Ζισκάρ Ντ' Εστέν να δεχθεί τους πρόσφυγες από την Ινδοκίνα και γράφεται στην επιτροπή υποστήριξης του Αγιατολάχ Χομεϊνί. Προς το τέλος της ζωής του επιδεικνύει ένα έντονο ανθρωπιστικό ενδιαφέρον, ανεξάρτητο από πολιτικούς συσχετισμούς. Πεθαίνει στις 15 Απριλίου 1980 σε ηλικία 75 χρονών στο Παρίσι από πνευμονικό οίδημα. Στην κηδεία του, που έγινε στις 19 Απριλίου 1980, συνέρρευσαν 50.000 άνθρωποι για να τιμήσουν τελευταία φορά τον μεγάλο φιλόσοφο. Η τελευταία κατοικία του Σαρτρ και της συντρόφου του Σιμόν ντε Μπωβουάρ, βρίσκεται στο νεκροταφείο του Μονπαρνάς στο Παρίσι. 3.2 : Ο υπαρξισμός του Sartre Ενώ άλλοι φιλόσοφοι θεωρήθηκαν θεμελιωτές του υπαρξισμού, ο Σαρτρ ήταν αυτός που τον έφερε στο προσκήνιο και δημιούργησε το oμώνυμο γαλλικό κίνημα, υποστηρίζοντας και εικονογραφώντας τις ιδέες του με πληθώρα έργων από διαφορετικά λογοτεχνικά είδη. Ο Υπαρξισμός (existentialisme) είναι το κίνημα της σκέψης που προέβαλε την ύπαρξη (existence) σε αντιπαραβολή και αντίθεση με την ουσία (essence). Η τελευταία αντιμετωπίστηκε ως απατηλό δημιούργημα του φιλοσοφικού στοχασμού που παρέβλεπε μέχρι τότε το άμεσο και οδυνηρό δεδομένο της ύπαρξης. Ο Σαρτρ ανέφερε χαρακτηριστικά με παιγνιώδες ύφος στα γαλλικά «η ύπαρξη προηγείται της ουσίας» («L’existence précède l’essence»).Συνοψίζοντας τελείως επιγραμματικά τα βασικά σημεία της

31


θεωρίας του, ο Σαρτρ υποστήριξε την ανυπαρξία του θείου και τη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής του ατόμου. Είπε για τον άνθρωπο πως « είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος» και τον έφερε αντιμέτωπο με τις πράξεις του, αποδίδοντάς του την αποκλειστική ευθύνη για αυτές. Άλλωστε θεωρούσε ότι ανεξαρτήτως των συνθηκών καθένας κρίνεται μόνο από τις πράξεις του, που επιπλέον είναι και μη αναστρέψιμες. Εξάλλου η -συχνά εφιαλτική- κρίση των άλλων μόνο σε αυτές μπορεί να βασιστεί και όχι στις προθέσεις ενός ατόμου. Ως ιδανικό τίθεται η ελευθερία επιλογής της δράσης και η ανάληψη της ευθύνης που αναλογεί σε κάθε άνθρωπο. Η πρωτοτυπία του, σύμφωνα με τη Σιμόν ντε Μπωβουάρ ήταν το εξαιρετικό βάρος που έδινε στην πραγματικότητα, παρόλο που παραδεχόταν ταυτόχρονα την τρομερή ανεξαρτησία της συνείδησης. 3.3 : Πολιτικές θέσεις του Σαρτρ για διάφορα ζητήματα 

Πόλεμος Ινδοκίνας: Υποστηρίζει τον Ανρί Μαρτέν, όταν ο νεαρός κομμουνιστής που υπηρετεί στο γαλλικό πολεμικό ναυτικό κατηγορείται για προδοσία.



Πόλεμος Αλγερίας: Υποστηρίζει την εθνική ανεξαρτησία της Αλγερίας και η θέση του αυτή συγκεντρώνει το μένος της τρομοκρατικής εθνικιστικής οργάνωσης "Organisation de l'Armée secrète" (OAS) που προκαλεί έκρηξη στην οικία του Σαρτρ, καταστρέφοντας μέρος του σπιτιού.



Κούβα: Υποστηρίζει ενεργά την επανάσταση.



Παλαιστινιακό πρόβλημα: Ενώ αναγνωρίζει τη νομιμότητα του κράτους του Ισραήλ, θεωρεί ότι οι άθλιες συνθήκες ζωής των Παλαιστινίων δικαιολογούν την προσφυγή στην τρομοκρατία.

3.4 : Το έργο του Sartre To 1936 δημοσιεύει ένα δοκίμιο με τίτλο «Η φαντασία», που αργότερα συμπληρώθηκε από «Το φαντασιακό» (1940) και το 1939 το 1940 «Το προσχέδιο μιας θεωρίας συναισθημάτων» αλλά τα δύο πιο σημαντικά φιλοσοφικά του έργα υπήρξαν «Το είναι και το μηδέν»(1943) και η «Κριτική της διαλεκτικής λογικής» (1960)

32


i.

La Transcendance de l'ego (1936)

ii.

L'Imagination (1936)

iii.

Esquisse d'une théorie des émotions (1939)

iv.

L'Imaginaire (1940)

v.

L'Être et le Néant (ελλ. Το είναι και το μηδέν) (1943)[4]

vi.

L'existentialisme est un humanisme (ελλ. Ο υπαρξισμός είναι ανθρωπισμός) (1946)

vii.

Question de méthode (ελλ. Το ερώτημα της μεθόδου) (1957)

viii.

La Critique de la raison dialectique (1960)

ix.

Cahiers pour une morale (1983-μεταθανάτια έκδοση)

x.

Vérité et Existence (1989-μεταθανάτια έκδοση)

Μυθιστορηματικά έργα Από το 1938 με τη «Ναυτία» καινοτόμησε στη μυθιστορηματική γραφή, ενώ την επόμενη χρονιά, έκανε μεγάλη αίσθηση με τη συλλογή διηγημάτων «Ο τοίχος». Μετά την απελευθέρωση, εξέδωσε σταδιακά τους δύο πρώτους τόμους της τριλογίας «Δρόμοι της Ελευθερίας» ενώ ο τελευταίος και πιο κριτικός τόμος θα εκδοθεί μετά το θάνατο του συγγραφέα.  La Nausée (1938) Στα ελληνικά "Η Ναυτία", μτφ. Θ.Κωστόπουλος ("Βιβλιοαθηναϊκή") και Ειρήνη Τσολακέλλη, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2005, ISBN 960-16-1650-0Η ανυπόφορη ζωή του πολυταξιδεμένου Αντουάν Ροκαντέν και η ναυτία της ύπαρξης του, κατά το διάστημα που αποφασίζει να γράψει μια βιογραφία του μαρκήσιου ντε Ρολμπόν και εγκαθίσταται στην Μπουβίλ για να μελετήσει τη σχετική βιβλιογραφία.[1], [2]  Le Mur (1939-συλλογή διηγημάτων:Le mur, La chambre, Érostrate, Intimité, L'enfance d'un chef) Στα ελληνικά "Ο τοίχος-Τα παιδικά χρόνια ενός αρχηγού-Το

δωμάτιο-Ο

Ηρόστρατος-Εξοικείωση"

Εκδόσεις

Δαμιανός,[χ.χ.],ISBN 960-228-074-3Αυτή η συλλογή διηγημάτων που έχουν 33


γραφτεί σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, παρακολουθεί τη διαδρομή της σκέψης του Σαρτρ από τον ατομικό στον κοινωνικό και πολιτικό προβληματισμό.  Les Chemins de la liberté (1945-1949)  L'âge de raison Στα ελληνικά: "Η ηλικία της λογικής", μτφ Αιμ. Χουρμούζιου. - Αθήνα : Αρσενίδης, [χ.χ.]. -τ.1  Le sursis Στα ελληνικά:"Η αναστολή", μτφ Αιμ. Χουρμούζιου. - Αθήνα : Αρσενίδης, [χ.χ] - τ.2  La mort dans l'âme Στα ελληνικά:"Με το θάνατο στη ψυχή", μτφ Αιμ. Χουρμούζιου. - Αθήνα : Αρσενίδης, [χ.χ.]. - τ.3 Θεατρικά έργα 

Baronia (1940)



Les Mouches (1943) Στα ελληνικά "Οι μύγες", μτφ Γ. Πρωτόπαππας, Εκδόσεις Δωδώνη, 1987Δράμα σε τρεις πράξεις εμπνευσμένο από τον ελληνικό μύθο των Ατρειδών που αναπτύσσει μία φιλοσοφική αντίληψη της τραγωδίας με υπαρξιστικά στοιχεία.



Huis

clos

(ελλ.

Κεκλεισμένων

των

θυρών)

(1944)

―

τάφο,

1946)

―

ελλην.μετάφρ.Γρ.Γρηγορίου ("Αιγόκερως") 

Morts

sans

sépulture

(Νεκροί

χωρίς

ελλην.μετάφρ.Σ.Ν.Φιλοπούλου ("Παράδοση") 

La Putain respectueuse (ελλ. Η Πόρνη που σέβεται) (1946) ― ελλην.μετάφρ.Δ.Χαρτουλάρης ("Παράδοση")



Les Mains sales (Τα βρώμικα χέρια, 1948)



Le Diable et le Bon Dieu (ελλ. Ο Διάβολος και ο Καλός Θεός) (1951)



Kean (1953)



Nekrassov (1956) 34




Les Séquestrés d'Altona (Οι καταδικασμένοι της Αλτόνα, 1960) ― ελλην.μετάφρ.Γ.Φιλόπουλος ("Παράδοση")



Les Troyennes d'après Euripide (1965)



L'Engrenage (1969)

Λογοτεχνική κριτική Qu'est-ce que la littérature? (ελλ. Τι είναι η Λογοτεχνία;) (1947) Baudelaire (1947), μτφρ. Νίκος Φωκάς,εκδ.Ολκός, Αθήνα, 1995 Saint-Genet, comédien et martyr (1952) L'Idiot de la famille (1971) Δοκίμια Situations I (1947) Situations II (1948) Situations III (1949) Situations IV (1964) Situations V (1964) Situations VI (1964) Situations VII (1965) Situations VIII (1972) Situations IX (1972) Situations X (1976) Πολιτικά δοκίμια  Réflexions sur la question juive (1946) Στα ελληνικά "Στοχασμοί για το εβραϊκό ζήτημα", μτφ Αθανάσιου Σαμαρτζή, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 2006, ISBN 960-051285-4 35


 Οι απόψεις του Σαρτρ πάνω στο εβραϊκό ζήτημα που καταλήγουν σε ύμνο προς τη δημοκρατία.'' Αυτοβιογραφία, αλληλογραφία  Les Mots (ελλ. Οι Λέξεις) (1963)  Carnets de la drôle de guerre (1983-μεταθανάτια έκδοση)  Lettres au Castor et à plusieurs autres (1983-μεταθανάτια έκδοση) Περιοδικά Les Temps Modernes (1945) 3.5: Συνοπτική παρουσίαση των τριών έργων του Sartre που θα αναλυθούν 1. Κεκλεισμένων των θυρών: Το συγκεκριμένο έργο του Σαρτρ είναι ένα θεατρικό που εκφράζει την άποψη του δημιουργού του για την μεταθανάτιο ζωή. Οι κεντρικοί ήρωες ο Γκαρσίν , η Ινές και η Εστέλ, αφού πεθαίνουν οδηγούνται από έναν παράξενο υπηρέτη στην κόλαση όντας μεταξύ τους άγνωστοι. Οι τρεις τους φαντάζονταν ότι εκεί τους περίμεναν διάφορα βασανιστήρια μεσαιωνικού τύπου Όμως τα πράγματα δεν ήταν έτσι...Εδώ η κόλαση παρουσιάζεται ως ένα δωμάτιο χωρίς καμία έξοδο που περιέχει τρεις ίδιους

καναπέδες διαφορετικής απόχρωσης ο καθένας .Δεν υπάρχουν

καθρέφτες ούτε παράθυρα αλλά ούτε δάκρυα και πόνος ,ούτε ύπνος. Αρχικά, οι τρεις τους φαντάζονταν ότι εκεί τους περίμεναν διάφορα βασανιστήρια όπως αυτά της ιεράς εξέτασης. Όμως τα πράγματα δεν ήταν έτσι... Οι τρεις ήρωες ακολουθούνται από ενοχές τις οποίες απαρνούνται .Πρώτη η Ινές και ύστερα οι υπόλοιποι αποφασίζουν να αποδεχτούν την ενοχή τους και καταλαβαίνουν πως βάλθηκαν μαζί για να άλληλο-βασανίζονται. Έτσι προσπαθούν να αποφύγουν αυτή τη διαδικασία με κάθε τρόπο. Επειδή ωστόσο καταλαβαίνουν πως αυτό είναι αδύνατο αργότερα αποκαλύπτουν ο ένας στον άλλο τα κρίματά του εν ζωή προκειμένου να μειώσουν τη ζημιά .Η κατάσταση όμως γίνεται χειρότερη και συνεχίζουν να αλληλο-βασανίζονται. Προς το τέλος του έργου ο Γκαρσίν διατυπώνει 36


τη βασική ιδέα του έργου : «Η κόλασή μου είναι οι άλλοι». Δεν είναι βασανιστικές μηχανές ή σωματικός πόνος αλλά το βάσανο αυτών από τους οποίους δεν μπορεί να ξεφύγει. 2. Ο υπαρξισμός είναι ο ανθρωπισμός8: Στο βιβλίο του ‘Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός’, αναφέρει την φράση του Ντοστογέφσκυ, ότι αν δεν υπήρχε Θεός θα επιτρέπονταν τα πάντα. Εδώ, βρίσκεται κατά τον Σαρτρ το σημείο αφετηρίας του υπαρξισμού. Πραγματικά τα πάντα επιτρέπονται αφού δεν υπάρχει θεός και κατά συνέπεια ο άνθρωπος είναι εγκαταλελειμμένος, γιατί δεν βρίσκει ούτε μέσα ούτε έξω από τον εαυτό του μια δυνατότητα να αρπαχτεί από κάτι. Με άλλα λόγια δεν υπάρχει τίποτα το προκαθορισμένο, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, ο άνθρωπος είναι

ελευθερία.

Είμαστε

μόνοι,

ασυγχώρητα

μόνοι.

Ο

άνθρωπος

είναι

καταδικασμένος να είναι ελεύθερος.Το κεντρικό στοιχείο του υπαρξισμού είναι ότι «η ύπαρξη προηγείται της ουσίας» («L’existence précède l’essence»). Σύμφωνα λοιπόν με το τελευταίο η εξέλιξη του ανθρώπου δεν μπορεί να βασιστεί σε μια έτοιμη φόρμουλα. 3. H Ναυτία Ο Αντουάν Ροκαντέν, αφού ταξίδεψε σε διάφορες χώρες, αποφασίζει να γράψει μια βιογραφία του Μαρκήσιου ντε Ρολμπόν και εγκαθίσταται στη Μπουβίλ για να μελετήσει στη δημοτική βιβλιοθήκη τα στοιχεία που υπάρχουν για τη ζωή του .Όμως σ 'αυτή τη μικρή παραθαλάσσια πόλη της Νορμανδίας η σχέση του με τα πράγματα γίνεται προβληματική και επί ένα μήνα κρατά ημερολόγιο για να μπορέσει να δει "ξεκάθαρα" Βιώνει τον παραλογισμό του κόσμου και των ανθρώπων ,την εντυπωσιακή αποκάλυψη μιας υπαρξιακής κρίσης που την ονομάζει "ναυτία". Οι συνήθειες των κατοίκων της Μπουβίλ, καθώς και το παράδειγμα του Αυτοδίδακτου, ενισχύουν το αίσθημα του παραλογισμού, της ενδεχομενικότητας μέσα στην οποία παγιδεύεται ο Ροκαντέν. Παραιτείται από τις 8

trans.kathimerini.gr/.../2010_347699 el.wikipedia.org/wiki/Ζαν-Πωλ_Σαρτρ www.123helpme.com/title-analysis-of-...(μόνο ανάγνωση, όχι διασκευή. Δεν περιέχονται στοιχεία στο κείμενο) http://en.wikipedia.org/wiki/No_Exit

37


βιογραφικές έρευνες και αποδέχεται το τέλος της σχέσης του με την Άννυ. Λίγο πριν εγκαταλείψει τη Μπουβίλ, ακούει μια μελωδία τζαζ και σκέφτεται ότι μόνο η δημιουργία ενός έργου τέχνης θα του επέτρεπε να υπερβεί την πραγματικότητα. Αποφασίζει λοιπόν να γράψει ένα μυθιστόρημα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΑΝΑΛΥΣΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΤΟΥ SARTRE ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΤΡΙΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ Σε αυτό το κεφάλαιο θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε τις φιλοσοφικές ιδέες του Sartre, όπως ακριβώς τις εντοπίσαμε σε συγκεκριμένες παραγράφους των τριών έργων που μελετήσαμε 4.1: Φιλοσοφικές ιδέες του Sartre στο θεατρικό έργο «Κεκλεισμένων των θυρών» 1.Ο άνθρωπος όταν βρεθεί σε θέση να κατηγορείται για τις πράξεις του προσπθεί να αποκρύψει την αλήθεια και να αποποιηθεί τις ευθύνες του στην προσπάθειά του να μην τιμωρηθεί για αυτές για αυτές καθώς και για να αποφύγει την ντροπή που νιώθει απεναντί στους συνανθρώποους του (σελ 20) 2. Η Εστέλλα πλάθει μια φανταστική ιστορία για να αποκρύψει την πραγματική η οποία την καθιστά ένοχη (την εξομολογείται εκ των υστέρων) Ο Γκαρσέν αφού έχει κάνει το ίδιο ρωτά : «Έκανα τίποτα κακό;» 3. Ο άνθρωπος αποφεύγει να θυμάται και να εξομολογείται τα γεγονότα που τον καθιστούν ένοχο και του επισύρουν ντροπή (σελ 33 ΓΚ: Πες μας τι έχεις κάνει ; ΕΣΤ:Μα σας είπα δεν έχω ιδέα Ύστερα ο Γκαρσέν με την Ινέζ πιέζουν την Εστέλλα να εξομολογηθεί με επιμονή εκείνη δε συνεχώς αρνείται.) 4.Όταν ο άνθρωπος νιώθει ένοχος για κάποιο κρίμα και το φανερώνει προσπαθεί να το αποκαλύψει και το κρίμα κάποιου άλλου για να μη θεωρείται ο μόνος ένοχος(σελ 33). Ο Γκαρσέν κι η Ινέζ αφού έχουν εξομολογηθεί τα σφάλματά που τους οδήγησαν στην κόλαση προσπαθούν να πείσουν την Εστέλλα να κάνει το ίδιο) 5. Οι ενοχές που νιώθουμε όταν έχουμε βλάψει κάποιον συνάνθρωπό μας , μας κάνουν να βασανιζόμαστε κάθε φορά που τον θυμόμαστε(σελ 37 ΓΚ:Για πες μου ,σκέφθηκες καθόλου ότι η νέα αυτή προορίζονταν να γίνει βασανιστής σου ; ΙΝΕΖ: Μπορεί να το σκέφτηκα ΓΚΑΡΣΕΝ:Θα την χρησιμοποίησουν σα μονοπάτι που φτάνει σε σένα)

38


6.Όταν η ενοχή ενός ανθρώπου είναι φανερή στους άλλους τότε εκείνος νιώθει άβολα απέναντί τους και φοβάται μ΄πως δεν τον απδεχθούν (σελ 39 Η Εστέλλα νιώθει ανάγκη να αγαπηθεί κι η Ινέζ της προσφέρεται.Η προσφορά της όμως δεν είναι κατάλληλη και απαρκής αφού η ίδια γνωρίζει κάθε κρίμα της Εστέλλας / σελ 42 ΓΚΑΡΣΕΝ : Βλέπεις δεν μπορω να σε αγαπήσω γιατί σε ξέρω πολύ καλά. Ο δεσμός αγάπης μεταξύ δύο ανθρώπων εμποδίζεται όταν ο ένας ξέρει ξέρει καλά τι είδους άνθρωπος είναι ο άλλος (σελ 39 Ξέρετε πάρα πολλά για μένα ,ξέρετε ότι είμαι ελεεινή ως τα βάθη της ψυχής μου ) 7.Η ηδονή δεν αρκεί για να σώσει τον άνθρωπο από τις κρυφές ενοχικές σκέψεις που έχουν φωλιάσει στη συνείδησή του και από την κρίση των άλλων .(σελ 54 Ο Γκαρσέν προσπαθεί να ξεχάσει την ντροπή που νιώθει επειδή στην τελευταία καμπή της ζωής του απεδείχθει δειλός και να ανεξαρτητοποιηθεί από τις περιπαικτικές κουβέντες της Ινέζ μέσω της ερωτικής επαφής με την Εστέλλα .Η Ινέζ όμως του υπενθυμίζει πως τίποτα δεν γίνεται όσο τα μάτια της , οι σκέψεις της τους παρατηρούν /ΓΚΑΡΣΕΝ: «Όχι άφησέ με Αυτή βρίσκεται ανάμεσα μας .Δεν μπορώ να σ’ αγαπήσω όσο αυτή μας παρακολουθεί») 8. .Η ΚΟΛΑΣΗ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ Σε όλο το έργο φαίνεται η άποψη του Σαρτρ ότι το χειρότερο βασανιστήριο που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος είναι η παρουσία των άλλων και ότι αυτό συνεπάγεται .Μέσα από το στόμα του Γκαρσέν : « ...Αυτή είναι λοιπόν η κόλαση .Ποτέ δε θα το πίστευα.Θυμάστε όλα όσα είπαμε για βασανιστές ,για φωτιά και για θειάφι , για ασβέστη που κοχλάζει ;Όλα είναι παραμύθια της γιαγιάς Δεν ΄χουμε ανάγκη από πυρακτωμένα σίδερα .Η κόλαση είναι ...οι άλλοι άνθρωποι.» 4.2: Φιλοσοφικές ιδέες του Sartre στο δοκίμιο «Ο Υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός» Σελίδες 10-31. Ο υπαρξισμός καθώς είναι η πιο απλή, λιτή, ξεκάθαρη και απότομη φιλοσοφία έχει επικριθεί από πολλούς (π.χ μαρξιστές, καθολικούς) ως μία φιλοσοφία που προωθεί την μιζέρια, την έλλειψη αλληλεγγύης και τον πλήρη αυθορμητισμό, παρερμηνεύοντας όρους όπως ''ατομική ελευθερία'' και υποκειμενικότητα. Ο υπαρξισμός όμως υποστηρίζει ότι έρχεται στον κόσμο αδέσμευτος, ως μια υποκειμενική ύπαρξη ( δηλαδή που βλέπει τον κόσμο με τα μάτια του) και χωρίς να του επιβάλλονται ηθικά η άλλα όρια, όχι ότι άνθρωπος βάση αυτού του γεγονότος πρέπει να βασίζεται στον πλήρη αυθορμητισμό, την ασυδοσία και την αδιαφορία 39


αλλά ακριβώς το αντίθετο, ότι δηλαδή ο άνθρωπος όντας ελεύθερος έχει πλήρη και απόλυτη ευθύνη για οποιαδήποτε πράξη του, οι οποίες πράξεις του άλλωστε δεν καθορίζουν μόνο τον ίδιο σύμφωνα με τον υπαρξισμό αλλά και όλον τον κόσμο. Κύρια θεώρηση του υπαρξισμού είναι ότι η ύπαρξη προηγείται της ουσίας όσον αφορά τον άνθρωπο. Αντίθετα όταν έχουμε να κάνουμε με αντικείμενα ισχύει το αντίθετο, ότι δηλαδή η ουσία προηγείται της ύπαρξης. Πιο συγκεκριμένα για τον άνθρωπο ξεκινάμε απ' την υποκειμενικότητα. Ο άνθρωπος υπάρχει και διαμορφώνει σιγά σιγά διάφορα χαρακτηριστικά και ιδιότητες, την ''ουσία'' του ενώ αντιθέτως δεν θα μπορούσαμε σε καμία περίπτωση ούτε να συλλάβουμε την έννοια ενός αντικειμένου χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς την χρησιμότητά του και τα χαρακτηριστικά του άρα στη προκειμένη περίπτωση η ουσία ( π.χ μία σκούπα) πριν το κατασκευάσουμε. Σελίδες 30-40. Όταν κάποιος καλείται να πάρει μια απόφαση νιώθει άγχος ( φυσική λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού) και το άγχος συνεπάγεται ένα αίσθημα ευθύνης απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Ριζοσπαστισμός: είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει θεός κι κανόνες ηθικής, τιμιότητας, προόδου,

ανθρωπισμού

θα

εξακολουθούν

να

υπάρχουν.

Φίοντορ Ντοστογιέφσκυ: '' αν δεν υπήρχε θεός, θα επιτρέπονταν τα ΄παντα'' Χάιντεγγερ: ο άνθρωπος είναι εγκαταλελειμμένος. Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος, δίοτι δε δημιούργησε/ έπλασε μόνος του τον εαυτό του και από τη στιγμή που ήρθε στον κόσμο είναι υπεύθυνος για ό,τι κάνει. Παράδειγμα: γιος με πατέρα ημι-προδότη (κλίση προς τους Γερμανούς) και αδερφό σκοτωμένο από τους Γερμανούς καλείται να διαλέξει ανάμεσα στο να μείνει κοντά στη μητέρα του ( η οποία είναι απελπισμένη) και στο να πάει στον πόλεμο εναντίον των Γερμανών ( για να πάρει εκδίκηση). --> η μία δράση είναι συγκεκριμένη, άμεση αλλά απευθύνεται σε ένα μόνο άτομο. --> η άλλη δράση είναι διφορούμενη, απευθύνεται σε ένα ευρύτερο σύνολο ( μια εθνική ολότητα). 4.3: Φιλοσοφικές ιδέες του Sartre μέσα από το λογοτεχνικό έργο του «Η Ναυτία» Σελίδες 1-69: Στο συγκεκριμένο σημείο του ημερολογίου του Σαρτρ, βλέπουμε ότι ο πρωταγωνιστής βρίσκεται σε ένα σημείο απόγνωσης καθώς φεύγει και ο τελευταίος άνθρωπος που ένιωθε ότι μπορούσε να στηριχτεί σε αυτόν, και εκείνη τη στιγμή 40


νιώθει πως είναι ελεύθερος, με έναν τρόπο όμως καταστροφικό για εκείνον. Ακόμη έχει ένα αίσθημα βαθιά μέσα του ότι η ζωή του έχει περάσει και πως έχει μείνει μόνος του, χωρίς σπίτι, χωρίς πατρίδα, χωρίς οικογένεια. Τώρα το μόνο που έχει να κάνει είναι να προσπαθήσει να επιβιώσει γνωρίζοντας πως η μόνη συντροφιά που του έχει απομείνει είναι η ναυτία. Τέλος συνειδητοποιεί ότι όλα όσα ήταν στη ζωή του ήταν μάταια και πως δεν του έχει μείνει κάτι ουσιαστικό για να έχει να σκέφτεται στις μοναδικές του στιγμές. Σελίδες 70-119: Στο συγκεκριμένο απόσπασμα του ημερολογίου του ο Γάλλος φιλόσοφος και γνωστότερος εκπρόσωπος του μηδενιστικού υπαρξισμού, Ζαν-Πωλ Σαρτρ γράφοντας με αυθόρμητο τρόπο περιγράφει κάποιες καταστάσεις και παραθέτει τις σκέψεις του για διάφορα ζητήματα. Αρχικά

,στην

προσπάθειά

του

να

διερευνήσει

την

ανθρώπινη

ύπαρξη,

προβληματίζεται και αναρωτιέται για το αν υπάρχουν περιπέτειες στη ζωή μας. Πιστεύει ότι ένα γεγονός μετατρέπεται σε περιπέτεια εάν κάποιος το διηγηθεί .Ένας άνθρωπος όμως έχει την ευκαιρία να επιλέξει εάν θα ζει κάτι ή εάν θα το αφηγείται. Βέβαια, νομίζει πως όταν ζούμε δε συμβαίνει τίποτα, απλά προσθέτονται μέρες με μονότονο τρόπο στη ζωή μας. Απ’ την άλλη όταν διηγούμαστε κάτι, όλα αλλάζουν κι η διήγηση μας ουσιαστικά ξεκινά από το τέλος. Έτσι κι ο Σαρτρ θέλει οι στιγμές της ζωής του να είναι ταξινομημένες και να έχουν συνοχή μεταξύ τους. Την επόμενη μέρα, που είναι Κυριακή ,πάει μια βόλτα και παρατηρεί και ακούει τους ανθρώπους και τη φύση γύρω του. Την ημέρα αυτή οι άνθρωποι ξεκουράζονται και παραιτούνται από τις ασχολίες της καθημερινότητας. Ο Σαρτρ με κάποιον παράδοξο τρόπο στο τέλος της ημέρας νιώθει απόλυτα ευτυχισμένος. Έχει την αίσθηση ότι έχει ζήσει μια περιπέτεια κι ότι έχει φτάσει σε εκείνο το αίσθημα του υπερκορεσμού που αναζητά(ναυτία). Όμως, όταν φεύγει αυτό το αίσθημα, αισθάνεται και πάλι άδειος και γι’ αυτό αναρωτιέται αν έχει κάνει λάθος επιλογές στη ζωή του. Τελικά, συνειδητοποιεί ότι η περιπέτεια είναι ο τρόπος με τον οποίο συνδέονται οι στιγμές μεταξύ τους αλλά κι η αίσθηση ότι ο χρόνος περνά μαζί με τον άνθρωπο και δε γυρίζει πίσω (το μη αναστρέψιμο του χρόνου). Ο Σαρτρ, εξαιτίας διάφορων καταστάσεων, νιώθει κενός και πιστεύει ότι δεν έχει ένα ‘σπίτι’ για τις αναμνήσεις του. Είναι ολομόναχος και χωρίς μνήμη. Κι όλα αυτά επειδή επέλεξε να είναι ελεύθερος. Σε αυτό το σημείο ταιριάζει κι η άποψή του για το γεγονός ότι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν μια απόλυτη ελευθερία ,η οποία δεν έχει 41


κάποιο δημιουργικό σκοπό. Έτσι, προχωρά στην τύχη και το μόνο που έχει να περιμένει, για να νιώσει καλύτερα, είναι η ‘ναυτία’ του. Πιο συγκεκριμένα, με τον όρο <<ναυτία>> εννοεί μια συναισθηματική κατάσταση απόλυτου κορεσμού κι υπερπληρώσεως, η οποία είναι προϋπόθεση για τη διεύρυνση των οριζόντων του ανθρώπου.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ομάδα 1: Όλους αυτούς τους μήνες μέσα από τη συγκεκριμένη ερευνητική εργασία αποκομίσαμε πολλά πράγματα, και ως ομάδα αλλά και σε ατομικό επίπεδο. Παρά τις αντίξοες συνθήκες που είχαμε να αντιμετωπίσουμε, όπως η έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής, η οποία μας ανάγκασε να εργαζόμαστε αρκετές ώρες στο σπίτι, μάθαμε να λειτουργούμε σαν ομάδα και να συνεργαζόμαστε μεταξύ μας.

Επιπλέον,

συνειδητοποιήσαμε τη χρησιμότητα της φιλοσοφίας στην καθημερινή ζωή και στη διαμόρφωση πιο προοδευτικών ιδεών πάνω σε διάφορα ζητήματα. Ακόμη, ήρθαμε σε επαφή με τη φιλοσοφία του Σαρτρ, ο οποίος είναι ο γνωστότερος εκπρόσωπος του μηδενιστικού υπαρξισμού, και μάθαμε για διάφορες πτυχές της ζωής του. Όλοι πιστεύουμε ότι ζήσαμε μία εμπειρία που μας βοήθησε να αποκτήσουμε περισσότερες γνώσεις και να γίνουμε πιο υπεύθυνα και συνειδητοποιημένα άτομα. Ομάδα 2: Ένας από τους λόγους που επιλέξαμε το project φιλοσοφίας ήταν γιατί επιθυμούσαμε να

κατακτήσουμε

την

ικανότητα

επίλυσης

καθημερινών

προβλημάτων

χρησιμοποιώντας φιλοσοφική σκέψη ( λογικές αλληλουχίες σκέψεων, σκέψεις δηλαδή που υποστηρίζονται με επιχειρήματα). Η μελέτη του υπαρξισμού του Σαρτρ σίγουρα μας παρότρυνε να εντάξουμε την φιλοσοφία στην ζωή μας και μας έκανε να διαπιστώσουμε πως τα πράγματα που μαθαίνονται μέσα στο σχολείο μας βοηθούν για καταστάσεις έξω από αυτό. Σαν ομάδα δουλέψαμε αρμονικά. Μοιράσαμε το δοκίμιο ‘’ ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός’’ ( στο οποίο διασαφηνίζονται έννοιες του υπαρξισμού και στο οποίο εξηγεί ο Σαρτρ τον λόγο που ο υπαρξισμός είναι στην πραγματικότητα μια αισιόδοξη φιλοσοφία) σε 3 μέρη ( σε ένα μέλος μας είχε ανατεθεί ξεχωριστή εργασία και ένα άλλο έλειπε συστηματικά) πάνω στα οποία το κάθε μέλος διαμόρφωσε ένα κείμενο

42


που περιλαμβάνει τις βασικές ιδέες που πραγματεύεται ο Σαρτρ στο κάθε μέρος αντίστοιχα. Συνοπτικά, αυτό που κερδίσαμε από την ενασχόλησή μας με τον υπαρξιστή φιλόσοφο Σάρτρ ( Sartre) είναι η διαμόρφωση μιας πιο ολοκληρωμένης άποψης για έννοιες όπως

‘’σωστό’’,

‘’λάθος’’

και

‘’ελευθερία’’,

έννοιες

που

εξαιτίας

της

υποκειμενικότητας προκαλούν σύγχυση ανάμεσα στους ανθρώπους. Ο Σαρτρ προσεγγίζει με ένα πραγματικά μοναδικό τρόπο αυτές τις έννοιες αλλά και του δίνει μια ξεκάθαρη, απότομη και τελεσίδικη εξήγηση για ποικίλα ζητήματα, γεγονός, που όπως είδαμε, προκαλεί άλλους σκεπτόμενους ανθρώπους να διατίθενται αρνητικά απέναντι στον υπαρξισμό, θεωρώντας τον μια απαισιόδοξη και μίζερη μορφή φιλοσοφίας. Προτείνουμε σε οποιονδήποτε αναζητά μια εξειδικευμένη και ιδιαίτερη φιλοσοφία, να ασχοληθεί με το δοκίμιο ‘’Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός’’ καθώς και με τα υπόλοιπα έργα του Σαρτρ. Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός είναι αδιαμφισβήτητα ένα απαραίτητο ανάγνωσμα για οποιονδήποτε ελκύεται απ’ τον αχανή κόσμο της φιλοσοφίας. Ομάδα

3

43

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ SARTRE

1.Ο δειλός δεν γεννιέται αλλά γίνεται δειλός. Ο ήρωας δεν γεννιέται αλλά γίνεται.


2.Η κόλαση μου είναι οι άλλοι. 3.Η ύπαρξη προηγείται της ουσίας. 4.Ο άνθρωπος είναι το σύνολο των πράξεων του. καταδικασμένος να είναι ελεύθερος.

Ο άνθρωπος είναι

5.Επιλέγουμε μια χερσαία και άγονη γη και σε αυτή τη γη κυλάμε μεγάλες κούφιες πέτρες. 6.Ο άνθρωπος είναι το αθεμελίωτο θεμέλιο όλων των αξιών. 7.Το παρελθόν δε χωρά σε μια τσέπη.

45


8.Εμένα μου ανήκει μόνο το σώμα μου που είναι ανίκανο να συγκρατήσει τις αναμνήσεις. 9.Εγώ δεν ξέρω να επωφελούμαι από τις ευκαιρίες, προχωρώ στην τύχη κενός και έρημος κάτω από αυτόν τον αχρησιμοποίητο ουρανό. 10.Δεν υπάρχει στον άνθρωπο νομοθέτης άλλος από τον ίδιο του τον εαυτό του και εγκαταλειμμένος μόνος, αποφασίζει για τη μοίρα του.

46

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αρχές Φιλοσοφίας Β’ Λυκείου, Θεωρητική Κατεύθυνση Αθήνα, εκδόσεις Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων Η Ναυτία, 2005, Αθήνα, εκδόσεις Πατάκης Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός, 2009, Αθήνα, εκδόσεις Αρσενίδη Κεκλεισμένων των θυρών, 1977, Αθήνα, εκδόσεις Ελένη Καζαντζάκη

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ http://el.wikipedia.org http://www.kosmologia.gr/philosophy_history/photofil.htm Αρχές φιλοσοφίας , wikipedia.gr, ilosofia.gr www.artofwise.gr/html/categories_content/Filosophia/atheismos.html www.wikipedia.org http://www.aformi.gr trans.kathimerini.gr/.../2010_347699 el.wikipedia.org/wiki/Ζαν-Πωλ_Σαρτρ www.123helpme.com/title-analysis-of-...(μόνο ανάγνωση, όχι διασκευή. Δεν περιέχονται στοιχεία στο κείμενο)

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ Π. Τριγάζης Μ. Καραχάλιος Α. Τσιγώνη Θ. Τσούχλας

Aναλύοντας τη φιλοσοφία του Sartre μέσα από το έργο του

Recommend Documents