Jean - PauL Sartre, Τι είναι ;Ιογοτεχνία; Φιλοσοφική θεμελίωση μιας «θεωρίος της λογοτεχνίας» σπο τον lορδόνπ Κοuμσσίδπ
Ερ .:
Σεη δική σσς περίπεωση, πρώεες έρχσνεσ ι σι φιnσσσφικές ιδέες;
Απ.:
Πρώτο είναι πόvrΟΈε εκείνο που δεν έχω γράψει ακόμο, εκείνο που σχεδιάζω να γράψω
- όχ ι
ούριο σι1πό μεθαύριο
- κοι που μπορεί να μην ro
γράψω ΠΟΈέ. .• J
1 Από ιπ συνέντευξn του ΣορτΡ στπ Moντnέν Σoπσόι'l (Madeleine Chapsal) το 1960 με τίτnο "ο ΣυγγΡο φέος και το npόowno., στο εi'li'lnvικό στ ο ΣορτΡ Ζ.
Aenvo.
1974 .σεn.
ο φιΓΙοσοφικός και ΓΙογοιεχνικός Γιά γος
έχουν
-
πι Πoπ ιrιKό ΚΟΙ οurοι3ιογΡοφι κό κείμενο. Εξόνωζ,
10.
συγχρωτιστεί
σε
πο ι1ΓΙ ές
στιγμές τπς ιστορίας. Ε ν τούτοις,
κό εγχειρίδια θεωρίας τπς nογοτεχνίας, δπnαδn να θεμεΓΙιώσει μια «θεωρία», μια
θε
EvvoιonoYLKn απε ι κόνισπ με πληρεις Οε
ωρία τπς iιογ οτεχνίος ονaπτύχθπκε ως
βαιότπτες και με μέσο το ίεKμΓφιa ενός
α υτ όνομο επισιπμoΓloγΙKό και ερευνπτι
επιστπμοπογικού θπικισμού. Με όnnο
n
κό πεδίο μόΓΙΙζ κατά τον 20ό αιώνα. Ο
ιΊάγιο, δεν μαιάζει νο επ ι θυμεί ιn θέσμι
Ζαν
(Jean - Pau! 5artre)
σπ μ ιος rpYOnrιoKnc:; σχέσπι:; ανολυτικού
-
ΠωιΊ Σσρτρ
u nnρξε ένας από τους λίγους που κα
ίύπου μπαξύ ίων συμβάντων, ίων αι
τόρθωσαν υψππό επιτεύγματα και στο
τίων και των μέσων τπς συγγΡαφnς. Σε
δύο πεδία, σε αυτό του φιποσοφείν και
ένα δεύτερο επίπεδ ο, οι φ ι ποσοφικές
σε εκείνο τπς τέχνπς του λόγου. Σε κά
αναφορές και, σε πολλέι:; περιπτώσεις,
ποιες μάπιστο περιπτώσεις, έχει υπο
οι ποΓΙιτικές
στπριχθεί
διάχυτες κοι στο κοθ ' εαυτό πογΟίεχνι
πως
ορισμένες
ιστορίες
n
n οι
ψυχονοΓΙυτικές 3 , είναι
πρωες του λογοτεχνικού του έργου πει
κά έργο του, όιΊιΊοιε εμφσ νώς κσι όιΊιΊο
ιουργούν ως παραδείγματα
τε υπόρρπτο. Έτσι, Ο Γάr1λοc:; κινείτοι στο
n εκδπΓΙώ
σεις των φιΓΙοσοφικών του ιδεών 2 •
μεταίχμια μεταξύ ποιΊιιικι\ς πρόξος κσι
Επιχειρούμε διατρέχοντας κυρίως το
μισς φιιΊοσοφικι\ς θεμειΊίωσος, με τον
κλασικό του έργο Τι είναι ΓΙογοτεχνίο να
ίδιο τρόπο που συσχετίζει τπ nογοτεχνία
ανιχνεύσουμε τις φιποσο φικές του δια κείμεν ες. Η δυσχέρεια εντοπίζεται στο γεγονός πως ο Σαρτρ δεν φσίνετοι να επιθυμεί να συγγράψει ένα επιστπμονι 2
ΒΑ. Thody Ph, H5hort 5tories as ExampLes", στο 5artre J.' Ρ., Α Literoιy ond ΡοΙίιίcoΙ Study, The Macmillan Company, London, 1960,00. 22-41.
3 ΒΑ. Sartre J.- Ρ., Les mots. Gallimard, Paris. 1964. Κι αυιό. πορόη ο ίδιος διοκαιαότον οπό μια ο μφ ιθυμία ένοντι ιπς ψυχονόilυσnς . En' ουιού 13i1. το εξαιρεIlκό Vassallo 5., 5σrτΓε ει ΙΟCOΩ. Ιε Verbe etre; enrre concept ει (ontosme, ΙΉarmatta n, Paris. 2003. Επίοπς tO όρθρο _Ενοντίον, κσ τόφωρο εναντίον ιπς ψυχovόilυ· σπς; .. ΙΓ\ς Κατρίν ΚΑεμόν
(Catherine
στο Διοl3άζω, t.
κών προϋποθέσεων ΚΟι σφπγπμotιK ι'ις μορφι'ις
ψυχονοilυιικn προσ έγγ ισπ ιου φό130υ στα διπ
13i1. Arqyros ΑΙ, "The Sense of Ending: Sartre's 'The Wall"' , Modem longuoge Studies, n. 3, 1988, σσ. 46·52.
γι'ιματα ισυ Τοίχου,
455, 2004,
σο.
CΙement)
Επίσπς, για ιπ σύζε:uξπ θεωρπτικών Ι φιilοσοφ ι
95·99.
Γιο μιο
13i1. Braun 5., "Source and Psychology of 5artre's 'Le Mur'" , Criticism, Ω. Ι, 1965,00.45-51.
59
οvτι-nογος
- τεύχος 10
διατρέξουμε ένα τετραμερές, από ιn ιΊΟ ω
τέχνπς. Η ιστσρικότπτο περνά μέσα από
γσ(εχνία στπ «θεωρία» τπς και από τπν
τπν κρίσπ σχετικά με το έργο τέχνπς και
(201). ΑντιιΊαμΒανόμαστε αμέσως πως aUln n εξώθπσπ του εαυιού προς το δπμόσιο εκπορεύεται κατ' απακιΊειστι κότπτα από τον ίδιο κα ι μόνο τον ίδιο,
nOnLlLKn τπς σπμασιοδότπσπ οιπ φαινο
τπς σχέσπς μετοξύ συγγραφέα - έργου.
καθώς στπ φιrlοσοφία του Σαρτρ οποια
μενοιΊογία. Σ' ουτό το τετραμερές, ο ρό
Ο Σαρφ μόιΊιστα παραθέτει παραδείγ
δΓΙποτε δράσπ και αιΊπθεια συνιστούν, αντιστοίχως, ένο ανθρώπινο μέσο και
με μια πρασπάθεια αρισμών τπς στο εν
παρίστατοι και διατπρεί τπν οξία του για
ιΊόγω έργο. Υποχρεούμαστ:ε ιΊοιπόν να
χρόνια μειά τπ δπμιουργία του έργου
ιΊος του διανοούμενου είναι ξεκάθαρος:
ματο που σχειίζονται με τον Ρουσσώ
εισΒάιΊιΊει και στα άιΊιΊα πεδία του δπμό
(Jean
σιου χώρου, συχνά σε όιΊα, αντιΊώντας
ω
Jacques Rousseau) και τον Μο ντεσκιέ (Charles de Montesquieu), ανα
μια ανθρώπινπ υποκειμενικότπτα 9 • Ο υπερΒσιοrlογικός χαρακτπρας του υπο
κύρος από τπν επισιπμονικπ του κατοξί ω
φορικά με μια ψυχαναrlυτικn ερμπνεία
κειμένου αφαρά κυρίως τον αναγνώστπ
ωσπ 4 . Θα μπορούσαμε να ισχυριοιούμε
των έργων τους (46),
ως «αντικείμενο», ένα αντικείμενο που δπμιουργεί και αποκαιΊύπτει. Η φιnοrlο γία, ιΊοιπόν, δεν είναι παρά n διαδικασία
πως ο Σαρτρ, με τπ δπμόσια εικόνα και
ιις δράσεις του, ουσιαστ:ικά υποστπρίζει πως
n
δπμόσια συζnιπσπ των θεμάτων
είναι μία από τις κατοοιάσεις που ορί
Υποκειμενισμός Ο Σαρτρ, κατ' ουσίο, ορίζει τπν
arln
θινπ ιΊογοτεχνία ως έναν άκρατο υπο
εκιΊέπτυνσπς αυτών των αΠOKρoυστ~
κών όψεων της ψυχπς των δπμιουρ
ζουν / κατοδεικνύαυν ιnν ειΊευθερία του
κειμενισμό, ως τπν αποθέωσn του]. Το
γών, ώστε αυίές να παρουσιαστούν στο
ανθρώπου S • Έτσι, έχουμε μια πρώτπ ευ
θέμα, n ύrlπ θα ιΊέγαμε με φιrlοσοφι
κοινό, και μόιΊιστα εδώ ο Σαρτρ παρα
ρύτερπ σχπματικπ χωροθέτπσπ: ο δπμό
κούς όρους, αποτειΊεί αΠrlώς το προ
θέτει παραδείγματα συγγραφέων που
σιος χώρος και π ειΊευθερία είναι οι προ
κάrlυμμο για τπv αποκάιΊυψπ του εου
Βρέθπκαν σε μεγάιΊπ διάστασπ αναφο
ϋποθέσεις του παροπάνω τετραμερούς.
ιού (48). Πρόκειται για αποθέωσπ του
Ο Σαρτρ ιΊοιπόν γράφει ποιΊύ συχνά
φορμαιΊισμού μέσω τπς πιΊαγίας οδού
στο όνομα μιας, ανεπίκιΊπτπς από μέω
μιας ~ μπ εμφανούς
ρους του, «θεωρίας» τπς ιΊογοτεχνίας,
προσέγγισπς; Θα rιέγαμε πως όχι, ΚΟ
χρπσιμοποιώντος και ο ίδιος ποιΊύ συ
θότι το μείζον εδώ είναι n αποκάιΊυψπ
χνά ένα άκρως ιΊογοτεχνικό ύφος στπν
του σκοπού τπς ιΊογοτεχνίας μέσω τπς
ανάπιυξπ τπς σκέψπς του. Το πάθος εί
αποκάrlυψnς των σκοπών των υποκει
- ψυχαναrlυιικπς
ναι n ζωογάνος ππγΓ! τπς rιογοτεχνίας,
μένων που τnν υππρετούν, κάτι που συ
όπως άrlrlωστε και τπς ζωnς6, και φυσι
νιστά επίσπς ψυχαναιΊίζουσα προσέγ
κά τπς φιrlοσοφίας. ΒέΒοια για τον ίδιο,
γισπ, αιΊιΊά από άιΊιΊο δρό μ0 8. Ούτως
ουτό το πάθος είναι ακριΒώς που ανο
άnrlως, «κάθε ανθρώπινπ συμπεριφορά
ri
αποκαιΊύπτει μιαν όψπ του σύμπαντος» 4 Bn.
Σαρτρ Ζ.
-
Π., Ποπιτ:ικά και αυιο{3ιογραφικά
κε(μενο, κεφ. ιι:Οι Διανοούμενοι», ό.π., σσ,
281.
Γιο τπν nαρόnnnι1n εξέr'ιιξn του Σορτρ ως φιilο σόφου και συγγραφέα, 13ι1.
5
n ''orlnelvn''
ιΊογΟΤΕΧνίο;
μια υποκειμενικότπτα που προσφέρεται κρυμ
..]
SuhL Β., Jean-PauI Sartre - The Philosopher os σ lίterσry Critic, iUniverse.com, 1999.
(49). Αυτός ο άκρατος υποκειμενισμός αρχικά
Εξού και οι συχνές επιθέσεις του σε συγγραφείς
συμπnοκnς των υnοκειμενικοτnτων μέσο στο
που θεωρεί πως ονειρεύονται νο γρόψουν εντός
ιΊογΟίέxvπμα
ενός είδους αθωότπτας, πέραν του ΚαιΊού και του Κακο(ι, ουσιαστικό εξωκοινωνικά, I3n. Sarte
στόδιο και ουσιοσnκό εξαφανίζεται, καθώς και
J. - Ρ.,
2005, σειΊ 309. ΟΙ αριθμοί σε
σε καθαρό I3nέμμo, μια οπτικι) από τπ μεριό του απόιΊυτου κενού (180).
παρένθεσπ, εφεξπς, θα αναφέρονται σιις αντί
8 Σε επίπεδο ποιΊιτικπς θέσπς, n ψυχαναιΊυτικι)
Τι είνσι iισγοτεχνία;, μίφ . ε. ΤοειΊέντπ, Με
rabIμιo, Αθπνa,
στοιχες οειΊίδες τπς συγκεκριμένπς έκδοσnς .
μένπ ι
επιθυμίες εκείνων που διδόσκουν»
εμφαν(ζετοι υπό τπ μορφπ τπς συνάντπσπς, τπς
(192), και φθόνει στο ανώτατό ιου
ο συγγραφέας και ο αναγνώστπς μετατρέπονται
προοέγγιοπ μας προσφέρει τπν έννοια ως τούη
και
σπς; ο συγγραφέας ΠΡΟΚΕιμένου να ξεφύγει σπό
ζωή και
τπν τόξπ ιου κaωιΊπγει να πιστεύΕΙ πως ανΓΙκει
Vinteqs κ., Η φΙiιοσοφίσ ως πάθος. Η ro έργο της Σιμόν Ντε ΜποΒουάρ, μίφ . Γ. Σπανδώνπ, ΦιίΙίστωρ, ΑθιΊνα, 1998.
6 Bn.
60
7 «Τέισια συνεπώς είναι
ρικά με τις πράξεις τους και τα όσα δια Knpuoaav (50). Ο ΜισέrΙ Κοντά (Michel .Koda) χαρακτπρίζει autn τπν έξπ του Σαρτρ ως {(υποκειμενικό ρεaιΊισμό»LO σχπμα εν παιΊιΊοίς αντιφατικό και συ νάμα εναρκιικό μιας σειράς οντιφατι κών προσδιορισμών που χαρίζει ο ίδιος ο Σαρτρ και οι σχοιΊιοστ.ές του στις θε ωρΓΙσεις του. Για παράδειγμα, μερικά χρόνια μετά, ισχυρίζεται ότι «για μένα n υπακειμενικότπτα δεν υπάρχει, υπάρχει μόνο εσωιερίκευσπ και εξωτεΡΙKότπτa. Κάθε σπμαίνον είναι και σπμαινόμενο, κάθε σπμαινόμενο και σπμαίνον»l1.
σε μια ονώτερn.
Ύπaρξπ
Κοινό σπμείο όιΊων των κριτικών και των διαμαχών που nponynenKav εί 9
Bn. Σαρτρ Ζ . - π., ο Υπαρξισμ6ς είναι Ανθρωπι σμάς, μτφ. Μ. Ν. ΠοιΊίτπ, Δαμιανός, Αθπνα, χ.Χ., σειΊ.14 .
10 8i1. Κοντά Μ . , «Το υπαρξιακό μυθιστόρπμα», Δια Βάζω, τ. 455, 2004, σσ. 105-114. 11 ΒιΊ. Σαρφ Ζ. - π., ΠoΓιιrιKά ΚΟι Qυιο(Jιογραφι κό κείμενο, κεφ. «ο συγγραφέας και n γι1ώσσσ του», ό.n., oril. 50.
ναι, κατά τον Σαρτρ, πως «οι συμμετέ χοντες σε αυτές έχουν πεθάνει» (47) - έχουν δnnαδn απεκδυθεί τnν ύπαρ ξπ τους . Το δίποιΊο ύπαρξπ - ουσία εδώ φαίνεται να συσκοτίζεται. Ο εγω
κεντρισμός του συγγραφέα τον οδπγεί σε ένο γράψιμα ως μεταφυσικΓι επιιέ l2
ιΊεσπ, ως εξέτασπ τπς συνείδπσΓΙς του , εν ttrlEL ως οτιδnπατε εκτός από επικοι νωνία. Έτσι, επισυμβαίνει μια διάκρισπ εγκοσμιότπιος και πνευματικότπτας, n οποία δπμιουργεί μια αιΊυσίδα «ιδιωΤΙ ω κπς», εrlιτίστικnς πνευματικότπτας, ένα κιΊειστό κrιαμπ Ι3 , που KaτonnYEL νο απο μακρύνει τπν τέχνπ από τn ζωn. Προς τα τέrιος όμως ιου έργου, τα πράγματα ξεκαθαρίζουν: «Νομίζω πως δεν θα ορί
ζαμε πια τπν ομορφιά ούτε με τπ μορφπ ούτε με τπν ύrln, αιΊιΊά με τπν πυκνότπ τα τπς ύπαρξπς τπς» (304). Το ερώτπ μα συγκροτείται ως εξΓΙς: είναι n rιαγο τεχνία ένας τρόπος ώστε n εξαφάνισπ τnς ύπαρξπς - ο θάνατος - να μπ σπμά νει και τπν οιΊοσχερπ εξσφάνισπ και τπς ουσίας
nτων επί μέρους χαραKΤΠΡιστι~
κών τπς; Κατά τπ YEVLKr1 αίσθπσπ που αποκομίζει κανείς από το έργο, ναι, αρ
κεί να rιειανθούν οι ErlLlianKEC:; εκδοχές του συγγραφικαύ σιναφιού. Η ύπαρξπ επιΒεΒαιώνεται από ιπν πράξπ, δnnαδn από τις υιΊικές εμπραγ~ ματώσεις, σε αντίθεσπ με τις αφπρπμέ νες ιδέες, τις οποίες ο Σαρτρ δεν έχει σε ιδιαίτερπ εκτίμπσπ. Η ιΊαγοτεχνία ως
επιτέιΊεσπ είναι μορφπ αuτο-επευθερί 12 Αυτ:ό που αργότερα κοθιερώθπκε να ονομάζεται ομφαιΊοσκόπnσn.
13 «Το κοινό ίου Στaντό" είναι ο ΜποιΊζόκ, το και· νό του ΜπωντιΊοίρ είναι ο Μπαρμπέ ντ' Ωρl3ιγυ, ενώ ο ΜπωντιΊοίρ μετατρέπεται σε κοινό του Πόε. [... Ι μια ι1έσχπ όnου όιΊο ίΟ μέιΊπ είναι πε θομένα, εκτός οπό ένο, 10 χρανοιΊογικά tEilru ταίο, παυ αντιπροσωπεύει ιο υπόιloιπα επί τπς γπς και στο πρόσωπό του συνοψίζεται όιΊπ n συντΕΧν(ο» (175). Πρόκειται ουσιαστικό γιο τπ θέσμισπ μιας νέας μπαφυσικΓις.
61
avτ:ι-nογος
- τεύχος 10
αποτεnεί κοι επιΒεΒοίωσπ τπς ύπαρξπς.
αναφέρεται σων EnEueEpio και στπ δπ μοκρατία (93) και όχι σε οποιοδππο
Είναι από εκείνες τις πράξεις κατά τις
τε καθεστώς επαίρεται πως αποτεnεί
οποίες ο άνθρωπος επινοεί ένα αυθε
ων πια οnοκnnρωμένπ ενσάρκωσπ και
ντικό νόπμα τπς ζωπς, εν αντιθέσει με
των δύο l5 . Η
τπν προδιάθεσπ του που δεν συμπερι
νίζεται ως ενεργός σύνθεσπ των τυπι
νει τπν επινόπσπ ως αυτονομίας τπς,
πως δεν έχει καμία σχέσπ με τον Λου
nαμΒάνει συγκεκριμένους σκοπούς και
κών και υnικών εnευθεριών
τον εαυτό τπς ως το οπόnυτο αντικείμε
νατσάρσκι
νοΠματα. Δεν πρέπει επίσπς να ξεχνά
nwalE, από το 190 αιώνα
νο. Μετά τπν αποδόμπσπ του κόσμου,
τον Ζντάνοφ (Andrei Zhdanov), ίσως
ας, όπως θα δούμε και παρακάτω, αnnά
onlKn EnEueEpio L6 εμφα
(367). An και έπειτα, n
αυτι) n φιnοσοφία Π αυτές οι φιnοσοφί
σιαnισμός υιοθέτπσε ερμπνευnκά axn
ες παράγουν n είναι λογοτεχνία.
ματα που υποστπριζαν γραμμικές και
Για ποιο λόγο όμως π ίδιο n noyo
ιανία αρνείται ότι αποτεnεί ιδεοnο γία; Αυτό συμΒαίνει επειδn αποnαμΒά
αιηακές, IEnonoYlKlc; προσεγγίσεις.
Η ιδιότυππ στράτευσπ σων οποία Σαρτρ είναι προφανές
nOPOKLVEi ο
(Anatoly Lunacharsky) και
με πως n πρωτοκαθεδρία τπς ύπαρξπς
noyolεxvio διατείνεται πως είναι ανε
ξόρτπτπ από κάθε ιδεοnογία, δίχως να
συμΒαίνει n αποδόμπσπ του εαυτού τπς. Η λογοτεχνία κάθε εποΧΓΊς «παρα
δε, κατ' ειΊάχιστον, να έχει μόνο με τον
στπν υπαρξιοτικπ φιnασοφία θέτει αυ τομάτως το θάνατο, εμμέσως αnnά κα
έχει καταnάΒει πως αυτπ «π ίδια απ οτε
μένει αποξενωμένπ
(alienee), και αυτο
Σαρτρ επιτίθεται στο Γαnnικό Κομμου
νιστικό Κόμμα, καθώς θεωρεί πως αυτό
Γκόργκι
(Maxim Gorky). Άnnωσιε, ο
θοnικά, ως το μεταίχμιο και ταυτόχρονα
nεί μιαν ιδεοnογία» (169), όχι ασφοnώς
θεωρείτοι ως μέσο και όΧΙ ως απροϋ
το θεμέnιο τπς στοιχειοθέτπσΓΙς τnςl4.
με ων τυπικΓΊ nonLlLKrl σπμασία του
nόθετος σκοπός» (208). Πρόκειται για
ευθυγραμμίζεται nnnpwc; με τπν nonL
μια διαnεκτικπ 18 που όπτεται Ενός μπ
ΤΙΚπ τπς ΕΣΣΔ2L, έχει μετατρέψει τπ
Στρατευμένπ Ttχvn
όρου. Η noyoIεxvio είναι π ιδεΟnογία κάθε εποχΓις επειδΓΙ «συνιστά τα συνθε
κυκnικού, γραμμικού χρόνου, κι εδώ ο
γοτανία, με έναν εργαnεισκό τρόπο, σε προπαγάνδα και ως εκ τούτου δεν
nO
τικό και συχνά αντιφατικό σύνοnο όnων
Σορτρ είναι ξεκόθαρος: «Η ΓΙογοτεχνία
κεντρο τπς συζπτnσπς περί στρατευ
όσων αυτΓΊ
nopnYOYE [. .. ]» (383). Κάτι
ως απόnυτn Άρνπσπ γίνεται
μένπς τέχνπς: εν τούτοις υποστπρίζει
αντίστοιχο
συμΒαίνει
τανία· ποτέ δεν υπnρξε πιο noyolεxVl
χνών στα μέnn ταυ, τους εργό τες 2 2 . Η
Ο
Σαρτρ
Βρέθπκε
συχνά
στο
επί
με
τπ
φιnοσο
Avn-noyo
υπάρχει πρόσΒασπ από μεριάς noyolE
στράτευσπ ως τέχνπς
φία, ιαχυρίζεται ο Σαρτρ στο ΠρόΒnn
κΓι Ι9 : ο κύκnος τπς έχει κnείσει» (185).
(εν προκειμένω τπς (Ιογοτεχνίας). Έχο
μα ως Μεθόδου: «Για μας, π φιιΊοσοφία
Σε αυτό τα nnaiaIo, ο μαρξισμός πέτυχε
κριτικΓΊ του Σαρτρ σε φιnοσοφικό επί πεδο φθάνει στο να κατπγορΓΊσει ταν
ντας κοτπγορπθεί συχνά, κατά σειρά και
δεν υπάρχει - απ' όποια μορφΓΊ κι αν
μια φαινομενικΓΊ νίκπ που εμφανίζεται
αποιΊιθωμένο μαρξισμό τπς ΕΣΣΔ ως
εναnnάξ για
τπν εξετάσεις, αυτπ
ως ίΟ διαnεκτικό τπς όnnο, δnnαδn ως
Βοnονταριστικό ιδεαnισμό 23 .
μιο ιδιάζουσα
μποnσεΒικισμό,
OΤOnlVl
n σκιά τπς επιστΓΊ
σμό και μαα"ίσμό, κατόρθωσε να υπερ
μπς, αυτΓΊ
n φαιά ΠΡOσωΠΙKότnτα τπς
ΓΊττα. Απέτυχε δnnαδrΊ στο να συγκρο
βεί και να ασκΓΊσει κριτικπ στο κnασικό
ανθρωπότπτας δεν είναι παρά μια υπο
lnaEl ένα «κίνnμα ιδεών (υπογράμμισπ
μοντέnο ως στρατευμένπς τέχνπς τπς
στασιοποιπμένπ αφαίρεσπ. Στnν πραγ
Σαρτρ), μια ιδεοnογία ανοικτπ, αντιφα
Σ08ιετικΓΙς 'Ενωσπς (ουσιαστικό στο σο
ματικότπτα
σιοnιστικό ρεαnισμό και σε όnες τις αρ
[...] σε μερικές περιπτώσεις μιο φιnοσο
σιών του στοίχισε τπ ζωπ» (204) . Παρά
tnpιoOKnnPWllKlc;
που
φία δπμιουργείται για να δώσει έκφρα
τις
ουτός απέκτπσε στο πέρασμα του χρό
σπ στπ γενικΓΙ κίνπσπ τπς κοινωνία ς L7».
νου και ως ιστορίας τπς ΕΣΣΔ), διατπ
Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε πως
ρώντας
όμως
τπν
συνδπnώσεις
επαναστατικότπτα
υπάρχουν φιnοσοφίες. Ή
και τπν υπερΒατικότπτα στπ θεώρπσπ
15 Σε άι'lι'ιo οπμε(ο του βιGι'ιίoυ, μlι'ιώVΤOς για τπν άνοδο τnς αστικπς τάξπς κατά το 180 αιώνο κο
τπς τέχνπς. Έτσι, σων ανάnυσπ του, n
τπ οΧέσπ ιπς μ[ τπ ι'ιογοτεχνία αναφέρει: «Φυ
noyolεxVIKn πρόξπ nαμΒόνει χώρα ως
σικά π νέα ορμπ που έδωσε π (δια π ΓΙογοιανία
αποκόnυψn του κόσμου, ως παρακίνπ
σπ του συγγραφέα και του αναγνώστπ να νιώσουν μέρος του (ασχέτως αν διά κεινται θετικά Π αρνπτικά απέναντί του) και φυσικό να τον υπερΒούν για να ίΟν αnnάξουν. Η στράτευσπ του συγγραφέα
στον εαυτό τπς είναι αφnρnμένn και σχεδόν
κοθαρό τυπικΠ. αφού 1:0 ι'ιογΟΙΕΧνlκό έργο δεν αποι[ΓΙούν ιπ συγκεκριμένπ έκφροσn κομιός ιδιαίιερπς τάξπς». (146). Άnnωστε, ω προι'ιπα ριότο δεν διεκδικεί πι'ιέον τπν nOr1lHKfi [r1ΕUeE
183 -215.
62
, δισnεκτικrι Η έιΊnειψn αντιρρπ
EKKnnaElC; των Μαρξ (Karl Marx), 'EVΓKEnc; (Friedrich Engels) και Λένιν (Vladimir Ilyich Lenin), ο υπαρκτός σο
κείμενο, ό . π., oEn. 53.
1999, σειΊ. 50. Όπως κοι το κείμενο «ο σοσιαιΊι· σμός που ερΧόταν οπό το κρύο», πρόι'ιογος στο
Liehm) όπου συνομιι'ιεί με 14 πνευματικές προ
2000. 19 nρόκειται γιο τπ γνωσιιΊ μομφι'ι και συνάμα
22 Άr1ι1ωσιε ο Σορτρ αρνείτοι μια δυνπτικ'; «ένιο
υπεκφυγπ έναντι τπς σοβαρόιπτας τnς ι'ιογατε χνίος παυ συχνό αναφέρει ο Σαρφ στο GlGnio.
ξω) συγγραφέων στο κομμουνιστικό κόμμο προκειμένου να αγγίξει τις μόζε, (339). Σε κάθε
«αυτό δεν είναι παρό ι1αγοτεχνΙο» .
περίπτωσn. ο συγγραφέας ovτιμετωπίζειoι με επιφυι'ιοκτικόιπτσ κοι από τπν OOΤIKn τόξπ και οπό το προnετσριότο, διαθέτΕι μια ονεξορτπσία
φασπς. αvτίφασπς με tn θετικι'! έννοια, είναι n προσδιοριστικι'ι σΧέσπ των τάξ[ων με τπν ει'ιευ θφία. Το προιΊεταριότο αγνο[ί τπν ει'ιεuθερ(o
17 Br1. Σαρτρ Ζ. - π .. Ποnιrικά ΚΟΙ αυωβΙΟΥροφικά
Scriven Μ . , Jeon-Poul Sortre. Politics ond ωι ture ίπ Postwor Fronce, MacmilIan, Basinqstoke.
σωπικότπτες τπς χώρας και τπς εnοχnς του, βι'ι.
(3ειΊτιώσrι υnικά τπ μοίρα του (169). 16 Ασφαr1ώς ο Σαρτρ αvτιι'lαμl3όνεται τπν ποι'ιυσπ
παρόδοξο είναι ότι το αναφέρει μόι1lς σε μιο από τι, ιεr1εuιοίες του υποσnμειώσ ε ις (409).
άι'ιι'loυς, ο Σαρτρ .:προοφέρει ένο εναι'lι'ιαKΤΙKό φιι'ιοσοφικό σύστπμα οε OXEon με το μορξισμό»,
l3ι(3r1ίο Τρεις Γενιές roυ Αντονίν Λιέμ (ΑπΙοπίπ
20 Χορακτπριστικό παράδειγμα ερμπνευτικιΊς αντί
μία και τις συνεπαγόμενες στρεβιΊώσεις ΚΟΙ πα
21 rια ης φιβές κοι tnv κριιικι'ι του Σαρτρ έναντι ταυ σταr1ινισμού. βi'l. BirchaH 1., 50rtre ogoinst Sto/inism. Berqhahn Books. Oxford, 2004. Κατ'
18 Επ ' αυτού, βι'ι. CΙaire F. - Α., "5ortreon Dialectics: Α Method {or CriticaI Discourse 0(1 Aesthetic Experience" , Value Inquiry Book Series, n. 97,
ρΙα, ούτε μια aφπρπμένπ Er1εueεpia : επιθυμεί να
ραφθορές τπς έννοιας τπς nέξπ, εΓIεuθφία. Το
14 En' ουωύ, (3ι'ι . BirauIt Η., 'ΊΕ? probIeme de Ia mort dans Ia phiIosophie de Sartre", στο Autour De Jeon-PouI Sortre. Gallimard, Paris. 1981. οσ .
τικπ
2Ο
τπν ει'ιιΊπνικπ μειάφρασπ στο Ποπιnκά ΚΟΙ Αυω αΙΟΥροφικΩ Κείμενα, ό . π . , σσ.
που δείχνει ύποπτn
129
επ .
(341).
23 Βι'ι. Sartre J. - Ρ, Το πρόΟπημα ιης μεθόδου,
υι'ιικές ουνθι'ικ.ες καθότι τις θεωρεί δεδομένες
μτφ . Λ. Θεσδωρακόπουι'ιου, Εξάνιας, ΑθΠνα. 1988. OEil. 74. Μόr1ιοτα n ΚΡΙΤΙΚΠ οπευθύνεται στον Λούκατς (Georg Lukacs). ο οποίος υπnρξε από τους μετριοπαθέστερους μαρξιστές φιι'loσό
γιο ων εαι..ιτό τπς (365).
φουζ.
σκέψπ, καθότι προκρΙνει κοι στοχεύει κυρίως στπν υΑικ'; του αναβόθμισπ, ενώ αντιστρόφως
n οστΙΚΠ τάξπ δεν δίνει ιδιοΙτερπ οπμασίο στι,
63
σντι-nογος
- τεύχος 10
Η Αρνnτ:ικότnτα
ναμπς απόσπασπς από τα δεδομένο, και
Τα αμετάδατο στπ Ααγατεχνία, αn(iά και ευρύτερα, είναι για τον Σαρτρ
no(il
ως ΠροΒοιΊπς ως προδιαγραφπς μιας
με(iιΊοντικnς τάξπς
(215 - 217). Πρόκει
τικό και, στα Βάθος, ανθρωπο(iαγικό 24 δι
ται για ένα ακραιφνώς διαιΊεκτικό σχπμα
ακύΒευμα. Η απ ατυΧία τπς μετάδοσπς εί ναι φανέρωσπ καταδεικτικπ για τπ φύσπ
και το περιεχόμενο, το αναγνωστικό κοι
ανόιΊυσπς, εγειΊιανού 2 6 τύnου. «Η μορφπ
τικπ πράξπ. Γίνεται καταναπτό πως πρό
νό και το θέμα θα πταν ταυτάσπμα και n tunlKn ε(iευθερία του Αέγειν και n υιΊικΓΙ
κειται για μια παράδοξπ εκφορά τπς πα
ε(iευθερία του πράττειν αnιΊnιΊοσυμπ(in
(iιτικnς πράξπς. Η δραστπριότπτα του
ρώνοντοο> (218). Σε κάθε περίπτωσπ,
συγγραφέα συχνά είναι φαινομενικά επι
καθώς
του ανθρώπου, an(iά ταυτοχρόνως
no(il
ζπμια για τπν κοινωνία, καθώς αυτι) δεν διοθέτει συνείδπσπ ταυ εαυτού 2 5 τπς και θεωρεί ως χρπσιμο μόνα ό,ΤΙ αντανακΑά τους καθορισμένους σκαπούς και τις αξί ες τπς, όπως αυτά εκφράζανίΟΙ μέσα από
τους θεσμούς. Εδώ συναντάμε και μια δικαιο(iόγnσn τπς άρνπσπς αnό με
KG(in
ριάς ταυ Σαρτρ ταυ ΒραΒείαυ ΝόμπειΊ.
- τπν
εποχπ φυσι
κά που γράφεται τα ΒιΒΑίο - το Εγώ του παραμένει αστικό και n προαναφερθείσα αρνΠΤΙKότnτα οφείιΊει να επενεργπσει επ' αυτπς τπς φύσπς, επί {πς, κατά τον Πα σκάιΊ (Blaise Pascal), άπως ταν παραθέ τει ο Σαρτρ, «πρώτπς συνπθειας»
(244).
Έτσι, π ιΊογοτεχνία ως αρνπτικότπτα μπο
ματικά ανθρωποιΊογικπ, με τπν πι1Γφπ έν νοιο ταυ όρου
- εφόσον
θα είχε υπερΒεί
τπ διόκρισπ πνευματικού - εγκόσμιου και τπ συνεπαγόμενπ αΠΟξένωσπ. Η εν (iόγω (ioyotεxvia θα μπορούσε να αποτειΊέσει
μια σύνθεσπ τπς Αρνπτικότπτας, ως δύ 24 Για
-cn σαρτρικπ ovepwnonoyio Bn. ιπ συνέvιω
ξπ στα Τετράδιο Φιnοσοφ(ας, με τίτnο ιι:Η αν
σσ .
80- 94.
25 Η συνείδπσπ ε (ναι με(ζαν διακύβευμα στον Σαρτρ, ο οποίος όnnωστε αποδέχεται ως EVCJρ' Kτr'φιo προϋπόθε:σπ το καρτεσιανό coqito. Η
64
χικΓΙ πράξπ μέσω τπς οποίας ο άνθρω
πος είναι στον εαυτό του το ίδιο το μπ δέν»2Β. Έτσι, ο άνθρωπος ως συνείδπσπ
αναδύεται μέσα σταν κόσμο ως ένα ον παυ είναι το ίδιο τα μπδέν και ταυτό χρονα τα μέσο εισχώρπσπς σε αυτόν.
Με άιΊιΊα Αόγια, αυτό το μπδέν επί ως
ουσίας είναι ύnn. Τα ιστορικά παρα δείγματα, στα οποία θα αναφερθούμε
είμαστε
επιΒεβαίωσπ πως είμαστε επουσιώδεις
δύνατοι να αναιΊυθεί σε ιδέες. Έτσι, «το
σε σΧέσπ με εκείνο που αποκαnύπτου
μιουργώντας τα σπμείο συνάντπσπς27.
έργο τέχνπς δεν ανάγεται στπν ιδέα: κυ
Αρνπτικότπτα όμως δεν είναι και υπά
ρίως επειδπ το έργο τέχνπς είναι
n
ραγωγπ
Είναι,
n
αντίιΊπψπ του Σαρτρ περί
στροφιΊ ταυ χα'ίντεγκεριανού συνείναι; Η
απάντπσπ είναι ναι Είναι μια αρνπτικότπ τα θεμειΊιωμένπ με έναν παράδοξα θετικό τρόπο. Μια αρνπτικότπτα που συνδέεται ασφοnώς με τπν κατόφασπ σε έναν άn(iο τρόπο σκέψπς, σε μια επι(iογn ταυ όντος. Από το Είναι και το Μπδέν προς
rnv
Εnευθερία ο Σαρτρ στο κορυφαίο του έργο, το
n
n αναπαραγωγπ
ενός
πα
26 Ο Σαρτρ μνπμονεύει συχνό τον XEYKEn (Georq WilheIm Friedrich Heqe(): «Το πια πnοτύ φιΓΙο σοφικό σύστπμα είναι ο Εγεnιαν ισμός . Η Γνώαπ υψώθπκε εδώ σε μια υπέρια(π nεpIwnn: δεν
ερμπνευΤΙKιl διαφορά έγκειωι στο ότι α Σαρτρ
περιορίζεται να θεωρεί το ον εκ των έξω, το εν σωματώνει και το διoι'lύει μέσα στον εαυιό τnςD.
εντοπίζει εντός του coqito κοι ιον Άnnο, τους άnnους, κι αυτό ακριβώς είναι που επιτείνΕΙ τπν αναγκαιότπτα ως αρνπτικότπτο<.
13(\. Το πρόa(lημσ της μεθόδου, ό.Π. σεί'l. 57 . 27 «Η μοίρα τπς noyotEXV(O, ε(ναι συνδεδεμένπ με τπ μοίρα τπ< εργαιικΓις τάξπς» (335).
anoKG(iuntlKOi
υπάρχει και
n
με. Η αποκάιΊυψπ συνδέεται με τπν επι νόnσn: στα δπμιαύργπμά μας μπορού με πάντα «ν' αιΊιΊόξουμε μια γραμμπ, μιο
δπΑαδιΊ κόποιου πράγματος που δεν
απόχρωσπ, μια (iέξn. Συνεπώς ποτέ δεν
επιτρέπει ποτέ να το σκεφθούν· ακόμα
επιΒάnιΊεται»
(59). Άρα,
ένα δπμιαύργπ
επειδπ μέσα σε αυτό τα Είναι έχει διεισ
μα αnοτεnεί ταυτοχρόνως και ένα σπ
δύσει π(inρως μια ύπσρξπ, δπΑαδπ μια
μείο
ε(iευθερία που αποφασίζει για τπν τύΧπ
μεταξύ άΑΑων, συνίσταται στο διττό δι
και τπν αξία τπς σκέψπς»
(161).
Η φιιΊο
σοφικΓΙ nοιπόν θεμειΊίωσπ τπς ιΊογοτε
ειΊευθερίας.
ΑυτιΊ
n
ειΊευθερία,
αΑεκτικό χαρακτΓΙρο τπς γραφπς
-
από
τπ μια ως κίνπσπ και από τπν άιΊΓΙπ ως
χνίας περνά αναγκαστικά μέσα από τn
το πιΊnθος εικασιών που προκύπτουν
σχέσπ τπς ύπαρξπς με το Είναι Για τον
από τπν ανάγνωσπ. Ο συγγραφέας επι
Σαρτρ, κάθε αvτίιΊπψπ συνοδεύεται από
νοεί προβοΑές, μια διαδικασία παρα·
n
γωγΓΊς ιδιοτιΊτων που εμφανίζονται ως
τπ συνείδnσn πως
ανθρώπινπ πραγ
ματικότπτα είναι αποκαιΊυπτικΓΙ σε σχέ
epwnor1oy(o» (Φnεl3άρnς 1966), στο εnnnνικά σιο ΠΟ(lΙΗκό κοι ΑυΙΟΟΙΟΥρσφικό Κείμενο, ό.π.,
διαμέσου του οποίου «θα
coqito,
πρέπει να ανακαΑύψουμε τπν πρωταρ
ομορφιό δεν
μια έννοια
n
αίου
μοιώσιμπ ύ(iπ, μιας και
σύγκρουσπς των χαρακτπρων, ως ανα
Σε αυτπ τπν nεpintwon,
σε προπγούμενπ υπο-ενότπτα, εμφανί ζεται ως υποκειμενικότπτο του στιγμι
αιτίας ταυ θυμού του εργάτπ και έτσι κα θίσταται μιο ιΊογοτεχνία τπς πράξπς, δπ
αντανάκ(iασn τπς
«αναγκαία στιγμπ πριν από τπν αναικαδό
(119).
μενικότπτο, σων οποία αναφερθπκαμε
το Είναι, άρα πιΊπν τπς Βεβαιότπτας ότι
tlEltoupynOEl ως
ταν μόνο στπν αταξικι) καινωνία, ως μια
(ioyotεxvia θα μποραύσε να γίνει πραγ
σύνδεσπ μπορεί να επιιΊύσει το πρό
ΒιΊπμα του μπδενός. Η καθαρπ υποκει
παρακάτω, καταδεικνύουν πως ο καιΊ
θιστά δυστυχΠ. Ο συγγραφέας από τπ
μπσπ»
n
Αιτέχνπς έχει ανάγκπ από μια μπ εξο
ρεί να
αμετάδοτου, του αδlαμεσο(iάΒnτου. Η καθαυτό αρνπτικότπτα θα εκφραζό
συνείδπσπ του συγγραφέα εί
ναι κατά βάσπ οστικπ
Η ενδοσκόππσπ μιας κοινωνίας τπν κα
μεριό του προσφέρει μέρος αυτού ταυ
n
Είναι και το Μπδέν, συνδέει τπν άρνπ σπ με ων ειΊευθερία, καθώς μόνο αυτπ
σπ με τον κόσμο, επί τπς ουσίας με το
Είναι 29 • Είμαστε αυτοί παυ αναζπτούμε
γοτεχνία;, ο Σαρτρ αναφέρει πως «κάθε π(νακος,
κάθε βιl3ΓΙ(ο οποτεnεί μια επονάκτπσπ
lnc; oί'lότπ
τας του Είναι Καθένα από ουτά παρουσιάζει
Tnv
οnότnτα του ((ναι στπν cnεueεpia του θεατΠ.», ΜηΜν. κεφ. «Η
(84). Αυτό όμως δεν ισχύει στπν ΠΕρίπτωσπ τπς
ΚαταγωγιΊ τπ< Αρνπτικότπτας», μτφ. Κ . Παπογι ώργπ, Ποnοζnσπ, ΑθιΊνα, 1977, ocn. 101.
να, όπου π υπεράσπισπ του ΠαΑαιού Κοθεστώ
29 Για τπ γενικ'" θεώρπσπ του Είναι, βil. το κορυ
τος έναντι των αnnαγών θεωρεί τις τεnεuταίε<
φαίο σαρτρικό έργο ΕΙναι κοι Μηδέν (L'~tre εΙ le Neant, GallImard, Paris, 1943). Στο Τι είναι ΓΙα
ως ένα μΙ) Ε(νοι, που θυμίζΕι τον πορμενΙδειο
28 BiI. Σαρτρ
Ζ.
.
Π., ΤΟ Είναι και
ro
πΓΙειονότπto< ιων συγγραφέων του 180υ αιώ
όρο (95).
6S
οντι-nογος
- τεύχος 10
αδιαπέραστες αντικειμενικές οντότπτες.
νέο πνευματικότπτα είναι άρνπσπ και
Αυτές ο Σαρτρ τις παραΓΙΓΙπΓΙίζει με τπν
πάνω απ' όΓΙα άρνπσπ του εγκόσμιου
Επί τπς ουσίας είναι n δπμοκρατία, δπ
φυσικό κάιΊιΊος36, καθότι αυτό δεν συ
καντιανπ «opeOnOYLKn εναίσθπσπ που αποδίδετοι στο θείο ΓΙόγο» (68). Παρ'
μια κατάργπσπ των αντίμαχων δυνάμε
ΓΙαδπ «π τυπικιΊ εΓΙευθερία τπς σκέψπς
ων, με τπ μεσοιΊάΒπσπ ενός ρεαιΊισμού.
όΓΙα αυτά, στπ συνέχεια διαφωνεί με
συμπίπτει με τπν ποιΊιτικιΊ δπμοκροτία»
νιστά έκκΓΙπσπ στπν εΓΙευθερία μας. Η Φύσπ εναρμονίζεται με το τυχαίο, ενώ
Μια καΓΙι) αντιστοιΧία ώστε να κατα
(203), και διατnρεί δύο όψεις, τnν αρνπ
π τέχνπ με τπν επινάπσπ, το ΒουιΊπτι
και τπ δια
νοnσουμε τις θέσεις του Σαρτρ περί
κό, ακόμα και όταν επιχειρεί να παρoυ~
τύπωσι) του περί «σκοπιμότπτας χωρίς
τικότπτα και τπ δπμιαυργικιΊ υπέρΟασπ
των συσχετίσεων ιΊογοτεχνίας και φι
σιάσει τ:ο τυχαίο, το άτακτο 37 . Πρόκειται
σκοπό» στο καΓΙιΊιτεχνικό έργο. ΆΓΙΓΙω
(334). Αυτπ όμως n ειΊευθερία οφείιΊει
ιΊοσοφίας, δεδομένου ότι οι συνεντεύ
να προσπειΊάσει μια δυσχέρεια: το πά
για μια επιτnδευμένπ αιτιότπτα και άχι
στε, «εκείνος Βασιζόταν άιΊιΊοτε σε μια
ξεις ταυ μάΓΙιΊον συσκοτίζουν παρά ξε
θος n αιΊιΊιώς ων επιτ:nδευσn, με σκοπό
για μια τειΊοιΊογία. Από τπν άιΊιΊπ όμως,
καθαρώς υποκειμενικπ μεταΒοιΊι) του
καθαρίζουν το ταπίο, είναι n ανοφορά
κατά ων Σαρτρ ο συγγραφέας κατά τπ
πθικού υποκειμένου και άιΊιΊοτε έχανε οΓΙότειΊα τις ειΊπίδες του πως θα συνα
τπν πρόκιΊπσπ συναισθπμάίων. Ο ανα
του, στο Είναι και Μπδέν, στπ σχέσπ ταυ
γνώσίπς αναδομεί το αισθπτικό αντι
διαδικασία
«φαινομένου του είναι» και του «είναι
ται ως «άχρονπ Κοι άτοππ συνείδπσπ,
ντούσε ποτέ μια ayaen ΒούΓΙπσπ στον επίγειο αυτό κόσμο» (362). Το επιδιω
κείμενο με Οάσπ τα αισθπματα - και δεν
του φαινομένου». Θέτουμε τπ φιΓΙοσο
είναι τυχαίο το ιΊογοπαίγνια που χρπσι
ως καθοΓΙικός άνθρωπος»
φία στπ θέσπ του είναι και τπ ιΊογοτε
μοποιούμε . Εδώ, το πάθος προσΓΙαμ
τον Καντ
(Immanuel Kant)
άιΊιΊων, είναι αυτπ που παράγει τις αξίες.
το χράν0 35 • Το αντίθετο συμβαίνει με το
τπς
γραφιΊς,
παρουσιάζε
(148), ενώ n ΓΙογοτεχνία ως απροσδιάριστπ ιΊει τουργίο και a priori δύναμπ ως ανθρώ
κόμενο είναι n μετατροπn τπς καντια
χνία σε αυτπν του φαινομένου (ως ΓΙέ
νπς ayaenc; ι30ύιΊπσπς στπν αντίστοι
Βάνει τπν έννοια του παθπτικού, ο ανα
ξεις) και αναπαράγουμε το συμπέρασμα
γνώστnς ωθείται να γίνει εύπιστος και
πινπς φύσπς. ΑσφαιΊώς εδώ εμφανίζε
χπ unLKn, ουσιαστικά n βούιΊπσπ γίνεται
πως, παρότι είναι συνεκτατά, το ένα
ται ακόμn μια αντίφασπ που οδπγεί στο
δύναμπ, που μεταμορφώνει τον κόσμο .
το υποκείμενο προΒάιΊΓΙει μια απαίτπσπ.
οφείΓΙει να ξεφύγει από το άΓΙΓΙο ως
Στπν πραγματικότπτα, n ανάγνωσπ απο
συνεπακόιΊουθο ερώτπμα: n ανθρώπι
Για τον Σαρτρ π ειΊευθερία έγκειται στο
φαινομενικπ ouvenKn, ξεχειΓΙίζοντας και
τειΊεί «άσκπσπ γενναιοδωρίας» (74). Ο
νπ φύσπ δεν αποτ:ειΊεί μέρος τπς Φύ
κάιΊεσμα προς τον αναγνώστn για ονα
θεμεΓΙιώνοντας τπ γνώσπ μας πάνω σε
συγγραφέας δεν απαιτεί τπν npoon
σπς; Εφόσον για τον Σαρτρ επί ως ου
σύνθεσπ κι αυτπ π διεργασία συνιστά
ουτό 3Ο •
ιΊωσπ μιας απροσδιόριστπς ειΊευθερί
σίας δεν υπάρχει ανθρώπινπ φύσπ 38 ,
ας του αναγνώστπ, αιΊιΊά τπν προσφορά
τουΓΙάχιστον με ω σπμασία που διατπ
του εαυτού, με τα πάθπ, τις προκατα
ρούσε αuτπ μέχρι το 170 αιώνα στπ φι
ιΊοσοφίο , ο ίδιος κρατά μια ΚΡΙΤΙΚΠ στά
ανομφίι30ιΊα ένα σκοπό. Στπ δικn του εκδοχn, κάθε ιΊογοτέχνπμα αποτειΊεΙ μια
Η ΕΓΙευθερία
έκκιΊπσπ, μια μορφοποίπσπ των παρορ
Έχουμε nδn κατοδείξει τπν ειΊευθε
ιΊπψεις, τις συμπάθειες, ω σεξουαιΊι
μΠσεων. Αυτπ π έκκΓΙπσπ, n υπερΒατι
ρία ως προϋπόθεσπ και ταυτοχρόνως
κι) ιδιοσυγκρασία, τις ιεραρχπμένες αξί
κιΊ προστογπ, έχει ως κατεύθυνσπ τπν
σκοπό
ευρύτε
ες του (ό.π.)34 . Το ΓΙογοτέχνπμα γίνεται
εΓΙευθερία του αναγνώστπ και έτσι κα θίσταται αξία. Ένο ΒιβιΊίο «δεν υππρετεί
ρα ως τ:έχνπς - άιΊιΊωστε οι θέσεις του
το μέσο, n αφορμπ για τπ στάθμισπ ως
Σαρτρ επί τπς τέχνπς δεν διαφέρουν
τπν εΓIεuθερία, αιΊιΊά τπν αποζπτά» (69).
ειΊευθερίας, EOWlEPIKnc;
σπμαντικά 31 . Είναι γνωστές οι σαρτρι
αξίες και αισθπτικό KPLInpιo) και εξωτε
Η εμπειρικιΊ προσωπικότπτο αυτού που
κές ρπσεις «ο άνθρωπος είναι ειΊευθε
ρικΓΙς (<<αντιμαχία» με το έργο). Η επι
διαΟάζει κατά έναν τρόπο αποδομείται
ρία - ο άνθρωπος καταδικάστπκε να εί
και ο ίδιας προσεγγίζει ένα σπμαντικό
νόπσπ, ειδικότερο τπς γιΊώσσας, των
ναι ειΊεύθερος»32, όπως και ο σεΒασμός
ΓΙέξεων, αναδεικνύει τπν ειΊευθερία και
επίπεδο ειΊευθερίας. Αυτπ π ειΊευθε
απέναντι στπ φιιΊοσοφικιΊ θεμειΊίωσπ
μας προσφέρει εκδοχές για το χώρο και
σπό τπν εμπειρία . Η npoσέγylon του Σαρφ ε(ναι
ρίο επομένως μπορεί «να ταυτιστεί με
τπς εΓΙευθερίας οπό τον Ντεκάρτ (Rene
μτφ . Αιμ. Χουρμούζιου. Αρσενίδπς, Αθπνα, χ.χ.,
σαφέστερο εγγύτερπ προς τον Μερnώ - Πονιύ (Maurice MerIeau - Ponty) που, δεχόμενος τπν
οε;Ι 371. 34 Σε άnnο σnμείο του I3lι3n ίου (372) ο Σαρφ ανα
Enιppon τπς δομιστιl<Γις γnωοσαnογίος, ορίζει τπ γnώοοα «ως το σύστπμσ των διaφοροποιnσεων
30 Bn. Σαρτρ Ζ . - π., Είνοι κοι Μηδέν, ό.π., OEn. 23 .
φέρει, παραδειγμσnκό, πως μπορούμε να προ
μέσω των οποίων το άτομο αρθρώνει tn oχton
31 «Δεν υπόρχει όnnn μεγαnοφυίο n ο ρά outn
σφύγουμε στο nεξιnόγιο του Λαnόντ (Andre
του με τον κόσμο»,
Lalande) περί εnεuθερίας. Ο Λαnόντ, (Ιοιπόν,
Δ.ΟΛ, ABnvo, 2(Χ)6, OEn.
τπν KαVΤιανι) αγαθι) ι30ύΓΙπσπ, n οποία
τπς
ιΊογοτεχνίας
και
Descartes)33. Η ειΊευθερία, εκτός των
αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως σκοπό και όχι ως μέσο» (357). Σε «ακραίες»
όμως περιπτώσεις ΓΙογοτεχνικών ρευ μάτων που επιδιώκουν τπ συστπματι
κπ αποδιάρθρωσπ των αισθπσεων και εν τέΓΙει τπ συμφωνπμένπ κατοστρο φι) τπς γιΊώσσας, επιτυγχάνεται το μπ
δέν (181). Το μπδέν καταστρέφει κάθε μύθο και κάθε πίνακα αξιών (201). Η
66
που φανερώνεται στα έργα τέ χνπςJO ,
(3n . Σορφ
(προσωπικές
π . , Ο υπαρξισμός είναι ονθρωπισμός, ό.π.,
στο nεξικό φιnοοοφίας που επψεnnθnκε, στο
aEn. 40. Bn. επ(σπς Wittmann Η., ΙΈsthetίque de Sortre. Artistes et inte/IectueIs, LΉarmattan, Paris, 2001. 32 Bn. Σαρφ l. - π . , Ο υπσρζισμός είνσι σνθρωπι
outn αναφέρειαι, μεταξύ άnnων, oτn φύοπ και mn (30ύnnσn ισυ ανθρώπου, Gn. LaIande Α.,
l. -
σμός, ό . π . , OEn . 29. 33 ΒιΊ. Σορφ l . - π . , Η Φαvrοσίο - Η θεωρία
rwv
ΣυΥκινtjσεων, κεφ . «Η Kαρτεσιaνι'! EnεuBεpia»,
γενικό ορισμό τπς επευθερίος εnlOπμoίνει πως
VocobuIoire Technique er critique de Ιο phiIoso phie, νοΙl, 3rd edition, Presses Universitaires de France, Paris, 1993, σε n. 559. Η αναφορά του Σαρφ οnοφόνερα δεν είναι τυχαίο
35 Hawa 5., 'Ίanquaqe As Freedom ίπ Sarte's Philosphy", Παιδεία, Twentieth WorId Congres$ of Phi/osophy, 1998. Πρόκειτοι για ιπν ακριβώς αντίστροφπ θεώρπσπ ιπς γrlώσσας οnό αυιι') που κuριάρχnσε στον αΥγnόφωνο και δευτερεuόvrως στο γερμανόφωνο χώρο, περί μιας «yrlwaoonoin οnς» τπς φιnοσοφίας, ως συνεnαγόμενο (nf.; ανα
nUlIKnc; npooέyylonf.; που -cεnικό απομακρύνετοι
(3n .. Flynn Th. - R, Υπαρξισμός,
129. 36 ΆΓ'lnωστε, n τεnειότnτο εγγράφεται στο όχρπστο, και εμφανίζεται ως ομορφιά (178). Πρόκειται γιο μια oιoennKn απόφονοn που αναφέραοι στπ (μπ) OVlGnnaKtIKn 9ξία. 37 Μια αντίθετπ όποψn θα ιΊταν καθαρό ντανια·ίσιι κι'!
n, nιγότερο, υπερρεαnιστικn .
38 Bn . Σαρτρ l . - π., Ο υπορ(ισμός είναι ανθρωπι σμός, ό . π., σεn . 37 .
67
οvιι-ΓΙογος
- τεύχος 10
σπ 39 και ισχυρίζεται μάΓΙιστα πως «ό,τι ανομάζουμε εΓΙευθερία είναι π οδυνα
μία αναγωγnς τπς ποnιτισμικπς τάξπς
OIn
φυσικΠ»40.
Υπενθυμίζουμε
πως,
στα
Είναι
ΚΟΙ
Μnδέν, ο Σαρτρ εισάγει μια διαρκn αΓΙυ
σίδα αναγωγών n οποία KaΤOnnYEl στο
άπειρο και έτσι καθίσταωι καταδεικτι
Kn των ορίων τnς ειΊευθερίας. Autn n αμιγώς
φαινομενοnΟΥικn
προσέγγισn
ορίζει tnv αντικειμενικάτπτα του φαινο μένου ένοντι τπς πραγματικότnτας του πράγματος. Η γραφn ΓΙοιπάν, που απο τεΓΙεί μια ύψιστn μορφπ κριτικπς, οφεί
ΓΙει πρώτα απ' όΓΙα να αμφισΒnτεί ταν εαυτό τnς - κι έτσι εξασφαnίζει μια ανώ τατπ μορφn ειΊευθερίας από τις ίδιες τnς τις αντανακΓΙάσεις. «Γράφω σπμαί νει αμφισΒπτώ τnν ίδια tn γραφn» και «μέσα σε αυτπ lnv περιπέτεια n Τέχνπ αναζnτάει και σπρώχνει τα όριά τπς»4Ι. Η γραφn,
n τέχνπ, τα όρια, π EnEueεpia.
Έχοντας ΓΙοιπόν ξεπεράσει τις παnαιότε ρες αυταπάτες του περί τπς ΓΙογοτεχνί
ας ως απόnυτnς αξίας, ο Σαρτρ συνεχί ζει να διακnρύσσει πως, εν τούταις, n γραφιi αποτεΓΙεί μια KaeOnlKn ανάγκπ 42 •
Η πθΙKιi
ται εν καωστάσει (υπογρ. Σαρτρ) εξί
Έχουμε ιiδπ υπονοπσει σε κάποια σπ
μεία τις πθικές όψεις τπς ΓΙογοτεχνίας. Όχι φυσικά με
In μορφn του διδαKίl
σμού, αΓΙΓΙά υπό τnν έννοια τπς αΓΙΓΙπΓΙο ανογνώρισπς τπς εΓΙευθερίας συγγρα
φέα - αναγvώστπ. Αυτό αποτει1εί, θα μπορούσαμε να πούμε, και το τεΓΙικό αι σθnτικό Kpltnpιo του Σαρτρ. Θυμίζου με πως n aιoennKn είναι ο κατ' εξοχnν παραδειγματικός χώρος μετοξύ φlΓΙο σοφίας και ΓΙογοτεχνίας: το κακό μυθι
στόρnμα επιδιώκει να κοΓΙακεύσει τον Oναγνώστn, ενώ το καΓΙό είναι
analIn
τικό κοι δnnώνει lnv εμπιστοσύνπ του
ναι αμιγώς τυχοδιωκτικοί, με κορυφαία
τάστασπ όμως ορίζεται απά τπν ιδέα
τον ποΓΙύ συχνά αναφερόμενο 2υΓΙιέν
ενός κύκΓΙου που εξnγεί και θεμεΓΙιώ
ΣορέΓΙ (jutien Soret) από το μυθιστάρn
νει τπν ιδέα τπς nεριστροφnς ενάς τμιi
μα Το κόκκινο και το μούρο του ΣταντάιΊ
ματος κύκΓΙου, κατ' αναι10γίο των θέσε ων του Σπινόζα (Baruch Spinoza) περί περιφέρειας. Πρόκειται για μια nelKn
(Stendhat). rInv πραγματικότπτα, ο Σαρτρ αδυ
τπς αναΓΙογίας και τnς στάθμισnς μετα
θεωρεί ανέφικτο, να θεσμίσει ένα στι
ξύ προσωπικού και συΓΙΓΙογικού πεδίου
Βαρό σύστημα nθ ικnς 45. Το παραδέχεται
δράσπς, Π ατόμου και ομάδας κατά τπν
άι1ΓΙωστε OIn συνέντευξn του υπό τον
οροΓΙογία τπς KptnKn, του ΔιαΓΙεκτικού Λόγου, δnnαδn για tnv Entnoyn του αν
τίτΓΙο Τα πράγμαω μας κατέχουν: «Είναι
θρώπου να αφοσιωθεί Oln μέριμνα του άμεσου κύκΓΙου του n των μεγάΓΙων ζπ
κριμένων τάξεων που αντανακιΊούν τις
θώς έτσι καταδεικνύει πως ο άνθρωπος
Αnό τπ στιγμπ που ο άνθρωπος, ως δι
γες, σε μια ευθεία διακειμενικότnτα με
οποτεΓΙεί μια αξία που αυτο-διερωτάται
αρκώς μετοβαΓΙιΊόμενπ επινόnσπ, δεν
tnv αρχαία τραγωδία), Η πθικπ διάστα on όμως διοπερνά και τπν ίδια tn συ
δια μέσου τπς nθικnς, μιας πθικπς μn
μπορεί να προχωρπσει σε γενικές, κο
στατικnς που οδnγεί σε διεξόδους, άρα
θοΓΙικές EKIIμnon, περί του ανθρώπου,
του Σαρτρ βρίθουν από nθικό EPWIn μαω
(n.x. Τα Βρώμικα Χέρια n Οι Μύ
γκρότnσn τπς ταυτότπτας του συγγρα
φέα: ουτός αποκτά ιδιότπτες που του αποδίδει το κοινό και, παρότι εκκινεί από τπν εΓΙεύθερπ του πρόθεσn να γρά
ψει, KaIGnnYEt να οφείΓΙει νο ανταπο κρίνεται σε οιτnματο, κρίσεις και αντι
όπως αυτές πρoσδισρίζovται από τπ Φύσπ, από
νά μέσα από ης αντανακΓΙάσεις ιπς ερ
ουσίας, θεωρεί πως
150.
Πόvτως επl τπς
n κριτ\κΓΙ είναι ει)ΕUθερία
αrtrtό
n ει)ευθερία δεν μπορεΙ να περιγραφεί σαν τπν τέχνπ του κρ(νειν, 6ι). Η φανrασία . η θεωρία των συγKιvήσεων, ά.π." σει) . 348. 40 ΒΑ, Σαρτρ Ζ .. Π., Το nρόβflημσ της μεθόδου, ό.Π . , ocn. 185. Πάντως, σε όι)"ες περιπτώσεις,
και σε νέες επινοnσεις. Η τεΓΙικπ επινό
είναι αδύνατο να «αφεθεί» σε μια γενι
non είναι ο ίδιος ο άνθρωπος (386), κα θώς ούτως n άΓΙΓΙως ο άνθρωπος επινο
Kn, KaeonlKn πθικΠ. Αυτό δεν σπμαίνει ασφαΓΙώς nnnpn κατάργnσn n εκμπδέ
εί ων άνθρωπο 44 ως διαρκές γίγνεσθαι,
νισπ 47 τπς σπμασίας τnς. Υπονοnσομε
ως μια διαρκnς EKnoyn. Δεν είναι τυχαίο
άnnωστε παραπάνω τις δύο μορφές
ότι ο Σαρτρ το πιστεύει αυτό ακόμα και
που παίρνει π πθικΠ. Ο ίδιος ο Σαρτρ τις προΒάnnει, μέσω τnς αφnγnσπς μιας
68
μnνευτικnς για να ΚΟταnnξει ως εκφο ρά, μάντεμα τnς
προθετικότπτας του
συγγραφέα
Βρίσκε
διάνοιας του ανθρώπου στπν κaιάστασn ιrιι:; ψυχι'ις ΓΙ του σώμatός του, αnnά ιο αμιγέι:; γνω στικό ενδιαφέρον τπς συνείδπσπς για ιο ίδιο ιπι:; ιο περΙΕΧόμενο (Κοι ουτό αποτεnεί τπν ουσία τπς
πτικότπτο του ανθρώπου. Ο Σαρτρ πα
των βαθύτερων νοπμότων ιου Κάφκα
ocn . 379. Είναι σοφές πως, παρότι οι Σαρφ
φύοπς για να δnμιοuργnσει ερμπνευιικό σχπμο
Kafka), ανoφέρovτας μόιΊιστα πως οnπθεύουν,
και Άρενι αναφέρονται στπ διερεύνπσπ τπς κα
τα, όπως γιο παράδειγμα τις ιδέες του Χούσσερr'l
καθώς
τάστασπς πέραν των κιΊασικών δυ'ίστικών σχπ
εγγράφοντοι
εvτός
μιο
(Franz
προσπάθειοι:;
r.
nεί αρκετό δπμοφιιΊέι:; θέμα στο δεύιερο μισό
μάιων, εν τούτοις oναφέρovται σΕ διαφορετικό πεδία EVΤOπισμoύ (noyotεxvio και παραγωγικι'! διαδικασία αντίστοιχα). Το κοινό ωυι:; εντοπίζε·
του 200ύ αιώνα, πoιΊi'1ές φορές και ως ενδο
τοι στο ενδιαφέρον γιο μια ποΓΙιτικιΊ συσχέτισπ,
σκόππσπ, ως καωβύθισπ στπ συνείδπσπ, πέραν των ψuχαναnυιικών μεθόδων. Για παρόδειγμα, n Χάνα Άρεvτ (Hannah Arendt) αναφέρει: 4ΙΗ
I3n. ειδικότερα Arendt Η., Qu' est·ce que Ισ ροΙί tjque?, έdίtίοns du Seuil, Paris, 1995. 44 BiI. Σαρτρ Ζ . . π., Ο υπαρξισμός είνοl ονθρωπι σμός, ό.Π. ocn. 30.
ορισμού τπς ανθρώπινπς κοιάστασπς
(301).
Η
αναζnτnσn τπς ανθρώπινπς κατόσιασπς οποτε
ενδοοκόππσπ, δnnαδι'l όΧΙ
n ανιανόκnασn τπς
Θεού, υnερτονίζει ακόμn περισσότερο
l3εl3αιότπτα, διότι εδώ δεν παρεμι30(νει τ(ποτ'
ο Σαρτρ χρποψοποιεί αναγωγές ι)όγων επί τπς
ένα όΓΙΑο σπμείο ο Σαρτρ αναφέρεται στο
nθικnς, με tnv ταυτόχρονπ άρνnσπ του τπν υπεuθυνότπτo αΓΙΓΙά και τπν επινο
nnιl8oc; '[ων ερμπνειών πσυ αποδόθπκαν επί
43 Σε
ιστορίας, στο ο ΥπαΡξισμός Είναι Αν θρωπισμός4θ. Η άρνπσπ μιας κοθοΓΙικπς
κοριεσιονnς coqitation, όπου το cοφιο σπμαίνει πόvτα coqito me cogitare), πρέπει να παρέχει όnι)α εκτός απ' ό,ΤΙ παράγει n ίδια π διάνοια [".Ι Bn. Η Ανθρώπινη ιωιόσrσση, μ'[φ. Λυκιαρ δόπουnου - Στ. Ροζόνπ, Γνώσπ, ΑθΓινο, 1986,
(Edmond Husserl) για τπ Φυσικπ ως l3όσπ γιο μια αvτιστoαισπ τους στπ Φuσικn, Bn. Η Φοvrο σίο - Η Θεωρία των Συγκινήσεων, κεφ. ιιΧούσ oεpn», ό.π." σει). 159. 41 8n. Σορτρ Ζ. - π, ΠΟΠΙΗκ6 και αυτοβιογραφικό κε(μενα, ό.π., σειΊ. 31 . 42 Β;Ι Σαρτρ Ζ .. π., Ο υπαρξισμός είνοι σνθρωπι' σμός, ό.π., σει). 38.
ΓΙάμε μόνο για nθικούς κώδικες συγκε ειδικές συνθnκες και τα συμφέροντο»<Ι6.
nnψεις. Πρόκειται για μια αμφισΒπτnσn
(Marquis Οε> Sade), β". το Πρό(3πη
αδύνατο να μιΓΙάμε σnμερα για ένα ann θινό nθικό σύστnμα: μπορούμε νο μι
τεχνία ΓΙοιπόν οφείΓΙει να γίνει nelKn, κα
σε αυτόν. Τα ίδια τα ι10γοτεχνικά έργα
του αυτεξούσιου τnς γραφnς, που περ
τον ΝΤΕ Σαντ
νατεί, και ενδεχομένως δεν επιθυμεί Π
τnμάτων τnς κοινωνίας (363). Η ΓΙογο
39 Ο Σαρτρ αντΓΙε( στοιχε(α κριτικnς των σχέσεων,
μα [ης Μεθόδου, ό.π. σε;Ι
για ΓΙογοτεχνικούς χαρακτnρες που εί
σου με κάθε άΓΙΓΙο άνθρωπο. Autn n κα
ραπέμπει και στον Ντεκάρτ, που εκκι
νεί από μια αναζnτnσn των κανόνων 45
Επ' αυτού
Gn.
Κο,iομπέΙ) Ζ., «Η αναζnrnσπ μιας
ανέφικτπς πθικι'ις», Δια136ζω, τ.455,
2004, OEn. 89. 46 Βι). Σαρτρ Ζ. - π., Ο υπαρξισμός είνσι σνθρωπι· σμός, ό,π. σε':Ι 5. 47 Για τις μομφέι:; έναντι τπς σαρτρτικnς μπδενοποί πσπι:; ως μπδενισμού, B,i. Daiqle C., Le NihjIisme est-jΙ υπ humonisme? έtude sur Nietzsche ει Saπre, Presses de ιυπίν. LavaL, Quebec, 2005. 48 Βι). Σαρτρ Ζ. - π., Ο υπαρξισμός είναι ονθρωπι' σμός, ό.π . , OEn. 32.
69
αvτι-Γιογος
-
τεύχος
10
και καταΓΙπγει να επινοεί τπν εκπαγί
συνόπτει συμφωνία με τους μυστικούς
KEuan lnc; Γνώσπς και lnc; ΗθικιΊς
νεκρούς και για το μέιΊιΊον xpnaIμonol
τανία: και στις δυο περιπτώσεις κυρι
αρχεί π δnμιαυργία, π επινόnσπ. Είναι
ζει μια ιδεώδn κατάστασπ του κόσμου,
ιΊούν ίΟ μοναδικό τους κοινό, το μονα
lnv ιδέα του τέΓΙειαυ,
δικό τους κριτιΊ και συνάμα ιΊογοκριτΓι»
το σπμείο όπαυ ύπαρξn και αυσία εμ
(131). Εκείνπ τπν εποχΓι, π καωσκευιΊ
στπ συγγραφικn δnμιαυργία, «n δόμnσn
φανίζονται ως ταυτότnτα εντός του εί
οπαιτεί ποιΊύ χρόνο, ενώ μια στιγμιΊ αρ
μυθΙΟίΟρπματικών γεγονότων δεν ιΊαμ
ναΙ. Συνεπώς, ίΟ κάΑΓΙος συνδέεται με
κεί για να σωριαστούν τα πάντα» (183).
Βάνει υπ' όψιν
σοφές πως n aaPΤPlKn nθικόωτα είναι
τn συναρμογn
ντες που επιδρούν aln συγκρότnσn του
Η διαπΓΙοκιΊ μεταξύ είναι, έχειν, πράττειν
αρκετό ευρεία και εν παπποίς απρασδι
και φυσικά εισέρχεται ως ερώωμα στο
ατόμου και κυρίως τους μπχανισμαύς
σε συνάρτnσn με τπ χρανικότnτα, δnμι
όριστn 5Ο . Η εξέΓΙιξπ lnc; ΓΙογοτεχνίας, θα
πεδίο
έστω τις διερωτιΊσεις περί ΙσίΟρίας και
αυργεί anaLlnaElC; από το έργα τέχνnς,
μπαρούσαμε να πούμε, συν-δπμιαυργεί
Αογοτεχνίας.
καθώς και προσδοκίες πως θα αποτε
και τους όραυς ως
nelKnc; ως.
Ο χρόνος
εί το μύθο lnc; δόξας» (176). ΆιΊιΊωστε,
ιΊέσει μια απόιΊαυσn,
n έστω
κατά έναν τρόπο
lnc; έννοιας ίΟυ χρόνου
lnc; θεωρίας lnc; τέχνnς και ως
Η υφΓι
lnc; ιΊογοτεχνίας ιΊοιπόν γί
Lnc; όιΊους τους παράγο n
Lnc; κίνnσnς ως . ΑκριΒώς αυ{π n κοινω VLKn οριοθέτnσπ του συγγραφέα περι
τπν υπό
νεται πιο εύκοιΊα avτLtlnnln, μεθοιΊο
ορίζει ίΟ πεδίο όντnnσπς των θεμάτων
OXEan lnc; (312). Έτσι, το πράττειν είναι
γικά και φιιΊοσοφικά, άταν lnv αναιΊύ
του που καταιΊπγει να είναι π ανιανά
lnc; μεθάδου αναφέρεται
Knaan lnc; τάξnς Q{nv οποία avnKEl και n συνεπαγόμενn παραδοχΓι πως όιΊα
σω Μανιάμ ΜποΒαρύ του ΦΓΙωμπέρ
έχουν ειπωθεί και απιΊώς πρέπει να
αποκαιΊυπτικό για το είνοι, ως εκδο
σουμε με Βόσπ ίΟ χρόνο. Ο Σαρτρ στο
Ο Σαρτρ, στο Είναι και Μnδέν, αφι
χΓι μιας εργαnειακnς, Βιωματ:ικιΊς χρΓι
ΠράΒιΊnμο
ερώνει ένο κεφάΓΙαια aln χρονικότn
anc; - εδώ ο Σαρτρ αναφέρεται και στο παράδειγμα του χάινιεγκερ (Martin Heideqqer) με ίΟ σφυρί (315).
(Gustave Flaubert), συγγραφέα που
επαναδιατυπωθούν με έναν πιο ευχάρι
τον απασχοΑεί διαρκώς, και KOΤOtlnYEl
στο τρόπ0 5 6 . Ο 180ς όμως οιώνας θα
τα . Εκεί αναπτύσσει τις θέσεις του περί μιας φαιναμεναπαγίας των τριών χρο
νικών διαστάσεων - παρεπθόν, παρόν,
Όταν ο Αογοτεχνικός nρωας δεν μπο
σω συμπέρασμα πως «ο σκοπός μπα
αποΒεί καθοριστικός: τα ποΓΙιτικά γε
μέιΊιΊον - τονίζανιας τον κίνδυνο μιας
ρεί να πράξει, δεν μπορεί παρά να απο
σχnματίζεται, περνάει από το αφnρnμέ
γονότα
παραδαξαπαγίας που θεωρεί το παρεπ θόν και το μέπιΊον ως μn υπαρκτά και
τεΓΙεί αιΊιΊnγορία του συγγραφέα και,
να στο συγκεκριμένο, από ω οιΊικό στο
ιΊινόρθωσnς καθώς και
στο Βάθος, antlnyopia ίΟυ ανθρώπαυ
μερικό. Είναι, σε κάθε στιγμn, π τωρι
ιδεών ίΟυ Διαφωτισμού οδnγούν τους
το παρόν ως το απροσδιόριστο όρια
που στερείται τπν εΓΙευθερία και ln Bn
νιΊ ενότnτα
συγγραφείς σίΟ να πρέπει να ικανοποι
διαχωρισμού και συνθέσεως των δυο
μιουργικότnτα, ουσιοσnκά lnv ύπαρξn
τε, n ενοποίnσn των μέσων σε δράσn:
noouv αντικρουόμενα αιτιΊματο, BnnQ
προnγουμένων 51 . Στο Τι είναι ιΊογοτε
του. Τέτοιες καταστάσεις εγκΓΙωΒισμαύ
πάντα από
lnv άnιΊn πιΊευρά του παρό
διΊ τις αξιώσεις {nc; αστικιΊς τάξπς σων
χνία, πέραν τnς xpnanc; του ιστορικού
Βρίσκουμε σε έργα ταυ Σαρτρ όπως ίΟ
νιος, δεν είναι στο Βάθος παρά το πα
οποία και εν τέιΊει ανιΊκουν. Με άιΊιΊα
χρόνου επί σκοπού τπς περιγραφnς lnc;
ΚεκιΊεισμένων των Θυρών
ρόν το ίδια κοιταγμένο από Lnv άΓΙΑπ
ιΊόγιο,
εξέιΊιξnς lnc; κατάστασπς του συγγρα
σίΟΙ lnc; ΑΑτόνα . ο Φρέντερικ Τζέιμσον
του πιΊευρά»54. ΆιΊιΊωστε, το ιΊογοτεχνl
κάτι αντίστοιχο και
n Οι έγκιΊει
lnc; ενέργειας n, αν προ{ιμά
φέο, συνδέει επιπΓΙέον ln χρονικότnτα
(Friedrich Jameson) ισχυρίζεται πως
κό έργο ξεκινά από τις
με τπν καθαυτό συγγραφικπ πράξn και
για ίΟν Σαρτρ το ύφος που επιιΊέγει κα
προΒάιΊΓΙει και εκτείνεται στπ Αειτουρ
τις παρενέργειές τnς: «ο συγγροφέας
νείς alnv τέχνn ουσιαστικά αποτ:ειΊεί
γία του και στnν αμειόκιΊnτπ αΓΙπθεια
απευθύνεται σε ένα εξειδικευμένο κενό στα παρόν. Αναφορικά με το παρειΊθόν,
μια πράξn μεταΒίΒασπς lnc; ψευδαίσθπ
(finatite veridique) lnv οποία εισάγει 55 ,
50 Ένα
αnό ιο πιο συναρπαστικό ζnτnματο τnς σκέ ψnς του είναι όιι ακριβώς είναι ατεnnς, ισχυρίζε
ισι ο
Vaugan (., Pure Re{lection: SeIf-Know/edge ond Morol Understonding in the Phi/osophy of Jeon - ΡουΙ Sortre, Ooctoral Paper, University of Indiana, 1993, σεΓ!. 177. ΆΓ!ι'ιωστε κι ο ίδιος ομοι10γεΙ γρόφονιος για τπν πθικΓι, ότι κατέΓ!nξε ασύνειδο να συγκροτεί μια neIKn nρος συγγρα φείς και μάι'lιστα απευθυνόμενος σε όσους δε γράφουν! 8". Σοριρ Ζ. - π, Ποπι[ικά κοι αυro{3ιο γροφικό κείμενο, ό. π., σε". 33 . 51 ΒΓ! . Σορτρ Ζ . - π., Είναι κοι Μηδέν, κεφ. «Η Χρο νικότπτο», ό . π., σεΓΙ.
70
178.
n KOlVWVlKn αναδιάταξπ επιφέρει aln ιΊογοτεχνικιΊ πα ραγωγπ αιΊΑά και Q{nv ίδια ln θέσn των
ιΊογοτεχνών στnν κοινωνικιΊ ιεραρχία.
Φθάνοντος στnν κατάστασn του συγ γραφέα το
194758, ο Σαρτρ αναφέρεται
anc; ίΟυ χρόνου 52 • Η μίμnσn αΠΟΊ:ειΊεί ανα-παράστασn του κόσμου, ένα πρί
49 Βι'Ι. Σαρτρ Ζ. - π, ΠOπιrιKά και αυrσ{3ισγραφΙK6 κείμενο, ό.π., oci! . 12.
anaLlnOElC; που
Lnc; Επανάστασπς57 και lnc; Πα n διάδοσn των
σμα για να τον αντιιΊnφθούμε αιΊιΊά και
να πράξουμε, μια ριζοσπαστικιΊ πράξπ
που φτάνει να ανανοnμαίΟδατεί και τον {διο ίΟ χρόνο . Ταυτόχρονα, n συναίρε σπ των τριών φαινομενοιΊογικών δια στάσεων ίΟυ χρόνου συμΒαίνει σαν μια
αξία, σαν μια untpBaan, που ονομάζε ται κάιΊιΊος53. Το κόιΊιΊος ιΊοιπόν εκφρά 52 8". Jameson F., "Jean-Paul Sartre, Critical Essay", lίteroture Criticism Series, 2005. 53 BiΊ. Σαρτρ Ζ . - π" θνοι κοι Μηδέν, ό . π., orn . 286.
Το «νΓψο» των συγγραφέων Οι
κΑασικοί
Σαρτρ
συγγραφείς
κατά
τον
- και ιΊέγαντας κιΊασικούς, ο
Σαρτρ αναφέρεται στους συγγραφείς του
170 αιώνα και των απαρχών του - αποδέχονται ων κυρι
μοντερνισμού
αρχία των εΓΙίτ, καθώς «αυτές αποτε
56 Μεταξύ άιΊΓ!ων σε ουτό το σπμείο εστιάζει στπν κωμωδία - σάτιρα τπς προσνοφερόμενπς εποχnς. 57 Γιο μια ευσύνοπτπ πορουσίσσπ των σχέσεων των συγγροφέων με τπ γα"nικn επανόστοοπ,
(3n . νίποΙ Β . , ''Les Ecrivains et Ia RevoIution", Ιο revue des Anciens EIeves de Ι' EcoIe NationaIe d' Adminisrrotion, Hors-Serie: "Po/itique et Lίttera ture", Oecembre 2003. ο Σορτρ εnιτίθεται ορ κετές φορές στις θέσεις του ΦιΊωμπέρ. Επίαπς βι1έπε
54 8(1 . Σορτρ Ζ. - Π ., Το nΡό[Jnημα της μεθόδου, ό . π . acn.192. 55 Bn. Verstraeten Ρ. , "Rapport a nevrose objective", στο ΑυΙουΓ de Jeon-Pau/ Sortre - ΙίΙ teratυre et phiIosophie, GaLlimard. Paris, 1981, σεiΊ.33 .
Barberis Ρ. , "Sartre et Ie Iiberalisme",
ΑυΙουΓ de Jeon-Pau/ Sartre -Lίtteroture et phίlo sophie, ό . π . , σσ. 83-115. 58 Για τπν αμέσως προπγούμενπ περίοδο, συτΓιν ως Κοιοχπς κοι τπς Ανιίστοσπς, /3iΊ .
ln σει
ρό όρθρων που συμnεριiΊnφθnκοv στον τόμο
GaIster Inqrid, Sartre, Vichy et /es inteIIectue/s,
71
ovn-noγoc;
- τεύχος 10
εκτενώς σε ορισμένες διαμάχες και δι
μπδενοποίπσπς
αναφερ
ατυπώνει κάποια συμπεράσματα. Κατ'
Ο ποιΊιτικός ίΟυ συγχρωτισμός, αρχικά
ιστορικότπτας ορίζει τους ανθρώπους
αΡΧάς υποστπρίζει πως οι γάιΊιΊοι συγ
θnκαμε προπγουμένως, καθώς κάθε υπερρεαιΊιστικό καλιΊιτέχνπμα υππρετεί
με ίΟν κομμουνισμό και εν συνεχεία πε
και δπ τους καλλιτέχνες
γραφείς είναι οι πιο «ασίΟί συγγρα
ρισσότερο με τον τροτσκισμό, οφείιΊε
τπμένους εν καταστάσει. Τα ρεύματα
(εν τέnει συνειδπτά n ασύνειδα;) «ένα
φείς ταυ κόσμου» (228). Προς επίρ
ται κατά τον Σαρτρ στπ «φορμαλιστικΓι
που αμφισΒπτούν τπν πραγμαιικότπτα
προγραμματικό
ιδέα τπς αρνπτικότπτας»
ρωσπ αυταύ, αναφέρει μεταξύ άΓΙιΊων πως ζουν τπν πιο εξευγενισμένπ ζωΓΙ
ταυ πραγματικού»60 (ό.π.). Τα αντικεί
και πως έχουν συγκεντρωθεί άιΊοι στα
Παρίσι. ΜεγάιΊο μέρος ταυ τεΓΙευταίου
πτικών
αποδεχίΟύν
κεφαιΊαίου, περί τπς κατάσιασπς ταυ
στπv
οποία
σχέδια
εκμπδενισμού
(259) και, Βα
ως
- ως τοποθε
KalaaKEUn, όπως ο υπερρεαΓΙισμός
θύτερα, σων ταύιισπ του απόλυτου με
στον οποίο αναφερθΓικαμε νωρίτερα,
μενα ιπς υπερρεαιΊιστικιΊς τέχνπς απο
τα ανέφικτο
- συνδπιΊώσεις που οδn
αμφισBπτoύvται από ων πραγματικό
τεnούν υλικές πραγματώσεις των σκε
γπσαν φυσικά άnnους συγγραφείς να
τπτa όΧΙ πΓΙέον ως ερμπνευτικά σχΓΙμα
«αποριών»,
μια
εμπρόγματπ
να ανεχτούν ίΟ ναζισμό.
τα και τεχνοτροπίες, αιΊλά αμφισ(3πτού
επισιροφΓΙ στπ φιλοσοφικΓι θεωρία του
Πέραν τπς φορμαλιστικΓις ιδέας τπς αρ
νται οι φορείς τους ως υλικές υπάρξεις.
συγγραφέα το 1947, ο Σαρτρ τα αφιε
30υ αιώνα Π.χ .. Αυτπ
n ωραιότατπ σύν
ρώνει σίΟυς υΠεΡρεαnιστές. Και ξεκινά
νπτικότπτας, κοινός εναρκτιΊριος τόπος
Έτσι, φθάνοντος σε μια λογοτεχνία τπς
δεσπ του Σαρτρ, προσδίδει σταν υπερ
είναι π φιιΊοδοξία τπς αιΊόιnτας, τπν κα
ιστορικότπτας, και με το συγκείμενο ταυ
με μιαν έκπnnξn: υποστπρίζει πως
n αυ
ρεοnισμό μια φιnοσοφικn θεμειΊίωσπ
ταγωγπ τπς οποίας ο Σαρτρ εντοπίζει
Β' Παγκοσμίου πολέμου και των επα
τόματπ γραφΓΙ είναι πρώτα απά όnα κα
και ταυτόχρονα στα σκεπτικισμό ένα
στον χέγκεn
ταστροφΓΙ ως υποκειμενικάτπτας. Η δι
πρακτικό αντίκρισμα. Το πρακτικό αντί
ri
κοΓΙούθων του, επανατίθεται το ζnτnμα
(396).
Στπ συγγραφικιΊ διαδικασία ως δρα
ενός πθικού σχετικισμού: οι ποιΊιτικές διαστάσεις επανέρχονται, περισσότερο
κοιοιΊόγπσπ έγκειται στα ότι, κατά τπν
κρισμα δεν υπονοεί μια χρπσιμότπτα: ο
σιnριότπτα, κατ' εμάς ως δραστπριό
ψυχανάnυσn,
n συνείδπσπ καταΒάιΊιΊε
υnερρεαnισμός «κατέστπσε ριζικότερπ
τπτα του φιιΊοσοφείν, ο Σαρτρ ανασύ
φιnοσοφικοποιπμένες από ποτέ. Από
ται από παρασιτικές εκφύσεις, Δnnα
ων άρνπσπ ίΟυ χρnσιμου μετατρέπο
ρει ένα μυστικό - κάη που δεν πρέπει
τπ μια n unlOllKn διαιΊεκτικιΊ, που προ
δl\
ντάς τπ σε απόρριψπ του σχεδιασμού
να συγχέεται με το μυστικιστικό. Το μυ
ξενεί τπν εξαφάνισπ του ΚαιΊού και του
και τπς ενσυνείδπτπς ζωιΊς[ ...]
στικό εντοπίζεται μεταξύ Βούnnσnς και
Κακού 62 , και από τπν άλλπ n συνεπαγό
τεχνικnς
μενπ εξώθπσπ ίπς έννοιας του Κακού
n αυτόματπ γραφΓΙ είναι n αnοκάnυ
ψπ ενάς άλλου εαυταύ. Η περισσότερο
αποδεκτΓΙ αντίnnψn είναι αυτΓΙ που θε
ωρεί τπν αυτόματπ γραφιΊ ως τπν πιο αυθεντικιΊ
και
αντιπροσωπευτικιΊ
έκ
φρασπ τπς υποκειμενικόωτας, ακόμα
(253)61.
60 Παρ ό"α αυτά, αμέαως μπό ο Σορφ παραθέτει απόσπασμα (Ου Μπρετόν (Andre Breton) στο
έναν πλατωνισμό. Από τn nEΙPΙOllKrl
καθορίζουν οπό κοινού το ιΊογοτεχνι
unεppconIOΙlKn<;
εκδοχn ως ανούσια μίμπσπ και υποκα
κό πεδίο. Ο πόιΊεμος,
τάσταίΟ
- μια παραφθορά, ουσιαστικά, του νταντα'ίσμού - ως τπν υπαρκtιl δι
σανιστπρίων, οδnγούν τον άνθρωπο σε
άστασπ μεταξύ ιΊογοτεχνικού μύθου και
τπς ανθρωπινότπτας. Παρ' όιΊα αυτά,
επονόστασπς δεν αποβι1έπει
τόσο noi'lu στο να α"ι1όξει oτιδι'lπoτε στιι φοινο μενικπ και φυσικπ τάξπ των πραγμάτων όσο στο να υποκινπσει ένα κίνιιμα εντός των πνευμότων»
υποκειμενικότπτας είνοι τα πρώτα ΒιΊμα
(249).
για ων κατάργπσπ και τπς αντικειμενι
δΕνιομός του πραγματικού και ενδοπνευμαιικό κίvnμα - συγκροτούν, χωρίς να αnnπnοαναιρού
Για τον Σαρτρ, ΟΙ δυο διαδικασίες
-
εκμπ
n πιΊειονότπτα συνπθως απέθνπσκε με τπν ασφαιΊπ ιδέα όη υπάρχει ακόμπ με
nώντας για τn Γαnnία. εμφανίζεται ως
γαΓΙύτερπ κακότπτα, ως εκ τούτου δπ
πεδίο εκπnnξεων, διαψευσμένων προσ
μιουργείται ένα νοπιικό φυσικό περι
οποίους κυρίαρχο στοιχε(ο ε(ναι π μπ γραφΠ . Εν
δοκιών και σχεδίων, άρα και φιλοσο
Βάλλον ενός ολοένα διαστειΊιΊόμενου
δεχομένως ο Σαρτρ να υπονοε( πως π αυτόματπ,
φικών EKlIμnaEWV. Κάθε σιιγμΓΙ Βιώ
κακού, ενδεχομένως και απείρου. Απο
νεται κάπως και εκτιμάται διαφορετικά
τέλεσμα:
του αντικειμένου, μια μιι γραφπ, μια εnιστροφn
εκ των υστέρων, ως μέρος μιας σειράς
εφπσυχασμού,
στο αρχέγονα. Η όρνιισιι του ενσυνείδπτου σε
ιστορικών
ας, μια οπονέκρωσπ τπς έρευνας τπς
61 Στους κύκnοu<; ίΟυ υπερΡΕΟ"ισμού, με(ζον εν διαφέρον αναπτύσσεται για τους μύθους των
εγχείρπμα ιnς πραγματοποίπσπς ίΟυ μπ
όντας δια ιπς δπμιουργίας ενός υπερ πnnρους όντας» (248). Πρόκειται για ένα εξαίσιο παράδειγμα τπς σαρτρικιΊς LΉarmattan,
59 Σε
Paris, 2001 .
υποσιιμείωσι'! του (401). ο Σαρτρ σιιμειώνει
πως
n
υπεράσπισιι του πόθου από πιΊευρός των
υπερρεαi'lιστών παραμένει
tnnElnHKI1,
καθώς
72
εξωδυιικών, «πρωτόγονων» ποnΙίισμών. στους
εnεύθερπ γραφπ των υπερρεαnιστών συν ιστό, Εκτός από μια καταστροφι'ι του υποκειμένου ΚΟΙ
τε"ικΓΙ ανάιΊυσιι θα μπορούσε να σιιμα(νει και μιαν όρνπσιι τπς ύπορξπς. Παρ' όnο ουτά. ο
ιστορικnς πραγματικότπτας,
γεγονότων.
Χαρακτπριση
n επικράτnσn ενός είδους συνειδπσιακιΊς
πρεμί
κό παράδειγμα: «Αυτά τα πρώτα χρόνια
ανθρώπινπς κατάστασπς και μια λογο
Σαρτρ έχει κάτι κοινό με τους unεppcontoτtc;:
τπς μεγόλπς παγκόσμιας Ειρπνπς έπρε
τεχνία των μέσων καταστάσεων
τπν αμφιθυμία απέναντι στα γεγονότα και στις
πε να θεωρπθούν τα τειΊευταία του Με
Υπ' αυτές τις συνθΓΙκες, ο Σαρτρ θα
φιnοοοφικές
σοποnέμου»
tn
κρίσεις
Σο(3ιεnκΓι Ένωσιι.
που
Bit.
προέρχονισν
από
επΙ παραδε(γμαn Να
(283). AUIn n επέλασπ τπς
ντώ Μ., Ισωρίο roυ Σουρεοilισμού, κεφ. «Σων
των οδικαιοi'lόγnτων απαγορεύσεων που Οι ίδιοι επέΟαι1"αν σε ορισμένες μορφές πόθου - εξακο"ουθούν να τον θεωρούν πράγμα (uπογρ.
υππρεσία τπς επανόστασπς».
Σαρτρ) και όχι αναγωγΓΙ σε υποκειμενικές πιιγές.
με το ρεύμα των σκεπτικών, έστω υπό τπ δισμε
n"nv
μια επανερώτnσπ σΧΕίικά με το όρια
n ιστορικό
συμΒαίνει μια καθοιΊικιΊ αμφισΒnτnσn
Έτσι, nαμΒάνει χώρα «[. .. ] τα παράδοξο
n απειιΊιΊ των Βα
τnτo από το 1930 κι έπειίΟ, πάντα μι
νιαι, μια φιnοσοφικn μπουσ(ωσπ .
τπς πραγματικότπτας, κυρίως μέσω τπς ποραγωγπς φανταστικών αντικειμένων.
στα χέρια μανιχα"ίστικών οντιλπψεων,
οπαίο αναφέρετοι: «Η όμεσn πραγμαίlKότιιτo τπς
και όταν είναι ακραία ακατανόπτπ 59 • Για τον Σαρτρ ΒέΒαια n απονέκρωσπ τπς
κότπτας, μιας και στους υπερρεanιστές
(280). Υπ' αυτιΊ τπν έννοια, το λογοτεχνικό context εμφορείται από
1978,00.167-179. εν τούτοις, ουτΓΙ n σύνδεσπ
nntepov, Aenvo. που κάνει ο Σαρφ
62 Θέσπ
(294).
που αναπτύσσει εκτενώς ο Σαρτρ στο υί
tique de /0 roison Dio/ectique και anotEi'lri τπν κομl3ικn του διαφοροποίπσπ από τιιν
σο"όΟnοπ μιας κριτικπς προς τον υπερΡΕΟ"ισμό, επανστροφοδσn:ί τις κατπγορίες έναντι ταυ υπαρ ξισμού πως καω"ιΊγει σε έναν ακραίο σκεπτικισμό
από το μαρξισμό KOI. ειδικό , από τις
που ισοδυναμεί με οπάθεια, εφπσυχαομό.
του εκφράσεις.
a
ΡΓίΟΓί
θεώρπσπ τπς ανθρώπινnς φύσπς ως ~κα"nς»
nonlHKtc;
73
αντι-ΓΙογο<;
-
τεύχος
10
nαγατεχνία 63 ,
τεχνικό, φιnοσοφικό και ποnΙίLκό nόγο .
ρία ως μια συνοnοποίnσn / οnοnοίn
τις ασάφειες των φιnοσοφικών ΓΙέξε ων εξεnίσσονται οι έννοιες, με μυθοΓΙο
εφόσαν αυτές εννοούνται ως προσπά
Σε αυτπ τπ διεύρυνσπ θα χρπσιμοποιπ
σπ (totalisation) των εξαταμικευμένων
γικό τρόπο στον Χάιντεγκερ, με απροσ
θεια για κατανόπσπ του όnου. Η απά
θούν και τα νέα μέσα, τα mass media, n
πρακτικών και τπς χρονικότπτας, όπως
διόριστο n συχνό μεταβαnnόμενο γιο
ντπσπ σε αυτιΊ τπ φενάκπ που οδπγεί σε
εισχώρπσπ τπς nογοτεχνίος στον κινπ
υποστπρίζει ο Σαρτρ στο Critique De La
τον ίδιο, AnnwotE για τον Σαρτρ, «δεν
μια nαγοτεχνία των μέσων καταστάσε
ματαγρόφο και τα ραδιόφωνο.
Raison Dialectique 67 (ΚριτικιΊ του Δια
υπάρχει τίποτα πιο διφορούμενο από τα
n ιστο
κείμενα του Χούσσερn»70. Ο άνθρωπος,
χτός, υπεύθυνος και αυτaπρoσδιoριζό
μπορούσε να ενστερνιστεί ακόμα και μεταφυσικές
όψεις
στπ
ων, είναι μια nαγοτεχνία των ακραίων
επί τπς ουσίας επίταξπς ωυς στα
Η
οΓΙΓΙπΓΙεπίδρασπ τπς
noyo
nογοτεχνίας
[ ... ]» (317). Εάν θεωρπσουμε ων Ιστο
nεκτικού Λόγοu), τότε ασφαnώς
καταστ:άσεων: «να δπμιαυργιΊσουμε μια
και τπς φιnοσοφίας, ωυ υπαρξισμού,
ΓΙογατεχνία που να συνταιριάζει και να
με όΓΙΓΙα σπμαίνοντα ρεύματα δεν περι
ρία μπορεί νο ξαναγραφτεί μέσω μιας διαδικασίας απο-συνοnοποί nσnς 6Β και
συμφιnιώνει ω μεταφυσικό απόnυτο
ορίζεται σε άσα αναφέρομε παραπάνω.
ονα-συνοnοποίnσnς. Ένα
προς
μενος, έχει στα χέρια του ένο εργαnείο
και τπ σχετικότπιο του ιστορικού γεγο
Ιδιαίτερπ διασύνδεσπ υπάρχει και με το
ουτπ ων κατεύθυνσπ είναι n noyoίE
που διοθέτει περίπου το ίδιο χαρακτπ
νότος, και t:nv οποία θα ονόμαζα, EnnEi
θέατρο του ποραnόγου, καθώς n συχνιΊ
χνία. Έτσι αναδεικνύεται συνοΓΙικά και n
ριστικό - πορότι ο Σαρτρ δεν το οναφέ
ψει άΓΙΓΙου καΓΙύτερου, nογΟ'cεχνία των
υπαρξιστικιΊ ειρωνεία και αμφισl3ιΊτπσπ
φιnοσοφικn τπς θεμεΓΙίωσπ.
ρει κάπου ξεκάθαρα: τπ noyotεχvio.
μεγάΓΙων περιστάσεων»
τπς πραγματικότπτας και τπς πθικιΊς δι
(296). Ο Σαρτρ
εκτιμά πως τέτοιου είδους nογοτεχνίο
(Arthur Koestler) και άnnαι KGnnLlt
Κεντρικό χαρακτπριστικό αυτιΊς τπς
ορισμένες ιδέες ταυ Σαρτρ περί no
ατπρεί συγγένειες με αυτό.
θεμεnίωσπς είναι οι έντονες αντιφά~
γοτεχνίας αναπόφευκτο εππρέασαν τον
σεις, όπως αυτές που καταδείξαμε, κα
Ζακ Ντεριντά
Συμπεράσματα
ταστάσεις που υποψιάζομαι πως ο ίδιος
ενδεχομένως οδπγούν στπν κορυφοία
υππρετούν ο Καμύ (Atbert Camus), ο
Μαnρώ (Andre Malraux), ο KoionEP
μέσο
ως ον που ενυπάρχει δι-εαυτό, ονοι
Uacques Derrida), και
Εάν θέnαμε να δώσουμε ένα συμπυ
α φιΓΙόσοφος θα τις έβρισκε ιδιαίτε
τομιΊ στα χώρο τπς θεωρίας τπς ιΊογο
κνωμένο ορισμό του επιστπμοnογικού
ρα παραγωγικές... Ο τρόπος προσέγ
νά παρογωγικά ερωτΓψατα όπως αυτό
πεδίου του Σαρτρ σχετικά με τπ noyo
περί ωυ εφικτού τπς σύνθεσπς μιας
τεχνία, θα ΓΙέγαμε πως μιnώντας για τπ
γισπς και ανόnυσnς θυμίζει αρκετά το συνειρμισμό (associationnisme), άρος
ΤΕΧνίος, στα Περί Γραμματο"ογίας του 1967. Η συζΓΙτπσπ περί μιας φιιΊοσο
ενιοίος συνείδπσπς κοι τπς σχπικότπ
nογοτεχνία (συχνό, όπως αναφέραμε,
που
τας που ενδεχομένως 't:nv καθορίζει, n
με άκρως "ογοτεχνικό ύφος, δπιΊοδπ
(60ttfried Wilhetm Leibniz) και στπ συ
θα συνεχιστεί στπ ronnio με μεγαnύ
των διασυνδέσεων τπς πθικπς με τπν
κάνοντας ΓΙογοτεχνίο) κινείται μεθοδο
νέχεια καθιερώνεται στπν ψυχοnογία
τερπ ένωσπ και ακόμα πιο ριζοσπαστι
χνες, και είναι μια nογοτεχνία που γεν
πρωτοαπαντάται στον Λάιμπνιτς
φικιΊς - οντοnογικnς θεμεnίωσnς n ερ μπνείας ταυ φαινομένου τπς γραφπς
nOnlίLKn. Όταν nοιπόν ο συγγραφέας
nογικά μεταξύ μιας ΠO"ΙίlKπς κοινωνι
ως n αποδοχιΊ μιας σειράς συνδεάμε
κές θεωρπσεις όπως αυτές των Μπαρτ
βρίσκεται σε ένα σύστπμα εν εξεnίξει,
οnογίας τπς συγγραφnς (και ειδικότερα
νων συνειδπσεων που οδπγούν στπν
(Roland Barthes) και Φουκώ (Michel Foucaul t)7 Ι_
δεν μπορεί να αvτιnnφθεί παρό ορισμέ
μιας μαρξίζουσας κοινωνιοnογικnς ερ
ανάπτuξπ τπς σκέψπς και τπς πνεuμα
νες σχετικές κινπσεις του. Πρόκειται για
μπνείας) και μιας φιnοσοφικnς τπς θε
τικΓΙς ζωΠς 69. Μια τέτοια παραδοχπ θα
Όσο για τον ίδιο τον Σαρτρ; Υποψιά
ένα «εν καταστάσει»64 εντός μιας ακόμα
μεnίωσπς. Ιδιαίτερα τανίζεται n αvτίστι
έρεπε σαφώς προς τον ιδεαnισμό, α""ό
ζομαι πως τπν πιο nEPlEKίIKn οπάντπσπ
ρευστότερπς κατάστασπς, εν μέσω μιας
ξπ μεταξύ μιας nογοτεχνίας τπς έξεως
θα εξπγούσε άριστα αυτπ τπ σειρά αντι
Ναυτί ας65. Ο Σαρτρ κάνει
και μιας ΓΙογοτεχνίας τπς πράξ εως 66 και,
φόσεων. AnnWOlE, ο ίδιος ο Σαρτρ ομο
αντιστοίχως, μιας nογοτεχνίος τπς κα
nογεί πως n αμφισπμία είναι κινπτιΊρι
του στο ερώτπμα «τι σπμαίνει να γρά φουμε;» δεν τπν έδωσε στο Τι είναι nO γοτεχνία; αnnά στο διπγπμο «Ηρόστρα
τανάnωσnς
ος δύναμπ τπς φιnοσοφίας. Μέσα από
τος» απά τπ συΓΙΓΙογπ Ο Τοίχος:
tKKnnon περί
επίταξπς των δυνπτικών αναγνωστών, 63 Η Μέρντοχ (Iris Mvrdoch) έχει επιμεnnθεί έναν τόμο υπό τον (itnO Sartre: Romontic Rationo/ist, Viking Adult, New York, 1987, όπου ο προσδιο ρισμός (φομαντικ6ς paOlovantatnc,. πχεί φαινο μενικό αντιφατικός απ(ιό (ίναι αρκετό (ύστοχος.
64 Για τπν nρόσnnψn τπς κατόστασπς στον υπαρ ξισμό και Ειδικά στον Σαρτρ, 0(1. Bhandari D.R, 'ΈχίstenΙίalist Perception Of The Human (οΜί tion: With Special Reference Το Sartre", Παιδεία, Twentieth World Congress of Phίlosophy, 1998. 65 ειδικότερα, στις φι(lασΟφΙΚΕς διακείμενες τπς Ναυτίας, έχει σναφερθεΙ ο συγγραφέας, φίnας και συνοδοιπόρος ωυ Σαρτρ, ΝίΖοΠ), β~. ΡουΓ
Paris, 1971 .
74
une nouve//e
non Νιζόν (ΡουΙ Grasset,
culιure,
έναντι
μιας
ΓΙογΟΤΕΧνίας
τπς παραγωγΠς. Η θεμεnίωσn αφορά
τπν πρόξπ «ως δράσπ μέσα στnν Ιστο ρία και πάνω σων Ιστορία, δnnαδn ως σύνθεσπ
τπς
ιστορικιΊς
σχεΤΙKότnιoς
και του πθικού κοι μπαφυσικού απο ΓΙύτου, με αυtόν τον κόσμο, τον εχθρι
κό και φιnικό, τον τρομερό και το YEnoio 66 Και ια δύο στα εnnnνικό στα πρωτότυπο. Για τπ σnμασία τπς πρόξπς, με τπν EnnnvtKn γροφl1, ο Σαρτρ αναφέρεισι και στο Communists ond Peoce - With ο ΑεΡΙΥ Ιο CΙoude lefort, George Brazίlier, New York, 1968, OEn . 272.
Sartre J. - Ρ., Critique Οε lo Roison Dio/ec rique, ch. "Critique de Ι' experience critique", ό.π., σελ. 152. 68 Γιο μια προσέγγισπ lnc οποσυνολΟΠΟ(ΙΊσπς σε επίπεδο nonlHKnc φιnοσοφίΟς on. Kouvelakis S. "Serialite, actυaliLe, evenement. Notes sur Ιο Critique de la raison dialectique", στο Κου velokis S. - Charbonnier \Ι. (eds) Sortre, lukocs, AIthusser: des morxistes επ phi/osophie, Presses Universitaires de France, Paris, 2005. 69 Στο συνειρμισμό αναφέρεται και ο ίδιος ο Σαρτρ, 13i1. Η Φσvιoσία - Θεωρία ,ων Συγκινήσεων, κεφ . I<Τα Μεγόilο Μετοφυσικά Συστrψατα», ό.n . , OE(l. 32.
67
Βλ.
«Πρέπει να στπρίζεις τις πθικές ανω τερότπτες με υnικά σύμβοιΊα, γιοτί οιΊΓΙιώς ξεπέφτουν»,
70 8(1.
Σαρτρ Ζ.
-
π., Πο(Jιrlκό ΚΟΙ αurο(3ιογΡοφι
κά κείμενο, κεφ . «ο συγγραφέας και n γnώσσα του», ό.π., OEn. 68. 71 Παρά tnv έντονπ KPlτIKn που όσκπσε ο τεnευταί ος
mnv Κριnκή
ιου Διοπεκnκού Λόγοu .
75
Τεύχος
1 - Θεσσanοvίκn, Άvοιξn 2012
Τι είναι Φιrlοσοφία Σήμερα;
Τι είναι φιλοσοφία σήμερα;
- 15
εκδοχές
J. G. Fichte FoucauLt γιο τον εitiιπνορωμaΙκό κόσμο και την «ηθική του εουτού» Jean - PauL Sarte και φιnοσοφικές διοκε(μενες στο «Τι είναι ηογοτεχνίο» Bιβ~ΙOKpισίEς: Heqel, Mattick, Sontaq Η διοnεκτική τπς συνείδησης στον Προορισμό του Ανθρώπου του
Ο
Συνεντεύξεις των Στάθη Κοu6εnόκn και RaouL Vaneiqem
ΝπσΙδες
5
Σημείωμα της συVΤOKΤΙKπς ομόδος
7
Δημοκροτία ή οitοκiιnρωτισμός;Ένσ
81
όρθρο γιο το ν ΚΓιοντ Λεφόρ α Π Ω τον Τόσο Ξ ένο
13
Συ ν έντευξη με τον Ραούλ Βο νεγ κέμ
σπ α τον θοδωρπ Κα μπ ο υ ρίδπ
85
Τι είναι n ψιi!οσοφίο σήμερα ο π ο το ν Γιovνπ Γιavτσίδπ
19
Η φιilοσοψίσ στ ο σΓψερσ ο πο τον Κωστο Τοσόπο υΠD
21
Η «Μοντέρν ο» Φιλοσοφία οπα τον Τοοο Ξένο
25
Τι είναι
n
σπα τον Γιώργο XotζnBaatiltiou
89 ΤΙ
ε (ναι φιnοσοφίο; σ π α τον l opδόνn Κου μ ασίδπ
93 97
οπο τον Π έτΡΟ ΣΟτΡοζόνπ
100 Ιστορίες γιο ίιγοντες, Νάνους κοι Φι-
απα τον Όθωνα Ψόilτογnαu Στίξεις τπς Φιλοσοφίος • Το εισαγωγικό τη ς νο μιμότπτας και n ό νω κάτω τελεία της αυτονομία ς
nοσοφικό Ζωύφια ο π ο τον ΔnμΓIτρη Δ ρένο
οπο τον Στέργιο Μ Γn ο
111 ΠαραπoμπrΊ ο πο τον Σά κη Μ οποβόΚΩ
Ο ορισμός ως ο θεμοτικός πυρπνας
τπς φιi10σοφίος οπα την Αν αστασία Ματουσίδαυ
33
Τέχνη, Εντσσισκή Αγωνία κοι Υποκει-
μεν ικότπτα στο φιilοσοφικό Στοχασμό
φιποσοφίο σ Γψερο ;
μια απαντπσπ
30
Ακατόitilnilο προς δημοσίευση
σ πα τη Χριστίνα Κο u φο π ούilου
θ,έτovτ?ς τα ερωτήματα, α ν α ζητώντος
28
προς μια φσινομενολόγπσπ της φιΓΙοσοφικής ύπαρξης
EnIμtilEID συνέvrευξης: Στέ ργιος ΜΓιτας - ΣτauρούιΊο Πουπ π μ ένπ
17
Η Φιilοσοφίσ του Παρόντος: Αναζητώντας το Έδαφος
114 Συνέντευξη με τον Στόθπ ΚοuΒεi1άκn ΕπιμέπεΙΩ σuνένrευξης: Στέ ργιος Mntoc; - Ιορδόνης Κουμοσίδπς Βσ σίπης Στόi!π ς - Στο uρούilα Ποuilnμέvn
Τι (δεν) είν οι η φιλοσοφία σπμερα ( η προετοιμα σί α μιας απάντησης )
ο π ο τον Χρ υσάφπ Αβρο μίδπ
39
Ο Φοuκώ γιο τον ε nnn νορωμαϊ:κ ό κόσμο κοι τπν «nBIKn του εουτού» απο τον Θοδω ρπ Κομπουρ ίδπ
44
Η διαilεκτικι'! τπς συνεί δπσπς στον Προ-
ορισμό του Ανθρώπου του J. G. α π ο τον Χ ρuσόφπ ΑΒρο μ ίδ π
59 Jean -
ΡauΙ
Fichte
Πόοuλ Μάπικ
(1904 - 1981).
Μ ια εισαγωγή ο π ο τον navtEiln Θεοδωρίδπ
130 Η (Kρυφfι) Γοπτείο του Κοταραμένου. Δυο δοκίμια τπς Σούζαν Σόντογκ σπ ο τον Τόσο Ξ ένο
Sartre, Τι είναι nΟΥαrε-
χνίο ; φιηοσοφικι'! θεμελίωση μιας «θ ε ωρίος τπς λογοτεχνίο ς»
απο τον l ορδά νπ Κ οuμασίδπ
77
125
Μεταμορφώσεις -Ίχνπ μιας αuτoσχεδιOστΙKrΊς αναζήτη σης ειρμ ο ύ σπο τον Marius van Voorthuizen
134
Χέγκελ, Πίστη και Γνώση, η αναστοχοστικι'! φιλοσοφία της υ ποκειμενικότπ-
τ ος στην πλπρότπτα των μ ο ρφών τπς ω ς φιnοσοφία του Kovτ , του Γιάκομπι και του Φίχτε απο την Αναστασία Ματοuσίδου
3
