ΚΕΦAΛΑΙΟ TEΤΑΡΤΟ
∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ∂π™∞°ø°∏ (1 ‰È‰·ÎÙÈ΋ ÒÚ·) ∏ ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹ ÌÔÚ› Ó· ‰È‰·¯ı› Û 1 ‰È‰·ÎÙÈ΋ ÒÚ· Î·È Ó· ·ÔÙÂϤÛÂÈ ÂÚ¤ıÈÛÌ· Ó· ÂÈÛ·¯ıÔ‡Ó ÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÛÙËÓ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋ ÙˆÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Ô˘ ·ÓıÔÏÔÁÔ‡ÓÙ·È Î·È ÛÙȘ Û˘Óı‹Î˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· ÁÚ¿ÊÙËηÓ. ∫·Ù¿ ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Â›Ó·È ¯Ú‹ÛÈÌÔ Ó· ·Ó·ÙÚ¤¯Ô˘Ó Î·È Ó· Û˘Ì‚Ô˘Ï‡ÔÓÙ·È ÙÔÓ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÈÎfi ›Ó·Î· Ô˘ ·Ú·Ù›ıÂÙ·È ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘. ¡· ·Ôı·ÚÚ‡ÓÂÙ·È Ë ·ÔÌÓËÌfiÓ¢ÛË ÙˆÓ ÂÚÁÔ‚ÈÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ Ô˘ ·Ú·Ù›ıÂÓÙ·È, ·ÏÏ¿ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ·˘Ù¿ ÁÈ· Ó· Ì¿ıÔ˘Ó ÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ· Î·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË. °ÂÓÈÎfiÙÂÚ·, ·Ó·ÊÔÚÈο Ì ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙÔ˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ ·˘ÙÔ‡, ÂÈÛËÌ·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ÔÈ ÛÂÏ›‰Â˜ Û¯ÔÏ›ˆÓ ÛÙÔ µÈ‚Ï›Ô ÙÔ˘ Ì·ıËÙ‹ ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ È‰È·›ÙÂÚ˘ ‰È‰·Ûηϛ·˜, ·ÏÏ¿ Â›Ó·È ·ÏÒ˜ ‚ÔËıËÙÈÎfi ˘ÏÈÎfi ÁÈ· ÙÔÓ Ì·ıËÙ‹ Î·È ÙË Ì·ı‹ÙÚÈ·.
∂¡O∆∏∆∞ 1
∆Ô ˘¤ÚÙ·ÙÔ ·Á·ıfi Î·È Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· (1 ‰È‰·ÎÙÈ΋ ÒÚ·) ¢È‰·ÎÙÈÎÔ› ÛÙfi¯ÔÈ ñ ¡· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó ÙË ıˆڛ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÁÈ· ÙÔ ·Á·ıfi Î·È ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›·. ñ ¡· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó ÙË ‰È·ÊÔÚ¿ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ·Á·ı¿ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÂÁÁÂÓ‹ ·Í›· Î·È Ù· ÂÈı˘Ìԇ̠ˆ˜ ̤۷ ÁÈ· Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ì ¿ÏÏ· ·Á·ı¿ (ÏÔ‡ÙÔ, ˘Á›·, ÙÈ̤˜ Î·È ·ÍÈÒÌ·Ù·) Î·È Û’ ·˘Ù¿ Ô˘ Ù· ÂÈı˘Ìԇ̠ηı·˘Ù¿ (fiˆ˜ Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›·). ñ ¡· ·ÓÙÈÏËÊıÔ‡Ó ÙÔ ÚfiÏÔ Ù˘ ¢‰·ÈÌÔÓ›·˜, ˆ˜ ˘¤ÚÙ·ÙÔ˘ ·Á·ıÔ‡, ÛÙËÓ ÙÂÏÂÔÏÔÁÈ΋ ËıÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË. ñ ¡· ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÙÔ‡Ó Î·È Ó· Û˘˙ËÙ‹ÛÔ˘Ó Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ÂÈηÈÚfiÙËÙ· Ù˘ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋˜ ıˆڛ·˜ ÁÈ· ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›· Û ۯ¤ÛË Ì ¿ÏϘ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ËıÈΤ˜ ıˆڛ˜.
∆Ô ÚˆÙfiÙ˘Ô Î›ÌÂÓÔ 1 Πσα τχνη κα πσα µθοδος, µοως δ πρξς τε κα προαρεσις, γαθο τιν ς φεσθαι δοκε"# δι καλ%ς πεφ&ναντο τ γαθ'ν, ο( π)ντ’ φεται. (Αριστοτ λης, Ηθικ- Νικοµ)χεια, Α, 1, 1094a 1-3))
2 Πολλ%ν δ πρ)ξεων ο/σ%ν κα τεχν%ν κα πιστηµ%ν πολλ- γνεται κα τ- τλη# 0ατρικ1ς µν γ-ρ 2γεια, ναυπηγικ1ς δ πλο"ον, στρατηγικ1ς δ νκη, οκονοµικ1ς δ πλο τος. (Αριστοτ λης, Ηθικ- Νικοµ)χεια, Α, 1, 1094a 6-9)
3 Ε0 δ& τι τλος στ τ%ν πρακτ%ν 5 δι’ α/τ βουλ'µεθα, τ7λλα δ δι- το το, κα µ8 π)ντα δι’ 9τερον α:ρο;µεθα (πρ'εισι γ-ρ ο=τω γ’ ε0ς >πειρον, ?στ’ ε@ναι κεν8ν κα µατααν τ8ν Aρεξιν), δ1λον Cς το τ’ Dν εEη τ γαθ ν κα τ Fριστον. 7ρ’ οGν κα πρ ς τ ν βον H γν%σις α/το µεγ)λην Iχει Jοπ&ν, κα καθ)περ τοξ'ται σκοπ ν Iχοντες µλλον Dν τυγχ)νοιµεν το δοντος; (Αριστοτ λης, Ηθικ- Νικοµ)χεια, A, 2, 1094a 18-24) ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
∞ƒπ™∆√∆∂§∏™
67
¶ËÁ¤˜ Î·È ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ŸÏ˜ ÔÈ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Â›Ó·È ·fi ÙÔ: ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·, µÈ‚Ï›· ∞’- ¢’, ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË-Û¯fiÏÈ· ·fi ¢. §˘Ô˘ÚÏ‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2006. ∆Ô ÚˆÙfiÙ˘Ô Î›ÌÂÓÔ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÙËÓ ÛÙÂÚÂfiÙ˘Ë ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ¡ÈÎÔÌ·¯Â›ˆÓ Ù˘ √ÍÊfiډ˘ ·fi ÙÔÓ I. Bywater [Ethica Nicomachea, I. Bywater (ed.), Oxford, Oxford University Press, 1894].
¢È‰·ÎÙÈΤ˜ ÂÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ 1. ªÂ ·ÊfiÚÌËÛË ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ ÙÔ˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ ˙ËÙ¿Ì ·fi ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ Ó· ‚ÚÔ˘Ó ÙËÓ ÂÙ˘ÌÔÏÔÁÈ΋ ÚԤϢÛË ÙÔ˘ fiÚÔ˘ «Â˘‰·ÈÌÔÓ›·» Î·È Ó· ÙË Û¯ÔÏÈ¿ÛÔ˘Ó Û ۯ¤ÛË Ì ÙË Û˘ÓÒÓ˘Ì‹ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓË Ï¤ÍË «Â˘Ù˘¯›·». ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·, ·ÊÔ‡ ‰È·‚·ÛÙ› ÙÔ Î›ÌÂÓÔ, ˙ËÙ¿Ì ӷ ‚ÚÔ˘Ó ÙÔÓ ÔÚÈÛÌfi Ù˘ Ϥ͢ «Â˘‰·ÈÌÔÓ›·» Î·È Ó· ÙË Û¯ÔÏÈ¿ÛÔ˘Ó. 2. ∂ÈÛËÌ·›ÓÂÙ·È Ô ÙÂÏÂÔÏÔÁÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ Ù˘ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋˜ ËıÈ΋˜ Î·È ÙÔÓ›˙ÂÙ·È fiÙÈ, ÁÈ· ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, fiϘ ÔÈ ·ÓıÚÒÈÓ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ ÈÂÚ·Ú¯Ô‡ÓÙ·È Ì ÁÓÒÌÔÓ· ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›· Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÙÔÓ ÙÂÏÈÎfi ÛÎÔfi ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, ÙÔ ˘¤ÚÙ·ÙÔ (Fριστον, κρ'τατον) ·Á·ıfi, Ô˘ ÙÔ ÂȉÈÒÎÔ˘Ì ÌfiÓÔ ÁÈ· ÙÔ ›‰ÈÔ Î·È fi¯È ÁÈ· Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ì ¿ÏÏ· ·Á·ı¿. 3. ∂ÈÛËÌ·›ÓÂÙ·È Ë ÔÏ˘ÛËÌ›· Ù˘ Ϥ͢ ·Á·ıfi Î·È Á›ÓÂÙ·È ‰È¿ÎÚÈÛË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ·Á·ı¿ Ô˘ ÂÈı˘Ìԇ̠ÁÈ· Ó· ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ì ӷ ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ì ¿ÏÏ· ·Á·ı¿ (fiˆ˜ Ë ˘Á›· Î·È Ô ÏÔ‡ÙÔ˜) Î·È Û ·Á·ı¿ Ô˘ Ù· ÂÈı˘Ìԇ̠ηı·˘Ù¿ (Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›·). ªÔÚÔ‡Ó Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËıÔ‡Ó ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ·fi ÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ ÁÈ· Ó· Á›ÓÂÈ Û·Ê‹˜ ·˘Ù‹ Ë ‰È¿ÎÚÈÛË (Ï.¯. ηÓ›˜ ‰ÂÓ ÂÈı˘Ì› Ó· Á›ÓÂÈ ÏÔ‡ÛÈÔ˜, ·ÏÒ˜ ÁÈ· Ó· Â›Ó·È ÏÔ‡ÛÈÔ˜, ·ÊÔ‡ Û˘Ó‹ıˆ˜ ÂÈı˘Ìԇ̠ӷ ¤¯Ô˘Ì ¯Ú‹Ì·Ù· ÁÈ· Ó· οÓÔ˘Ì ¿ÏÏ· Ú¿ÁÌ·Ù·, Ó· ·ÁÔÚ¿ÛÔ˘Ì ‚È‚Ï›·, ÚÔ‡¯·, Ó· Ù·Íȉ¤„Ô˘ÌÂ, Ó· ¿Ì ‰È·ÎÔ¤˜ ÎÙÏ. ∂›Û˘, ηÓ›˜ ‰ÂÓ ÂÈı˘Ì› Ó· Â›Ó·È ˘ÁÈ‹˜ ·ÏÒ˜ ÁÈ· Ó· Â›Ó·È ˘ÁÈ‹˜. ∏ ˘Á›· ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› ˘¤ÚÙ·ÙÔ, ÙÂÏÈÎfi, ·Á·ıfi, ·ÊÔ‡ ÂÈı˘Ìԇ̠ӷ ›̷ÛÙ ˘ÁÈ›˜ ÁÈ· Ó· ÌÔÚԇ̠ӷ οÓÔ˘Ì ¿ÏÏ· Ú¿ÁÌ·Ù·. ∏ ˘Á›· ‰ÂÓ Â›Ó·È ·˘ÙÔÛÎÔfi˜). 4. ™˘˙ËÙÔ‡ÓÙ·È, ›Û˘, ÔÈ ·fi„ÂȘ ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÁÈ· ÙÔ Ò˜ ·˘ÙÔ› ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›· (Â˘Ù˘¯›·) Î·È Û ÔÈÔ ·Á·ıfi ı· ÙËÓ ·Ó·˙ËÙÔ‡Û·Ó ÔÈ ›‰ÈÔÈ.
∂Ó‰ÂÈÎÙÈΤ˜ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙȘ ∂ÚˆÙ‹ÛÂȘ – ∂ÚÁ·Û›Â˜ ∂ÚÒÙËÛË 1Ë: Ó· ÂÈÛËÌ·Óı› Ô ÙÂÏÂÔÏÔÁÈÎfi˜ ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌfi˜ Ù˘ Û˘ÏÏÔÁÈÛÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Î·È Ì ÙÔ Û˘ÌÏËڈ̷ÙÈÎfi Û¯fiÏÈÔ 1 (BÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 68). ¡· ÂÓı·ÚÚ˘ÓıÔ‡Ó ÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ Ó· ÛÎÂÊÙÔ‡Ó Î·È ¿ÏÏ· ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· Ù¯ÓÒÓ. ∂ÚÒÙËÛË 2Ë: Ó· ·ÍÈÔÔÈËıÔ‡Ó Ù· Û˘ÌÏËڈ̷ÙÈο Û¯fiÏÈ· 2, 3 Î·È 4 (µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 68-70) ÁÈ· ÙË Û¯¤ÛË ÙÂÏÂÔÏÔÁ›·˜, ËıÈ΋˜ Î·È ·ÚÂÙ‹˜. ∂ÚÒÙËÛË 3Ë: Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· ·ÔÙÂÏ› ÙÔ «ÙÂÏÈÎfi ·Á·ıfi», ÙÔÓ ·ÒÙÂÚÔ ÛÎÔfi οı ÔÚıÔÏÔÁÈ΋˜ ‰Ú¿Û˘. ∏ ·¿ÓÙËÛË ÛÙÔ ·Ú¿ÏÏËÏÔ Î›ÌÂÓÔ (2) Î·È ÛÙÔ Û¯fiÏÈÔ ÛÙÔ ›‰ÈÔ Î›ÌÂÓÔ (µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 69). ∂ÚÒÙËÛË 4Ë: Ó· ·ÍÈÔÔÈËı› ÙÔ ·Ú¿ÏÏËÏÔ Î›ÌÂÓÔ (1), µÈ‚Ï. Ì·ı., ÛÂÏ. 88.
£¤Ì· ÁÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ‹ ÁÚ·Ù‹ ÂÚÁ·Û›· °È· ÙÔ ˘¤ÚÙ·ÙÔ ·Á·ıfi ¤¯Ô˘Ó ‰È·Ù˘ˆı› ‰È¿ÊÔÚ˜ ·fi„ÂȘ ÛÙËÓ ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·. °È· ÙÔÓ ÛÔÊÈÛÙ‹ ¶ÚˆÙ·ÁfiÚ·, ‡„ÈÛÙÔ ·Á·ıfi Â›Ó·È Ë Â˘‚Ô˘Ï›· (εG + βουλ&), ‰ËÏ. Ë ÈηÓfiÙËÙ· Ó· ÛΤÊÙÔÓÙ·È ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Î·Ï¿ ÁÈ· ÙȘ ˘Ôı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡ ÙÔ˘˜ Î·È ÁÈ· ÙȘ ˘Ôı¤ÛÂȘ Ù˘ ÔÏÈÙ›·˜. °È· ÙÔÓ ¢ËÌfiÎÚÈÙÔ, ‡„ÈÛÙÔ ·Á·ıfi Â›Ó·È Ë Â˘ı˘Ì›· (εG + θυµ'ς), Ë Â˘ÂÍ›· (‚Ï. Û¯ÂÙÈΤ˜ ÂÓfiÙËÙ˜ ÛÙÔ ÚÒÙÔ Î·È ‰Â‡ÙÂÚÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ). °È· ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Â›Ó·È Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· (εG + δαµων). ∏ ¢‰·ÈÌÔÓ›· Â›Ó·È ÂÓ¤ÚÁÂÈ·, Ú¿ÍË Î·È fi¯È ηٿÛÙ·ÛË Ù˘ „˘¯‹˜ Ô˘ ÂÈÙ˘Á¯¿ÓÂÙ·È Ì ÙËÓ Î·Ù¿ÎÙËÛË Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜.
∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
68
∫∂º∞§∞πO 4
™˘ÌÏËڈ̷ÙÈο Û¯fiÏÈ· Î·È ·Ú·ı¤Ì·Ù· 1 ∆¯ÓÈ΋ ‰ÂÍÈfiÙËÙ·… ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·: Ì ÙË ÊÚ¿ÛË «Ù¯ÓÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·» ÂÚÌËÓ‡ÂÙ·È Ë ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈ΋ ϤÍË Ù¤¯ÓË Ô˘ ÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓfi Ù˘ Û˘Ì›ÙÂÈ Û˘¯Ó¿ Ì ÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ ÙˆÓ Ï¤ÍÂˆÓ πιστ&µη Î·È δ;ναµις. ™ÙÔ Î›ÌÂÓÔ ·˘Ùfi Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Ù¤¯ÓË Î·È ÂÈÛÙ‹ÌË Ù˘ ÔÔ›·˜ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Â›Ó·È ÙÔ ˘¤ÚÙ·ÙÔ ·Á·ıfi (ÛÙËÓ Ù¤¯ÓË ·˘Ù‹ ˘fiÎÂÈÓÙ·È Ë ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋, Ë ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Î·È Ë ÚËÙÔÚÈ΋). ∫·Ù¿ ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, Ë ÂÈÛÙ‹ÌË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ Â›Ó·È Ë ·ÓÒÙ·ÙË Ú·ÎÙÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË. ∏ ËıÈ΋ ·ÔÙÂÏ› ̤ÚÔ˜ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ‰ÂÓ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÔÙ¤ ÛÙËÓ ËıÈ΋ ˆ˜ ¯ˆÚÈÛÙ‹ ÂÈÛÙ‹ÌË. ∏ ÔÏÈÙÈ΋, ˆ˜ ·ÓÒÙ·ÙË Ú·ÎÙÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË, ¯ˆÚ›˙ÂÙ·È Û ‰‡Ô ̤ÚË, ÙËÓ ËıÈ΋ Î·È ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋: «Ë Ï‹Ú˘ ÂÈÛÙ‹ÌË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ¯ˆÚ›˙ÂÙ·È Û ‰‡Ô ̤ÚË, Ô˘ ÁÈ· ¢ÎÔÏ›· ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ÔÓÔÌ·ÛÙÔ‡Ó ·ÓÙ›ÛÙÔȯ· ËıÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈ΋. ∞Ó·ÌÊ›‚ÔÏ·, Ë ËıÈ΋ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Â›Ó·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Î·È Ë ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘ Â›Ó·È ËıÈ΋: ÛÙ· ∏ıÈο ‰ÂÓ ·ÁÓÔ› fiÙÈ ÙÔ ¿ÙÔÌÔ Â›Ó·È Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ¤Ó· ̤ÏÔ˜ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, Ô‡Ù ÛÙ· ¶ÔÏÈÙÈο fiÙÈ Ë Â˘ËÌÂÚ›· ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ Â›Ó·È Û˘Ó¿ÚÙËÛË Ù˘ ¢ËÌÂÚ›·˜ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ. øÛÙfiÛÔ, Â›Ó·È ÂÂÈṲ̂ÓÔ˜ fiÙÈ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ‰‡Ô ·˘Ù¤˜ ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂȘ ˘¿Ú¯ÂÈ ‰È·ÊÔÚ¿. °È· ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ Û¯¤Û˘ Ô˘ ÙȘ Û˘Ó‰¤ÂÈ ‰ÂÓ Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· Û·Ê‹˜. ™ÙËÓ ·Ú¯‹ ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ÙÔ ·Á·ıfi ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ˆ˜ “ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Î·È ÙÂÏÂÈfiÙÂÚÔ” ·fi ÙÔ ·ÙÔÌÈÎfi ·Á·ıfi Î·È ÙÔ ·ÙÔÌÈÎfi ·Á·ıfi ˆ˜ οÙÈ ·Á·ËÙfiÓ, ·Ó ‰ÂÓ ÌÔÚԇ̠ӷ ηٷÎÙ‹ÛÔ˘Ì ÙÔ ÚÒÙÔ. ∞ÏÏ¿ Ë ·Í›· Ô˘ ·Ô‰›‰ÂÈ ÛÙËÓ ·ÙÔÌÈ΋ ˙ˆ‹ ÌÔÈ¿˙ÂÈ Ó· ÌÂÁÂı‡ÓÂÙ·È Î·ıÒ˜ ÙËÓ ·Ó·Ï‡ÂÈ Î·È ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ·Ê‹ÓÂÈ Ó· ÂÓÓÔËı› fiÙÈ ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ Â›Ó·È ·ÏÒ˜ ÂÈ‚ÔËıËÙÈÎfi ÛÙËÓ ËıÈ΋ ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ·ÙfiÌÔ˘, ÂÂȉ‹ ·Ú¤¯ÂÈ ÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÙÔ˘ ÂÍ·Ó·ÁηÛÌÔ‡ Ô˘ Â›Ó·È ·Ó·Áη›Ô ÁÈ· Ó· ˘ÔÙ·¯ıÔ‡Ó ÔÈ ·ÓıÚÒÈÓ˜ ÂÈı˘Ì›Â˜ ÛÙÔ ÏÔÁÈÎfi» (µÏ. David Ross, √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÌÙÊÚ. ª. ª‹ÙÛÔ˘, ÂΉ. ªπ∂∆, ∞ı‹Ó· 1991, ÛÂÏ. 265-66).
2 √ ÛÎÔfi˜ Ù˘ ÔÚıÔÏÔÁÈ΋˜ ‰Ú¿Û˘: Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÚÔÛ·ıÒÓÙ·˜ Ó’ ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂÈ ÙÔÓ ·ÒÙÂÚÔ ÛÎÔfi, ·Ó·˙ËÙ¿ ÙÔ ÛÎÔfi οı ÔÚıÔÏÔÁÈ΋˜ ‰Ú¿Û˘, ‰ËÏ. ÙÔÓ ¤Ó· Î·È ÌÔÓ·‰ÈÎfi ÛÎÔfi Ô˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ô ›‰ÈÔ˜ ̤ÛÔ ÁÈ· οÔÈÔÓ ÂÈϤÔÓ ÛÙfi¯Ô. ªÂ ÔÈÔÓ ÙÚfiÔ ·ÈÙÈÔÏÔÁ› Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË ‡·Ú͢ ÂÓfi˜ ÌfiÓÔ ÛÎÔÔ‡; Ÿˆ˜ ·Ó·ÚˆÙÈ¤Ù·È Ô Terence Irwin, «°È·Ù› Ó· ˘¿Ú¯ÂÈ ¤Ó·˜ Ù¤ÙÔÈÔ˜ ÛÎÔfi˜; £· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ ·ÓÙÈÙ¿ÍÔ˘Ì ÛÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË fiÙÈ Î·ı¤Ó·˜ ·fi ÂÌ¿˜ ‰È·ı¤ÙÂÈ ÔÏÏÔ‡˜ ·ÒÙÂÚÔ˘˜ ÛÎÔÔ‡˜: ı¤ÏÔ˘Ì ӷ ¤¯Ô˘Ì ÂӉȷʤÚÔ˘Û· ·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋ ÛÙ·‰ÈÔ‰ÚÔÌ›·, Ó· ›̷ÛÙ ηÏÔ› ·ıÏËÙ¤˜, Ó· ·ÔÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ì ÙÔ Ê·ÁËÙfi Î·È ÙÔ ÔÙfi, Ó· ·›˙Ô˘Ì ÌÔ˘ÛÈο fiÚÁ·Ó· ÎÙÏ. ªÔÚԇ̠ӷ ԇ̠fiÙÈ Î·ı¤Ó· ·fi ·˘Ù¿ Â›Ó·È ¤Ó·˜ ·ÒÙÂÚÔ˜ ÛÙfi¯Ô˜, ÙÔÓ ÔÔ›Ô ¤¯Ô˘Ì ÂÈϤÍÂÈ ÏfiÁˆ Ù˘ ȉȷ›ÙÂÚ˘ ·Í›·˜ Ô˘ ¤¯ÂÈ ÁÈ· ÂÌ¿˜ Î·È fi¯È ˆ˜ ̤ÛÔ ÁÈ· οÔÈÔ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ÛÙfi¯Ô. °È·Ù› ÙfiÙÂ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ ˘¿Ú¯ÂÈ Î¿ÔÈÔ˜ ÛÎÔfi˜ Ô˘ Â›Ó·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·ÒÙÂÚÔ˜ ·fi ·˘ÙÔ‡˜ Ô˘ ÌfiÏȘ ·Ó·Ê¤Ú·ÌÂ; πÛ¯˘Ú›˙ÂÙ·È fiÙÈ Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· Â›Ó·È ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Ù¤ÙÔÈˆÓ ÛÎÔÒÓ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Â›Ó·È ÔÚıÔÏÔÁÈο ‰È·Ù·Á̤ÓÔÈ ÒÛÙ ӷ ÂÎÏËÚÒÓÔ˘Ó ÙÔ ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓÔ ·Á·ıfi. ∏ ÔÚıÔÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘˜ ÔÚÁ¿ÓˆÛË Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙË ‰ÈfiÙÈ, ·ÎfiÌË Î·È ·Ó ÂȉÈÒΈ ÙȘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ ·˘Ù¤˜ ηı·˘Ù¤˜, ‰Â ı· ηÙÔÚıÒÛˆ Ó· ·ÔÎƠ̂ۈ ÙÔ Ï‹Ú˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ·, ·Ó ÙȘ ÂȉÈÒΈ Ì ϿıÔ˜ ÛÂÈÚ¿ ‹ ·Ó·ÏÔÁ›·. °È· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÌÔÚ› Ú·ÏÈÛÙÈο Ó· ı¤Ïˆ Ó· Â›Ì·È ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ Î·È ·ÚÛÈ‚·Ú›ÛÙ·˜. ∞Ó fï˜ Ë ¿ÚÛË ‚·ÚÒÓ Î¿ÓÂÈ Ù· ¯¤ÚÈ· ÌÔ˘ Ó· ÙÚ¤ÌÔ˘Ó ˘ÂÚ‚ÔÏÈο, ÙfiÙ ı· ‹Ù·Ó ÛÔÊfiÙÂÚÔ Ó· ÌË ÛËÎÒÓˆ ‚¿ÚË Ôχ Û˘¯Ó¿ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ Ó· ·ÔʇÁˆ Ó· ÛËÎÒÓˆ ‚¿ÚË ÚÈÓ ˙ˆÁڷʛۈ. °È· Ó· ÂÙ‡¯ˆ ÙÔ Ï‹Ú˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ô˘ ı¤Ïˆ, ı· Ú¤ÂÈ Ó· Û˘Ó‰˘¿Ûˆ, ‚¿ÛÂÈ ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ÔÚıÔÏÔÁÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ, ÙȘ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ Ô˘ ¤¯ˆ ÏfiÁÔ Ó· ÂȉÈÒ͈. ∞˘Ùfi˜ Ô ÔÚıÔÏÔÁÈÎfi˜ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi˜ Â›Ó·È ÙÔ Â›‰Ô˜ ÙÔ˘ ·ÒÙÂÚÔ˘ ÛÎÔÔ‡ Ô˘ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÔÓÔÌ¿˙ÂÈ Â˘‰·ÈÌÔÓ›· ‹ ·ÓıÚÒÈÓÔ ·Á·ıfi» (µÏ. T. Irwin, ∫Ï·ÛÈ΋ ÛΤ„Ë, ÌÙÊÚ. °. µÔÁÈ·Ù˙‹˜, ÂΉ. ¶ÔχÙÚÔÔÓ, ∞ı‹Ó· 2005, ÛÂÏ. 271-272).
3 ∆ÂÏÂÔÏÔÁ›· Î·È ËıÈ΋: Ë ËıÈ΋ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Â›Ó·È ÙÂÏÂÔÏÔÁÈ΋, fiˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È ‹‰Ë ·fi ÙËÓ ÂÓ·ÚÎÙ‹ÚÈ· ÚfiÙ·ÛË ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ¡ÈÎÔÌ·¯Â›ˆÓ. ŸÏ˜ ÔÈ ·ÓıÚÒÈÓ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ ÈÂÚ·Ú¯Ô‡ÓÙ·È Ì ÁÓÒÌÔÓ· ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›· Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÙÔÓ ÙÂÏÈÎfi ÛÎÔfi ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, ÙÔ ‡„ÈÛÙÔ, ÙÔ ˘¤ÚÙ·ÙÔ ·Á·ıfi, ÙÔ ·Á·ıfi ·˘Ùfi Ô˘ ÙÔ ÂȉÈÒÎÔ˘Ì ÌfiÓÔ ÁÈ· ÙÔ ›‰ÈÔ Î·È fi¯È ÁÈ· Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ì ¿ÏÏ· ·Á·ı¿. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ‰È·ÊÔÚÔÔÈÂ›Ù·È ·fi ÙËÓ Ï·ÙˆÓÈ΋ ËıÈ΋, ÛÙԯ‡ÔÓÙ·˜, Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙÔÓ ¶Ï¿ÙˆÓ·, fi¯È ÛÙË ÁÓÒÛË Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜, ·ÏÏ¿ ÛÙËÓ ËıÈ΋ ‰È··È‰·ÁÒÁËÛË ¤ÙÛÈ ÒÛÙ ӷ ÌÔÚ¤ÛÂÈ Î·Ó›˜ Ó· Á›ÓÂÈ ·ÍÈfiÏÔÁÔ˜ ¿ÓıÚˆÔ˜. ∏ ÂÚÈÔ¯‹ Ù˘ ËıÈ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
∞ƒπ™∆√∆∂§∏™
69
΋˜ Â›Ó·È ÙÔ ·ÓıÚÒÈÓÔ Ú¿ÙÙÂÈÓ. Ÿˆ˜ ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ Ô David Ross, «∏ ÎÂÓÙÚÈ΋ ȉ¤· ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ‰È·ÁÚ¿ÊÂÙ·È ‹‰Ë ÛÙËÓ ÚÒÙË ÚfiÙ·ÛË: “∫¿ı ٤¯ÓË Î·È Î¿ı ¤Ú¢ӷ, οı ڿÍË Î·È ÂÈÏÔÁ‹ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ·ÔÛÎÔ› Û οÔÈÔ ·Á·ıfiØ ÁÈ’ ·˘Ùfi, ÛˆÛÙ¿ ÔÚ›ÛÙËΠÙÔ ·Á·ıfi ˆ˜ ·˘Ùfi ÛÙÔ ÔÔ›Ô Ù· ¿ÓÙ· ·ÔÛÎÔÔ‡Ó”. ∫¿ı ڿÍË ·ÔÛÎÔ› Û οÙÈ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ·fi ÙÔÓ Â·˘Ùfi Ù˘ Î·È ·fi ÙËÓ Ù¿ÛË Ù˘ Ó· ÙÔ ·Ú·Á¿ÁÂÈ ·ÔÚÚ¤ÂÈ Ë ·Í›· Ù˘. ∏ ËıÈ΋ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Â›Ó·È Û·ÊÒ˜ ÙÂÏÔÏÔÁÈÎ‹Ø Ë ËıÈÎfiÙËÙ·, ηٿ ÙËÓ ¿Ô„‹ ÙÔ˘, ¤ÁÎÂÈÙ·È Û ÔÚÈṲ̂Ó˜ Ú¿ÍÂȘ Ô˘ Á›ÓÔÓÙ·È, fi¯È ÂÂȉ‹ Â›Ó·È ÔÚı¤˜ ηı·˘Ù¤˜, ·ÏÏ¿ ÂÂȉ‹ ı· Ì·˜ ʤÚÔ˘Ó ÈÔ ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ “·ÓıÚÒÈÓÔ ·Á·ıfi”» (µÏ. David Ross, √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÌÙÊÚ. ª. ª‹ÙÛÔ˘, ÂΉ. ªπ∂∆, ∞ı‹Ó· 1991, ÛÂÏ. 266-67).
4 ∆ÂÏÂÔÏÔÁ›· Î·È ·ÚÂÙ‹: «‰ÂÓ Ú¤ÂÈ fï˜ Ó· ÙÔ Ô‡Ì ÌfiÓÔ ¤ÙÛÈ, fiÙÈ Ë ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È ¤ÍËØ Ú¤ÂÈ Ó· Ô‡ÌÂ Î·È ÙÈ ÏÔÁ‹˜ ¤ÍË Â›Ó·È. ∞˜ οÓÔ˘Ì ÏÔÈfiÓ ÙËÓ ·Ú·Ù‹ÚËÛË ˆ˜ οı ·ÚÂÙ‹ οÓÂÈ ÙÔ Ú¿ÁÌ· ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ Â›Ó·È ·ÚÂÙ‹ ·) Ó· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ ÙÂÏÂÈfiÙÂÚË Î·Ù¿ÛÙ·Û‹ ÙÔ˘ Î·È ‚) Ó· ÂÎÙÂÏ› ηϿ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘Ø .¯. Ë ·ÚÂÙ‹ ÙÔ˘ Ì·ÙÈÔ‡: Î·È ÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ Ì¿ÙÈ ÙÔ Î¿ÓÂÈ Ù¤ÏÂÈÔ, ·ÏÏ¿ ›Û˘ Î·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘, ·ÊÔ‡ Ë ·ÚÂÙ‹ ÙÔ˘ Ì·ÙÈÔ‡ Â›Ó·È Ô˘ οÓÂÈ Ó· ‚Ï¤Ô˘Ì ηϿ. ŸÌÔÈ· Ë ·ÚÂÙ‹ ÙÔ˘ ·ÏfiÁÔ˘: ·) οÓÂÈ ÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ ¿ÏÔÁÔ Ù¤ÏÂÈÔ Î·È ‚) ÙÔ Î¿ÓÂÈ ÈηÓfi Ó· ÙÚ¤ÍÂÈ, Ó· ÎÚ·Ù‹ÛÂÈ ÙÔÓ ·Ó·‚¿ÙË Î·È Ó· ÛÙ·ı› ·ÓÙÈÌ¤ÙˆÔ Ì ÙÔÓ Â¯ıÚfi. ∞Ó ÏÔÈfiÓ ¤ÙÛÈ ¤¯ÂÈ ÙÔ Ú¿ÁÌ· Û οı ÂÚ›ÙˆÛË, ÙfiÙÂ Î·È ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Ë ·ÚÂÙ‹ ı· ›ӷÈ, Ϥˆ, Ë ¤ÍË ·fi ÙËÓ ÔÔ›· ÍÂÎÈÓ¿ Î·È ÙÔ fiÙÈ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ Á›ÓÂÙ·È Î·Ïfi˜ Î·È ÙÔ fiÙÈ ı· ÌÔÚ¤ÛÂÈ Ó· ÂÎÙÂϤÛÂÈ Î·Ï¿ ÙÔ ¤ÚÁÔ Ô˘ ÙÔ˘ ·Ó‹ÎÂÈ» (∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·, µ, 5, 1106a 10-24, ÌÙÊÚ. ¢. §˘Ô˘ÚÏ‹˜, Ù. ∞’, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛ/Ó›ÎË 2006).
™¯fiÏÈ· ÛÙ· ·Ú¿ÏÏËÏ· ΛÌÂÓ·
1 ∆ÚÂȘ Â›Ó·È ÔÈ Î˘ÚÈfiÙÂÚÔÈ ÙÚfiÔÈ ˙ˆ‹˜: ÛÙÔ ·Ú¿ÏÏËÏÔ Î›ÌÂÓÔ (1) Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙȘ ÎÔÈÓ¤˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ËıÈÎfiÙËÙ· (ÙË Ï·˚΋ ËıÈ΋) Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ. (∏ ËıÈÎfiÙËÙ· ·ÓÙȉȷÛÙ¤ÏÏÂÙ·È ÚÔ˜ ÙËÓ ËıÈ΋, Ë ÔÔ›· ÚÔÛ·ı› Ó· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÂÈ ·˘Ùfi Ô˘ Â›Ó·È ÛˆÛÙfi Ó· Ú¿ÍÔ˘ÌÂØ ÚÔÛ·ı› Ó· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÂÈ ÙÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù˘ ÔÚı‹˜ Ú¿Í˘). ¶·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ‰ËÏ. ÂÎÙÂÓÒ˜ ÛÙÔ 5Ô ÎÂÊ. ÙÔ˘ ∞’ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ¡ÈÎÔÌ·¯Â›ˆÓ (1095b 14-1096a 10), ·’ fiÔ˘ ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ÙÔ ¯ˆÚ›Ô ÙÔ˘ ·Ú¿ÏÏËÏÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘, ÙÔ˘˜ ÙÚÂȘ ΢ÚÈfiÙÂÚÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜ ˙ˆ‹˜ Ì ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Û˘ÓËı›˙Ô˘Ó Ó· ˙Ô˘Ó ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ, Ù·˘Ù›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ ·Á·ıfi Î·È ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›· ›Ù Ì ÙËÓ Ë‰ÔÓ‹ ›Ù Ì ÙȘ ÙÈ̤˜ ›Ù Ì ÙË ÛÔ˘‰‹ Î·È ÙË ÌÂϤÙË (βος πολαυστικ ς, βος πολιτικ ς και βος θεωρητικ'ς). ∫·Ù¿ ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, «Ô Ôχ˜ ÎfiÛÌÔ˜ ¤¯ÂÈ ÔψۉÈfiÏÔ˘ Ù· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙˆÓ ÛÎÏ¿‚ˆÓ, ηıÒ˜ ‰›ÓÂÈ ÙËÓ ÚÔÙ›ÌËÛ‹ ÙÔ˘ Û ¤Ó·Ó ÙÚfiÔ ˙ˆ‹˜ Ô˘ ÚÔÛȉȿ˙ÂÈ ÛÙ· ˙Ò·: ·Ó ÌÈÏÔ‡Û·Ì ÁÈ’ ·˘ÙÔ‡˜, Â›Ó·È ÁÈ·Ù› ÔÏÏÔ› ·fi ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ÙȘ ›‰È˜ ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ Ì ÙÔÓ ™·Ú‰·Ó¿·ÏÔ. √È Ú·ÊÈÓ·ÚÈṲ̂ÓÔÈ ‰È·ÓÔËÙ¤˜ Î·È ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Ù˘ Ú¿Í˘ ‰›ÓÔ˘Ó ÙËÓ ÚÔÙ›ÌËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ÙÈÌ‹Ø ·˘Ùfi ›ӷÈ, Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ¯ÔÓÙÚÈο ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ ˘ËÚÂÛ›· Ù˘ fiÏ˘. ∂›Ó·È fï˜ Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ ¤Ó· Ù¤ÙÔÈÔ Ù¤ÏÔ˜ Â›Ó·È Ì¿ÏÏÔÓ Â͈ÙÂÚÈÎfi Î·È ÂÈÊ·ÓÂÈ·Îfi, ÁÈ· Ó· Â›Ó·È ·˘Ùfi Ô˘ ÂÌ›˜ ‰ÈÂÚ¢ÓÔ‡ÌÂ. ∫·Ù¿ ÙËÓ ÎÔÈÓ‹, Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ·ÓÙ›ÏË„Ë, Ë ÙÈÌ‹ Â›Ó·È Î¿ÙÈ Ô˘ ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È ÈÔ Ôχ ·fi ·˘ÙÔ‡˜ Ô˘ ÙËÓ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ·Ú¿ ·fi ·˘ÙÔ‡˜ Ô˘ ÙË ‰¤¯ÔÓÙ·È, ÙÔ ·Á·ıfi fï˜ ÙÔ ·ÈÛı·ÓfiÌ·ÛÙ fiÙÈ Â›Ó·È Î¿ÙÈ ÚÔÛˆÈο ‰ÈÎfi Ì·˜, οÙÈ Ô˘ ‰‡ÛÎÔÏ· ÌÔÚ› Ó· Ì·˜ ·Ê·ÈÚÂı›. ŒÂÈÙ· ÙËÓ ÙÈÌ‹ Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ÙËÓ ÂȉÈÒÎÔ˘Ó ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ÁÈ· Ó· ‚‚·ÈˆıÔ‡Ó ÔÈ ›‰ÈÔÈ fiÙÈ Â›Ó·È ·Á·ıÔ›. ∞˘Ùfi˜ Â›Ó·È Î·È Ô ÏfiÁÔ˜ Ô˘ ÂȉÈÒÎÔ˘Ó Ó· ÙÈÌÒÓÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ô˘ ‰È·ı¤ÙÔ˘Ó ÊÚfiÓËÛË, Î·È ·fi ·˘ÙÔ‡˜ Ô˘ ÙÔ˘˜ ÁÓˆÚ›˙Ô˘ÓØ Î¿ÙÈ ·Ú·¿Óˆ: Ë ÙÈÌ‹ Ô˘ ÙÔ˘˜ Á›ÓÂÙ·È ı¤ÏÔ˘Ó Ó· ÔÊ›ÏÂÙ·È ÛÙËÓ ·ÚÂÙ‹ ÙÔ˘˜, οÙÈ Ô˘, ÂÔ̤ӈ˜, οÓÂÈ Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ, ηٿ ÙË ÁÓÒÌË ÙÔ˘˜ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔ, Ë ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È Î¿ÙÈ ·ÓÒÙÂÚÔ – ›Ûˆ˜ ı· ¤ÏÂÁ ηÓ›˜ fiÙÈ ·˘Ù‹ Ì¿ÏÏÔÓ Â›Ó·È Ù¤ÏÔ˜ ÌÈ·˜ ˙ˆ‹˜ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ ˘ËÚÂÛ›· Ù˘ fiÏ˘. ŸÌˆ˜ Î·È ·˘Ù‹ ‰ÂÓ Â›Ó·È ¤Ó· Ï‹Ú˜ Ù¤ÏÔ˜, ·ÊÔ‡ ÌÔÚ› ηÓ›˜ Ó· ÛÎÂÊÙ› fiÙÈ Ô Î¿ÙÔ¯fi˜ Ù˘ Â›Ó·È ‰˘Ó·Ùfi Ó· ÎÔÈÌ¿Ù·È ‹ ÌÈ· ÔÏfiÎÏËÚË ˙ˆ‹ Ó· ÌËÓ Î¿ÓÂÈ Ù›ÔÙ» (∏ıÈÎ. ¡ÈÎ., ∞’, 5, 1095b 14-1096a 10). √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ Ú·ÁÌ·Ù‡ÂÙ·È ÙÔÓ ÙÚ›ÙÔ ÙÚfiÔ ˙ˆ‹˜, ·˘ÙfiÓ Ô˘ Â›Ó·È ·ÊÈÂڈ̤ÓÔ˜ ÛÙË ÛÔ˘‰‹ Î·È ÙË ÌÂϤÙË, ÛÙÔ 10Ô ‚È‚Ï›Ô ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ¡ÈÎÔÌ·¯Â›ˆÓ (∫’, 6-9) Î·È ÛÙÔ 7Ô ‚È‚Ï›Ô ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ (∏’, 1-3 Î·È 13, 1332a 2-27).
2 ∏ ¢‰·ÈÌÔÓ›· Â›Ó·È ÙÔ ÙÂÏÈÎfi ·Á·ıfi [·Ú¿ÏÏËÏÔ Î›ÌÂÓÔ (2)]: Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· ·ÔÙÂÏ›, ηٿ ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
70
∫∂º∞§∞πO 4
ÏË, ÙÔÓ ˘¤ÚÙ·ÙÔ ÛÙfi¯Ô, ÙÔ ‡„ÈÛÙÔ ·Á·ıfi ÛÙÔ ÔÔ›Ô fiÏÔÈ ÛÙÔ¯Â‡Ô˘ÌÂ. ∂›Ó·È ¤Ó· ·Á·ıfi, fiˆ˜ ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ Ô ›‰ÈÔ˜ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÛÙÔ ¯ˆÚ›Ô Ô˘ ÚÔËÁÂ›Ù·È ÙÔ˘ ·Ú¿ÏÏËÏÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘, «ÙÔ ·Á·ıfi Ô˘ ÙÔ ÂȉÈÒÎÔ˘Ì ÁÈ’ ·˘Ùfi Ô˘ Â›Ó·È ÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ Ï¤Ì ÈÔ ÙÂÏÈÎfi ·fi ·˘Ùfi Ô˘ ÂȉÈÒÎÔ˘Ì ÁÈ· ¯¿ÚË Î¿ÔÈÔ˘ ¿ÏÏÔ˘ ·Á·ıÔ‡. ∂›Û˘, ÙÔ ·Á·ıfi Ô˘ ‰ÂÓ ÂÈϤÁÂÙ·È ÔÙ¤ ÁÈ· ¯¿ÚË Î¿ÔÈÔ˘ ¿ÏÏÔ˘ ·Á·ıÔ‡ ÙÔ Ï¤Ì ÈÔ ÙÂÏÈÎfi ·fi ·˘Ù¿ Ô˘ ÂÈϤÁÔÓÙ·È Î·È ÁÈ’ ·˘Ùfi Ô˘ Â›Ó·È Ù· ›‰È· Î·È ÁÈ· ¯¿ÚË ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘ ·Á·ıÔ‡» (∏ıÈÎ. ¡ÈÎ., ∞’, 7, 1097a). ŸÏÔÈ Ì·˜ ÂÈı˘Ìԇ̠ӷ ·Ó·Ù˘¯ıÔ‡ÌÂ Î·È fiϘ Ì·˜ ÔÈ Ú¿ÍÂȘ, ÛÙÔ ‚·ıÌfi Ô˘ ·˘Ù¤˜ Â›Ó·È ÔÚıÔÏÔÁÈΤ˜, ηÙ¢ı‡ÓÔÓÙ·È ÚÔ˜ ÙÔ ‡„ÈÛÙÔ ·Á·ıfi. Ÿˆ˜ ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ Ô Jonathan Barnes, «∆Ô ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfi ÂÚÒÙËÌ· Ù˘ Ú·ÎÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ›ӷÈ, ÂÔ̤ӈ˜, ÙÔ ÂÍ‹˜: ¶Ò˜ ı· ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ì ӷ ÂÈÙ‡¯Ô˘Ì ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›·; ™Â ÙÈ Û˘Ó›ÛÙ·Ù·È Ë Â˘ËÌÂÚ›·; ∆È ÛËÌ·›ÓÂÈ Ó· Â›Ó·È Î·Ó›˜ ¤Ó· ÂÈÙ˘¯Ë̤ÓÔ ·ÓıÚÒÈÓÔ ÔÓ; √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ‰ÂÓ ·Ó·ÚˆÙÈ¤Ù·È ÙÈ ÛËÌ·›ÓÂÈ Ó· Â›Ó·È Î·Ó›˜ Â˘Ù˘¯ÈṲ̂ÓÔ˜ Î·È ‰ÂÓ ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· ÙÔ˘ Ò˜ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ˙ԇ̠ÙË ˙ˆ‹ Ì·˜, ·Ó ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· ·˘Ùfi ÙÂı› ˆ˜ ËıÈÎfi ÂÚÒÙËÌ·. ∞˘Ùfi Ô˘ ÙÔÓ ÂӉȷʤÚÂÈ Â›Ó·È Ó· Ì·˜ ηıÔ‰ËÁ‹ÛÂÈ ÁÈ· ÙÔ Ò˜ Ó· ˙‹ÛÔ˘Ì ÙË ˙ˆ‹ Ì·˜ ÂÈÙ˘¯Ë̤ӷ. ∏ ·¿ÓÙËÛ‹ ÙÔ˘ ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È ·fi ÙË ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Ù˘ ʇÛ˘ Ù˘ ¢‰·ÈÌÔÓ›·˜. ∏ ¢‰·ÈÌÔÓ›·, ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ, ·ÔÙÂÏ› ÂÓ¤ÚÁÂÈ· Ù˘ „˘¯‹˜ Û‡ÌʈÓË ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÚÂÙ‹ (∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·, I’, 7, 1098a 16). ∆Ô Ó· ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ Î·Ó›˜ fiÙÈ Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· Â›Ó·È ÌÈ· ÂÓ¤ÚÁÂÈ·, ÌÈ· ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·, Â›Ó·È Û·Ó Ó· ϤÂÈ Î·Ó›˜ fiÙÈ ÙÔ Ó· ·ÎÌ¿˙ÂȘ ÛËÌ·›ÓÂÈ Ó· ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÔÈÂ›Û·È Î·È fi¯È Ó· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û ÌÈ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË Î·Ù¿ÛÙ·ÛË. (∆Ô Ó· Â›Û·È ¯·ÚÔ‡ÌÂÓÔ˜ –fiˆ˜, .¯., ÙÔ Ó· Â›Û·È ÂÚˆÙÂ˘Ì¤ÓÔ˜– ·ÔÙÂÏ› Ì›· „˘¯È΋ ηٿÛÙ·ÛË: ÙÔ Ó· ·ÎÌ¿˙ÂȘ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ì›· ηٿÛÙ·ÛË ·ÏÏ¿ Ì›· ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ‹ ¤Ó· Û‡ÓÔÏÔ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔًوÓ). ∆Ô Ó· ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ Î·Ó›˜ fiÙÈ Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ „˘¯‹ ÛËÌ·›ÓÂÈ Ó· ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ Ë ·ÓıÚÒÈÓË ·Ó¿Ù˘ÍË ··ÈÙ› ÙËÓ ¿ÛÎËÛË ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ÂÎ ÙˆÓ ÂÓÂÚÁÂÈÒÓ ·fi ÙȘ Ôԛ˜ Ë ˙ˆ‹ ηıÔÚ›˙ÂÙ·È Î·È, ÈÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, ‰ÂÓ ÌÔÚԇ̠ӷ ԇ̠fiÙÈ ¤Ó· ÚfiÛˆÔ ·ÎÌ¿˙ÂÈ ˆ˜ ·ÓıÚÒÈÓÔ ÔÓ ·Ó ‰ÂÓ ÂÍ·ÛΛ ȉȷ›ÙÂÚ˜ ·ÓıÚÒÈÓ˜ ȉÈfiÙËÙ˜. ∂Ó Ù¤ÏÂÈ, Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· ·ÔÙÂÏ› Ì›· ÂÓ¤ÚÁÂÈ· “Û‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ·ÚÂÙ‹”. ∆Ô Ó· ·ÎÌ¿˙ÂȘ ÛËÌ·›ÓÂÈ Ó· οÓÂȘ ÔÚÈṲ̂ӷ Ú¿ÁÌ·Ù· ÂÍ·ÈÚÂÙÈÎÒ˜ ‹ ηÏÒ˜. ŒÓ·˜ ¿ÓıÚˆÔ˜ Ô˘ ÂÍ·ÛΛ ÙȘ ȉÈfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘ ÙfiÛÔ ·Ó·ÚÎÒ˜ ‹ ηÎÒ˜ ‰ÂÓ ÌÔÚԇ̠ӷ ԇ̠fiÙÈ Â›Ó·È ÂÈÙ˘¯Ë̤ÓÔ˜ ÛÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘» (µÏ. J. Barnes, ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÌÙÊÚ. ∂. §ÂÔÓÙÛ›ÓË, Oxford University Press–∂ÏÏËÓÈο °Ú¿ÌÌ·Ù·, ∞ı‹Ó· 2006, ÛÂÏ. 157-158). ™ÙÔ ÂfiÌÂÓÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ, ı· ‰Ô‡Ì fiÙÈ Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· ·Ó·˙ËÙ›ٷÈ, ·fi ÙÔ˘˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈÛÙÈ΋˜ Î·È ÚˆÌ·˚΋˜ ÂÔ¯‹˜, ÛÙËÓ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, ÛÙËÓ ·Ù·Ú·Í›· Ù˘ „˘¯‹˜ (∂›ÎÔ˘ÚÔ˜), ÛÙËÓ ·¿ıÂÈ·, ‰ËÏ. ÛÙËÓ ·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛË ·fi Ù· ¿ıË, Î·È ÛÙËÓ „˘¯È΋ Á·Ï‹ÓË (™ÙˆÈÎÔ›), ηÈ, Ù¤ÏÔ˜, ÛÙËÓ Î¿ı·ÚÛË Ù˘ „˘¯‹˜ (¶Ï¿ÙˆÓ-¶ÏˆÙ›ÓÔ˜).
∂¡O∆∏∆∞ 2
∏ ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È ÌÂÛfiÙËÙ· (1 ‰È‰·ÎÙÈ΋ ÒÚ·) ¢È‰·ÎÙÈÎÔ› ÛÙfi¯ÔÈ ñ ¡· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó ÙËÓ ¿Ô„Ë ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÁÈ· ÙËÓ ËıÈ΋ ·ÚÂÙ‹ Î·È ÙÔÓ ÔÚÈÛÌfi Ù˘ ˆ˜ «¤Íˆ˜ ÚÔ·ÈÚÂÙÈ΋˜» Î·È ˆ˜ «ÌÂÛfiÙËÙ·˜». ñ ¡· ·ÓÙÈÏËÊıÔ‡Ó fiÙÈ Ë ËıÈ΋ ·ÚÂÙ‹ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì ÙËÓ Ú¿ÍË Î·È fiÙÈ ·ÔÎÙ¿Ù·È Ì ÙËÓ Î·Ù¿ÏÏËÏË ·ÁˆÁ‹ Î·È ·È‰Â›· Î·È fiÙÈ Ô ÏÔÁÈÎfi˜ Î·È ÊÚfiÓÈÌÔ˜ ¿ÓıÚˆÔ˜ ÂÈϤÁÂÈ Ì ÙËÓ Î·ıÔ‰‹ÁËÛË ÙˆÓ ·ÚÂÙÒÓ ÙÔ ËıÈο ÔÚıfi. ñ ¡· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó ÙË ‰È¿ÎÚÈÛË ·Ó¿ÌÂÛ· Û ‰È·ÓÔËÙÈΤ˜ Î·È Ú·ÎÙÈΤ˜ (ËıÈΤ˜) ·ÚÂÙ¤˜. ñ ¡· Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó fiÙÈ Ë ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È ÌÂÛfiÙËÙ· (Î·È fi¯È ÌÂÙÚÈfiÙËÙ·) ·Ó¿ÌÂÛ· Û ‰‡Ô ·ÎÚfiÙËÙ˜, ÙËÓ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹ Î·È ÙËÓ ¤ÏÏÂÈ„Ë, Ô˘ Â›Ó·È Î·Î›Â˜. ñ ¡· ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÙÔ‡Ó Î·È Ó· Û˘˙ËÙ‹ÛÔ˘Ó Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ÂÈηÈÚfiÙËÙ· ÙˆÓ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎÒÓ ·fi„ˆÓ.
∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
∞ƒπ™∆√∆∂§∏™
71
∆Ô ÚˆÙfiÙ˘Ô Î›ÌÂÓÔ Μεσ'της τις Dρα στ ν H ρετ&, στοχαστικ& γε οGσα το µσου. Iτι τ µν Oµαρτ)νειν πολλαχ%ς Iστιν (τ γ-ρ κακ ν το περου, Cς ο: Πυθαγ'ρειοι εEκαζον, τ δ’ γαθ ν το πεπερασµνου), τ δ κατορθο ν µοναχ%ς (δι κα τ µν JQ)διον τ δ χαλεπ'ν, JQ)διον µν τ ποτυχε"ν το σκοπο , χαλεπ ν δ τ πιτυχε"ν)# κα δι- τα τ’ οGν τ1ς µν κακας H 2περβολ8 κα H Iλλειψις, τ1ς δ’ ρετ1ς H µεσ'της# σθλο µν γ-ρ Oπλ%ς, παντοδαπ%ς δ κακο. SΕστιν Dρα H ρετ8 Tξις προαιρετικ&, ν µεσ'τητι οGσα τQ1 πρ ς Hµς, CρισµνQη λ'γQω κα QU Dν φρ'νιµος ρσειεν. µεσ'της δ δ;ο κακι%ν, τ1ς µν καθ’ 2περβολ8ν τ1ς δ κατ’ Iλλειψιν# κα Iτι τQ% τ-ς µν λλεπειν τ-ς δ’ 2περβ)λλειν το δοντος Iν τε το"ς π)θεσι κα ν τα"ς πρ)ξεσι, τ8ν δ’ ρετ8ν τ µσον κα ε2ρσκειν κα α:ρε"σθαι. δι κατ- µν τ8ν ο/σαν κα τ ν λ'γον τ ν τ τ Vν ε@ναι λγοντα µεσ'της στ ν H ρετ&, κατ- δ τ Fριστον κα τ εG κρ'της. (Αριστοτ λης, Ηθικ- Νικοµ)χεια, Β, 1106b27-1107a8)
¶ËÁ¤˜ Î·È ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ŸÏ˜ ÔÈ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Â›Ó·È ·fi ÙÔ: ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·, µÈ‚Ï›· ∞’- ¢’, ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË-Û¯fiÏÈ· ·fi ¢. §˘Ô˘ÚÏ‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2006. ∆Ô ÚˆÙfiÙ˘Ô Î›ÌÂÓÔ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÙË ÛÙÂÚÂfiÙ˘Ë ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ¡ÈÎÔÌ·¯Â›ˆÓ Ù˘ √ÍÊfiډ˘ ·fi ÙÔÓ I. Bywater [Ethica Nicomachea, I. Bywater (ed.), Oxford, Oxford University Press, 1894].
¢È‰·ÎÙÈΤ˜ ÂÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ 1. √ ηıËÁËÙ‹˜ ÌÔÚ› Ó· ÎÈÓ‹ÛÂÈ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ Î¿ÓÔÓÙ·˜ ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ, fiˆ˜ Ï.¯. Ó· ÙÔ˘ ··ÚÈıÌ‹ÛÔ˘Ó ·ÚÂÙ¤˜ Ô˘ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó, ÒÛÙ ӷ ·Ó·Î·Ï¤ÛÔ˘Ó ÙȘ ÁÓÒÛÂȘ ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· ·˘Ùfi ·fi ÙÔ˘˜ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ‡˜, ÙÔÓ ™ˆÎÚ¿ÙË Î·È ÙÔÓ ¶Ï¿ÙˆÓ·. ∂ÈÛËÌ·›ÓÔ˘Ì fiÙÈ ÁÈ· ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÙÂÏÈÎfi˜ ÛÎÔfi˜ Ù˘ ËıÈ΋˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ó· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÙËÓ ·ÚÂÙ‹, ·ÏÏ¿ Ó· ›̷ÛÙ ËıÈÎÔ›, ÁÈ·Ù› Ë ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È Ú¿ÍË Ô˘ ¤¯ÂÈ ˆ˜ ‚¿ÛË ÙË ÊÚfiÓËÛË. ∏ ÊÚfiÓËÛË Â›Ó·È Ë ·ÚÂÙ‹ Ô˘ Ô‰ËÁ› ÛÙË ‰Ú¿ÛË. °È· ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Ë ·ÚÂÙ‹ ‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ıÔ˜ Ô‡Ù ‰‡Ó·ÌË, ·ÏÏ¿ ÌfiÓÈÌË ‰ÂÍÈfiÙËÙ· Ù˘ „˘¯‹˜, Ô˘ ¤¯ÂÈ Î·Ù·ÎÙËı› Ì ¿ÛÎËÛË Î·È Ì·˜ οÓÂÈ Ó· ‰È·Ï¤ÁÔ˘Ì ÙÔ Ì¤ÛÔ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ¿ÎÚ·, Ô˘ Â›Ó·È Ë ˘ÂÚ‚ÔÏ‹ Î·È Ë ¤ÏÏÂÈ„Ë. √Ú›˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·ÚÂÙ‹ ˆ˜ «¤ÍË ÚÔ·ÈÚÂÙÈ΋» Î·È ˆ˜ «ÙÂÏÂÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·» ı¤ÏÂÈ Ó· ÙÔÓ›ÛÂÈ Î˘Ú›ˆ˜ ÙËÓ ·Í›· Ô˘ ¤¯ÂÈ Ë ·È‰Â›· ÁÈ· ÙËÓ ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ·ÙfiÌÔ˘, ·ÊÔ‡ ·˘Ùfi Âı›˙ÂÙ·È ÛÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ıˆÚ› ›Û˘ ÛËÌ¿‰È ·Ô‰ÂÈÎÙÈÎfi ÙˆÓ ¤ÍÂˆÓ ÙËÓ Â˘¯·Ú›ÛÙËÛË ‹ ÙË ‰˘Û·Ú¤ÛÎÂÈ· Î·È ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ (∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·, µ’, 3, 1-2) fiÙÈ Ë Ú·ÁÌ¿ÙˆÛË Ù˘ ËıÈ΋˜ ·ÚÂÙ‹˜ Û˘Ó¿ÁÂÙ·È Â˘¯·Ú›ÛÙËÛË ÁÈ· ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ. 2. ¡· Á›ÓÂÈ Û‡Ó‰ÂÛË Ù˘ ÚÒÙ˘ ·Ú·ÁÚ¿ÊÔ˘ ÙÔ˘ ¯ˆÚ›Ô˘ ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ¡ÈÎÔÌ·¯Â›ˆÓ, Ô˘ ·ÓıÔÏÔÁÂ›Ù·È Î·È ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔ˘˜ ¶˘ı·ÁfiÚÂÈÔ˘˜, Ì ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÙˆÓ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÒÓ Î·È Ó· ÙÔÓÈÛı› Ë ÂÈÚÚÔ‹ Ô˘ ·Û΋ıËΠ·fi ·˘ÙÔ‡˜ ÛÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË. √ ηıËÁËÙ‹˜ ÌÔÚ› Ó· ·Ó·Î·Ï¤ÛÂÈ ÙȘ ÁÓÒÛÂȘ ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ‡˜, Î·È ÂȉÈÎfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ¶˘ı·ÁfiÚÂÈÔ˘˜, Î·È Ó· ÂÈÛËÌ¿ÓÂÈ ÙËÓ Â›‰Ú·ÛË Ô˘ ·˘ÙÔ› ¿ÛÎËÛ·Ó ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË. 3. ¡· ÂÈÛËÌ·Óı› fiÙÈ Ô ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎfi˜ ÔÚÈÛÌfi˜ Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜ ı¤ÙÂÈ ˆ˜ ̤ÙÚÔ Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜ ÙÔÓ ÏÔÁÈÎfi Î·È ÊÚfiÓÈÌÔ ¿ÓıÚˆÔ Î·È fi¯È ÙËÓ È‰¤· Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜, fiˆ˜ Ô ¶Ï¿ÙˆÓ. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÚÔÙÈÌ¿ ¤Ó· ¯ÂÈÚÔÈ·ÛÙfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ú·Á̷و̤Ó˘ ·ÚÂÙ‹˜, ÙÔÓ Ì˘·ÏˆÌ¤ÓÔ ¿ÓıÚˆÔ, Ô ÔÔ›Ô˜ ÌÔÚ› Ó· ηٷÓÔ‹ÛÂÈ fiÙÈ Ë ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È ÌÂÛfiÙËÙ· ÌÂٷ͇ ‰‡Ô Ï·Óı·ÛÌ¤ÓˆÓ ÙÚfiˆÓ Ú¿Í˘ (ηÎÈÒÓ), Ù˘ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹˜ Î·È Ù˘ ¤ÏÏÂȄ˘. ∏ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹ Î·È Ë ¤ÏÏÂÈ„Ë Â›Ó·È Î·Î›Â˜ Ô˘ ÓÔÔ‡ÓÙ·È ÛÙÔ ËıÈÎfi ‰›Ô ˆ˜ ËıÈΤ˜ ÌÂÈÔÓÂ͛˜. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÙÔÓ›˙ÂÈ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· fiÙÈ Ë ·ÚÂÙ‹ κατ τ ριστον κα τ ε Â›Ó·È ·ÎÚfiÙËÙ·. ÃÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Â›Û˘ Ó· ÂÈÛËÌ·Óı› fiÙÈ Ë ·ÚÂÙ‹, fiˆ˜ ÙÔÓ›˙ÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÛÙÔ ·Ú¿ÏÏËÏÔ Î›ÌÂÓÔ (2), ‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ÓÙÔÙ ÌÂÛfiÙËÙ·, ·ÊÔ‡ ÌÂÚÈΤ˜ Ú¿ÍÂȘ ‹ ÌÂÚÈο ¿ıË Â›Ó·È Î·ı·˘Ùfi ·ÎÚ·›·, Î·È ÁÈ’ ·˘Ù¤˜ ÙȘ Ú¿ÍÂȘ Î·È ÁÈ’ ·˘Ù¿ Ù· ¿ıË ‰ÂÓ Âȉ¤¯ÂÙ·È ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù˘ ÌÂÛfiÙËÙ·˜. 4. ∆¤ÏÔ˜, ÛËÌÂÈÒÓÂÙ·È fiÙÈ Ë ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ıˆڛ· Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜ ˆ˜ ÌÂÛfiÙËÙ·˜ Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· Û‡ÓıÂÙË Î·È ÂÓ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
72
∫∂º∞§∞πO 4
‰Â¯Ô̤ӈ˜ Ó· Â›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏË Ë Î·Ù·ÓfiËÛ‹ Ù˘ ·fi ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜, ÁÈ’ ·˘Ùfi Ô ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ ÌÔÚ› Ó· ÂÈϤÍÂÈ fiÛ· ÎÚ›ÓÂÈ ÚÔÛÂÏ¿ÛÈÌ· ·fi ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ Ù˘ Ù¿Í˘ ÙÔ˘ Î·È Ó· Ù· ÂÂÍÂÚÁ·ÛÙ› Ì ÙÔÓ ÈÔ Î·Ù¿ÏÏËÏÔ Î·Ù¿ ÙË ÁÓÒÌË ÙÔ˘ ÙÚfiÔ.
∂Ó‰ÂÈÎÙÈΤ˜ ··ÓÙ‹ÛÂȘ Û ∂ÚˆÙ‹ÛÂȘ – ∂ÚÁ·Û›Â˜ ∂ÚÒÙËÛË 1Ë: Ë ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È ÌÈ· ¤ÍË Ô˘ (·) ÂÈϤÁÂÙ·È ÂχıÂÚ· ·fi ÙÔ ¿ÙÔÌÔ Î·È (‚) ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙÔ Ì¤ÛÔÓ, ÌÂٷ͇ ‰‡Ô ηÎÈÒÓ, Ù˘ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹˜ Î·È Ù˘ ¤ÏÏÂȄ˘. ∂ÚÒÙËÛË 2Ë: ÙÔ Ì¤ÛÔÓ, Ë ÌÂÛfiÙËÙ·, ‰ÂÓ ÓÔÂ›Ù·È fiˆ˜ ÛÙ· Ì·ıËÌ·ÙÈο, fiÔ˘ .¯. ÙÔ Ì¤ÛÔÓ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ ‰¤Î· Î·È ÙÔ ‰‡Ô Â›Ó·È ÙÔ ¤ÍÈ, ·ÊÔ‡ ·¤¯ÂÈ ÂÍ›ÛÔ˘ Î·È ·fi ÙÔ˘˜ ‰‡Ô ·ÚÈıÌÔ‡˜. ∆Ô Ì¤ÛÔÓ ÁÈ· ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ ÔÚ›˙ÂÙ·È fi¯È ·ÊËÚË̤ӷ, ·ÏÏ¿ ¿ÓÙÔÙ Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔÓ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ¿ÓıÚˆÔ ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ·Ó·ÊÂÚfiÌ·ÛÙÂ, fiˆ˜ ÛÙÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙÔ˘ ·ıÏËÙ‹ ª›ÏˆÓ· ÛÙÔ ·Ú¿ÏÏËÏÔ Î›ÌÂÓÔ (1). ∏ ÌÂÛfiÙËÙ· ‰ÂÓ Â›Ó·È ·fiÏ˘ÙË, ·ÏÏ¿ Â›Ó·È ÌÂÛfiÙËÙ· «Û ۯ¤ÛË Ì ÂÌ¿˜», ‰ËÏ. Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÙÔ ˘ÔΛÌÂÓÔ Ù˘ ËıÈ΋˜ Ú¿Í˘. ∏ ÌÂÛfiÙËÙ· ÔÈΛÏÏÂÈ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙȘ ÂÚÈÛÙ¿ÛÂȘ Î·È Ù· ÚfiÛˆ·, ·ÏÏ¿ ÂÓ·ÔÙ›ıÂÙ·È ÛÙÔÓ ÊÚfiÓÈÌÔ ¿ÓıÚˆÔ Ó· ÙËÓ Î·ıÔÚ›ÛÂÈ ·Ó·ÏfiÁˆ˜ οı ÊÔÚ¿, ¤¯ÔÓÙ·˜ ‚¤‚·È· ÙȘ ·ÚÂÙ¤˜ Ó· ÙÔÓ Î·ıÔ‰ËÁÔ‡Ó. ∂ÚÒÙËÛË 3Ë: ÔÈ ÙÚfiÔÈ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜ Â›Ó·È ÙÚÂȘ: ‰‡Ô Ù˘ ηΛ·˜ (¤Ó·˜ Ù˘ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹˜ Î·È ¤Ó·˜ Ù˘ ¤ÏÏÂȄ˘) Î·È ¤Ó·˜ Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜. ™ÙÔ ‰È¿ÁÚ·ÌÌ· Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜ ηٿ ÙÔ Nikolai Hartmann, ηٷ‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È fiÙÈ Ë ÌÂÛfiÙËÙ· Â›Ó·È ·fi ·ÍÈÔÏÔÁÈ΋ ¿Ô„Ë ·ÎÚfiÙËÙ·, ‰ËÏ·‰‹ Â›Ó·È Î¿ÙÈ ÙÔ ·fiÏ˘ÙÔ. ∏ ÔÚÈ˙fiÓÙÈ· ÁÚ·ÌÌ‹ ·ÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ ÙËÓ ÔÓÙÔÏÔÁÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ‡ÏË Î·È ÛÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ Ù˘ ËıÈ΋˜ Ú¿Í˘, ÂÓÒ Ë Î·Ù·ÎfiÚ˘ÊË ÁÚ·ÌÌ‹ ·ÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ ÙËÓ ·ÍÈÔÏÔÁÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË Ô˘ ·ÊÔÚ¿ ÛÙÔÓ ·ÍÈÔÏÔÁÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. µÏ. ›Û˘ Ù· Û˘ÌÏËڈ̷ÙÈο Û¯fiÏÈ· 4, 5 Î·È 6, µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 73-74). ∂ÚÒÙËÛË 4Ë: ÙÔ ›ÛÔ Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ì ÙÔ Ì¤ÛÔÓ. ∏ ¿Ô„Ë ÙÔ˘ ¢ËÌfiÎÚÈÙÔ˘ Â›Ó·È ·ÚfiÌÔÈ· Ì ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË (‚Ï. ∫ÂÊ. 1).
¢È·ıÂÌ·ÙÈ΋ ÂÚÁ·Û›· √ ª›ÏˆÓ ˘‹ÚÍ ‰È¿ÛËÌÔ˜ ∫ÚÔÙˆÓÈ¿Ù˘ ·ıÏËÙ‹˜ ÙÔ˘ 6Ô˘ ·È. .Ã., ÁÓˆÛÙfi˜ ÁÈ· ÙË ‰‡Ó·ÌË Î·È ÙȘ ÂȉfiÛÂȘ ÙÔ˘. ∞’ fi,ÙÈ Ê·›ÓÂÙ·È Ú¤ÂÈ Ó· ›¯Â Ê‹ÌË fiÙÈ ¤ÙÚˆÁ ¿Ú· Ôχ, ·ÊÔ‡ ¤Ó·˜ ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ˜ Û˘ÁÁڷʤ·˜, Ô £Âfi‰ˆÚÔ˜ ·fi ÙËÓ πÂÚ¿ÔÏË, ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ¶ÂÚ› ·ÁÒÓˆÓ ˘ÔÏfiÁÈÛ fiÙÈ Ô ª›ÏˆÓ ¤ÙÚˆÁ ηıËÌÂÚÈÓ¿ 8,68 ÎÈÏ¿ ÎÚ¤·˜ Î·È ¿ÏÏÔ ÙfiÛÔ „ˆÌ› Î·È ¤ÈÓ 9,8 Ï›ÙÚ· ÎÚ·Û›.
™˘ÌÏËڈ̷ÙÈο Û¯fiÏÈ· Î·È ·Ú·ı¤Ì·Ù· 1 ∏ ‰È‰·Ûηϛ· ÙˆÓ ¶˘ı·ÁÔÚ›ˆÓ: fiÙ·Ó Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ‰È·Ú·ÁÌ·Ù‡ÂÙ·È ¤Ó· ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi Úfi‚ÏËÌ·, Û˘ÓËı›˙ÂÈ ÛÙ· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ÚÒÙ· Ó· ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ÂÓ Û˘ÓÙÔÌ›· ÙȘ ·fi„ÂȘ ÙˆÓ ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚˆÓ (¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ›, ™ˆÎÚ¿Ù˘, ¶Ï¿ÙˆÓ) ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· ·˘Ùfi Î·È Â›Ù ӷ ·ÛΛ ÎÚÈÙÈ΋ ›Ù ӷ Û˘ÌʈÓ› Î·È ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ó· ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙȘ ‰ÈΤ˜ ÙÔ˘ ·fi„ÂȘ. ∆Ô ¯ˆÚ›Ô ·˘Ùfi ÌÔÚ› Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı› ˆ˜ ·ÊfiÚÌËÛË ÁÈ· Ó· Á›ÓÂÈ Û‡ÓÙÔÌË ˘ÂÓı‡ÌÈÛË ÙˆÓ ıˆÚÈÒÓ ÙˆÓ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÒÓ Ô˘ ÂÍÂÙ¿ÛÙËÎ·Ó ÛÙÔ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ, Ó· ÂÈÛËÌ·Óı› Ë ÂÈÚÚÔ‹ Ô˘ ‰¤¯ıËÎÂ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·fi ÙÔ˘˜ ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ˘˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜ Î·È Ó· ÙÔÓÈÛı› Ë Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙË ‰È‰·Ûηϛ· ÙˆÓ ¶˘ı·ÁÔÚ›ˆÓ, ÙËÓ ÔÔ›· ·’ fi,ÙÈ Ê·›ÓÂÙ·È ·Ú·‰¤¯ÂÙ·È Î·È ÂËÚ¿˙ÂÙ·È ·fi ·˘Ù‹Ó. ∞˘ÙÔ› ˘ÔÛÙ‹ÚÈ˙·Ó fiÙÈ ÔÈ «·Ú¯¤˜ ÙˆÓ fiÓÙˆÓ» ‹Ù·Ó Ù· ναντα, ‰ËÏ. fiÙÈ ·¤Ó·ÓÙÈ Û οı ·Ú¯‹ Ô˘ ¤¯ÂÈ ÙË ‰‡Ó·ÌË Ó· ÂÈ‚ÏËı› ˘¿Ú¯ÂÈ ÌÈ· ¿ÏÏË Ô˘ ˘ÔÙ¿ÛÛÂÙ·È (¤Ú·˜-¿ÂÈÚÔÓ, ·Á·ıfi-ηÎfi ÎÙÏ.) Î·È fiÙÈ Ë Ù¿ÍË, Ë ·ÚÌÔÓ›· ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, Â›Ó·È ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ÌÔÓ·Ú¯›·˜, Ù˘ ÂÈÎÚ¿ÙËÛ˘ Î·È ÂÈ‚ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ·fi Ù· ÂÓ·ÓÙ›·. ∂‰Ò Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÂÈηÏÂ›Ù·È ÙËÓ ˘ı·ÁfiÚÂÈ· ·ÓÙ›ÏË„Ë fiÙÈ ÙÔ Î·Îfi ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘ ·Â›ÚÔ˘ Î·È ÙÔ ·Á·ıfi ÛÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘ ÂÂÚ·Ṳ̂ÓÔ˘, ÚÔ‚·›ÓÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ Û ‰È·Û‡Ó‰ÂÛË Î·Î›·˜ Î·È ÔÏÏ·ÏfiÙËÙ·˜, ·ÚÂÙ‹˜ Î·È ÌÔÓ·‰ÈÎfiÙËÙ·˜-ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓÔ˘ (µÏ. ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· ·˘Ùfi Ù· Û¯fiÏÈ· ÙÔ˘ ¢. §˘Ô˘ÚÏ‹ ÛÙÔ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·, ÌÙÊÚ. ¢. §˘Ô˘ÚÏ‹˜, Ù. ∞’, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛ/Ó›ÎË 2006, ÛÂÏ. 325-329). ∏ ÊÚ¿ÛË σθλο µν γρ πλς, παντοδαπς δ κακο Â›Ó·È ¿ÁÓˆÛÙ˘ ÚÔ¤Ï¢Û˘. ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
∞ƒπ™∆√∆∂§∏™
73
2 ∏ ıˆڛ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÁÈ· ÙËÓ ·ÚÂÙ‹: Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·ÊÈÂÚÒÓÂÈ ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ Ì¤ÚÔ˜ Ù˘ Û˘˙‹ÙËÛ˘ ÛÙ· ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ· ÛÙËÓ ·ÚÂÙ‹. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ‰È·ÎÚ›ÓÂÈ ·Ó¿ÌÂÛ· Û ‰‡Ô ›‰Ë ·ÚÂÙÒÓ, ËıÈÎÒÓ Î·È ‰È·ÓÔËÙÈÎÒÓ, ÔÈ Ôԛ˜ ·fi ÎÔÈÓÔ‡ Û˘ÓÙÂÏÔ‡Ó ÛÙËÓ κυρ αν ρετ ν ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙËÓ ÚÔ¸fiıÂÛË Ù˘ ¢‰·ÈÌÔÓ›·˜ ÙÔ˘. ∆Ô µ’ ‚È‚Ï›Ô ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ¡ÈÎÔÌ·¯Â›ˆÓ, ·’ fiÔ˘ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È Ù· ·ÔÛ¿ÛÌ·Ù· Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜, Â›Ó·È ·ÊÈÂڈ̤ÓÔ ÛÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË Ù˘ ËıÈ΋˜ ·ÚÂÙ‹˜, ÛÙÔ Ò˜ ·˘Ù‹ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÂ›Ù·È Î·È Ì ÔÈÔ Ì¤ÛÔ Î·È ÙÚfiÔ ·˘Ù‹ ÂÎÊÚ¿˙ÂÙ·È. ¢›ÓÂÙ·È Ô ÔÚÈÛÌfi˜ Ù˘ ËıÈ΋˜ ·ÚÂÙ‹˜ ˆ˜ ÌÂÛfiÙËÙ·˜ Î·È Ù· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ù˘ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹˜ Î·È Ù˘ ¤ÏÏÂȄ˘. ∆· ‚È‚Ï›· µ’ ¤ˆ˜ ∂’ ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ¡ÈÎÔÌ·¯Â›ˆÓ ÂÍÂÙ¿˙Ô˘Ó ÙȘ ËıÈΤ˜ ·ÚÂÙ¤˜, ÂÓÒ ÙÔ ∑’ ‚È‚Ï›Ô ÙȘ ‰È·ÓÔËÙÈΤ˜ ·ÚÂÙ¤˜. √È ËıÈΤ˜ ·ÚÂÙ¤˜ ¤¯Ô˘Ó ¿ÌÂÛË Û¯¤ÛË Ì ٷ ¿ıË, Ù· Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·Ù· Î·È ÙȘ Ú¿ÍÂȘ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, ÂÓÒ ÔÈ ‰È·ÓÔËÙÈΤ˜ ·ÚÂÙ¤˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙȘ ÓÔËÙÈΤ˜ ηٷÛÙ¿ÛÂȘ ‰˘Ó¿ÌÂÈ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÚÔÛÂÁÁ›˙Ô˘Ì ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ· Î·È Â›Ó·È ¤ÓÙ ÙÔÓ ·ÚÈıÌfi (ÂÈÛÙ‹ÌË, Ù¤¯ÓË, ÊÚfiÓËÛË, ÓÔ˘˜, ÛÔÊ›·): «∫·Ù¿ ÙË ‰È¿ÎÚÈÛË ·˘Ù‹ ˘Ô‰È·ÈÚÂ›Ù·È Î·È Ë ·ÚÂÙ‹ Û ›‰Ë. ÕÏϘ, Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ·ÚÂÙ¤˜ ÙȘ ϤÌ ‰È·ÓÔËÙÈΤ˜ Î·È ¿ÏϘ ËıÈΤ˜: Ë ÛÔÊ›·, Ë ·ÓÙÈÏËÙÈÎfiÙËÙ·, Ë ÊÚfiÓËÛË Â›Ó·È ‰È·ÓÔËÙÈΤ˜ ·ÚÂÙ¤˜, ÂÓÒ Ë ÂÏ¢ıÂÚÈfiÙËÙ· Î·È Ë ÛˆÊÚÔÛ‡ÓË Â›Ó·È ËıÈΤ˜ ·ÚÂÙ¤˜» (∏ıÈÎ. ¡ÈÎ., ∞’, 13, 1103a 3-6). ∫¿ı ËıÈ΋ ·ÚÂÙ‹ ˆ˜ ËıÈ΋ ÔÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ Ú¿ÙÙÔÓÙÔ˜ Â›Ó·È !ξις προαιρετικ , ·ÔÙÂÏ› ‰ËÏ·‰‹ ÌfiÓÈÌË Î·Ù¿ÛÙ·ÛË Î·È ‰È¿ıÂÛË Ù˘ „˘¯‹˜ Ô˘ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ÚÔ·›ÚÂÛË. ∞ÚÂÙ¤˜ Â›Ó·È ÔÈ ¤ÍÂȘ Ô˘ Â›Ó·È ¿ÍȘ ·›ÓÔ˘. ŸÏ˜ Ì·˙› ÔÈ ËıÈΤ˜ ·ÚÂÙ¤˜ Û˘ÓÈÛÙÔ‡Ó ÙÔ ¤ıÔ˜, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔÓ ËıÈÎfi ˘Ú‹Ó· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, Ô˘ ‚·Û›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ÚÔ·›ÚÂÛË, ‰ËÏ·‰‹ ÙËÓ ÂχıÂÚË ‚Ô‡ÏËÛË. ™ÙËÓ ËıÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Ô ÂıÈÛÌfi˜ ¤¯ÂÈ ·ÍÈÔÛËÌ›ˆÙË ı¤ÛË ÁÈ· ÙË ‰È¿Ï·ÛË ÙÔ˘ ËıÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. √ ÔÚÈÛÌfi˜ ÂÚȤ¯ÂÈ Û˘Ó‹ıˆ˜ ÌÈ· ¤ÓÓÔÈ· Á¤ÓÔ˘˜ Î·È ÙËÓ ÂȉÔÔÈfi ‰È·ÊÔÚ¿, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ ÁÓÒÚÈÛÌ· ÌÈ·˜ ¤ÓÓÔÈ·˜ Ô˘ ÙË ‰È·ÊÔÚÔÔÈ› ·fi ÙȘ ¿ÏϘ. ∂‰Ò Ë ·ÚÂÙ‹ ÔÚ›˙ÂÙ·È ˆ˜ !ξις προαιρετικ , ¤¯Ô˘Ì ‰ËÏ·‰‹ ÙË ÁÂÓÈ΋ ¤ÓÓÔÈ· «¤ÍË» Î·È ÙÔ ÁÓÒÚÈÛÌ¿ Ù˘ «ÚÔ·ÈÚÂÙÈ΋».
3 ∏ ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È ÌÂÛfiÙËÙ·: «Ë ·ÓÙ›ÏË„Ë ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜, fiÙÈ Ë ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È ÌÂÛfiÙ˘ ÚÔοÏÂÛ ÔÏÏ¿ÎȘ Ù· ÂÈÚˆÓÈο Û¯fiÏÈ· ÔÏÏÒÓ ÔÏÂÌ›ˆÓ Ù˘ ËıÈ΋˜ ÙÔ˘ ıˆڛ·˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÙÔ˘ ÂÈÚÚ›ÙÔ˘Ó ÙË ÌÔÌÊ‹, fiÙÈ ÂÈÚ¿Ù·È Ó· χÛÂÈ Ù· ËıÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·, ‰È· Ù˘ ¢ÎfiÏÔ˘ ÌÂıfi‰Ô˘ Ù˘ Û˘Ì‚È‚·ÛÙÈ΋˜ χÛˆ˜. ∞Ó ˘ÂÚÂÓÙÂÈÓÔ̤ÓË Ë ·Ó‰Ú›· ¿ÁÂÙ·È ÂȘ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹ Î·È Î·ı›ÛÙ·Ù·È ıÚ¿ÛÔ˜, ‹ÙÔÈ Î·Î›·, ‰ÂÓ Û˘Ó¿ÁÂÙ·È ÙÔ ·Ú¿ÏÔÁÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· fiÙÈ Ë ¤ÓÙ·ÛË ÙÔ˘ ‚·ıÌÔ‡ Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜ ηı›ÛÙ·Ù·È ·ÊÔÚÌ‹ Ó· ÂÚȤÛÂÈ ·‡ÙË ÂȘ ηΛ·; ∂Ó ÙÔÈ·‡ÙË ÂÚÈÙÒÛÂÈ ÊÚÔÓÔ‡Ó ÔÏÏÔ› ÂÎ ÙˆÓ ÂÈÎÚÈÙÒÓ fiÙÈ Î·Ù·Ï‡ÂÙ·È Ô ·ÍÈÔÏÔÁÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜. ∫·Ù¿ ÙˆÓ ÂÓ ÏfiÁˆ ÂÈÎÚ›ÛÂˆÓ ·ÓÙÂÂÍ‹Ïı ηٿ ÙÔ˘˜ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ Ô °ÂÚÌ·Ófi˜ ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜ Nikolai Hartmann ÂȘ ÙÔ Ì¤Á· Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎfi ÂÚ› ∏ıÈ΋˜ Û‡ÁÁÚ·ÌÌ¿ ÙÔ˘. ∞ÓÙÈÎÚÔ‡ˆÓ ÙȘ ÂÈÎÚ›ÛÂȘ ·Ó¤ÊÂÚ ¤Ó· ·ÍÈÔÛËÌ›ˆÙÔ ¯ˆÚ›ÔÓ ÂÎ ÙÔ˘ µ’ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ¡ÈÎÔÌ·¯Â›ˆÓ, fiÂÚ Ï‡ÂÈ ÙÂÏÂȈÙÈÎÒ˜ ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· (1107a 6) : ∆ι κατ µν τ$ν ο%σ αν κα τν λγον τν τ &ν ε'ναι λ(γοντα µεσ)της στ ν + ρετ , κατ δ τ ,ριστον κα τ ε κρ)της. ∫·Ù¿ ÙÔ ÔÓÙÔÏÔÁÈÎfi Ù˘ ÂÚȯfiÌÂÓÔ, ‹ÙÔÈ Î·Ù¿ ÙËÓ ·ÍÈÔÏÔÁÈ΋ Ù˘ ‡ÏË, Â›Ó·È Ë ·ÚÂÙ‹ ÌÂÛfiÙ˘, ·ÏÏ¿ Î·È Î·Ù¿ ÙÔÓ ·ÍÈÔÏÔÁÈÎfi Ù˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Â›Ó·È Î¿ÙÈ ÙÔ ·fiÏ˘ÙÔ, ÙÔ ÔÔ›Ô ‰ÂÓ Âȉ¤¯ÂÙ·È Ô˘‰ÂÌ›· ÂÈϤÔÓ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹. ∫·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·, ÙÔ ÓfiËÌ· ÙÔ˘ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎÔ‡ ÔÚÈÛÌÔ‡ Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜ ˆ˜ ÌÂÛfiÙËÙ·˜ ›ӷÈ, fiÙÈ Ë ·ÚÂÙ‹ ·fi ÔÓÙÔÏÔÁÈ΋˜ ÌÂÓ ·fi„ˆ˜ Â›Ó·È ÌÂÛfiÙËÙ· ¢ÚÈÛÎfiÌÂÓË ÌÂٷ͇ ·ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÙ›·˜ Ù˘ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹˜ Î·È ÂÏÏ›„ˆ˜, ·fi ·ÍÈÔÏÔÁÈ΋˜ fï˜ ÏÂ˘Ú¿˜ ıˆÚÔ‡ÌÂÓË Â›Ó·È ‡„ÈÛÙË ÙÂÏÂÈfiÙËÙ· ÌË Âȉ¯fiÌÂÓË ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹, ·ÏÏ¿ ÂÓ¤¯Ô˘Û· ÙÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÙÔ˘ ·fiÏ˘ÙÔ˘. £ÂˆÚÔ‡ÌÂÓ˜ ÛÙË ‚·ı‡ÙÂÚ‹ ÙÔ˘˜ Ô˘Û›· ÔÈ ˆ˜ ËıÈΤ˜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈ˙fiÌÂÓ˜ ·ÚÂÙ¤˜ Â›Ó·È ·ÍÈÔÏÔÁÈΤ˜ Û˘Óı¤ÛÂȘ Ô˘ ÚÔ·ÙÔ˘Ó fi¯È ·fi ÙËÓ Î·Ù¿ ‚·ıÌfi Â͇„ˆÛË ÂÓfi˜ ÌfiÓÔ˘ ·ÍÈÔÏÔÁÈÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘, ·ÏÏ¿ ·fi ÙËÓ ÔÚÁ·ÓÈ΋ Û‡Ó‰ÂÛË ‰‡Ô ηı’ ‡ÏË ·ÓÙÈı¤ÙˆÓ ·ÍÈÔÏÔÁÈÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ. ∏ ·Ó‰Ú›· .¯. ‰ÂÓ Â›Ó·È, Ô‡Ù ·ÏfiÁÈÛÙÔ ıÚ¿ÛÔ˜, Ô‡Ù ˘ÔÏÔÁÈṲ̂ÓË ÚÔʇϷÍË, ‰ÈfiÙÈ ÙfiÛÔ Ë ·ÏfiÁÈÛÙË ÙfiÏÌË, fiÛÔ Î·È Ë ‰ÂÈÏ›· ηı’ ·˘Ù¤˜ Ï·Ì‚·ÓfiÌÂÓ˜ ÛÙÂÚÔ‡ÓÙ·È ·fiÏ˘Ù˘ ·Í›·˜. ∂›Ó·È Ë Û‡ÓıÂÛË Ë ··ÚÙÈ˙fiÌÂÓË ÂÍ ·ÌÊÔÙ¤ÚˆÓ» (∫. ¢. °ÂˆÚÁÔ‡ÏË, ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, Ô ™Ù·ÁÈÚ›Ù˘, £ÂÛ/Ó›ÎË 1962, ÛÂÏ. 345-346). µÏ. Î·È ÙÔ Û¯‹Ì·, µÈ‚Ï›Ô ÙÔ˘ Ì·ıËÙ‹.
4 ∏ ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È ÌÂÛfiÙËÙ·, ·ÏÏ¿ Î·È ·ÎÚfiÙËÙ·: ηٿ ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, Ë ·ÚÂÙ‹ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÌfiÓÔ ÌÂÛfiÙËÙ·, ·ÏÏ¿ Î·È ·ÎÚfiÙËÙ·: «™ÙË ÛˆÊÚÔÛ‡ÓË Î·È ÙËÓ ·Ó‰Ú›· ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹ Î·È ¤ÏÏÂÈ„Ë, ÁÈ·Ù› Ë ÌÂÛfiÙËÙ· ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
74
∫∂º∞§∞πO 4
›ӷÈ, ηٿ οÔÈÔÓ ÙÚfiÔ, ·ÎÚfiÙËÙ·» (∏ı. ¡ÈÎ., µ’, 1170a 22-23). «¶Ò˜ ÌÔÚ› ¿Ú·ÁÂ Ë ·ÚÂÙ‹-ÌÂÛfiÙËÙ· Ó· Â›Ó·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Î·È ·ÎÚfiÙËÙ·; ∏ ÂÚÌËÓ›· Â›Ó·È Ë ÂÍ‹˜: Û fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿ Ù· ¿ıË Î·È ÙȘ Ú¿ÍÂȘ Ë ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È ÌÂÛfiÙËÙ· ÌÂٷ͇ Ù˘ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹˜ Î·È Ù˘ ¤ÏÏÂȄ˘, Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÌÂÛfiÙËÙ· Û ۯ¤ÛË ÚÔ˜ ÂÌ¿˜. ¢ÂÓ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙË Ì·ıËÌ·ÙÈο ˘ÔÏÔÁÈṲ̂ÓË ›ÛË ·fiÛÙ·ÛË ·fi Ù· ‰‡Ô ¿ÎÚ· ÙÔ˘ ËıÈÎÔ‡ Ê¿ÛÌ·ÙÔ˜, ·ÏÏ¿ ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÔÙÈο Ù¤ÏÂÈ· ÂÈÏÔÁ‹ ÛÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ, Ì ˘ÔÏÔÁÈÛÌfi Ù˘ ·ÈÙ›·˜, ÙÔ˘ ÙÚfiÔ˘, ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ ÎÙÏ., Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ ËıÈÎfi ηÓfiÓ· Ô˘ ÙÔÓ ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ Ô ÊÚfiÓÈÌÔ˜, Ô ÛÔ˘‰·›Ô˜. ∂ÓÒ fï˜ Ë ·ÚÂÙ‹ ·ÔÙÂÏ› ÌÂÛfiÙËÙ· Ù˘ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹˜ Î·È Ù˘ ¤ÏÏÂȄ˘, Ë ›‰È· ˆ˜ ÌÂÛfiÙËÙ· Â›Ó·È ·ÍÈÔÏÔÁÈ΋ ÎÔڇʈÛË. ∂Ô̤ӈ˜, ‰ÂÓ Â›Ó·È ÌÈ· «¯Ú˘Û‹ ÌÂÙÚÈfiÙËÙ·», Ô˘ ÚÔ·ÙÂÈ ˆ˜ Û˘Ì‚È‚·ÛÌfi˜ ·ÓÙÈÙÈı¤ÌÂÓˆÓ ÚÔÒÓ, Â›Ó·È Ë ‰˘Ó·ÌÈ΋ Û‡ÓıÂÛË Î·È ˘¤Ú‚·Û‹ ÙÔ˘˜, ‰ËÏ·‰‹ ËıÈ΋ ÙÂÏÂÈfiÙËÙ·, Î·È ÁÈ’ ·˘Ùfi ‰ÂÓ Âȉ¤¯ÂÙ·È Ô‡Ù ˘ÂÚ‚ÔÏ‹ Ô‡Ù ¤ÏÏÂÈ„Ë. ∞Ó Âȉ¯fiÙ·Ó ÙfiÙ ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÓ¿ÚÂÙ˜ Ú¿ÍÂȘ, ı· ÙÔÔıÂÙÔ‡ÓÙ·Ó ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹˜ Î·È ¿ÏϘ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ¤ÏÏÂȄ˘. ∞˘Ùfi fï˜ ı· ·Ó·ÈÚÔ‡Û ·˘ÙÔÌ¿Ùˆ˜ ÙËÓ ›‰È· ÙËÓ Ô˘Û›· Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜, Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÔÈ Ú¿ÍÂȘ ·˘Ù¤˜ Ó· ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÂÚÈÙÒÛÂȘ ËıÈ΋˜ ·Ú·Í›·˜, ‰ËÏ·‰‹ Ó· Â›Ó·È ÔÙȉ‹ÔÙ ¿ÏÏÔ ÂÎÙfi˜ ·fi ÂÓ¿ÚÂÙ˜. ªÂ ÙÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜ ˆ˜ ·ÎÚfiÙËÙ·˜, Û¯ÂÙÈο Ì ÙË ÛÔ˘‰·ÈfiÙËÙ· Î·È ÙËÓ ÙÂÏÂÈfiÙËÙ¿ Ù˘, Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ‰ËÏÒÓÂÈ Î·ÙËÁÔÚËÌ·ÙÈο fiÙÈ ÙË ıˆÚ› ÂÓÈ·›· Î·È ·‰È·‚¿ıÌÈÛÙË ËıÈ΋ ÔÈfiÙËÙ· ÛÙÔÓ ˘¤ÚÙ·ÙÔ ·ÍÈÔÏÔÁÈο ‚·ıÌfi» (∫. ™. ∫·ÙÛÈÌ¿Ó˘, ¶Ï¿ÙˆÓ Î·È ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘. ºÈÏÔÛÔÊÈ΋ ÂÚÌËÓ›· ÂÈÏÂÁÌ¤ÓˆÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ ÎÂÈ̤ӈÓ, ÂΉ. Gutenberg, ∞ı‹Ó· 2001, ÛÂÏ. 230-231).
5 ÀÂÚ‚ÔÏ‹ Î·È ˘ÂÚÔ¯‹: «Ë ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋ ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ fiÚˆÓ ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È, ηıÒ˜ ‰È·ÁÚ¿ÊÂÙ·È ÙÔ ÓÔËÌ·ÙÈÎfi ÙÔ˘˜ ‡ÚÔ˜ ÛÙ· ËıÈο Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Î·ıÒ˜ Î·È ÛÙ· ¶ÔÏÈÙÈο. √ ÏfiÁÔ˜ Â›Ó·È ‚‚·›ˆ˜ ÁÈ· ÙË ıˆڛ· Ù˘ ÌÂÛfiÙËÙÔ˜. ∫·Ù’ ·˘Ù‹Ó, ÌÂٷ͇ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹˜ Î·È ÂÏÏ›„ˆ˜, ÓÔÔ˘Ì¤ÓˆÓ Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô ˆ˜ ·ÓÙÈı¤ÙˆÓ (ναντ ων) Î·È ¿ÎÚˆÓ ( κρν), ˘¿Ú¯ÂÈ ¤Ó· ̤ÛÔÓ. ∏ ¤Ú¢ӷ ¤¯ÂÈ ÂÈÛÙÈÎfiٷٷ ‰Â›ÍÂÈ fiÙÈ Ë ıˆڛ· ·˘Ù‹, ΢ڛ·Ú¯Ë ÛÙËÓ ËıÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› ÂÂÍÂÚÁ·Û›· Ù˘ Ï·˚΋˜ ËıÈ΋˜ ÙÔ˘ ̤ÛÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ̤ÙÚÔ˘ Ô‡Ù ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ·Ú¯ÒÓ Ù˘ È·ÙÚÈ΋˜ ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ Ù˘ ËıÈ΋˜, ·ÏÏ¿ (Î·È ÛÙË ‰ÔÌ‹ Ù˘ Î·È ÙËÓ ÔÚÔÏÔÁ›· Ù˘) ¤¯ÂÈ ÙȘ Ú›˙˜ Ù˘ ÛÙËÓ Ï·ÙˆÓÈ΋ ÔÓÙÔÏÔÁ›·, Î·È Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ÛÙËÓ ÂÚ› ·Ú¯ÒÓ ıˆڛ· ÙÔ˘ ¶Ï¿ÙˆÓ·» [π.°., ∫·ÏÔÁÂÚ¿ÎÔ˜, «ÀÂÚ‚ÔÏ‹ Î·È ˘ÂÚÔ¯‹ ÛÙËÓ ËıÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË», ºÈÏÔÛÔÊ›·, 27-28 (1997-1998), ÛÂÏ. 167].
6 ª¤ÛÔÓ Î·È ËıÈ΋ ·ÚÂÙ‹: «Ë ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ µ(σου Û˘Ó¿ÙÂÙ·È Î·Ù¿ ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ .σου. ™Â οı ÙÈ Ô˘ Â›Ó·È Û˘Ó¯¤˜ Î·È (·ÂÚÈfiÚÈÛÙ·) ‰È·ÈÚÂÙfi, ÁÚ¿ÊÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÌÔÚ› ηÓ›˜ Ó· ıˆڋÛÂÈ fiÙÈ ˘¿Ú¯ÂÈ ¤Ó· ϤÔÓ, ¤Ó· /λαττον Î·È ¤Ó· .σον, Î·È ·˘Ù¿ ‹ Û ۯ¤ÛË ÚÔ˜ ÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ Ú¿ÁÌ· (κατ’ α%τ τ πρ1γµα), ‰ËÏ·‰‹ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈο ‹ Û ۯ¤ÛË ÚÔ˜ ÂÌ¿˜ (πρς +µ1ς), ‰ËÏ·‰‹ ˘ÔÎÂÈÌÂÓÈο. Τ .σον ορζεται ως µ(σον τι 3περ4ολ5ς κα λλε ψεως. ¢È¢ÎÚÈÓ›˙ÂÈ fï˜ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ fiÙÈ (·) ̤ÛÔÓ ÂÓfi˜ Ú¿ÁÌ·ÙÔ˜ Â›Ó·È ÂΛÓÔ Ô˘ ·¤¯ÂÈ ÂÍ›ÛÔ˘ ·fi Ù· ‰‡Ô ¿ÎÚ· ÙÔ˘ Ú¿ÁÌ·ÙÔ˜ Î·È Â›Ó·È ¤Ó· Î·È ÙÔ ·˘Ùfi ÁÈ· fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜, ÂÓÒ (‚) ̤ÛÔÓ ·Ó·ÊÔÚÈο ÚÔ˜ ÂÌ¿˜ Â›Ó·È ÂΛÓÔ Ô˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ô‡Ù ¿Ú· Ôχ Ô‡Ù Ôχ Ï›ÁÔ, Î·È ·˘Ùfi ‚¤‚·È· ‰ÂÓ Â›Ó·È ¤Ó· Î·È ÙÔ ·˘Ùfi ÁÈ· fiÏÔ˘˜. °È· ÙË ‰È·Û¿ÊËÛË Ù˘ (·) ÂÚ›ÙˆÛ˘ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ˆ˜ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÌÈ· ·ÚÈıÌËÙÈ΋ ·Ó·ÏÔÁ›·, ˘Ô‰ËÏÒÓÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ·fiÏ˘ÙÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÈÛ¯‡Ô˜ Ù˘ ÂÚ›ÙˆÛ˘ ·˘Ù‹˜, ÂÓÒ ÁÈ· ÙË ‰È·Û¿ÊËÛË Ù˘ (‚) ÂÚ›ÙˆÛ˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ù˘ ‰È·ÙÚÔÊ‹˜ ÂÓfi˜ ·ÓıÚÒÔ˘, ÂÍ·ÙÔÌÈ·ÔÓÙ·˜ ÙÔ Â‰›Ô ÂÊ·ÚÌÔÁ‹˜ Ù˘ Î·È ˘Ô‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·˜ ÙËÓ Î·Ù¿ ÂÚ›ÙˆÛË ÈÛ¯‡ Ù˘. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ Û˘ÌÂÚ·›ÓÂÈ fiÙÈ Î¿ı Âȉ‹ÌˆÓ ·ÔʇÁÂÈ ÙËÓ 3περ4ολ ν Î·È ÙËÓ /λλειψιν Î·È ·Ó·˙ËÙ› ÙÔ Ì¤ÛÔÓ Î·È ·˘Ùfi ÂÈϤÁÂÈ, fi¯È fï˜ ÙÔ Î·ı·Ú¿ ÔÛÔÙÈο ̤ÛÔÓ (ο% τ το7 πρ8γµατος), ·ÏÏ¿ ÙÔ Ì¤ÛÔÓ Û ۯ¤ÛË ÚÔ˜ ÂÌ¿˜ (τ πρς +µ1ς). ∏ ÏÂÙ‹ ·˘Ù‹ ‰È¿ÎÚÈÛË ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ ̤ÛÔ˘ κατ’ α%τ τ πρ8γµα Î·È ÙÔ˘ ̤ÛÔ˘ πρς +µ1ς ı· Â͢ËÚÂÙ‹ÛÂÈ ÛÙËÓ ·ÔÛ·Ê‹ÓÈÛË ÙÔ˘ ‰›Ô˘ ÈÛ¯‡Ô˜ Ù˘ ρετ5ς ˆ˜ στοχαστικ5ς το7 µ(σου ÛÙÔÓ ·ÓıÚÒÈÓÔ ¯ÒÚÔ» [π.°., ∫·ÏÔÁÂÚ¿ÎÔ˜, «ÀÂÚ‚ÔÏ‹ Î·È ˘ÂÚÔ¯‹ ÛÙËÓ ËıÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË», ºÈÏÔÛÔÊ›·, 27-28 (1997-1998), ÛÂÏ. 168-169].
7 ∆Ô ‰È¿ÁÚ·ÌÌ· ÙˆÓ ·ÚÂÙÒÓ: Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙȘ ËıÈΤ˜ ·ÚÂÙ¤˜ Î·È ÙËÓ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹ Î·È ÙËÓ ¤ÏÏÂÈ„Ë Ô˘ ·ÓÙÈÛÙÔȯ› Û οı ̛· ·fi ·˘Ù¤˜ ÛÙ· ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·, ¯ˆÚ›˜ Ó· Ì·˜ ‰Â›¯ÓÂÈ ‰È¿ÁÚ·ÌÌ·. ¶·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ fï˜ ÛÙ· ∏ıÈο ∂˘‰‹ÌÈ· (1220b 38-1221a 12) ¤Ó· ‰È¿ÁÚ·ÌÌ· (3πογραφ ) ÙˆÓ ·ÚÂÙÒÓ Ô˘ ·ÓÙÈÛÙÔȯ› ÂÚ›Ô˘ Ì fiÛ· ϤÂÈ ÛÙ· ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·. ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
∞ƒπ™∆√∆∂§∏™
75
∂¡O∆∏∆∞ 3
∏ ÊÈÏ›· Â›Ó·È ÂÓÙÂÏÒ˜ ··Ú·›ÙËÙË ÁÈ· ÙË ˙ˆ‹ (1 ‰È‰·ÎÙÈ΋ ÒÚ·) ¢È‰·ÎÙÈÎÔ› ÛÙfi¯ÔÈ ñ ¡· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó ÙËÓ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÊÈÏ›·˜ Î·È Ó· ÙËÓ ·ÓÙÈÏËÊıÔ‡Ó ˆ˜ ¤Ó‰ÂÈÍË ÌÈ·˜ ·ÏÙÚÔ˘ÈÛÙÈ΋˜ ÛÙ¿Û˘ ··Ú·›ÙËÙ˘ ÁÈ· ÙÔÓ ËıÈÎfi ‚›Ô. ñ ¡· ·ÓÙÈÏËÊıÔ‡Ó ÙË Û¯¤ÛË Ù˘ ÊÈÏ›·˜ Ì ÙËÓ ËıÈ΋ Î·È ÙÔÓ ËıÈÎfi ‚›Ô Û ۯ¤ÛË Ì ÙËÓ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·. ñ ¡· ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ó ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ›‰Ë ÊÈÏ›·˜ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ Î·È Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó ÙȘ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÙÔ˘˜. ñ ¡· ·ÓÙÈÏËÊıÔ‡Ó ÙÔÓ ÚfiÏÔ Ù˘ ÊÈÏ›·˜ Î·È ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ÁÈ· ÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ÔÈÎ›ÏˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ, ηıÒ˜ Î·È ÙËÓ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ¿ Ù˘ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË ˙ˆ‹ Î·È ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ.
∆Ô ÚˆÙfiÙ˘Ô Î›ÌÂÓÔ Τνας δ φιλο σι κα µισο σι, κα δι- τ, τ8ν φιλαν κα τ φιλε"ν ρισ)µενοι λγωµεν. Iστω δ8 τ φιλε"ν τ βο;λεσθα τινι X οEεται γαθ), κενου 9νεκα λλ- µ8 α2το , κα τ κατ- δ;ναµιν πρακτικ ν ε@ναι το;των. φλος δ στιν φιλ%ν κα ντιφιλο;µενος# οEονται δ φλοι ε@ναι ο: ο=τως Iχειν ο0'µενοι πρ ς λλ&λους. το;των δ 2ποκειµνων ν)γκη φλον ε@ναι τ ν συνηδ'µενον το"ς γαθο"ς κα συναλγο ντα το"ς λυπηρο"ς µ8 δι) τι 9τερον λλ- δι’ κε"νον# γιγνοµνων γ-ρ Uν βο;λονται χαρουσιν π)ντες, τ%ν ναντων δ λυπο νται, ?στε τ1ς βουλ&σεως σηµε"ον α: λ παι κα α: Hδονα. κα οYς δ8 τα/τ- γαθ- κα κακ-, κα ο: το"ς α/το"ς χθρο# τα/τ- γ-ρ το;τοις βο;λεσθαι ν)γκη, ?στε >περ α2τQ% κα FλλQω βουλ'µενος το;τQω φανεται φλος ε@ναι. (Αριστοτ λης, Ρητορικ&, Β, 3, 1380e35-1381a10)
¶ËÁ¤˜ Î·È ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ∏ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Â›Ó·È ·fi ÙÔ: ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ƒËÙÔÚÈ΋, µÈ‚Ï›· µ’- °’, ÂÈÛ·ÁˆÁ‹-ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË-Û¯fiÏÈ· ·fi ¢. §˘Ô˘ÚÏ‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2004. ŸÏ˜ ÔÈ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ·Ú¿ÏÏËÏˆÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Â›Ó·È ·fi ÙÔ: ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·, µÈ‚Ï›· ∂’ - ∫’, ÂÈÛ·ÁˆÁ‹-ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË-Û¯fiÏÈ· ·fi ¢. §˘Ô˘ÚÏ‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2006. ∆Ô ÚˆÙfiÙ˘Ô Î›ÌÂÓÔ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÙË ÛÙÂÚÂfiÙ˘Ë ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ù˘ ƒËÙÔÚÈ΋˜ Ù˘ √ÍÊfiډ˘ ·fi ÙÔÓ W.D. Ross [Ars Rhetorica, W.D. Ross (ed.), Oxford, Oxford University Press, 1959].
¢È‰·ÎÙÈΤ˜ ÂÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ ∂ÈÛËÌ·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ÙfiÛÔ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·Ú¯·›Ô˘˜ ŒÏÏËÓ˜ fiÛÔ Î·È ÁÈ· ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, Ë ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÊÈÏ›·˜ Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· ¢Ú›·. ¢ËÏÒÓÂÈ Î¿ı ·ÌÔÈ‚·›· ¤ÏÍË ·Ó¿ÌÂÛ· Û ‰‡Ô ¿ÙÔÌ·. ¶ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ fi¯È ÌfiÓÔ fiϘ ۯ‰fiÓ ÙȘ ÛÙÂÓ¤˜ ÚÔÛˆÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Ô˘ ‰Â Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ì ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·ÎÔ‡˜ ‰ÂÛÌÔ‡˜ (fiˆ˜ Â›Ó·È Ë ÛËÌ·Û›· Ù˘ Ϥ͢ Û‹ÌÂÚ·), ·ÏÏ¿ Î·È fiÏ· Ù· ›‰Ë ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·ÎÒÓ Û¯¤ÛˆÓ, fiˆ˜ ÙˆÓ ÁÔÓÈÒÓ ÚÔ˜ Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜, ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ÁÔÓ›˜, ÙˆÓ Û˘ÁÁÂÓÒÓ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜, ·ÎfiÌË Î·È ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÙˆÓ ˙¢Á·ÚÈÒÓ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. °ÂÓÈÎfiÙÂÚ·, ÙÔ Ú‹Ì· φιλ Î·È Ù· Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο φιλα, φλος, φλιος, φιλητ'ν (ÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ù˘ ·Á¿Ë˜) ηٿ ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· ›¯·Ó ¢Ú›· ¤ÓÓÔÈ· Î·È ‰ÂÓ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·Ó ÌfiÓÔ Û ·˘Ùfi Ô˘ ÂÌ›˜ Û‹ÌÂÚ· ÂÓÓÔԇ̠̠ÙË Ï¤ÍË «ÊÈÏ›·». ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
76
∫∂º∞§∞πO 4
∂Ó‰ÂÈÎÙÈΤ˜ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙȘ ∂ÚˆÙ‹ÛÂȘ – ∂ÚÁ·Û›Â˜ ∂ÚÒÙËÛË 2Ë Î·È 3Ë: Ó· ·ÍÈÔÔÈËıÔ‡Ó Ù· Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈ· 1 Î·È 2, µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 76-77). ∂ÚÒÙËÛË 4Ë: Ó· ·ÍÈÔÔÈËıÔ‡Ó Ù· Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈ· 3 Î·È 4, µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 77-78).
£¤Ì·Ù· ÁÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ‹ ÁÚ·Ù‹ ÂÚÁ·Û›· £¤Ì· 2Ô: √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ‰È¿ÊÔÚ˜ ·ÚÔÈ̛˜ ÁÈ· ÙË ÊÈÏ›· ÛÙ· ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ· Î·È Ù· ∏ıÈο ∂˘‰‹ÌÈ·, ‚Ï. ÂÓ‰ÂÈÎÙ.: Κα α< παροιµ αι δ π1σαι =µογνωµο7σιν, ο>ον τ «µ α ψυχ » κα «κοιν τ φ λων» κα «Aσ)της φιλ)της» κα «γ)νυ κν µης Bγγιον» (∏ı. ¡ÈÎ., 1168b7-8), σ ν τε δ ’ ρχοµνω, τν µοιν ς τν µοιον, κολοιν ποτ κολοιν (∏ıÈÎ. NÈÎ., 1155a15).
¢È·ıÂÌ·ÙÈ΋ ÂÚÁ·Û›· µÏ. ÙÔ ÚËÙfi ÙÔ˘ ™È̈ӛ‰Ë Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔ ÔÔ›Ô, ΤοCς µν φ λους DφελεEν, τοFς δ’ χθροCς 4λ8πτειν (™È̈ӛ‰Ë˜, ÛÙÔ ¶Ï¿ÙˆÓ, ¶ÔÏÈÙ›·, ∞, 336a 2-3 Î·È 334b 3-9). √ ™È̈ӛ‰Ë˜ ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÌÈ· ΢ڛ·Ú¯Ë ·ÓÙ›ÏË„Ë Ù˘ ËıÈÎfiÙËÙ·˜ (Ù˘ Ï·˚΋˜ ËıÈ΋˜) Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜ fiÙÈ Ë ·Á¿Ë Î·È Ë ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË Ú¤ÂÈ Ó· ÂÊ·ÚÌfi˙ÔÓÙ·È ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ÛÙÔÓ Î‡ÎÏÔ ÙˆÓ Ê›ÏˆÓ Î·È ÁÓˆÛÙÒÓ. ∂Ô̤ӈ˜, Ë ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË Î·È Ë ÊÈÏ›· Ú¤ÂÈ Ó· ÊÙ¿ÓÔ˘Ó Ì¤¯ÚÈ ÂÓfi˜ ÛËÌ›Ԣ. ∏ ¿Ô„Ë ·˘Ù‹ Â›Ó·È ‰È·ÌÂÙÚÈο ·ÓÙ›ıÂÙË Ì ·˘Ù‹ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ‰È‰·Ûηϛ·˜ Ô˘ Ì·˜ ÚÔÙÚ¤ÂÈ Ó· ·Á·Ô‡Ì fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Î·È ·ÓÙÈηıÈÛÙ¿ ÙÔ ÚËÙfi Ù˘ ‚ڷ˚΋˜ ıÚËÛΛ·˜ «ÔÊı·ÏÌfiÓ ·ÓÙ› ÔÊı·ÏÌÔ‡ Î·È Ô‰fiÓÙ· ·ÓÙ› Ô‰fiÓÙÔ˜» Ì ÙÔ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi «·Á·¿Ù ·ÏÏ‹ÏÔ˘˜». ∫·Ù¿ ÙË ‰È‰·Ûηϛ· Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜ Ó· ·ÍÈÔÔÈËıÔ‡Ó ·Ó·ÊÔÚ¤˜ Ô˘ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÁÈ· ÙË ÊÈÏ›· ÛÙ· ¿ÏÏ· Ì·ı‹Ì·Ù· ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˜. ™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, Ó· ·ÍÈÔÔÈËıÔ‡Ó ÁψÛÛÈο ÔÈ ·ÚÔÈ̛˜ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÁÈ· ÙË ÊÈÏ›·. ¡· Á›ÓÂÈ Û‡ÁÎÚÈÛË Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ Ù˘ ÊÈÏ›·˜ ÛÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· Ì ·˘Ù‹Ó Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ·Á¿Ë˜ Î·È Ó· ·ÍÈÔÔÈËıÔ‡Ó Î›ÌÂÓ· ·fi Ù· £ÚËÛ΢ÙÈο. ∂›Û˘, ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ·Ó·˙ËÙËıÔ‡Ó Î›ÌÂÓ· ·fi Ù· ∫›ÌÂÓ· Ù˘ ¡ÂÔÂÏÏËÓÈ΋˜ §ÔÁÔÙ¯ӛ·˜ Ô˘ Ó· ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙË ÊÈÏ›·, ηıÒ˜ Î·È ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ·fi ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ô˘ Ó· ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È Û ÊÈϛ˜ ‹ Î·È ¤¯ıÚ˜ Ï·ÒÓ ‹ ÚÔÛÒˆÓ (ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Ì ÙÔ 1Ô ı¤Ì· ÁÈ· Û˘˙‹ÙËÛË).
™˘ÌÏËڈ̷ÙÈο Û¯fiÏÈ· Î·È ·Ú·ı¤Ì·Ù· 1 ∏ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Ù˘ ÊÈÏ›·˜: Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔ ı¤Ì· Ù˘ ÊÈÏ›·˜ ÂÎÙÂÓÒ˜ ÛÙ· ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·, Ù· ∏ıÈο ∂˘‰‹ÌÈ· Î·È ·ÎÚÔıÈÁÒ˜ ÛÙË ƒËÙÔÚÈ΋ Î·È ÛÙ· ¶ÔÏÈÙÈο. ∞ÊÈÂÚÒÓÂÈ ‰‡Ô ÔÏfiÎÏËÚ· ‚È‚Ï›· ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ¡ÈÎÔÌ·¯Â›ˆÓ (µÈ‚Ï›· £’ Î·È π’) ÛÙÔ ı¤Ì· Ù˘ ÊÈÏ›·˜ Î·È ¤Ó· ÔÏfiÎÏËÚÔ ‚È‚Ï›Ô ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ∂˘‰ËÌ›ˆÓ (µÈ‚Ï›Ô ∏’). ™ÙË ƒËÙÔÚÈ΋ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Â›Û˘ ÛÙË ÊÈÏ›· ‰›ÓÔÓÙ·˜ ¤Ó·Ó ÂÈϤÔÓ ÔÚÈÛÌfi Ù˘ ÊÈÏ›·˜ (1380b361381a5), Ô ÔÔ›Ô˜ ıˆÚÂ›Ù·È ÎÂÓÙÚÈÎfi˜ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·ÓfiËÛË Ù˘ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋˜ Ú·ÁÌ¿Ù¢Û˘ ÙÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜. √ÚÈṲ̂ÓÔÈ ÌÂÏÂÙËÙ¤˜ ıÂÒÚËÛ·Ó fiÙÈ Ë Û˘˙‹ÙËÛË Ù˘ ÊÈÏ›·˜ ÛÙ· ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ· Ô˘ ÂÎÙ›ÓÂÙ·È Û ‰‡Ô ÔÏfiÎÏËÚ· ‚È‚Ï›· Î·È fiÙÈ Ì·˙› Ì ÙÔ ∏’ µÈ‚Ï›Ô ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ∂˘‰ËÌ›ˆÓ, Ô˘ ›Û˘ ·ÊÈÂÚÒÓÂÙ·È ÔÏfiÎÏËÚÔ ÛÙË ÊÈÏ›·, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÂӉ¯Ô̤ӈ˜ ͯˆÚÈÛÙ‹ Ú·ÁÌ·Ù›· Ô˘, ηٿ Ï¿ıÔ˜, ÚÔÛÙ¤ıËΠ·fi οÔÈÔÓ ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ ÂΉfiÙË ÛÙ· ËıÈο ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË. ¢ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ, fï˜, οÔÈÔ˜ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· Ó· ıˆڋÛÔ˘Ì fiÙÈ Ú¿ÁÌ·ÙÈ ÂÚfiÎÂÈÙÔ ÁÈ· ͯˆÚÈÛÙ‹ Ú·ÁÌ·Ù›·, ·ÊÔ‡ Ë Û˘˙‹ÙËÛË ÁÈ· ÙË ÊÈÏ›· Ù·ÈÚÈ¿˙ÂÈ Ì ÙÔ Û˘ÓÔÏÈÎfi ÂÁ¯Â›ÚËÌ· ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ¡ÈÎÔÌ·¯Â›ˆÓ. ∏ ÊÈÏ›·, ηٿ ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, Â›Ó·È ·ÚÂÙ‹ ‹ ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ÙËÓ ·ÚÂÙ‹. ¶·ÚfiÏÔ Ô˘ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ‰ÈÛÙ¿˙ÂÈ ·Ú¯Èο Ó· ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÂÈ ÙË ÊÈÏ›· ˆ˜ ·ÚÂÙ‹ Î·È ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Û ·˘Ù‹Ó ˆ˜ ηٿÛÙ·ÛË, ·ÔÙÂÏ› ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ·ÚÂÙ‹, ÁÈ·Ù› ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÚÔ˜ ÙÔÓ ¤ÙÂÚÔÓ, ÙÔÓ ¿ÏÏÔ. Ÿˆ˜ ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ Ô W. D. Ross, «ÙÔ ËıÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ηٿ ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘, Â›Ó·È Û·ÊÒ˜ ÂÁˆÎÂÓÙÚÈÎfi», ·ÊÔ‡ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ·ÔÛÎÔ› ÛÙËÓ ÚÔÛˆÈ΋ ÙÔ˘ ¢‰·ÈÌÔÓ›·: «™ÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ Ù˘ ‰ÈηÈÔÛ‡Ó˘ ˘¿Ú¯ÂÈ ‚¤‚·È· ÌÈ· ÂӉȿıÂÙË ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË ÙˆÓ ‰ÈÎ·ÈˆÌ¿ÙˆÓ ÙˆÓ ¿ÏψÓ. ∞ÏÏ¿ ÛÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ¤ÚÁÔ ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ, ·Ó ÂÍ·ÈÚÂıÔ‡Ó Ù· ‚È‚Ï›· Ô˘ Ú·ÁÌ·Ù‡ÔÓÙ·È ÙË ÊÈÏ›·, Ù›ÔÙ ۯ‰fiÓ ‰ÂÓ ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ÌÔÚÔ‡Ó Î·È Ú¤ÂÈ Ó· ÂÂÓ‰‡Ô˘Ó ¤ÓÙÔÓÔ ÚÔÛˆÈÎfi ÂӉȷʤÚÔÓ ÛÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜Ø Ì ‰‡Ô ÏfiÁÈ· Ô ·Ï∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
∞ƒπ™∆√∆∂§∏™
77
ÙÚÔ˘ÈÛÌfi˜ ·Ô˘ÛÈ¿˙ÂÈ Û¯Â‰fiÓ ÔÏÔÎÏËÚˆÙÈο. ™ÙÔȯ›· ÌÈ·˜ ÂÁˆÈÛÙÈ΋˜ ¿Ô„˘ ‰È·ÎÚ›ÓÔÓÙ·È ·ÎfiÌË Î·È ÛÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ Ù˘ ÊÈÏ›·˜, ·ÊÔ‡ Ë ÊÈÏ›· ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ï‹ ¢ÂÚÁÂÛ›· ·ÏÏ¿ ··ÈÙ› ·ÓÙ·fi‰ÔÛË. øÛÙfiÛÔ, ÙÔ ·ÏÙÚÔ˘ÈÛÙÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ‰ÂÓ ·Ú·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·ÈØ ÙÔ φιλε"ν ıˆÚÂ›Ù·È Ô˘ÛÈ·ÛÙÈÎfiÙÂÚÔ ÁÈ· ÙË ÊÈÏ›· ·’ fiÙÈ ÙÔ φιλε"σθαι», ¤Ó· ¿ÙÔÌÔ ÂÈı˘Ì› ÙÔ Î·Ïfi ÙÔ˘ Ê›ÏÔ˘ ÙÔ˘ ÁÈ· ¯¿ÚË ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙÔ˘ Ê›ÏÔ˘ Î·È fi¯È ˆ˜ ̤ÛÔ ÁÈ· ÙË ‰È΋ ÙÔ˘ Â˘Ù˘¯›· (τG δ φ λGω φασ δεEν 4οFλεσθαι τ’ γαθ κε νου Hνεκα, ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·, ¡, 1155b31). √È ‰È¿ÊÔÚ˜ ÌÔÚʤ˜ ÊÈÏ›·˜, Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÂȂ‚·ÈÒÓÔ˘Ó fiϘ ÙÔÓ ‚·ÛÈο ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘. ™ÙÔ Î·ÙÒÙÂÚÔ Â›Â‰Ô Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ¤¯ÂÈ ·Ó¿ÁÎË ·fi «ÊÈϛ˜ ÙÔ˘ ¯Ú‹ÛÈÌÔ˘» (δι τ χρ σιµον), ÂÂȉ‹ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÔÈÎÔÓÔÌÈο ·˘Ù¿Ú΢. ™’ ¤Ó· ˘„ËÏfiÙÂÚÔ Â›Â‰Ô ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› «ÊÈϛ˜ Ù˘ ˉÔÓ‹˜» (δι’ +δον ν), ‰ËÏ·‰‹ ·ÔÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Ê˘ÛÈο ÙË Û˘ÓÙÚÔÊÈ¿ ÙˆÓ Ê›ÏˆÓ ÙÔ˘. ™’ ¤Ó· ·ÎfiÌË ˘„ËÏfiÙÂÚÔ Â›Â‰Ô ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› «ÊÈϛ˜ ÙÔ˘ ·Á·ıÔ‡ (δι’ γαθ)ν), ÛÙȘ Ôԛ˜ Ô Ê›ÏÔ˜ ‚ÔËı¿ ÙÔÓ Ê›ÏÔ Ó· ˙‹ÛÂÈ ÙËÓ Î·Ï‡ÙÂÚË ‰˘Ó·Ù‹ ˙ˆ‹» (W. D. Ross, ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÌÙÊÚ. ª. ª‹ÙÛÔ˘, ÂΉ. ªπ∂∆, ∞ı‹Ó· 1991, ÛÂÏ. 326-327).
2 ∆· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÁÓˆÚ›ÛÌ·Ù· Ù˘ ÊÈÏ›·˜: «Î‡ÚÈÔ ÁÓÒÚÈÛÌ· Ù˘ ÊÈÏ›·˜, ηٿ ÙÔÓ ÊÈÏfiÛÔÊÔ, Â›Ó·È Ë ·ÌÔÈ‚·ÈfiÙËÙ· ÙˆÓ ·ÈÛıËÌ¿ÙˆÓ, Ë ·ÓÙ·fiÎÚÈÛË (« ντιφλησις») ÛÙ· ÊÈÏÈο ·ÈÛı‹Ì·Ù· Î·È Ë ÂÈı˘Ì›· ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘ Ê›ÏÔ˘ Ó· Ú¿ÙÙÂÈ ÙÔ Î·Ïfi ÛÙÔÓ Ê›ÏÔ. µÂ‚·›ˆ˜ Ë ÊÈÏ›· ¤¯ÂÈ ˆ˜ ÚÔ¸fiıÂÛË Ù· ¤Ì„˘¯· fiÓÙ· Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ ˆ˜ ÚfiÛˆÔ. ¶ÚÔ˜ Ù· ¿„˘¯· fiÓÙ· Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙËÓ ·Ú¤ÛÎÂÈ¿ ÙÔ˘, ÙË Ê›ÏËÛÈÓØ ÂÎÊÚ¿˙ÂÈ ÙË Û˘Ì¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘ Î·È ÙËÓ ·‰˘Ó·Ì›· ÙÔ˘ ÚÔ˜ ¤Ó· ›‰Ô˜ .¯. ÂÎÏÂÎÙÔ‡ Ô›ÓÔ˘, ¯ˆÚ›˜ ‚¤‚·È· Ó· ÛΤÊÙÂÙ·È ÙÔ Î·Ïfi ÙÔ˘ ‹ Ó· ·ÈÛı¿ÓÂÙ·È ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÂΛÓÔ˘ οÔÈ· Û˘Ì¿ıÂÈ·. √ ıÂfi˜ ›Û˘ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ·Ó¿ÁÎË Ê›ÏˆÓ, ÁÈ·Ù› ˘¿Ú¯ÂÈ ÌÂÁ¿ÏË ·fiÛÙ·ÛË ÌÂٷ͇ ·˘ÙÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘. ∞·Ú·›ÙËÙË ÚÔ¸fiıÂÛË Ù˘ ÊÈÏ›·˜ ÛÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Â›Ó·È Ë ‡·ÚÍË ‰‡Ô ÚÔÛÒˆÓ, ηı¤Ó· ·fi Ù· ÔÔ›· ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÂÙ·È ÛÙ· ·ÈÛı‹Ì·Ù· Î·È ÙȘ ÊÈÏÈΤ˜ ¯ÂÈÚÔÓƠ̂˜ ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘. √ ·ÏËıÈÓfi˜ Ê›ÏÔ˜ ÂΉËÏÒÓÂÈ ÙË Û˘Ì¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔÓ Ê›ÏÔ ÙÔ˘ ÂÓÂÚÁÒ˜ Î·È ÂÌÚ¿ÎÙˆ˜, ¯ˆÚ›˜ Ó· ·ÚÎÂ›Ù·È ÛÙËÓ ·Á·ı‹ ÚfiıÂÛË. ∏ ·Á·ı‹ ÚfiıÂÛË, fiÙ·Ó ‰ÂÓ ÂΉËÏÒÓÂÙ·È ÂÓÂÚÁÒ˜ ÔÓÔÌ¿˙ÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Â‡ÓÔÈ·. ∏ ‡ÓÔÈ· ›ӷÈ, ηْ ·˘ÙfiÓ, ‰˘Ó¿ÌÂÈ ÊÈÏ›·Ø Â›Ó·È ·ÚÁ‹ Î·È Ï·Óı¿ÓÔ˘Û· ÊÈÏ›· Ô˘ ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È Î˘Ú›ˆ˜ Û ·ÓıÚÒÔ˘˜ ÚÔ¯ˆÚË̤Ó˘ ËÏÈΛ·˜ ‹ ‰‡ÛÎÔÏÔ˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Î·È ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ÌfiÓÔ ·fi ÙÔÓ ı·˘Ì·ÛÌfi ÁÈ· ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ì ¯ÚËÛÙfi ‹ıÔ˜. ∞ÓÙÈı¤Ùˆ˜, Ë ÊÈÏ›· Â›Ó·È ÂÓÂÚÁfi˜ «·ÓÙÈÚÔ·›ÚÂÛȘ» Î·È Â‡ÓÔÈ· Ô˘ ÂΉËÏÒÓÂÙ·È ·fi ÙËÓ ÂχıÂÚË ‚Ô‡ÏËÛË Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô Ê›ÏˆÓ ÂÍ ›ÛÔ˘» (¢. ¡. ∫Ô‡ÙÚ·˜, ∏ Ú·ÎÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜, ÙfiÌÔ˜ ∞’, ∏ıÈ΋, 2Ë ¤Î‰., ∞ı‹Ó· 2004, ÛÂÏ. 84-85).
3 ∆Ú›· ›‰Ë ÊÈÏ›·˜: «Î·È Ù· ÙÚ›· ›‰Ë ÊÈÏ›·˜ ¤¯Ô˘Ó ÎÔÈÓfi ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÙË ÌË Ï·Óı¿ÓÔ˘Û· ντιφλησιν, Ë ÔÔ›· ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ fï˜ Â›Ó·È Ê·ÈÓÔÌÂÓÈ΋ Î·È ˘ÔÎÚÈÙÈ΋. √È ÊÈϛ˜ Ô˘ Û˘Ó¿ÙÔÓÙ·È ÁÈ· ÙÔ ¯Ú‹ÛÈÌÔ Î·È ÙÔ Â˘¯¿ÚÈÛÙÔ ‰ÂÓ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi ÂÈÏÈÎÚÈÓ‹ ·ÈÛı‹Ì·Ù·, ÁÈ’ ·˘Ùfi ÔÈ Ê›ÏÔÈ ÛÙËÓ Ô˘Û›· ÌÂÙ·¯ÂÈÚ›˙ÔÓÙ·È ÙÔ ·Á·Ë̤ÓÔ ÚfiÛˆÔ ˆ˜ ̤ÛÔ Î·È Û·Ԙ ÁÈ· Ù· ÚÔÛˆÈο ÙÔ˘˜ Û˘ÌʤÚÔÓÙ· ‹ ÙËÓ Â˘¯·Ú›ÛÙËÛ‹ ÙÔ˘˜Ø ο<
µν ον δι τ χρ σιµον φιλο7ντες λλ λους ο% καθ’ α3τοCς φιλο7σιν, λλ’ I G γ νετα τι α%τοEς παρ’ λλ λων γαθ)ν. Kµο ως δ κα ο< δι’ +δον ν (¢. ¡. ∫Ô‡ÙÚ·˜, ∏ Ú·ÎÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜, ÙfiÌÔ˜ ∞’, ÂΉ. ∏ıÈ΋, 2Ë ¤Î‰., ∞ı‹Ó· 2004, ÛÂÏ. 85).
4 ∏ Ù¤ÏÂÈ· ÊÈÏ›·: «Ë ÊÈÏ›· ·˘Ù‹ ›ӷÈ, ηٿ ÙÔÓ ÊÈÏfiÛÔÊÔ, Ô˘ÛÈ·ÛÙÈ΋ Î·È fi¯È ηٿ Û˘Ì‚Â‚ËÎfi˜Ø Â›Ó·È «ÌfiÓÈÌÔ˜» Î·È ‰È·Ú΋˜, fiˆ˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙÔ ‹ıÔ˜ ÙÔ˘ ÂÓ¿ÚÂÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘Ø Â›Ó·È ·ÎfiÌË Ù¤ÏÂÈ· ÊÈÏ›·, ÁÈ·Ù› Û˘Ó‰˘¿˙ÂÈ ÙÔ ¯Ú‹ÛÈÌÔ Î·È ÙÔ Â˘¯¿ÚÈÛÙÔ, Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ˆ˜ Û˘Ó¤ÂÈ· Ù˘ ÊÈÏ›·˜ Ô˘ ‚·Û›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ·ÚÂÙ‹. ™ÙËÓ Î·Ù’ ·ÚÂÙ‹Ó ÊÈÏ›· ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÙÔ ˆÊ¤ÏÈÌÔ Î·È ÙÔ Ë‰‡ ÛÙËÓ ÈÔ Î·ı·Ú‹ ÙÔ˘˜ ÌÔÚÊ‹. √È ÂÓ¿ÚÂÙÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Â›Ó·È Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ηı’ ·˘ÙÔ‡˜ Î·È ÛÙȘ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Û¯¤ÛÂȘ ¢¯¿ÚÈÛÙÔÈ, ÁÈ·Ù› ÔÈ Ú¿ÍÂȘ ÙÔ˘˜, ÂÊfiÛÔÓ Â›Ó·È ·Á·ı¤˜, Â›Ó·È Î·È ÛÙÔ˘˜ ›‰ÈÔ˘˜ ÚÔÛˆÈο ¢¯¿ÚÈÛÙ˜ Î·È ÛÙÔ˘˜ Ê›ÏÔ˘˜ ·ÚÂÛÙ¤˜. ŒÙÛÈ Ô ‰ÂÛÌfi˜ ÙˆÓ ÂÓ¿ÚÂÙˆÓ ‰È·ÙËÚÂ›Ù·È ÌfiÓÈÌÔ˜ Î·È ÛÙ·ıÂÚfi˜, fiˆ˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙÔ ÂÍ·›ÚÂÙÔ ‹ıÔ˜ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ. ºÈÏÈÎÔ› ‰ÂÛÌÔ› ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÂÓ¿ÚÂÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Û·Ó›˙Ô˘Ó ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›·, ÂÍ·ÈÙ›·˜ ÙÔ˘ ÌÈÎÚÔ‡ ·ÚÈıÌÔ‡ ÙˆÓ ·Ú›ÛÙˆÓ Î·Ù¿ ÙÔ ‹ıÔ˜ ·ÓıÚÒˆÓ Î·È Ù˘ ··ÈÙ‹Ûˆ˜ ·ÚÎÂÙÔ‡ ¯ÚfiÓÔ˘ Ô˘ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È ÁÈ· ÙË ÁÓˆÚÈÌ›· Î·È ÙË ‰ÔÎÈÌ·Û›· ÙÔ˘ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔ˘ ÌÂÏÏÔÓÙÈÎÔ‡ Ê›ÏÔ˘. ∏ Ù¤ÏÂÈ· ÊÈÏ›· ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ÌÂÁ¿ÏË ›ÛÙˆÛË ¯ÚfiÓÔ˘ ÁÈ· „˘¯È΋ ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
78
∫∂º∞§∞πO 4
ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· Î·È ·fiÎÙËÛË ·ÌÔÈ‚·›·˜ ÂÌÈÛÙÔÛ‡Ó˘. ∏ Ù¤ÏÂÈ· ÊÈÏ›·, ηٿ ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÂÈ fiÏ· Ù· ȉÈÒÌ·Ù· Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜. √È ·ÚÂÙ¤˜ ÛÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ¤¯Ô˘Ó ¤Ó·Ó ‰˘Ó·ÌÈÎfi Î·È Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ÂÓÂÚÁËÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. Ÿˆ˜ Ë ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È ¤ÍȘ Ô˘ ÙÂÏÂÈÔ‡Ù·È νεργε Gα, ¤ÙÛÈ Î·È Ë ÊÈÏ›· ¤¯ÂÈ ‰˘Ó·ÌÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, ÁÈ·Ù› ÂÍÂÏ›ÛÛÂÙ·È Î·È ·˘Í¿ÓÂÙ·È ÛÙËÓ Ú¿ÍË. ∞·Ú·›ÙËÙË ÚÔ¸fiıÂÛË ÂΉËÏÒÛˆ˜ ÙÔ˘ ÂÓÂÚÁËÙÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ ÊÈÏ›·˜ Â›Ó·È Ë Û˘Ó¯‹˜ Û˘Ó·Ó·ÛÙÚÔÊ‹. ∆Ô συζ5ν Î·È Û˘ÓËÌÂÚ‡ÂÈÓ Ì ÙÔ˘˜ Ê›ÏÔ˘˜ ‰›ÓÂÈ ÙËÓ Â˘Î·ÈÚ›· Ó· ÂΉËÏÒÛÔ˘Ó ÂÌÚ¿ÎÙˆ˜ ÙËÓ ·Á¿Ë ÙÔ˘˜ Î·È Ó· ¯·›ÚÔÓÙ·È ·fi ÎÔÈÓÔ‡ ÙË ˙ˆ‹. √ ·Ô¯ˆÚÈÛÌfi˜ ÙˆÓ Ê›ÏˆÓ ‰Â ‰È·Ï‡ÂÈ ÙÔ ‰ÂÛÌfi, ·ÏÏ¿ ÙÔÓ Î·ıÈÛÙ¿ ·‰Ú·Ó‹. ∏ Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓÈ· fï˜ ·Ô˘Û›· ÚÔηÏ› ÙË Ï‹ıË» (¢. ¡. ∫Ô‡ÙÚ·˜, ∏ Ú·ÎÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜, ÙfiÌÔ˜ ∞’, ÂΉ. ∏ıÈ΋, 2Ë ¤Î‰., ∞ı‹Ó· 2004, ÛÂÏ. 86).
∂¡O∆∏∆∞ 4
∏ fiÏË Â›Ó·È Ë ˘„ËÏfiÙÂÚË ÌÔÚÊ‹ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ (1 ‰È‰·ÎÙÈ΋ ÒÚ·) ¢È‰·ÎÙÈÎÔ› ÛÙfi¯ÔÈ ñ ¡· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó ÙË ıˆڛ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÁÈ· ÙËÓ fiÏË Î·È ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó fiÙÈ Ë ÙÂÏÂÔÏÔÁÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Ù˘ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋˜ ËıÈ΋˜ ˘¿Ú¯ÂÈ Î·È ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ıˆڛ· ÙÔ˘. °È· ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Ë fiÏË ·ÔÙÂÏ› ÙËÓ ˘„ËÏfiÙÂÚË ÌÔÚÊ‹ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Ô˘ ÛÙԯ‡ÂÈ ÛÙÔ ·Á·ıfi, ÙÔ ÔÔ›Ô Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›· ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ. ñ ¡· ÂÍÂÙ¿ÛÔ˘Ó Ù· ‰‡Ô ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· Ô˘ ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÁÈ· ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ fiψ˜ (·Ó·Ï˘ÙÈÎfi Î·È ÈÛÙÔÚÈÎÔÁÂÓÂÙÈÎfi) Î·È Ó· Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó fiÙÈ ·˘Ù¿ ‰ÂÓ ·ÓÙÈÎÚÔ‡Ô˘Ó ·Ó·Áη›· ÙÔ ¤Ó· ÙÔ ¿ÏÏÔ. ñ ¡· Û˘˙ËÙ‹ÛÔ˘Ó Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ÂÈηÈÚfiÙËÙ· Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋˜ ıˆڛ·˜ Î·È Ó· ÛÎÂÊÙÔ‡Ó ı¤Ì·Ù· Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·.
∆Ô ÚˆÙfiÙ˘Ô Î›ÌÂÓÔ 1 \Επειδ8 πσαν π'λιν ρ%µεν κοινωναν τιν- οGσαν κα πσαν κοινωναν γαθο τινος 9νεκεν συνεστηκυ"αν (το γ-ρ ε@ναι δοκο ντος γαθο χ)ριν π)ντα πρ)ττουσι π)ντες), δ1λον Cς πσαι µν γαθο τινος στοχ)ζονται, µ)λιστα δ κα το κυριωτ)του π)ντων H πασ%ν κυριωτ)τη κα π)σας περιχουσα τ-ς Fλλας. α=τη δ’ στ ν H καλουµνη π'λις κα H κοινωνα H πολιτικ&. (Αριστοτ λης, Πολιτικ), Α, 1, 1252a 1-7)
2 ]Η δ’ κ πλει'νων κωµ%ν κοινωνα τλειος π'λις, ^δη π)σης _χουσα πρας τ1ς α/ταρκεας Cς Iπος ε0πε"ν, γινοµνη µν το ζ1ν Tνεκεν, οGσα δ το εG ζ1ν. δι πσα π'λις φ;σει _στιν, εEπερ κα α: πρ%ται κοινωναι. τλος γ-ρ α=τη κενων, H δ φ;σις τλος στ ν# οYον γ-ρ 9καστ'ν στι τ1ς γενσεως τελεσθεσης, τα;την φαµν τ8ν φ;σιν ε@ναι `κ)στου, ?σπερ νθρaπου bππου κα ο0κας. Iτι τ ο( 9νεκα κα τ τλος βλτιστον# H δ’ α/τ)ρκεια κα τλος κα βλτιστον. (Αριστοτ λης, Πολιτικ), A, 2, 1252b 27-1253a 1)
¶ËÁ¤˜ Î·È ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ŸÏ˜ ÔÈ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Â›Ó·È ·fi ÙÔ: ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ¶ÔÏÈÙÈο, µÈ‚Ï›· ∞’ Î·È µ’, ÂÈÛ·ÁˆÁ‹-ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË-Û¯fiÏÈ· ·fi ¢. ¶··‰‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛ/Ó›ÎË 2006 Î·È ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ¶ÔÏÈÙÈο, µÈ‚Ï›· °’ Î·È ¢’, ÂÈÛ·Á.-ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË-Û¯fiÏÈ· ¶. ∆˙ÈÒη-∂˘·ÁÁ¤ÏÔ˘, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜ £ÂÛ/Ó›ÎË 2007. ∆Ô ÚˆÙfiÙ˘Ô Î›ÌÂÓÔ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÙË ÛÙÂÚÂfiÙ˘Ë ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ Ù˘ √ÍÊfiډ˘ ·fi ÙÔÓ W. D. Ross [Politica, I. Bywater (ed.), Oxford, Oxford University Press, 1957]. ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
∞ƒπ™∆√∆∂§∏™
79
¢È‰·ÎÙÈΤ˜ ÂÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ 1. ¡· ÂÈÛËÌ·Óı› fiÙÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÚÔÛ·ı› ÛÙ· ¶ÔÏÈÙÈο Ó· ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂÈ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÔÏÈÙÈο ÔÚÁ·ÓˆÌ¤Ó˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜, ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ Û ·ÙÂϤÛÙÂÚ˜ ÌÔÚʤ˜ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Û˘Ì‚›ˆÛ˘, Î·È Ó· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÂÈ ÙÔ˘˜ ÛÎÔÔ‡˜ Ù˘. ÀÔÛÙËÚ›˙ÂÈ ˆ˜ Ë ÔÏÈÙÈο ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË ÎÔÈÓˆÓ›·, Ë fiÏË, Â›Ó·È Î¿ÙÈ Ê˘ÛÈÎfi, ¤¯ÂÈ ÙȘ Ú›˙˜ Ù˘ ÛÙË Ê‡ÛË Î·È fi¯È ÛÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË È‰ÈÔÙÚÔ›· Î·È ÂȉÈÒÎÂÈ ÙÔ ‡„ÈÛÙÔ ·ÓıÚÒÈÓÔ ·Á·ıfi, ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›·. ™ÙÔ ∞’ ‚È‚Ï›Ô ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙȘ ‰‡Ô ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ ÌÔÚʤ˜ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ‚›Ô˘ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ, ÛÙÔÓ Ô›ÎÔ, ‰ËÏ. ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, Î·È ÛÙËÓ fiÏË, ‰ËÏ. ÛÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜-fiÏË, ÙËÓ ÔÏÈÙ›·. ∞ӷʤÚÂÙ·È Â›Û˘ ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÈÂÚ·Ú¯›·˜ Î·È ÂÍÔ˘Û›·˜ ÂÓÙfi˜ ÙÔ˘ Ô›ÎÔ˘ ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ‰ÂÛfiÙË Î·È ‰Ô‡ÏÔ˘, ΢ڛˆ˜ fï˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ʇÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È ÛÙËÓ fiÏË ˆ˜ ÙËÓ ÙÂÏÂÈfiÙÂÚË ÌÔÚÊ‹ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Û˘Ì‚›ˆÛ˘. ª¤Û· Û’ ·˘Ù‹ ‰›ÓÔÓÙ·È ÔÈ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ Ó· ÂÍ·ÛÊ·ÏÈÛı› ÙÔ ˘¤ÚÙ·ÙÔ ·Á·ıfi Ô˘ Â›Ó·È Î·È Ô ÙÂÏÈÎfi˜ ÛÎÔfi˜ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È Ù˘ fiÏ˘, ‰ËÏ. Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›·. 2. ™ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹ ÚÔÛÂÁÁ›˙ÂÙ·È Ë ÂÓ·ÚÎÙ‹ÚÈ· ÚfiÙ·ÛË ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ, fiÔ˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È Ë ÎÂÓÙÚÈ΋ ȉ¤· fiÏ˘ Ù˘ Ú·ÁÌ·Ù›·˜, Û‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ÔÔ›· Ë fiÏË ·ÔÙÂÏ› ÙËÓ ˘¤ÚÙ·ÙË ÌÔÚÊ‹ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, Ë ÔÔ›· ÂÌÂÚȤ¯ÂÈ fiϘ ÙȘ ¿ÏϘ Î·È Â›Ó·È ·˘Ù‹ Ô˘ ηÙÂÍÔ¯‹Ó ÂȉÈÒÎÂÈ ÙÔ ·Á·ıfi, Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÙÔ ˘¤ÚÙ·ÙÔ ·Á·ıfi, ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›·. ∆Ô ˘¤ÚÙ·ÙÔ ·Á·ıfi Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›·, fiˆ˜ ÛÙËÓ ∂ÓfiÙËÙ· 1Ë ÙÔ˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘, ·ÏÏ¿ Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· Â‰Ò Â›Ó·È Û˘ÏÏÔÁÈ΋, ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›· Ù˘ fiÏ˘ Ô˘ ·ÊÔÚ¿ ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ. ∞ӷηÏԇ̠ÙËÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ÁÓÒÛË ÂÚˆÙÒÓÙ·˜ ÙÈ Â›Ó·È, ηٿ ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ÙÔ ·Á·ıfi Î·È Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· (Ï.¯. οı ٤¯ÓË Î·È Î¿ı ¤Ú¢ӷ, οı ڿÍË Î·È ÂÈÏÔÁ‹ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ·ÔÛÎÔ› Û οÔÈÔ ·Á·ıfi Î·È ÁÈ’ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÏfiÁÔ ÙÔ ·Á·ıfi ¤¯ÂÈ ÔÚÈÛı› ˆ˜ ·˘Ùfi ÛÙÔ ÔÔ›Ô Ù· ¿ÓÙ· ·ÔÛÎÔÔ‡Ó) Ô˘ ¤¯ÂÈ ·Ó·Ï˘ı› ÛÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· 1Ë ÙÔ˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ Î·È ÂÈÛËÌ·›ÓÂÙ·È Ë ÔÌÔÈfiÙËÙ· Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ë Ì¤ıÔ‰Ô˜ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Î·È ÛÙȘ ‰‡Ô ÂÓ·ÚÎÙ‹ÚȘ ÚÔÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ∏ıÈÎÒÓ ¡ÈÎÔÌ·¯Â›ˆÓ Î·È ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ, ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜. ∂ÈÛËÌ·›ÓÂÙ·È Ë ÎÔÈÓ‹ ÙÂÏÂÔÏÔÁÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Î·È ÙÔÓ›˙ÂÙ·È fiÙÈ ·˘Ù‹ ‰È·ÙÚ¤¯ÂÈ fiÏ· Ù· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË. 3. √È Ì·ıËÙ¤˜ ηÏÔ‡ÓÙ·È Ó· ··ÓÙ‹ÛÔ˘Ó ÁÈ·Ù› Ë fiÏË ·ÔÙÂÏ› ÙËÓ ˘„ËÏfiÙÂÚË ÌÔÚÊ‹ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È Ó· ÂÍËÁ‹ÛÔ˘Ó ÙÔÓ Û˘ÏÏÔÁÈÛÌfi Ô˘ ·˘Ùfi˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÁÈ· Ó· ˘ÔÛÙËÚ›ÍÂÈ ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ ·˘Ù‹. ¡· ÂÍËÁËı› ›Û˘ Ë ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ·˜ Î·È Ó· Û˘Ó‰Âı› ·˘Ù‹ fi¯È ÌfiÓÔ Ì ÙËÓ fiÏË ·ÏÏ¿ Î·È Ì ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË ˙ˆ‹ ÂÓ Á¤ÓÂÈ. ¡· ÂÈÛËÌ·Óı› ›Û˘ fiÙÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ‰‡Ô ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁÈο ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· ÁÈ· ÙÔ Ò˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎÂ Ë fiÏË, ¤Ó· ·Ó·Ï˘ÙÈÎfi ÛÙËÓ ÚÒÙË ·Ú¿ÁÚ·ÊÔ ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ Î·È ¤Ó· ÈÛÙÔÚÈÎfiÁÂÓÂÙÈÎfi ÛÙË ‰Â‡ÙÂÚË ·Ú¿ÁÚ·ÊÔ, ¯ˆÚ›˜ ·˘Ùfi Ó· ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÙÔ ¤Ó· ·Ó·ÈÚ› ÙÔ ¿ÏÏÔ.
∂Ó‰ÂÈÎÙÈΤ˜ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙȘ ∂ÚˆÙ‹ÛÂȘ – ∂ÚÁ·Û›Â˜ ∂ÚÒÙËÛË 1Ë Î·È 2Ë: Ó· ·ÍÈÔÔÈËıÔ‡Ó Ù· Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈ· 5 Î·È 6, µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 81-82 Î·È Ó· ÂÈÛËÌ·Óı› Ë ÛËÌÂÚÈÓ‹ ÁψÛÛÈ΋ ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ fiÚÔ˘ Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ì ÎÔÈÓˆÓÈÔÏÔÁÈΤ˜ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ Î·È ÏÈÁfiÙÂÚÔ Ì ÔÏÈÙÈΤ˜. ∂ÚÒÙËÛË 3Ë: Ó· ·ÍÈÔÔÈËıÔ‡Ó Ù· Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈ· 1 Î·È 2, µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 80. ∂ÚÒÙËÛË 4Ë: Ó· ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÔ˘Ó ÙÔ ÈÛÙÔÚÈÎÔÁÂÓÂÙÈÎfi Âȯ›ÚËÌ· ÁÈ· ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ fiÏ˘ Î·È Ó· ÂÓı·ÚÚ˘ÓıÔ‡Ó Ó· ÂÎÊÚ¿ÛÔ˘Ó ÙËÓ ¿Ô„‹ ÙÔ˘˜ ·Ó·ÊÔÚÈο Ì ÙÔÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ·ÙÔÌÈÎÈÛÌfi (‚Ï. Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈ· 2 Î·È 5, µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 80 Î·È 81-82).
£¤Ì·Ù· ÁÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ‹ ÁÚ·Ù‹ ÂÚÁ·Û›· £¤Ì· 1Ô. ¡· ·ÍÈÔÔÈËı› ÙÔ Û¯fiÏÈÔ 10, µÈ‚Ï. Ì·ı., ÛÂÏ. 99 Î·È Ù· Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈÔ 3, µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 80-81. £¤Ì· 2Ô. ¡· ·ÍÈÔÔÈËıÔ‡Ó ÙÔ Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈÔ 7, µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 82.
¢È·ıÂÌ·ÙÈ΋ ÂÚÁ·Û›· √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÂÊ·ÚÌfi˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·Ó·Ï˘ÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô ÌÂÙ·‚·›ÓÂÈ ·fi ÙÔ ÁÂÓÈÎfi ÛÙÔ ÂȉÈÎfi Î·È ÂÈ̤ÚÔ˘˜, ·fi ÙË fiÏË-ÎÚ¿ÙÔ˜, ÛÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË, Û ¿ÏϘ, ·ÙÂϤÛÙÂÚ˜ ÌÔÚʤ˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, Î·È ‰È·È∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
80
∫∂º∞§∞πO 4
ÛÙÒÓÂÈ fiÙÈ Ù· Û˘ÛÙ·ÙÈο ÛÙÔȯ›· Ù˘ fiÏ˘ Â›Ó·È ÔÈ ÎÒ̘, ÔÈ Ô›ÎÔÈ, ‰ËÏ. ÔÈ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ Î·È Ù· ̤ÏË ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ: ¿ÓÙÚ·˜, Á˘Ó·›Î·, ·È‰È¿, ‰Ô‡ÏÔÈ. ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· (¶ÔÏÈÙÈο, ∞’, 1, 1252a 24-26), ÂÊ·ÚÌfi˙ÂÈ ÙËÓ Û˘ÓıÂÙÈ΋ ‹ ·ÁˆÁÈ΋, ÈÛÙÔÚÈÎÔÁÂÓÂÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô. ∫·È ÔÈ ‰‡Ô ·˘Ù¤˜ ̤ıÔ‰ÔÈ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡ÓÙ·È ÛÙË º˘ÛÈ΋ Î·È Ù· ª·ıËÌ·ÙÈο Î·È Â›¯·Ó ȉȷ›ÙÂÚË ¯Ú‹ÛË Î·Ù¿ ÙÔÓ 17 ·È. Ì ÙÔÓ ¡Â‡ÙˆÓ· Î·È ÙÔÓ ∫·ÚÙ¤ÛÈÔ. µÏ. ›Û˘ ÙÔ Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈÔ 4 Î·È 5, µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 81-82.
™˘ÌÏËڈ̷ÙÈο Û¯fiÏÈ· Î·È ·Ú·ı¤Ì·Ù· 1 ∆· ¶ÔÏÈÙÈο ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË: Ù· ¶ÔÏÈÙÈο ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È fiÛÔ Î·Ó¤Ó· ¿ÏÏÔ ·Ú¯·›Ô ‹ Û‡Á¯ÚÔÓÔ Î›ÌÂÓÔ Ì ÎÂÓÙÚÈο ı¤Ì·Ù· Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÛÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜. ∆Ô ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎfi ΛÌÂÓÔ ı¤ÙÂÈ Ì ۷ʋÓÂÈ·, fiÛÔ Î·Ó¤Ó· ¿ÏÏÔ ›Ûˆ˜ ΛÌÂÓÔ, ÌÂÚÈο ·fi Ù· ÈÔ ‚·ÛÈο ı¤Ì·Ù· Ô˘ ηı¤Ó·˜ ·fi ÂÌ¿˜ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ, fiÙ·Ó ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ÙÔÓ ÙÚfiÔ Ô˘ ÔÈ ·ÓıÚÒÈÓ˜ ÎÔÈӈӛ˜ ¤¯Ô˘Ó ÔÚÁ·Óˆı›, ηıÒ˜ Î·È Ì ÙÔÓ ÙÚfiÔ ‰È·Î˘‚¤ÚÓËÛ‹˜ ÙÔ˘˜. ∆· ı¤Ì·Ù· ·˘Ù¿ Â›Ó·È ÂÍ›ÛÔ˘ ›ηÈÚ· Û‹ÌÂÚ·, fiÛÔ ‹Ù·Ó Î·È ÙÔÓ 4Ô ·È. .Ã., fiÙ·Ó Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ¤ÁÚ·„ ٷ ¶ÔÏÈÙÈο. ŸÌˆ˜, ·ÚfiÏÔ Ô˘ Ù· ı¤Ì·Ù· Ô˘ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ Ú·ÁÌ·Ù‡ÂÙ·È ¤¯Ô˘Ó ÂӉȷʤÚÔÓ Î·È Û‹ÌÂÚ·, ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È ÂÓÙÔ‡ÙÔȘ Ó· ÂÈÛËÌ·Óı› fiÙÈ ·˘Ù¿ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È ¿ÌÂÛ· Ì ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÙÔ˘ Î·È fiÙÈ ˘Ê›ÛÙ·ÓÙ·È ÙÔ˘˜ ÂÚÈÔÚÈÛÌÔ‡˜ ·˘Ù‹˜. ÃÚÂÈ¿˙ÂÙ·È, ÂÔ̤ӈ˜, Ó· ¤¯Ô˘Ì ˘fi„Ë Ì·˜ fiÙÈ, fiÙ·Ó ÌÂÏÂÙԇ̠ٷ ¶ÔÏÈÙÈο ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, Â›Ó·È ·Ó¿ÁÎË Ó· ÌËÓ Ù· ıˆÚԇ̠·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ·fi ÙÔ ÈÛÙÔÚÈÎfi ˘fi‚·ıÚÔ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ÙÔ˘ 4Ô˘ ·È., ÙÔ ÔÔ›Ô ‹Ù·Ó Û˘Ó˘Ê·Ṳ̂ÓÔ Ì ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ fiÏË-ÎÚ¿ÙÔ˜ Î·È fi¯È Ì ÙÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ¤ıÓÔ˜-ÎÚ¿ÙÔ˜.
2 ∏ ÛËÌ·Û›· Î·È Ë Â›‰Ú·ÛË ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ: Ù· ¶ÔÏÈÙÈο ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ¤¯Ô˘Ó ·ÔÙÂϤÛÂÈ ¤Ó· ·fi Ù· ÈÔ ÎÂÓÙÚÈο ΛÌÂÓ· ÛÙË ÔÏÈÙÈ΋ Û˘˙‹ÙËÛË Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔÓ ‚·ıÌfi Î·È Ù· fiÚÈ· Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ÛÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜. ∆· ı¤Ì·Ù· Ô˘ Ú·ÁÌ·Ù‡ÂÙ·È Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ Û ·˘Ù¿ Â›Ó·È ¿Ú· ÔÏÏ¿ Î·È È‰È·›ÙÂÚ· ÂӉȷʤÚÔÓÙ·, ·Ó Î·È Ë ‰˘ÛÎÔÏ›· ÙÔ˘ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎÔ‡ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ·Ó·ÊÔÚÈο Ì ÙÔ ‡ÊÔ˜, ÙÔ ÏÂÍÈÏfiÁÈÔ, ÙË ‰ÔÌ‹ Î·È ÙËÓ ÔÚÁ¿ÓˆÛË, ·ÔÙÂÏ› Úfi‚ÏËÌ· Ô˘, ˆ˜ ÁÓˆÛÙfiÓ, ¤¯ÂÈ ··Û¯ÔÏ‹ÛÂÈ ÂÎÙÂÓÒ˜ ÙË ÊÈÏÔÏÔÁÈ΋ Î·È ÙË ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋ ¤Ú¢ӷ. ™Ù· ¶ÔÏÈÙÈο, ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙ· ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ· Î·È Ù· ∏ıÈο ∂˘‰‹ÌÈ·, Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ‰È·Ù˘ÒÓÂÈ ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ı¤ÛÂȘ ·Ó·ÊÔÚÈο Ì ÙËÓ fiÏË, ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›·, ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›·, ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË Ê‡ÛË, ÙË ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË, ÙËÓ ÈÛfiÙËÙ·, Î·È Ù· ÔÏÈÙ‡̷ٷ, Î·È ¿Ú· ÔÏÏ¿ ¿ÏÏ·, Ô˘ ÌfiÓÔ ÂÓ‰ÂÈÎÙÈο Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ·Ó·ÊÂÚıÔ‡Ó Â‰Ò. √È ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ·˘Ù¤˜ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÔ˘Ó ÙË ÔÏÈÙÈ΋ ıˆڛ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Î·È ¤¯Ô˘Ó ÂËÚ¿ÛÂÈ Ì ÔÈΛÏÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜ ÙË ÓÂfiÙÂÚË Î·È ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÔÏÈÙÈ΋ ÛΤ„Ë. ∏ ÛËÌ·Û›·, ˆÛÙfiÛÔ, ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÁÈ· ÙË ÌÂϤÙË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ Â›Ó·È ‰ÈÙÙ‹: ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ·ÊÂÓfi˜ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙË ÌÂϤÙË Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, ·ÊÔ‡ ÙÔ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎfi ΛÌÂÓÔ ÂÎÙfi˜ ÙÔ˘ fiÙÈ ¤¯ÂÈ ·Í›· ·˘Ùfi ηı’ ·˘Ùfi, ¤¯ÂÈ ÂËÚ¿ÛÂÈ ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, Î·È ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘ Ë ÔÏÈÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ¤¯ÂÈ ÂȉڿÛÂÈ Î·ıÔÚÈÛÙÈο ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ·Ó·Ï˘ÙÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ˘fi ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· fiÙÈ ¤¯ÂÈ ıˆÚËı› ˆ˜ Ô Î˘ÚÈfiÙÂÚÔ˜ ·ÓÙ›Ô‰·˜ ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ıˆڛ· ÙÔ˘ ÊÈÏÂÏ¢ıÂÚÈÛÌÔ‡.
3 ∏ Û¯¤ÛË ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ Ì ٷ ∏ıÈο: ηٿ ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ÔÏÈÙÈ΋ Â›Ó·È Ë ÂÈÛÙ‹ÌË Ô˘ ÂÍÂÙ¿˙ÂÈ ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÙ‹ÙˆÓ Ô˘ ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È ÛÙËÓ fiÏË. ∂Âȉ‹ Ë fiÏË Â›Ó·È «ÔÏÈÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·», Ë ÌÔÚÊ‹ ‹ Ô «‚›Ô˜» Ù˘ Â›Ó·È ÙÔ ÔÏ›ÙÂ˘Ì· ÙÔ ÔÔ›Ô Î·ıÔÚ›˙ÂÈ ÙÔ «Î‡ÚÈÔÓ Ù˘ fiψ˜». ∏ ÔÏÈÙÈ΋ Û˘ÓÂÒ˜ Â›Ó·È Â›Û˘ Ë ÂÈÛÙ‹ÌË Ô˘ ÂÍÂÙ¿˙ÂÈ ÙÔ ÔÏ›ÙÂ˘Ì· Î·È ÙÔ «Î‡ÚÈÔÓ Ù˘ fiψ˜». ∏ıÈ΋ Â›Ó·È Ë ÂÈÛÙ‹ÌË Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔ˘˜ ·›ÓÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ „fiÁÔ˘˜ ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ Ú¿ÍˆÓ. √È ¤·ÈÓÔÈ ‹ ÔÈ „fiÁÔÈ ıÂÌÂÏÈÒÓÔÓÙ·È ÛÙËÓ ÔÈfiÙËÙ· Ù˘ «ÚÔ·ÈÚ¤Ûˆ˜» Î·È ÛÙÔÓ ÛÎÔfi ÙˆÓ Ú¿ÍˆÓ. ¡· Á›ÓÂÈ Û‡Ó‰ÂÛË ÙˆÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓˆÓ ÂÓÔÙ‹ÙˆÓ Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Û·Ó ÛÙ· ËıÈο ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Ì ÙËÓ Ú·ÁÌ·Ù›· ÙÔ˘ ÁÈ· Ù· ¶ÔÏÈÙÈο Î·È ÙË ıˆڛ· ÙÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·. ∞ÊfiÚÌËÛË ÌÔÚ› Ó· ·ÔÙÂϤÛÂÈ ÙÔ ·ÎfiÏÔ˘ıÔ ·fiÛ·ÛÌ· ·fi ÙÔÓ Jonathan Barnes: «∏ ‰È·ÓÔËÙÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÚÎÂÙ‹. √È ¿ÓıÚˆÔÈ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÌÂÌÔӈ̤ӷ ¿ÙÔÌ· Î·È ÔÈ ·ÓıÚÒÈÓ˜ ·ÚÂÙ¤˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ÂÍ·ÛÎÔ‡ÓÙ·È ·fi ÂÚË̛٘. “√È ¿ÓıÚˆÔÈ”, ϤÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, “Â›Ó·È ·fi ÙË Ê‡ÛË ÙÔ˘˜ ÔÏÈÙÈο ˙Ò·” (¶ÔÏÈÙÈο, I’, 1, 1253a 2). ∞˘Ù‹ Ë ·Ú·Ù‹ÚËÛË ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› ¤Ó·Ó Ù˘¯·›Ô ·ÊÔÚÈÛÌfi, ·ÏÏ¿ ÎÔÌÌ¿∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
∞ƒπ™∆√∆∂§∏™
81
ÙÈ Ù˘ ‚ÈÔÏÔÁÈ΋˜ ÙÔ˘ ıˆڛ·˜. “∫ÔÈÓˆÓÈο ˙Ò· Â›Ó·È ÂΛӷ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó οÔÈ· ÎÔÈÓ‹ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ‰ÂÓ ÈÛ¯‡ÂÈ ÁÈ· fiÏ· Ù· ·ÁÂÏ·›·. ∆¤ÙÔÈ· Â›Ó·È Ô ¿ÓıÚˆÔ˜, Ë Ì¤ÏÈÛÛ·, Ë ÛÊ›ÁÁ· Î·È Ô ÁÂÚ·Ófi˜” (¶ÂÚ› ˙ÒˆÓ ÈÛÙÔÚ›Ë, I’,1, 488a 8-10). “∆Ô‡ÙÔ ‰Â Â›Ó·È Î·È ÙÔ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎÒ˜ ȉȷ›ÙÂÚÔ ·fi Ù· ˘fiÏÔÈ· fiÓÙ· ÁÓÒÚÈÛÌ· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, ÙÔ Ó· ¤¯ÂÈ ÌfiÓÔ˜ ·˘Ùfi˜ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÙÔ˘ ·Á·ıÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ηÎÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ‰›Î·ÈÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ¿‰ÈÎÔ˘ Î·È ¿ÏÏˆÓ Ù¤ÙÔÈˆÓ ·ÚfiÌÔÈˆÓ – Î·È ·˘ÙÔ› ·ÎÚÈ‚Ò˜ Û˘ÓÂÓÔ‡ÌÂÓÔÈ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· Î·È ÙËÓ fiÏË” (¶ÔÏÈÙÈο, I’,1, 1253a 15-18). ∏ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È Ë fiÏË ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ù¯ÓËÙ¿ ηٷÛ΢¿ÛÌ·Ù· Ô˘ ÂÈ‚¿ÏÏÔÓÙ·È ¿Óˆ ÛÙÔÓ Ê˘ÛÈÎfi ÎfiÛÌÔ: ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÂÎÊÚ¿ÛÂȘ Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ʇÛ˘» (J., Barnes, ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÌÙÊÚ. ∂.°. §ÂÔÓÙÛ›ÓË, Oxford University Press–EÏÏËÓÈο °Ú¿ÌÌ·Ù·, ∞ı‹Ó· 2006).
4 ∏ ÔÏÈÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·: Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·Ú¯›˙ÂÈ ÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÛÙ· ¶ÔÏÈÙÈο Ì ÙÔÓ ÈÛ¯˘ÚÈÛÌfi fiÙÈ Î¿ı fiÏË Â›Ó·È ¤Ó· ›‰Ô˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ (π1σαν π)λιν Kρµεν κοινων αν τινα οMσαν). ∏ fiÏË ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÙ·È ˆ˜ ÎÔÈÓˆÓ›·, ˆ˜ Ì›· ¤ÓˆÛË ‰ËÏ·‰‹ οÔÈ·˜ ÌÔÚÊ‹˜, ·˘Ùfi Ô˘ Ì ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÔÚÔÏÔÁ›· ı· ÔÓÔÌ¿˙·Ì ÎÔÈÓfiÙËÙ·. ∏ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ·›˙ÂÈ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ıˆڛ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ÌÈ· Î·È Ë fiÏË (Ë ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË ÔÏÈÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·, ‰ËÏ. ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜) ıˆÚÂ›Ù·È ˆ˜ Ì›· ÎÔÈÓ‹ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· fiÏˆÓ ÙˆÓ ÔÏÈÙÒÓ. √ ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfi˜ ÛÎÔfi˜ (Ù¤ÏÔ˜) Ù˘ fiÏ˘ Â›Ó·È ·˘Ùfi˜ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÈÓÔ˘ ·Á·ıÔ‡, Ù˘ ¢‰·ÈÌÔÓ›·˜. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·Ú¯›˙ÂÈ ÙËÓ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ÛÙ· ¶ÔÏÈÙÈο ˘ÔÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·˜ fiÙÈ Ë fiÏË ¤¯ÂÈ ˆ˜ ÛÙfi¯Ô Ù˘ ÙËÓ Âȉ›ˆÍË ÙÔ˘ ·Á·ıÔ‡ Ô˘ Â›Ó·È ÙÔ Î˘ÚÈfiÙÂÚÔ ·fi fiÏ· Ù· ¿ÏÏ· ·Á·ı¿. ∆Ô Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· ·˘Ùfi ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙȘ ÂÍ‹˜ ÙÚÂȘ ÚÔΛÌÂÓ˜: (1) Ë fiÏË Â›Ó·È ¤Ó· ›‰Ô˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ‹ Û˘ÓÂÙ·ÈÚÈÛÌÔ‡ (ÎÔÈÓˆÓ›·), (2) fiϘ ÔÈ ÎÔÈӈӛ˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡ÓÙ·È Ì ÛÙfi¯Ô ÙËÓ ·fiÎÙËÛË Î¿ÔÈÔ˘ ·Á·ıÔ‡, Î·È (3) Ë fiÏË Â›Ó·È Ë Î˘ÚÈfiÙÂÚË fiÏˆÓ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ Î·È ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ fiϘ ÙȘ ¿ÏϘ. ∏ fiÏË ¤¯ÂÈ, ÂÔ̤ӈ˜, ¤Ó·Ó ÛÎÔfi, ¤Ó· Ù¤ÏÔ˜. ∆Ô Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ fiÏ˘ Â›Ó·È ÙÔ ·ÓıÚÒÈÓÔ ·Á·ıfi, Ë ·Á·ı‹ ˙ˆ‹, Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›·. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÔÏÔÁ› ˘¤Ú Ù˘ ¿Ô„˘ ·˘Ù‹˜ ‰‡Ô ÊÔÚ¤˜ ÛÙ· ¶ÔÏÈÙÈο, ·Ú¯ÈÎÒ˜ ÛÙÔ ∞’ ‚È‚Ï›Ô, fiÔ˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÈÛÙÔÚÈ΋ ̤ıÔ‰Ô Î·È, ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·, ÛÙÔ °’ ‚È‚Ï›Ô fiÔ˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ·Ó·Ï˘ÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô. ª›· ÎÔÈÓfiÙËÙ· (ÎÔÈÓˆÓ›·) ·ÔÙÂÏ›, ηٿ ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, Ì›· ÔÌ¿‰·, Ë ÔÔ›· Û˘ÓÂÚÁ¿˙ÂÙ·È ÁÈ· ¯¿ÚË Î¿ÔÈÔ˘ ÎÔÈÓÔ‡ ·Á·ıÔ‡. ∆Ô ÎÔÈÓfi ·˘Ùfi ·Á·ıfi Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ÔÈΛÏÏÂÈ ·fi ÙËÓ È‰ÈÔÎÙËÛ›· ̤¯ÚÈ ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›· (¶ÔÏÈÙÈο, 1328a26-b1). ∞˘Ù‹ Ë ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ÎÔÈÓÔ‡ ·Á·ıÔ‡, ÙÔ ÔÔ›Ô Û˘ÁÎÚ·Ù› ÙËÓ fiÏË Âӈ̤ÓË Î·È ÙËÓ Î·ıÈÛÙ¿ ÎÔÈÓˆÓ›·, ÂÓÙÔ›˙ÂÙ·È Â›Û˘ ÛÙÔ 1252b29 ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ, fiÔ˘ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ Ë fiÏË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÂ›Ù·È ¯¿ÚË Ù˘ ÂÈ‚›ˆÛ˘, ·ÏÏ¿ ˘¿Ú¯ÂÈ Ì ÛÎÔfi ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›·: γινοµ(νη µν το7 ζ5ν !νεκεν, οMσαν δ το7 ε ζ5ν.
5 ∞Ó·Ï˘ÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô˜ Î·È ÈÛÙÔÚÈ΋-ÁÂÓÂÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô˜ ÛÙ· ¶ÔÏÈÙÈο: ÛÙÔ ÚÒÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÙÔ˘ ∞’ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ, «Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÚÔÎÚ›ÓÂÈ ÙËÓ ·Ó·Ï˘ÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô ˆ˜ ÙËÓ ÈÔ Î·Ù¿ÏÏËÏË ÁÈ· ÙËÓ Î·Ï‡ÙÂÚË ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Ù˘ fiψ˜. ¶Ú¤ÂÈ, ϤÂÈ, Ó· ·Ó·Ï‡ÛÔ˘Ì ÙË Û‡ÓıÂÙË ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ fiψ˜, ÁÈ· Ó· ÊÙ¿ÛÔ˘Ì ÛÙ· ¤Û¯·Ù· Û˘ÛÙ·ÙÈο Ù˘ ÛÙÔȯ›· Î·È Î·ÙfiÈÓ Ó· Ù· ÌÂÏÂÙ‹ÛÔ˘ÌÂ Û˘ÁÎÚÈÙÈο, ÒÛÙ ӷ ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ì ӷ Û˘Ó·Á¿ÁÔ˘Ì ¯Ú‹ÛÈÌ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù·. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈ΋ Â›Ó·È ÛÙËÓ ÚÔÎÂÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË Ë ı¤ÛË Ô˘ ‰È·Ù˘ÒÓÂÈ ÛÙ· º˘ÛÈο ÙÔ˘ (187b 12-13), Û‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ÔÔ›·, ÁÈ· Ó· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ¤Ó· Û‡ÓıÂÙÔ Ú¿ÁÌ·, Ú¤ÂÈ ÚÔËÁÔ˘Ì¤Óˆ˜ Ó· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ·fi fiÛ· Î·È ÔÈ· ̤ÚË ·ÔÙÂÏ›ٷÈ. ∆Ë Ì¤ıÔ‰Ô ·˘Ù‹ ‚Ï¤Ô˘Ì ӷ ÙË ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÛÙÔ °’ ‚È‚Ï›Ô ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÙÔ˘, fiÔ˘, ÁÈ· Ó· ·Ó·¯ı› ÛÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ fiψ˜, ·Ú¯›˙ÂÈ Ì ÙËÓ ÂͤٷÛË Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ Ù˘ ¢‰·ÈÌÔÓ›·˜, ÛÙËÓ ÔÔ›· ·Ó¿ÁÂÙ·È Ì¤Û· ·fi ÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ Ô˘ ÙË Û˘ÁÎÚÔÙÔ‡Ó (‚Ï. ∏ı. ¡ÈÎ. ∞’, 1-12 Î·È ∫, 7-9), ηıÒ˜ ›Û˘ Î·È ÛÙËÓ ÂͤٷÛË Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ Ù˘ „˘¯‹˜, ÛÙËÓ ÔÔ›· ·Ó¿ÁÂÙ·È Ì¤Û· ·fi ÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ‰˘Ó¿ÌˆÓ-ÌÂÚÒÓ Ù˘ (‚Ï. ¶ÂÚ› æ˘¯‹˜, µ’, 2-5 Î·È °’, 3-5)». (µÏ. ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ¶ÔÏÈÙÈο, µÈ‚Ï›· ∞’ Î·È °’, ÌÙÊÚ. ¢. ¶··‰‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2006, ÛÂÏ. 469) ∞̤ۈ˜ ÌÂÙ¿, ÛÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÙÔ˘ ∞’ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ, «Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÚÔÙ›ÓÂÈ ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋-ÁÂÓÂÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô ¤Ú¢ӷ˜ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ, Î·È ÈÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ Ù˘ fiÏ˘, Ô˘ Â›Ó·È Ì¤ıÔ‰Ô˜ Û˘ÓıÂÙÈ΋. ™ÙÔ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÚfiÙÂÈÓ ÙËÓ ·Ó·Ï˘ÙÈ΋. ∞˘Ùfi ‰Â ÛËÌ·›ÓÂÈ Î·ıfiÏÔ˘ fiÙÈ ·ÓÙÈÊ¿ÛÎÂÈ. ∆Ș ‰‡Ô ·˘Ù¤˜ ÌÂıfi‰Ô˘˜ ÙȘ ‚ϤÂÈ ·ÏÏËÏÔÛ˘ÌÏËڈ̷ÙÈο, ‰ÈfiÙÈ Ù· ¤Û¯·Ù· Û˘ÛÙ·ÙÈο ÛÙÔȯ›· Ù˘ fiψ˜ Ô˘ ÚÔ·ÙÔ˘Ó Ì ÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ·Ó·Ï˘ÙÈ΋˜ ÌÂıfi‰Ô˘ Ù· ÂÍÂÙ¿˙Ô˘Ì ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÈÛÙÔÚÈÎÔ-ÁÂÓÂÙÈο Î·È ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıԇ̠ÙËÓ ÔÚ›· ÙÔ˘˜. ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
82
∫∂º∞§∞πO 4
¶·Ú·ÎÔÏÔ˘ıԇ̠‰ËÏ·‰‹ ÙË Á¤ÓÂÛË Î·È ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ÚÒÙ˘ Ê˘ÛÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Ô˘ Â›Ó·È Ë ÎÔÈÓˆÓ›· ¿ÓÙÚ· Î·È Á˘Ó·›Î·˜, Î·È ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙË Á¤ÓÂÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ‰ÂÛfiÙË Î·È ‰Ô‡ÏÔ˘ Î·È ‚Ï¤Ô˘Ì ˆ˜ ·fi ÙË Û˘Ó¤ÓˆÛË ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ, Ô˘ Û˘ÓÈÛÙÔ‡Ó ÌÈ· Û‡ÓıÂÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ·˘ÙÒÓ ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡ÓÙ·È ÔÈ ÎÒ̘, ·fi ÙË Û˘Ó¤ÓˆÛË Î·È Û‡ÓıÂÛË ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡ÓÙ·È ÔÈ Ù¤ÏÂȘ ÎÔÈӈӛ˜ ÙˆÓ fiψӻ (∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ¶ÔÏÈÙÈο, µÈ‚Ï›· ∞’ Î·È °’, ÌÙÊÚ. ¢. ¶··‰‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2006, ÛÂÏ. 469-470).
6 ∞˘Ù¿ÚÎÂÈ·: Ë ·˘Ù¿ÚÎÂÈ· Û˘Ó›ÛÙ·Ù·È ÛÙËÓ Â¿ÚÎÂÈ· ÙˆÓ Â͈ÙÂÚÈÎÒÓ, ۈ̷ÙÈÎÒÓ Î·È „˘¯ÈÎÒÓ ·Á·ıÒÓ, Ô˘ Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙ· ÁÈ· ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›·. ¶Ï‹Ú˘ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ· ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙ÂÙ·È ÌfiÓÔ Ì¤Û· ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Ù˘ fiÏ˘. ª›· fiÏË ÔÊ›ÏÂÈ Ó· Â›Ó·È ·˘Ù¿Ú΢ Î·È Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈÙ˘Á¯¿ÓÂÈ ÙÔ ÛÙfi¯Ô ‹ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÁÈ· ÙÔ ÔÔ›Ô ÔÈ fiÏÂȘ ˘¿Ú¯Ô˘Ó. ∏ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ· ·ÔÙÂÏ› ıÂÌÂÏÈ҉˜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÁÓÒÚÈÛÌ· Ù˘ fiψ˜ Î·È ‚·ÛÈÎfi ÛÎÔfi Ù˘. ªÂ ÙËÓ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ· ‰ËÏÒÓÂÙ·È Ë Â¿ÚÎÂÈ· ÙˆÓ ·Á·ıÒÓ, Ù· ÔÔ›· Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙ· ÁÈ· ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›·. ¶Ï‹ÚË ·˘Ù¿ÚÎÂÈ· ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙ÂÈ ÛÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ ÌfiÓÔ Ë ÎÔÈÓˆÓ›· Ù˘ fiψ˜ (¶ÔÏÈÙÈο, 1252b 27-29). ∏ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ÎÒÌ˘ Â›Ó·È ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓË. ∫·È ·˘Ùfi ÈÛ¯‡ÂÈ, Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Û ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‚·ıÌfi, Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·. ŸÙ·Ó ÌÈÏ¿ÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÁÈ· ·˘Ù¿ÚÎÂÈ·, ‰ÂÓ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ÛÙ· ˘ÏÈο ·Á·ı¿, ·ÏÏ¿ Û fiÏ· Ù· ›‰Ë ÙˆÓ ·Á·ıÒÓ Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ, ÌÈÎÚfiÙÂÚ˘ ‹ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ˘ ÛËÌ·Û›·˜, ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù¿ÎÙËÛË Ù˘ ¢‰·ÈÌÔÓ›·˜, ÙËÓ ÔÔ›· ÔÊ›ÏÂÈ Ó· ‰È·ÛÊ·Ï›ÛÂÈ ÁÈ· Ù· ̤ÏË Ù˘ Ë fiÏË, ·ÊÔ‡ ·˘Ùfi˜ Â›Ó·È Ô ÛÎÔfi˜ Ù˘ ‡·ÚÍ‹˜ Ù˘ Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ ÔÚÈÛÌfi Ù˘ (¶ÔÏÈÙÈο, 1252b 27-30). ŸÏ· Ù· ›‰Ë ÙˆÓ ·Á·ıÒÓ Ô˘ Û˘ÁÎÚÔÙÔ‡Ó ÙËÓ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ· Ù· ·Ú·ı¤ÙÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÛÙ· ÎÂÊ. ∞’, 8 Î·È ∞’, 9 ÙˆÓ ∏ı. ¡ÈÎ. Â›Ó·È ·Á·ı¿ Â͈ÙÂÚÈο, ۈ̷ÙÈο Î·È „˘¯Èο. ∏ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ· Û˘Ó¿ÙÂÙ·È ·Ó·ÏÔÁÈο Ì ÙËÓ ÙÂÏÂÈfiÙËÙ·. °È’ ·˘Ùfi Î·È Ë fiÏË ¤¯ÂÈ ÙË ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ‰˘Ó·Ù‹ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ·, ÂÂȉ‹ Â›Ó·È Ë ÙÂÏÂÈfiÙÂÚË ÌÔÚÊ‹ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È ÙÔ ÙÂÏÂÈfiÙÂÚÔ ·Á·ıfi, Ë Â˘‰·ÈÌÔÓ›· ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÙË ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ‰˘Ó·Ù‹ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ· (∏ı. ¡ÈÎ. 1097b 6-21). √ ¿ÓıÚˆÔ˜ ¤Íˆ ·fi ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›· ‰ÂÓ Â›Ó·È ·˘Ù¿Ú΢. ∏ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ¿ ÙÔ˘ ‰È·ÛÊ·Ï›˙ÂÙ·È ‰È¿ Î·È ÂÓÙfi˜ Ù˘ fiψ˜. ∞˘Ùfi˜ Ô˘ ¤¯ÂÈ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ· ·fi ÌfiÓÔ˜ ÙÔ˘, ÂÎÙfi˜ ‰ËÏ. Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Â›Ó·È Î¿ÙÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·fi ¿ÓıÚˆÔ˜, Â›Ó·È ıÂfi˜ (¶ÔÏÈÙÈο, 1253a 28-29. ¶‚. ¶Ï¿ÙˆÓ, ¶ÔÏÈÙ›·, 369b 5). (µÏ. ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ¶ÔÏÈÙÈο, µÈ‚Ï›· ∞’ Î·È °’, ÌÙÊÚ. ¢. ¶··‰‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛ/Ó›ÎË 2006, ÛÂÏ. 473-474).
7 ∏ ÊÈÏ›· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› ÔÌfiÓÔÈ· ÛÙËÓ fiÏË: ÛÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ÔÈ ÔÏÈÙÈÎÔ› ÛÙÔ¯·ÛÙ¤˜ Ù˘ ÂÚÈfi‰Ô˘ ÙÔ˘ 5Ô˘ Î·È ÙÔ˘ 4Ô˘ ·È. . Ã. ıˆÚÔ‡Û·Ó ÙȘ ¤ÓÓÔȘ Ù˘ ‰ÈηÈÔÛ‡Ó˘, Ù˘ ÔÌfiÓÔÈ·˜, Ù˘ ÊÈÏ›·˜ Î·È Ù˘ ÈÛfiÙËÙ·˜ ·ÏÏËϤӉÂÙ˜, ·Ó fi¯È Ù·˘ÙfiÛË̘, Î·È Û˘ÓÂÒ˜ ··Ú·›ÙËÙ˜ ÁÈ· ÙËÓ Ù‹ÚËÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ Ù¿Í˘ Î·È ·ÚÌÔÓ›·˜ (W. K. C. Guthrie, √È ÛÔÊÈÛÙ¤˜, ÌÙÊÚ. ¢. ∆ÛÂÎÔ˘Ú¿Î˘, ÂΉ. ªπ∂∆, ∞ı‹Ó· 1989, ÛÂÏ. 189). √ ∂˘ÚÈ›‰Ë˜ ÛÙȘ ºÔ›ÓÈÛÛ˜ ıˆÚ› ÙËÓ ÈÛfiÙËÙ· ‰ÂÛÌfi Ô˘ ÂÓÒÓÂÈ Ê›ÏÔ Ì ʛÏÔ, fiÏË Ì fiÏË, Û‡ÌÌ·¯Ô Ì ۇÌÌ·¯Ô. ∫·Ù¿ ÙÔÓ ¶ÚˆÙ·ÁfiÚ·, Ë ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË «Ê¤ÚÓÂÈ ÙËÓ Ù¿ÍË ÛÙȘ fiÏÂȘ Ì·˜ Î·È ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› ¤Ó·Ó ‰ÂÛÌfi ÊÈÏ›·˜ Î·È ÂÓfiÙËÙ·˜» (¶Ï¿ÙˆÓ, ¶ÚˆÙ·ÁfiÚ·˜, 322c). ∂›Û˘, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ •ÂÓÔÊÒÓÙ· (Α N ποµνηµονεFµατα, 4, 4, 16), Ô ™ˆÎÚ¿Ù˘, ÚÔÛ·ıÒÓÙ·˜ Ó· ·Ô‰Â›ÍÂÈ fiÙÈ ÙÔ ‰›Î·ÈÔ Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ì ÙÔ ÓfiÌÈÌÔ, ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ Ë ÔÌfiÓÔÈ· ÛÙԯ‡ÂÈ ÛÙËÓ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛË Ù˘ ˘·ÎÔ‹˜ ÛÙÔ˘˜ ÓfiÌÔ˘˜, Â›Ó·È ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ·Á·ıfi Ô˘ ÌÔÚ› Ó· ¤¯ÂÈ Ì›· fiÏË Î·È fiÙÈ, fiÙ·Ó ·˘Ù‹ ˘¿Ú¯ÂÈ ÛÙËÓ fiÏË, ÙfiÙ ÔÈ ÓfiÌÔÈ ÙËÚÔ‡ÓÙ·È Î·È Ë fiÏË Â›Ó·È, Û˘ÓÂÒ˜, ηϋ fiÏË. ∂›Û˘, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ ¶Ï¿ÙˆÓ· (¶ÔÏÈÙ›·, 351d), Ë Âȉ›ˆÍË Ù˘ ‰ÈηÈÔÛ‡Ó˘ Ô‰ËÁ› ÛÙËÓ ÔÌÔ‰ÔÍ›· (ÔÌÔÊÚÔÛ‡ÓË), ÙËÓ ÔÌfiÓÔÈ· Î·È ÙË ÊÈÏ›·. °ÂÓÈÎfiÙÂÚ·, ‰ËÏ·‰‹, ·Ú·ÙËÚԇ̠·fiÂÈÚ· Û‡Ó‰ÂÛ˘ Ù˘ ‰ÈηÈÔÛ‡Ó˘ Ì ÙȘ ¤ÓÓÔȘ Ù˘ ÊÈÏ›·˜ Î·È Ù˘ ÔÌfiÓÔÈ·˜. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Â›Û˘ ÛÙËÓ ÔÌfiÓÔÈ· ÛÙËÓ ÂÎÙÂÓ‹ Û˘˙‹ÙËÛ‹ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙË ÊÈÏ›· ÛÙ· ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ· Î·È Ù· ∏ıÈο ∂˘‰‹ÌÈ· (‚Ï. ÂfiÌÂÓË ÂÓfiÙËÙ·).
∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
∞ƒπ™∆√∆∂§∏™
83
∂¡O∆∏∆∞ 5
√ ¿ÓıÚˆÔ˜ Â›Ó·È «Ê‡ÛÂÈ ÔÏÈÙÈÎfiÓ ˙ÒÔÓ» (1 ‰È‰·ÎÙÈ΋ ÒÚ·) ¢È‰·ÎÙÈÎÔ› ÛÙfi¯ÔÈ ñ ¡· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó ÙË ıˆڛ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË fiÙÈ Ë fiÏË ·ÔÙÂÏ› Ì›· Ê˘ÛÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Î·È fiÙÈ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ Â›Ó·È Ê‡ÛÂÈ πολιτικν ζGον. ñ ¡· ·ÓÙÈÏËÊıÔ‡Ó fiÙÈ, ÁÈ· ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, Ë fiÏË Â›Ó·È ¤Ó· Ê˘ÛÈÎfi ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÌ· Î·È fi¯È ¤Ó·˜ Ê˘ÛÈÎfi˜ ÔÚÁ·ÓÈÛÌfi˜ Ô‡Ù fï˜ Î·È ¤Ó· Ù¯ÓËÙfi ηٷÛ··ÛÌ·. ñ ¡· Û˘Ó‰¤ÛÔ˘Ó ÙȘ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈΤ˜ ıˆڛ˜ ÁÈ· ÙË Ê‡ÛË Î·È ÙËÓ ÚԤϢÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Ì ÙȘ ·fi„ÂȘ ÙˆÓ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÒÓ Î·È ÙˆÓ ™ÔÊÈÛÙÒÓ ÁÈ· ÙÔÓ ÓfiÌÔ Î·È ÙË Ê‡ÛË Î·È Ó· Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó fiÙÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·ÓÙÈÙ›ıÂÙ·È Û ·˘Ù¤˜ Î·È ÙÔ˘˜ ·ÛΛ ÎÚÈÙÈ΋. ñ ¡· Û˘Ó‰¤ÛÔ˘Ó ÙËÓ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ıˆڛ· ÁÈ· ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ʇÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Ì ÙȘ ÓÂfiÙÂÚ˜ Î·È ÙȘ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ ıˆڛ˜ ÁÈ· ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜.
TÔ ÚˆÙfiÙ˘Ô Î›ÌÂÓÔ κ το;των οGν φανερ ν 5τι τ%ν φ;σει H π'λις στ, κα 5τι Fνθρωπος φ;σει πολιτικ ν ζQ%ον, κα Fπολις δι- φ;σιν κα ο/ δι- τ;χην cτοι φα λ'ς στιν, ^ κρεττων ^ Fνθρωπος# ?σπερ κα 2φ’ ]Οµ&ρου λοιδορηθες « φρ&τωρ θµιστος νστιος» [...] 5τι µν οGν H π'λις κα φ;σει κα πρ'τερον ^ 9καστος, δ1λον# ε0 γ-ρ µ8 α/τ)ρκης 9καστος χωρισθες, µοως το"ς Fλλοις µρεσιν 9ξει πρ ς τ 5λον, δ µ8 δυν)µενος κοινωνε"ν ^ µηδν δε'µενος δι’ αυτ)ρκειαν ο/θν µρος π'λεως, ?στε ^ θηρον ^ θε'ς. Φ;σει µν οGν H ρµ8 ν πσιν π τ8ν τοια;την κοινωναν# δ πρ%τος συστ&σας µεγστων γαθ%ν αEτιος. (Αριστοτ λης, Πολιτικ), Α, 3, 1253a 1- 5 και 1252b - 1253a 33)
¶ËÁ¤˜ Î·È ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ∆Ô ÚˆÙfiÙ˘Ô Î›ÌÂÓÔ Î·È ÔÈ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Â›Ó·È ·fi ÙÔ: ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ¶ÔÏÈÙÈο, µÈ‚Ï›· ∞’ Î·È µ’, ÂÈÛ·ÁˆÁ‹-ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË-Û¯fiÏÈ· ¢. ¶··‰‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛ/Ó›ÎË 2006. ∆Ô ÚˆÙfiÙ˘Ô Î›ÌÂÓÔ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÙË ÛÙÂÚÂfiÙ˘Ë ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ Ù˘ √ÍÊfiډ˘ ·fi ÙÔÓ W. D. Ross [Politica, I. Bywater (ed.), Oxford, Oxford University Press, 1957]. ∆Ô ¯ˆÚ›Ô ÙÔ˘ Thomas Hobbes ÛÙÔ ·Ú¿ÏÏËÏÔ Î›ÌÂÓÔ (3) ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ De Cive (ÕÌÛÙÂÚÓÙ·Ì 1647) Ô˘ ‰ËÌÔÛȇÙËΠÙÔ 1651 Î·È Û ·ÁÁÏÈ΋ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË Ì ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ Philosophical Rudiments concerning Government and Society (ºÈÏÔÛÔÊÈΤ˜ ˘ÔÙ˘ÒÛÂȘ ÂÚ› ΢‚ÂÚÓ‹Ûˆ˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓ›·˜). ∏ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ¤ÁÈÓ ·fi ÙËÓ ∂. °. §ÂÔÓÙÛ›ÓË ·fi ÙËÓ ·ÁÁÏÈ΋ ÚˆÙfiÙ˘Ë ¤Î‰ÔÛË.
¢È‰·ÎÙÈΤ˜ ÂÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ 1. ∏ ÂÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û ¿ÌÂÛË Û¯¤ÛË Ì ÙËÓ ·Ì¤Ûˆ˜ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ÂÓfiÙËÙ·, ·ÊÔ‡ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÔÏÔÁ›·˜ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÁÈ· ÙËÓ fiÏË. ¡· ÙÔÓÈÛı› fiÙÈ Ù· ΛÌÂÓ· Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô ÂÓÔÙ‹ÙˆÓ ·ÏÏËÏÔÛ˘ÌÏËÚÒÓÔÓÙ·È, ·ÊÔ‡ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ÛÙÔ ›‰ÈÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÙÔ˘ ∞’ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ. 2. ¡· ÂÈÛËÌ·Óı› ÙÔ Âȯ›ÚËÌ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË fiÙÈ Ë fiÏË ·ÔÙÂÏ› «Ê˘ÛÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·» Î·È fiÙÈ «Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ Â›Ó·È Ê‡ÛÂÈ ÔÏÈÙÈÎfi ˙ÒÔ» Î·È Ó· ÂÍËÁËı› ÙÔ ÙÈ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÛËÌ·›ÓÂÈ ·˘Ù‹ Ë ¿Ô„Ë Ì ‚¿ÛË Ù· Û˘ÌÏËڈ̷ÙÈο Û¯fiÏÈ· Î·È ·Ú·ı¤Ì·Ù·. ¡· ÂÈÛËÌ·Óı›, ›Û˘, Ë ‰È·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ·fi Ù· ¿ÏÏ· ˙Ò· Ì ‚¿ÛË Ù· ·Ú¿ÏÏËÏ· ΛÌÂÓ· (1) Î·È (2) Î·È ÙÔ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô Û˘ÌÏËڈ̷ÙÈÎfi Û¯fiÏÈÔ Î·È ·Ú¿ıÂÌ·. ¡· ÙÔÓÈÛıÔ‡Ó Ù· ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË fiÙÈ Ë fiÏË Â›Ó·È Ì›· Ê˘ÛÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Î·È fiÙÈ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
84
∫∂º∞§∞πO 4
Â›Ó·È ·fi ÙË Ê‡ÛË ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎfi ˙ÒÔ, Ê˘ÛÈο ÚÔÔÚÈṲ̂ÓÔ Ó· ˙ÂÈ Û ÔÚÁ·ÓˆÌ¤Ó˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÎÔÈӈӛ˜. ¡· ÙÔÓÈÛı› fiÙÈ ·˘Ù‹ Ë ¿Ô„Ë Â›Ó·È Ô˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ıˆڛ· Î·È ÛÙËÓ ÔÔ›· ÔÊ›ÏÂÈ ÙËÓ ÈÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ ÚˆÙÔÙ˘›· Î·È È‰ÈÔÌÔÚÊ›· Ù˘ Î·È Ë ÔÔ›·, ·Ó¿ ÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜, ÙÔÓ ÙÔÔıÂÙ› ·ÓÙÈıÂÙÈο Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ÛÙÔ¯·ÛÙ¤˜. ÃÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Â›Û˘ Ó· Â›Ó·È Î·Ó›˜ ÚÔÛÂÎÙÈÎfi˜ ÛÙË ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ‰È¿ÊÔÚˆÓ fiÚˆÓ Ù˘ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋˜ ÔÚÔÏÔÁ›·˜. ¡· Á›ÓÂÈ Ï.¯. Û·Ê‹˜ ‰È¿ÎÚÈÛË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ fiÚÔ˘˜ «Ê˘ÛÈÎfi˜ ÔÚÁ·ÓÈÛÌfi˜», «Ê˘ÛÈÎfi ηٷÛ··ÛÌ·» ‹ «Ê˘ÛÈÎfi ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÌ·», «Ù¯ÓËÙfi ηٷÛ··ÛÌ·». 3. ¡· Á›ÓÂÈ, ›Û˘, Û‡Ó‰ÂÛË Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜ ·˘Ù‹˜ Ì ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· 4Ë ÙÔ˘ 2Ô˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ™ÔÊÈÛÙ¤˜, fiÔ˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·È ÔÈ ·fi„ÂȘ ÙˆÓ ™ÔÊÈÛÙÒÓ ÁÈ· ÙËÓ fiÏË Î·È ÙË Û‡ÛÙ·ÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ Ô Ì‡ıÔ˜ ÙÔ˘ ¶ÚˆÙ·ÁfiÚ· ÁÈ· ÙÔ Ò˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎÂ Ë ÔÏÈÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·, Ë ¿Ô„Ë ÙÔ˘ §˘ÎfiÊÚÔÓ· fiÙÈ Ô ÓfiÌÔ˜ Â›Ó·È Û˘Óı‹ÎË, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÈ ·fi„ÂȘ ÙˆÓ ÓÂÔÙ¤ÚˆÓ (ÃÔ̘, §ÔÎ Î·È ƒÔ˘ÛÛÒ) Ô˘ ˘ÔÛÙËÚ›˙Ô˘Ó, Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, Û˘Ì‚ÔÏ·ÈÔÎÚ·ÙÈΤ˜ ıˆڛ˜ ÁÈ· ÙË ıÂÌÂÏ›ˆÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. °ÂÓÈÎfiÙÂÚ·, Ó· ·ÍÈÔÔÈËıÔ‡Ó fiÛ· ‹‰Ë ¤¯Ô˘Ó ‰È‰·¯ı› ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÙ›ıÂÛË ÓfiÌÔ˜-ʇÛË ÛÙȘ ¿ÏϘ ‰È‰·ÎÙÈΤ˜ ÂÓfiÙËÙ˜ Î·È Ó· ÂÈÛËÌ·Óı› fiÙÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ˘ÂÚ·Û›˙ÂÙ·È ÙËÓ fiÏË-ÎÚ¿ÙÔ˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙËÓ ¿Ô„Ë ÙˆÓ ™ÔÊÈÛÙÒÓ fiÙÈ Ë ‡·ÚÍ‹ Ù˘ Â›Ó·È Û˘Ì‚·ÙÈ΋. ∂›Û˘, Ó· Á›ÓÂÈ Û‡Ó‰ÂÛË Ì ÙȘ Û¯ÂÙÈΤ˜ ÂÓfiÙËÙ˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ‡˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙËÓ ·ÓÙ›ıÂÛË ÓfiÌÔ˜-ʇÛË. ∏ Û‡Ó‰ÂÛË ·˘Ù‹ Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÁÈ· Ó· ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ó ÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ Ó· Û˘Ó‰¤Ô˘Ó ÙÔ˘˜ ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Î·È Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó ÙËÓ ÎÚÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÛÙÔ˘˜ ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ‡˜ ÙÔ˘, Û˘ÓÂȉËÙÔÔÈÒÓÙ·˜ ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ ÛΤ„˘.
EÓ‰ÂÈÎÙÈΤ˜ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙȘ ∂ÚˆÙ‹ÛÂȘ – ∂ÚÁ·Û›Â˜ EÚÒÙËÛË 1Ë Î·È 2Ë: Î·È ÔÈ ‰‡Ô ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙÔ ›‰ÈÔ ı¤Ì·, ÂÍÂÙ¿˙ÔÓÙ·˜ ÂÈ̤ÚÔ˘˜ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ ÚÔ·ÙÔ˘Ó ·fi ÙÔÓ ÔÚÈÛÌfi ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË fiÙÈ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ Â›Ó·È ÔÏÈÙÈÎfi fiÓ. ¡· ÂÓı·ÚÚ˘ÓıÔ‡Ó ÔÈ Ì·ıËÙ¤˜ Ó· ÂÍÂÙ¿ÛÔ˘Ó ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÙÔ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎfi ΛÌÂÓÔ Î·È Ó· ÂÈÛËÌ·ÓıÔ‡Ó Û ·˘ÙÔ‡˜ ÂÎ ÙˆÓ ÚÔÙ¤ÚˆÓ Ù· Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈ· 2 Î·È 3, µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 85-86. EÚÒÙËÛË 3Ë: ÛÙԯ‡ÂÈ ÛÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ÎÚÈÙÈ΋˜ ÛΤ„˘ ÙˆÓ Ì·ıËÙÒÓ Û ۯ¤ÛË Ì ٷ ı¤Ì·Ù· Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜. ¡· ·ÍÈÔÔÈËı› ÙÔ Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈÔ 1, µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 85.
£¤Ì·Ù· ÁÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ‹ ÁÚ·Ù‹ ÂÚÁ·Û›· ∆Ô 1Ô ı¤Ì· ÚÔÛʤÚÂÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ ÁÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ÛÙËÓ Ù¿ÍË, ÂÓÒ ÙÔ 2Ô ı¤Ì· ÁÈ· ÁÚ·Ù‹ ÂÚÁ·Û›· ÛÙÔ Û›ÙÈ. °È· ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÛÙ· ı¤Ì·Ù· ÁÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ‹ ÁÚ·Ù‹ ÂÚÁ·Û›· ‚Ï. Ù· Û¯fiÏÈ· ·Ú·Î¿Ùˆ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ Ù· Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈ· 2, 3, 4 (µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 85-86) Î·È ÙÔ Û¯fiÏÈÔ 3 (µÈ‚Ï. Ì·ı., ÛÂÏ. 103). ∫·È Ù· ‰‡Ô ·˘Ù¿ ı¤Ì·Ù· ÁÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ‹ ÁÚ·Ù‹ ÂÚÁ·Û›· Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· ÛËÌ·ÓÙÈο, ÁÈ·Ù› Û˘Ó‰¤Ô˘Ó ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹ Ì ÙË ÂÓfiÙËÙ· 4Ë ÙÔ˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ™ÔÊÈÛÙ¤˜, ηıÒ˜ Î·È Ì ÙË ÓÂfiÙÂÚË Î·È Û‡Á¯ÚÔÓË ÔÏÈÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·. ™‡Ó‰ÂÛË ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÈ Â‰Ò Î·È Ì ÙÔ˘˜ ¶ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎÔ‡˜ [µÏ. Î·È Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈÔ 2 ÛÙËÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ÂÓfiÙËÙ· (µÈ‚Ï. ÂÎ., ÛÂÏ. 80)].
¢È·ıÂÌ·ÙÈ΋ ÂÚÁ·Û›· ¡· ˙ËÙËı› ·fi ÙÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ Ó· ·Ó·ÙÚ¤ÍÔ˘Ó ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Î·È ÙËÓ ÚÔ˚ÛÙÔÚ›· Î·È Ó· ·Ó·˙ËÙ‹ÛÔ˘Ó ÈÛÙÔÚÈΤ˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ‹ ˘Ôı¤ÛÂȘ ÁÈ· ÙÔ Ò˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎ·Ó ÔÈ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÎÔÈӈӛ˜. ¡· ÂÈÛËÌ·Óı› fiÙÈ ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ì ۷Ê›˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ· ÙÔ Ò˜ Ú·ÁÌ·ÙÈο ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎ·Ó ÔÈ ÚÒÙ˜ ÔÏÈÙÈΤ˜ ÎÔÈӈӛ˜ Î·È ÁÈ· ÙÔ ·Ó ·˘Ù¤˜ ‹Ù·Ó ʇÛÂÈ ‹ ı¤ÛÂÈ, ·ÊÔ‡ Ë ÈÛÙÔÚ›· Ì¿˜ ‰›ÓÂÈ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÁÈ· ÎÔÈӈӛ˜ Ô˘ ‹‰Ë ›¯·Ó οÔÈ·, ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ë ¤ÛÙˆ, ÔÏÈÙÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË (Ï.¯. ·ÎfiÌË Î·È ÔÈ ÚˆÙfiÁÔÓ˜ ÎÔÈӈӛ˜ ›¯·Ó ·Ú¯ËÁfi). ¢ÂÓ Â›Ì·ÛÙ ‰ËÏ·‰‹ Û ı¤ÛË Ó· ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ÂÌÂÈÚÈο ÁÈ· ÙÔ ·Ó ˘‹Ú¯Â ÔÙ¤ –ÚÈÓ ·fi ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜– οÔÈ· «Î·Ù¿ÛÙ·ÛË Ù˘ ʇÛ˘», fiˆ˜ ˘ÔÛÙ‹ÚÈ˙Â Ô Thomas Hobbes Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ· ÔÈ ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ıˆÚËÙÈÎÔ› ÙÔ˘ «ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ Û˘Ì‚ÔÏ·›Ô˘» (John Locke Î·È J. J. Rousseau). ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
∞ƒπ™∆√∆∂§∏™
85
™˘ÌÏËڈ̷ÙÈο Û¯fiÏÈ· Î·È ·Ú·ı¤Ì·Ù· 1 ∆ÂÏÂÔÏÔÁ›· Î·È ·ÓıÚÒÈÓË Ê‡ÛË: Ë ¿Ô„Ë ·˘Ù‹ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÁÈ· ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ Î·È ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›· Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È ¿ÌÂÛ· Ì ÙËÓ ·ÓÙ›ÏË„‹ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙË Ê‡ÛË. ∏ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÁÈ· ÙË Ê‡ÛË Â›Ó·È ‚‚·›ˆ˜ ·Ôχو˜ ÙÂÏÂÔÏÔÁÈ΋. ∫·ıÂÙ› Ô˘ ˘¿Ú¯ÂÈ ·fi ÙË Ê‡ÛË ˘¿Ú¯ÂÈ ÁÈ· ¤Ó· ÛÎÔfi (Ù¤ÏÔ˜) Î·È ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ì ÙË Ê‡ÛË ÙÔ˘ ¯ˆÚ›˜ Ó· ηٷÓÔԇ̠·˘Ùfi ÙÔ Ù¤ÏÔ˜. ∆ËÓ ¿Ô„Ë ·˘Ù‹ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍÂ Î·È ÛÙ· ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·, fiˆ˜ ›‰·Ì ÛÙËÓ 1Ë ÂÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ ·˘ÙÔ‡ ÁÈ· ÙËÓ Â˘‰·ÈÌÔÓ›·. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÂÊ·ÚÌfi˙ÂÈ ·ÚfiÌÔÈ· ·Ó¿Ï˘ÛË Î·È ÛÙ· ¶ÔÏÈÙÈο (1258a18, 1274b39), ˘ÔÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·˜ fiÙÈ Ë fiÏË Â›Ó·È Ì›· ¤ÓˆÛË Î·È ¤Ó· Û‡ÓÔÏÔ Î·È fi¯È ¤Ó· ·Ïfi Û˘Ó¿ıÚÔÈÛÌ·, Ì›· ·Ï‹ ·ıÚÔÈÛÙÈ΋ Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË ·ÓıÚÒÈÓˆÓ fiÓÙˆÓ. ∏ Ù·˘ÙfiÙËÙ· Ù˘ fiÏ˘, ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ‰ËÏ·‰‹, Û˘Ó›ÛÙ·Ù·È ÛÙËÓ ÔÚÁ¿ÓˆÛË Î·È ÙË ‰ÔÌ‹ Ù˘. ∏ ÔÚÁ¿ÓˆÛË Ù˘ fiÏ˘ Â›Ó·È ÙÔ ÔÏ›ÙÂ˘Ì¿ Ù˘, Î·È Î·Ù’ ·˘Ù‹ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ ÔÏ›ÙÂ˘Ì· Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÙÔÓ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ ›‰Ô˘˜ Ù˘ fiÏ˘, Ë ÔÔ›· ÛÙ·Ì·Ù¿ Ó· ˘Ê›ÛÙ·Ù·È Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ Ì ÙÔÓ ÙÂÚÌ·ÙÈÛÌfi ÙÔ˘ ÔÏÈÙ‡̷ÙÔ˜. ª›· ·fi ÙȘ ‚·ÛÈΤ˜ ı¤ÛÂȘ ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ Â›Ó·È fiÙÈ Ë fiÏË ·ÔÙÂÏ› Ê˘ÛÈ΋ ÔÓÙfiÙËÙ· ηٿ ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÚfiÔ Ô˘ ¤Ó· ˙ÒÔ ‹ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ê˘ÛÈΤ˜ ÔÓÙfiÙËÙ˜. ¢‡Ô ÂÈϤÔÓ ·fi„ÂȘ Â›Ó·È fiÙÈ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ Â›Ó·È ·fi ÙË Ê‡ÛË ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎfi ˙ÒÔ Î·È fiÙÈ Ë fiÏË ÚÔËÁÂ›Ù·È ÙÔ˘ ·ÙfiÌÔ˘. ŸÏÔ ÙÔ ÎÂÊ. 2 ÙÔ˘ ∞’ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ ·ÊÈÂÚÒÓÂÙ·È ÛÙËÓ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÔÏÔÁ›· ˘¤Ú Ù˘ ÂΠʇÛˆ˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ Ù˘ fiÏ˘: τν φFσει + π)λις στ , κα Pτι K νθρωπος φFσει πολιτικν ζGον (1253a2-3). µÏ. Î·È Û˘ÌÏ. Û¯fiÏÈÔ ÛÙË ÛÂÏ. 87.
2 «¶ÚˆÙÔ˘ÚÁfi˜ ÌÂÁ›ÛÙˆÓ ·Á·ıÒÓ»: ∂›Ó·È Ë fiÏË Ê˘ÛÈÎfi˜ ÔÚÁ·ÓÈÛÌfi˜ ‹ Ê˘ÛÈÎfi ηٷÛ··ÛÌ·;: Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÂÓÒ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ «Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ Â›Ó·È Ê‡ÛÂÈ ÔÏÈÙÈÎfi ˙ÒÔ» Î·È fiÙÈ «Ë fiÏË Â›Ó·È Ì›· Ê˘ÛÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·» ηٷϋÁÂÈ ÛÙÔ 1253a 30-31 ÙˆÓ ¶ÔÏÈÙÈÎÒÓ fiÙÈ «ÂΛÓÔ˜ Ô˘ ÚÒÙÔ˜ Û˘ÁÎÚfiÙËÛ ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ÎÔÈÓˆÓ›· Â›Ó·È ÚˆÙÔ˘ÚÁfi˜ ̤ÁÈÛÙˆÓ ·Á·ıÒÓ», ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ‰ËÏ. ÛÙÔÓ ıÂÌÂÏȈً Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, Û ·˘ÙfiÓ Ô˘ ÚÒÙÔ˜ ÔÚÁ¿ÓˆÛ ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ Û˘Ì‚›ˆÛË ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ, ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÌÈ·˜ ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ô˘˜ ÎÚ·ÙÈ΋˜ ÔÓÙfiÙËÙ·˜, Î·È ÙÔÓ ıˆÚ› ¢ÂÚÁ¤ÙË Ù˘ ·ÓıÚˆfiÙËÙ·˜. ∞˘Ù¿ ÂÎ ÚÒÙ˘ fi„ˆ˜ Ê·›ÓÔÓÙ·È fiÙÈ ¤Ú¯ÔÓÙ·È Û ·ÓÙ›ıÂÛË ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. ŸÌˆ˜, Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ‰ÂÓ ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ ÛÙ· ¶ÔÏÈÙÈο fiÙÈ Ë fiÏË ·ÔÙÂÏ› ¤Ó· Ê˘ÛÈÎfi ˙ˆÓÙ·Ófi ÔÚÁ·ÓÈÛÌfi, fiˆ˜ Â›Ó·È ¤Ó·˜ ¿ÓıÚˆÔ˜, ¤Ó· ˙ÒÔ ‹ ¤Ó· Ê˘Ùfi. ∞˘Ùfi Ô˘ ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ Â›Ó·È fiÙÈ Ë fiÏË ·ÔÙÂÏ› ¤Ó· «Ê˘ÛÈÎfi ηٷÛ··ÛÌ·», fiˆ˜ ¤Ó· ÙÚ·¤˙È ‹ ¤Ó· Û›ÙÈ, Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· fiÙÈ Â›Ó·È ÛÙË Ê‡ÛË Ì·˜ Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁԇ̠fiÏÂȘ, fiÙÈ Ë ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ fiÏ˘ ·ÔÙÂÏ› ÌÈ· Ê˘ÛÈ΋ ηٷÛ΢‹. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ˘ÔÁÚ·ÌÌ›˙ÂÈ ˆ˜ Ë fiÏË ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ÌfiÓÔ Û˘Ì‚·ÙÈο ·ÏÏ¿ ¤¯ÂÈ ÙȘ Ú›˙˜ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË Ê‡ÛË, fiÙÈ ‰Â Û˘ÓÈÛÙ¿ Ù¯ÓËÙfi ÂÚÈÔÚÈÛÌfi Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ·ÏÏ¿ ̤ÛÔ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù¿ÎÙËÛ‹ Ù˘. Ÿˆ˜ ÛËÌÂÈÒÓÂÈ Ô ¢. ¶··‰‹˜, «∏ fiÏË Â›Ó·È Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÌÈ· Ê˘ÛÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, fi¯È ‚‚·›ˆ˜ Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ΢ÚÈÔÏÂÎÙÈο Ê˘ÛÈÎÔ‡ ÔÚÁ·ÓÈÛÌÔ‡ ·ÏÏ¿ Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· fiÙÈ ·ÔÙÂÏ› ÚÒÙÔÓ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙˆÓ ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚˆÓ, ÌÈÎÚfiÙÂÚˆÓ Î·È ·ÙÂϤÛÙÂÚˆÓ Û˘Ì‚ÈˆÙÈÎÒÓ ÎÔÈÓÔًوÓ, ‹ ηχÙÂÚ· ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ, Ù˘ ÎÒÌ˘ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜, Ë ÔÔ›· Â›Ó·È Ë Î·ÙÂÍÔ¯‹Ó Ê˘ÛÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È ¤¯ÂÈ ÙÚÂȘ Ê˘ÛÈΤ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ: Â›Ó·È ÎÔÈÓˆÓ›· ¿ÓÙÚ· Î·È Á˘Ó·›Î·˜, ÌÈ· ÎÔÈÓˆÓ›· ηıÔÏÈ΋, ·Ó·Áη›· Î·È Ê˘ÛÈ΋-ÙÂÏÂÔÏÔÁÈ΋, Â›Ó·È ÎÔÈÓˆÓ›· ‰ÂÛfiÙË Î·È ‰Ô‡ÏÔ˘ ηÈ, Ù¤ÏÔ˜, Â›Ó·È ÎÔÈÓˆÓ›· ÁÔÓ¤ˆÓ Î·È ·È‰ÈÒÓ, Î·È ‰Â‡ÙÂÚÔÓ Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· fiÙÈ ·ÔÙÂÏ› ÙÔÓ ÙfiÔ, ÙÔ ·Ó·Áη›Ô Ï·›ÛÈÔ Ú·ÁÌ¿ÙˆÛ˘ Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ʇÛ˘ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, ‹ Ì ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, Ù˘ ʇÛ˘ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ˆ˜ ·ÓıÚÒÔ˘, Ù˘ ηı·˘Ùfi ·ÓıÚÒÈÓ˘ ʇÛ˘. ŸÙ·Ó fï˜ ϤÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ fiÙÈ Ë fiÏË ·ÔÙÂÏ› ÌÈ· Ê˘ÛÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ‰ÂÓ ·ÌÊÈÛ‚ËÙ› ÌÂ Î·Ó¤Ó·Ó ÙÚfiÔ ÙÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎfi-ÁÂÓÂÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ fiψ˜, fiÙÈ ‰ËÏ. Ë Á¤ÓÂÛ‹ Ù˘ ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ¤Ó· ›‰Ô˜ Û˘Ì‚ÔÏ·›Ô˘, fiˆ˜ ı· ¤ÏÂÁÂ Ô Thomas Hobbes, ÌÈ· ÛȈËÚ‹ ‹ ÂÎÂÊÚ·Ṳ̂ÓË Û˘ÁηٿıÂÛË ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ù˘, fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘˜ ÛÎÔÔ‡˜ Î·È ÙÔ˘˜ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ fiÚÔ˘˜ Û˘Ì‚›ˆÛ‹˜ ÙÔ˘˜. ƒËÙ¿ ¿ÏψÛÙ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙÔ˘˜ È‰Ú˘Ù¤˜ Ù˘ fiψ˜ ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ıˆÚ› ¢ÂÚÁ¤Ù˜ (¶ÔÏÈÙÈο 1253a 30-31). ¢‡Ô ‰ËÏ. Â›Ó·È ÔÈ ıÂÌÂÏȷΤ˜ ·Ú¯¤˜ Ù˘ fiψ˜, Ë Û‡ÌÊ˘ÙË ÛÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ ÚÔ‹ ÁÈ· ÎÔÈÓˆÓÈÎfi-ÔÏÈÙÈÎfi ‚›Ô ·ÊÂÓfi˜ Î·È ÔÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜-ÔÏÈÙÈΤ˜ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›Â˜ Î·È Ú¿ÍÂȘ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ. ŸÙ·Ó Ϥ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
86
∫∂º∞§∞πO 4
ÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ fiÙÈ Ë fiÏË Â›Ó·È Ê˘ÛÈ΋, ‰ÂÓ ÂÓÓÔ› fiÙÈ ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È ¯ˆÚ›˜ ÙËÓ ·Ú¤Ì‚·ÛË Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ‚Ô‡ÏËÛ˘ Î·È Ú¿Í˘, fiˆ˜ Ù· Ì·ÓÈÙ¿ÚÈ·» (µÏ. ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ¶ÔÏÈÙÈο, µÈ‚Ï›· ∞’ Î·È °’, ÌÙÊÚ. ¢. ¶··‰‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛ/Ó›ÎË 2006, ÛÂÏ. 475-476).
3 √ ¿ÓıÚˆÔ˜ Â›Ó·È φσει πολιτικ ν ζον: Ë ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ fiÚÔ˘ «˙ÒÔ» ÔÈΛÏÏÂÈ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙË ¯Ú‹ÛË. √È ¿ÓıÚˆÔÈ Í¯ˆÚ›˙Ô˘Ó ·fi Ù· ¿ÏÏ· ˙Ò· ÏfiÁˆ ÙÔ˘ fiÙÈ ¤¯Ô˘Ó ÔÚıfi ÏfiÁÔ Î·È ÙË ‰‡Ó·ÌË Ù˘ ‰È·ÓÔ‹Ûˆ˜. ∞Ó Î¿ÔÈÔ˜ ·‰È·ÊÔÚ› ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Û˘Ì‚›ˆÛË Î·È ıˆÚ› ˆ˜ Â›Ó·È ·˘Ù¿Ú΢, ÙfiÙÂ Â›Ó·È ‹ ıÂfi˜ ‹ ıËÚ›Ô. √ ¿ÓıÚˆÔ˜ Â›Ó·È ·fi ÙË Ê‡ÛË ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎfi ˙ÒÔ, ‰ËÏ. Â›Ó·È ¤Ó·˜ ˙ˆÓÙ·Ófi˜ ÔÚÁ·ÓÈÛÌfi˜, οÙÈ Ô˘ ¤¯ÂÈ ˙ˆ‹. «∏ ÁÓˆÛÙ‹ ·˘Ù‹ ÊÚ¿ÛË ‰Â ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ·fi ÙË Ê‡ÛË ÙÔ˘ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÔÈÂ›Ù·È ÔÏÈÙÈο, fiÙÈ ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ê˘ÛÈο Ì ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·. ∞˘Ùfi Ô˘ Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ı¤ÏÂÈ Ó· ÂÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ Â›Ó·È fiÙÈ Ë Ê‡ÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Â›Ó·È Ù¤ÙÔÈ·, ÒÛÙ ÌfiÓÔ Û ÌÈ· fiÏË Ó· ÌÔÚ› Ó· ÂÈÙ‡¯ÂÈ ÙËÓ ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛ‹ ÙÔ˘, ÙËÓ ÙÂÏÈ΋ Ï‹ÚË Î·È Ù¤ÏÂÈ· ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛË. ∂Ó¿ÓÙÈ· ÛÙËÓ ÂÚÌËÓ›· ·˘Ù‹ ÌÔÚ› ηÓ›˜ Ó· ·ÓÙÈÙ¿ÍÂÈ ÙË ı¤ÛË fiÙÈ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔÓ fiÚÔ «ÔÏÈÙÈÎfi ˙ÒÔ» ÁÈ· Ó· ÂÚÈÁÚ¿„ÂÈ Î·È ¿ÏÏ· Ï¿ÛÌ·Ù·, fiˆ˜ Ù· ÌÂÚÌ‹ÁÎÈ· Î·È ÙȘ ̤ÏÈÛÛ˜, Ô˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ıˆÚËıÔ‡Ó fiÙÈ Î˘ÚÈÔÏÂÎÙÈÎÒ˜ ÚÔÔÚ›˙ÔÓÙ·È ÁÈ· ÌÈ· ˙ˆ‹ ·ÊÈÂڈ̤ÓË ÛÙËÓ fiÏË. ™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔÓ fiÚÔ «ÔÏÈÙÈÎfi˜» Ì ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ·Ó Î·È ÛÙÂÓ¿ Û˘Ó‰Â‰Â̤Ó˜ ¤ÓÓÔȘ. ∞˘Ùfi Ô˘ οÓÂÈ Ù· ÌÂÚÌ‹ÁÎÈ· Î·È ÙȘ ̤ÏÈÛÛ˜ Ó· Â›Ó·È ÔÏÈÙÈο Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Â›Ó·È ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ‰Â ˙Ô˘Ó ·ÏÒ˜ Ì·˙› ·ÏÏ¿ ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·È Ì·˙› Ì ÛÙfi¯Ô ¤Ó·Ó ÎÔÈÓfi ÛÎÔfi. (‚Ï. ¶ÂÚ› ÙˆÓ ˙ÒˆÓ ÈÛÙÔÚ›·È, 487b 33-488a 12). ∆Ô ›‰ÈÔ ÈÛ¯‡ÂÈ Î·È ÁÈ· Ù· ·ÓıÚÒÈÓ· fiÓÙ·, ·˘Ù¿ fï˜ ‰È·ı¤ÙÔ˘Ó ÂÈϤÔÓ ÙË ÁÏÒÛÛ· Î·È ÙÔÓ ÏfiÁÔ. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Â›Ó·È ÔÏÈÙÈο Û ¤Ó· Ôχ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ‚·ıÌfi, ÁÈ·Ù› ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Û¯ËÌ·Ù›ÛÔ˘Ó Ì›· ÎÔÈÓ‹ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÙÔ˘ ÙÈ Â›Ó·È Î·Ïfi Î·È ‰›Î·ÈÔ. ∂Ô̤ӈ˜, ÙÔ Î·ıÔÚÈÛÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Ù˘ ·ÓıÚˆfiÙËÙ·˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÙfiÛÔ Ô ÔÏÈÙÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ fiÛÔ Ë ÔÚıÔÏÔÁÈÎfiÙËÙ·» (µÏ. Aristotle, Politics, ÌÙÊÚ. E. Barker, ·Ó·ıÂÒÚËÛË, ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ Î·È Û¯fiÏÈ· ·fi R. F. Stalley, Oxford University Press, Oxford 1995, ÛÂÏ. 321).
4 ∏ ÎÚÈÙÈ΋ ÙÔ˘ Thomas Hobbes ÛÙËÓ ¿Ô„Ë ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË: ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÙÔ˘ Hobbes ÁÈ· ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÂΉËÏÒıËΠ‹‰Ë ·fi ÙËÓ ÚÒÙË ÙÔ˘ ‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË, ÌÈ· ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ¶ÂÏÔÔÓÓËÛÈ·ÎÔ‡ ÔϤÌÔ˘ ÙÔ˘ £Ô˘Î˘‰›‰Ë, ÛÙËÓ ÔÔ›· Ô Hobbes ›‰Â ÌÈ· ·Ó·ÏÔÁ›· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔÓ ÂÌʇÏÈÔ fiÏÂÌÔ Ù˘ ∞ı‹Ó·˜ Î·È Ù˘ ™¿ÚÙ˘ Î·È ÛÙÔÓ ÂÌʇÏÈÔ Ù˘ ¯ÒÚ·˜ ÙÔ˘. ∆Ô ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Â›Ó·È Ô §Â‚È¿ı·Ó Ô˘ ‰ËÌÔÛȇÙËΠÙÔ 1651. ∫·Ù¿ ÙÔÓ Hobbes, Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È, fiˆ˜ ‰›‰·ÍÂ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ Î·È Â·Ó¤Ï·‚ ÛÙ· ÓÂfiÙÂÚ· ¯ÚfiÓÈ· Ô Hugo Grotius, ζGον πολιτικ)ν, ʇÛÂÈ ÔÏÈÙÈÎfi Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÔÓ, ·ÓÙÈı¤Ùˆ˜ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û ηٿÛÙ·ÛË Ô˘ Â›Ó·È Í¤ÓË ÚÔ˜ ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›·, ·ÔÁ˘Ìӈ̤ÓÔ˜ ·fi οı ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ˘Ô„›· Ê˘ÛÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎfiÙËÙ·˜. ∏ ÔÏÈÙÈ΋ ıˆڛ· ÙÔ˘ Hobbes ‚·Û›˙ÂÙ·È ÛÙË ıÂÌÂÏȷ΋ ÙÔ˘ ˘fiıÂÛË ÁÈ· ÙË «Ê˘ÛÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË» ÛÙËÓ ÔÔ›· ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ fiÙÈ ÂÈÎÚ·Ù› fiÏÂÌÔ˜ ÌÂٷ͇ fiψÓ, ÂÂȉ‹ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ÎÈÓÔ‡ÓÙ·È ·fi ÂÁˆÈÛÙÈο ΛÓËÙÚ·, ıÂÒÚËÛ fiÙÈ Ë ·ÓıÚÒÈÓË Ê‡ÛË, fiÙ·Ó ·ÊÂı› ÛÙÔÓ Â·˘Ùfi Ù˘, Â›Ó·È ÂÁˆÈÛÙÈ΋, ¿ÏËÛÙË Î·È ÂÈıÂÙÈ΋ ¯ˆÚ›˜ fiÚÈÔ. √ Hobbes ¤˙ËÛ Û ÂÔ¯‹ ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· Ë ∞ÁÁÏ›· ·ÓÙÈÌÂÙÒÈ˙ ÔÏϤ˜ ÚÔÎÏ‹ÛÂȘ Ô˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎ·Ó ·fi ÙË ªÂÙ·ÚÚ‡ıÌÈÛË Î·È ÙÔÓ ∂ÌʇÏÈÔ fiÏÂÌÔ (1642-1651), Ô ÔÔ›Ô˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËΠÌÂٷ͇ ÙÔ˘ µ·ÛÈÏÈ¿ ∫·ÚfiÏÔ˘ ∞’ Î·È ÙÔ˘ ∫ÔÈÓÔ‚Ô˘Ï›Ô˘. √ fiÏÂÌÔ˜ ·˘Ùfi˜ ÙÂÚÌ·Ù›ÛÙËΠ̠ÙË Ó›ÎË ÙÔ˘ ∫ÔÈÓÔ‚Ô˘Ï›Ô˘ Î·È ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÌÈ·˜ ÎÔÈÓÔÔÏÈÙ›·˜ ˘fi ÙËÓ ·Ú¯ËÁ›· ÙÔ˘ Oliver Cromwell. ∫·Ù¿ ÙÔÓ Hobbes Â›Ó·È ··Ú·›ÙËÙË Ë ÎÂÓÙÚÈ΋ ÂÍÔ˘Û›· Ô˘ ı· ÙÈ̈Ú› fiÛÔ˘˜ ·˘ı·ÈÚÂÙÔ‡Ó. Ÿˆ˜ Ô ¶Ï¿ÙˆÓ, Ô ÔÔ›Ô˜ ·¤‰ˆÛ ٷ ‰ÂÈÓ¿ ÙÔ˘ ¶ÂÏÔÔÓÓËÛÈ·ÎÔ‡ ÔϤÌÔ˘ ÛÙÔ ÔÏ›ÙÂ˘Ì· Ù˘ ∞ı‹Ó·˜ Î·È ıÂÒÚËÛ ÙË ‰ËÌÔÎÚ·Ù›· ˘Â‡ı˘ÓË ÁÈ· ÙËÓ ·‰˘Ó·Ì›· Ù˘ ·ıËÓ·˚΋˜ «fiÏ˘-ÎÚ¿ÙÔ˘˜», ¤ÙÛÈ Î·È Ô Hobbes ¤ÎÚÈÓ fiÙÈ Ë ·fiÏ˘ÙË ˘ÔÙ·Á‹ ÙˆÓ ˘ËÎfiˆÓ ÛÙÔÓ Î˘Ú›·Ú¯Ô ¿Ú¯ÔÓÙ· ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÙË ÌfiÓË ÂÁÁ‡ËÛË ÔÏÈÙÈ΋˜ ÛÙ·ıÂÚfiÙËÙ·˜, ÁÈ’ ·˘Ùfi ¿ÏψÛÙÂ Î·È Ë ÔÏÈÙÈ΋ ıˆڛ· ÙÔ˘ Â›Ó·È Ì›· ÚÔÛ¿ıÂÈ· ıÂÌÂÏ›ˆÛ˘ Ù˘ ·fiÏ˘Ù˘ ÌÔÓ·Ú¯›·˜ Î·È Û˘ÓÂÒ˜ Î·È Ù˘ ·fiÏ˘Ù˘ ˘·ÎÔ‹˜. Ÿˆ˜ Ô ¶Ï¿ÙˆÓ ·‰˘Ó·ÙÔ‡Û ӷ ıˆڋÛÂÈ ÙȘ ÔÏÈÙÈΤ˜ ·Ù˘¯›Â˜ Ù˘ ∞ı‹Ó·˜ ˆ˜ ̤ÚÔ˜ ÌÈ·˜ ¢ڇÙÂÚ˘ ÎÈÓ‹Ûˆ˜ ·ÏÏ·Á‹˜, Ô Hobbes ηٿ ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÚfiÔ ‰ÂÓ ÌfiÚÂÛ ӷ ‰ÂÈ ÙËÓ ÂͤÁÂÚÛË ÙÔ˘ ∫ÔÈÓÔ‚Ô˘Ï›Ô˘ ηٿ ÙÔ˘ ∫·ÚfiÏÔ˘ ∞’ ˆ˜ ̤ÚÔ˜ Ù˘ ÁÂÓÈ΋˜ ‰È¿Ï˘Û˘ Ù˘ ÌÂ۷ȈÓÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜ Ù˘ ÛΤ„˘ Î·È Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. ¶·ÚfiÏÔ Ô˘ Ô Hobbes ÂÓ¤ÎÚÈÓ ÙËÓ ·ÓÙ›‰Ú·ÛË ÚÔ˜ ÙËÓ ·È΋ ·˘ıÂÓÙ›· ∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
∞ƒπ™∆√∆∂§∏™
87
Î·È ÚÔ˜ ÙȘ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈΤ˜ Û˘ÏÏ‹„ÂȘ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜, ‰ÂÓ Î·Ù¿ÊÂÚ ˆÛÙfiÛÔ Ó· ‰È·ÎÚ›ÓÂÈ fiÙÈ Ë ÂͤÁÂÚÛË Î·Ù¿ ÙÔ˘ ıÂ˚ÎÔ‡ ‰ÈηÈÒÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ ‚·ÛÈϤˆÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Û ̤ÚÔ˜ Ù˘ ηٿÚÚ¢Û˘ Ù˘ ÌÂ۷ȈÓÈ΋˜ ‰ÔÌ‹˜ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. ∞ÚÎÂÙfi ·fi ÙÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÔÊ›ÏÂÙ·È Û ·˘Ùfi Ô˘ Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ÔÓÔÌ·ÛÙ› ˆ˜ «Ë ÁÔËÙ›· ÙÔ˘ Ê˘ÛÈÎÔ‡». √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ‰ËÏ·‰‹, ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ˆ˜ Ô ˘ÂÚ·ÛÈÛÙ‹˜ Ù˘ Ê˘ÛÈ΋˜ Û˘ÓÂÚÁ·Û›·˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ·ÓıÚÒÈÓ· fiÓÙ· Î·È ˆ˜ Ô ·ÓÙ›·ÏÔ˜ ·˘ÙÒÓ, Ô˘ fiˆ˜ Ô Hobbes, ÂÈ̤ÓÔ˘Ó fiÙÈ ÔÈ Ê˘ÛÈΤ˜ ÔṲ́˜ Ô‰ËÁÔ‡Ó ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Û ۇÁÎÚÔ˘ÛË ·Ó·ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. ŸÌˆ˜, Ë ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ¿Ô„Ë ÁÈ· ÙË Ê˘ÛÈÎfiÙËÙ· Ù˘ fiÏ˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ Â›Ó·È Û˘Ì‚·Ù‹ Ì ÙË ı¤ÛË fiÙÈ Ë fiÏË Â›Ó·È ¤Ó· Ù¯ÓËÙfi ηٷÛ··ÛÌ·, fiˆ˜ ¤Ó· Û›ÙÈ. √ ›‰ÈÔ˜ Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ¿ÏψÛÙ fiÙÈ «·˘Ùfi˜ Ô˘ ÚÒÙÔ˜ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ÙËÓ fiÏË ‹Ù·Ó Ô ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˜ ¢ÂÚÁ¤Ù˘ ·fi fiÏÔ˘˜» (1253a29-31): φFσει µν ον + Kρµ$ ν π1σιν π τ$ν τοιαFτην κοινων αν· K δ πρτος συστ σας µεγ στων γαθν α.τιος. µÏ. ›Û˘ ÎÂÊ. 2, ÂÓfiÙËÙ· 4Ë (µÈ‚Ï. Ì·ı., ÛÂÏ. 52). ∂¡¢∂π∫∆π∫∏ µπµ§π√°ƒ∞ºπ∞ ¶ËÁ¤˜–∫›ÌÂÓ· ∞ƒπ™∆√∆∂§∏™, ∏ıÈο ¡ÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·, µÈ‚Ï›· ∞’- ¢’, ÂÈÛ·ÁˆÁ‹, ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË, Û¯fiÏÈ· ¢. §˘Ô˘ÚÏ‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛ/Ó›ÎË 2006. ∞ƒπ™∆√∆∂§∏™, ¶ÔÏÈÙÈο, µÈ‚Ï›· I Î·È II, ÂÈÛ·ÁˆÁ‹, ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË, Û¯fiÏÈ· ¢. ¶··‰‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛ/Ó›ÎË 2006. ∞ƒπ™∆√∆∂§∏™, ¶ÔÏÈÙÈο, µÈ‚Ï›· III Î·È IV, ÂÈÛ·ÁˆÁ‹, ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË, Û¯fiÏÈ· ¶. ∆˙ÈÒη-∂˘·ÁÁ¤ÏÔ˘, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛ/Ó›ÎË 2007. ∞ƒπ™∆√∆∂§∏™, ¶ÔÏÈÙÈο, µÈ‚Ï›· V Î·È VI, ÂÈÛ·ÁˆÁ‹, ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË, Û¯fiÏÈ· ¶. ∆˙ÈÒη-∂˘·ÁÁ¤ÏÔ˘, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛ/Ó›ÎË 2005. ∞ƒπ™∆√∆∂§∏™, ƒËÙÔÚÈ΋, µÈ‚Ï›· µ’- °’, ÂÈÛ·ÁˆÁ‹, ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË, Û¯fiÏÈ· ¢. §˘Ô˘ÚÏ‹˜, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛ/Ó›ÎË 2004. ARISTOTELIS, Ars Rhetorica, W.D. Ross (ed.), Oxford University Press, Oxford 1959. ARISTOTELIS, Ethica Eudemia, R.R. Walzer and J.M. Mingay (eds.), Oxford University Press, Oxford 1991. ARISTOTELIS, Ethica Nicomachea, I. Bywater (ed.), Oxford University Press, Oxford 1894. ARISTOTELIS, Metaphysica, W. Jaeger (ed.), Oxford University Press, Oxford 1958. ARISTOTELIS, Politica, W.D. Ross (ed.), Oxford University Press, Oxford 1957. ªÂϤÙ˜ πÛÙÔÚÈο ∂Ï¢ıÂÚÔÙ˘›·˜, ∞ÊȤڈ̷ ÛÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË (∞’ Î·È µ’ ̤ÚÔ˜), ÂÚ. «πÛÙÔÚÈο» Ù‡¯. 263 (2 ¢ÂÎÂÌ‚Ú›Ô˘ 2004) Î·È Ù‡¯. 264 (9 ¢ÂÎÂÌ‚Ú›Ô˘ 2004), ÂÊËÌ. ∂Ï¢ıÂÚÔÙ˘›·. µ√À¢√Àƒ∏™, ∫. π. (ÂÈÌ.), ∞ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·, ∞ı‹Ó· 1993. °∂øƒ°√À§∏™, ∫. ¢., ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ Ô ™Ù·ÁÈÚ›Ù˘, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1962. °§À∫√ºƒÀ¢∏-§∂√¡∆™π¡∏, ∞., «∏ ‘¶ÂÚ› ·ÚÂÙÒÓ Î·È Î·ÎÈÒÓ ÂÍ‹ÁËÛȘ’ ÙÔ˘ ™Â‚·ÛÙÔ‡ ∫˘ÌÈÓ‹ÙË Î·È Ë ¡ÂÔÂÏÏËÓÈ΋ ·ÚÂÙÔÏÔÁÈ΋ ËıÈ΋», ÛÙÔ ∞. °Ï˘ÎÔÊÚ‡‰Ë-§ÂÔÓÙÛ›ÓË, ¡ÂÔÂÏÏËÓÈ΋ ºÈÏÔÛÔÊ›·, £¤Ì·Ù· ÔÏÈÙÈ΋˜ Î·È ËıÈ΋˜, ∞ı‹Ó· 2001, ÛÂÏ. 271-298. °§À∫√ºƒÀ¢∏-§∂√¡∆™π¡∏, ∞. (ÂÈÌ.), µ›Ô˜ ıˆÚËÙÈÎfi˜, ∞ÊÈÂڈ̷ÙÈÎfi˜ ∆fiÌÔ˜ ÂȘ ÙÔÓ ∫·ıËÁËÙ‹Ó ¢ËÌ‹ÙÚÈÔÓ ¡. ∫Ô‡ÙÚ·Ó, ÂΉ. ∂ıÓÈÎfi Î·È ∫·Ô‰ÈÛÙÚÈ·Îfi ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ∞ıËÓÒÓ, ∞ı‹Ó· 2006. DÜRING, I., √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘. ¶·ÚÔ˘Û›·ÛË Î·È ÂÚÌËÓ›· Ù˘ ÛΤ„˘ ÙÔ˘, ÌÙÊÚ. ¶. ∫ÔÙ˙È¿-¶·ÓÙÂÏ‹ Î·È ∞. °ÂˆÚÁ›Ô˘-∫·ÙÛÈ‚¤Ï·, 2 ÙfiÌ., ÂΉ. ªπ∂∆, ∞ı‹Ó· 1991. ∫∞§√°∂ƒ∞∫√™, π. °., «ÀÂÚ‚ÔÏ‹ Î·È ˘ÂÚÔ¯‹ ÛÙËÓ ËıÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË», ºÈÏÔÛÔÊ›·, 27-28 (1997-1998), ÛÂÏ. 166-190. ∫∞§√°∂ƒ∞∫√™, π. °. (ÂÈÌ.), √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ Î·È Ë Û‡Á¯ÚÔÓË ÂÔ¯‹. ¶Ú·ÎÙÈο ÙÔ˘ ŒÎÙÔ˘ ¶·ÓÂÏÏËÓ›Ô˘ ™˘Ó‰ڛԢ (πÂÚÈÛÛfi˜, 19-21 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 2001), πÛÙÔÚÈ΋ Î·È §·ÔÁÚ·ÊÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›· ÷ÏÎȉÈ΋˜, ÷ÏÎȉÈ΋ 2004. ∫√À∆ƒ∞™, ¢. ¡., ∏ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ËıÈ΋ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜, ∂ıÓÈÎfi ∫¤ÓÙÚÔ ∫ÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ∂Ú¢ÓÒÓ, ∞ı‹Ó· 1973. ∫√À∆ƒ∞™, ¢. ¡. (ÂÈÌ.), ∏ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ËıÈ΋ Î·È ÔÈ ÂȉڿÛÂȘ Ù˘, ∞’ ¢ÈÂıÓ¤˜ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ ∞ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋˜ ºÈÏÔÛÔÊ›·˜ (24-26 ª·˝Ô˘ 1995), ∂Ù·ÈÚ›· ∞ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎÒÓ ªÂÏÂÙÒÓ «∆Ô §‡ÎÂÈÔÓ», ∞ı‹Ó· 1996. ∫√À∆ƒ∞™, ¢. ¡. (ÂÈÌ.), ¶ÔÏÈÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Î·È ÔÈ ÂȉڿÛÂȘ Ù˘, µ’ ¢ÈÂıÓ¤˜ ™˘Ó¤‰ÚÈÔ ∞ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋˜ ºÈÏÔÛÔÊ›·˜ (29-31 ª·˝Ô˘ 1997), ∂Ù·ÈÚ›· ∞ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎÒÓ ªÂÏÂÙÒÓ «∆Ô §‡ÎÂÈÔÓ», ∞ı‹Ó· 1999. KULLMANN, W., ∏ ÔÏÈÙÈ΋ ÛΤ„Ë ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ÌÙÊÚ. ∞. ƒÂÁοÎÔ˜, ÂΉ. ªπ∂∆, ∞ı‹Ó· 2003. LEONTSINI, E., The Appropriation of Aristotle in the Liberal-Communitarian Debate, with a foreword by Richard Stalley, National and Kapodistrian University of Athens, S. Saripolos Library, Athens 2007. ª¶∂¡∞∫∏™, §., «∏ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ËıÈ΋ ÛÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ», ÛÙÔ §. ªÂÓ¿Î˘, µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ºÈÏÔÛÔÊ›·. ∫›ÌÂÓ· Î·È ÌÂϤÙ˜, ÂΉ. ¶·ÚÔ˘Û›·, ∞ı‹Ó· 2002, ÛÂÏ. 273-280. ª¶∂¡∞∫∏™, §., «∞ÁÓÔ‹ıËΠÛÙÔ µ˘˙¿ÓÙÈÔ Ë ÔÏÈÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÔ˘˜;», ÛÙÔ §›ÓÔ˜ ªÂÓ¿Î˘, µ˘˙·ÓÙÈÓ‹ ºÈÏÔÛÔÊ›·. ∫›ÌÂÓ· Î·È ÌÂϤÙ˜, ÂΉ. ¶·ÚÔ˘Û›·, ∞ı‹Ó· 2002, ÛÂÏ. 505-511. ¶∞¶∞¢∏™, ¢. π., ∏ ÔÏÈÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ÂΉ. πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ ÙÔ˘ µÈ‚Ï›Ô˘-∞. ∫·Ú‰·Ì›ÙÛ·, ∞ı‹Ó· 2001. ¶∂¡∆∑√¶√À§√À- µ∞§∞§∞, ∆., ¶ÚÔ‚ÔϤ˜ ÛÙÔÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ÂΉ. ∑‹ÙÚÔ˜, £ÂÛ/Ó›ÎË ¶Ú·ÎÙÈο ¶·ÁÎÔÛÌ›Ô˘ ™˘Ó‰ڛԢ «∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘», (£ÂÛ/Ó›ÎË 7-14 ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ 1978), 4 ÙfiÌÔÈ, ÂΉ. ÀÔ˘ÚÁ›Ԣ ¶ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Î·È ∂ÈÛÙËÌÒÓ, ∞ı‹Ó·È, 1983. ROSS, W. D., ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘, ÌÙÊÚ. ª. ªËÙÛÔ‡, ÂΉ. ªπ∂∆, ∞ı‹Ó· 1991. ™∫∞§∆™∞™, £., √ ¯Ú˘ÛÔ‡˜ ·ÈÒÓ Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜. ∞ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ËıÈ΋, ÂΉ. ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ·, ∞ı‹Ó· 1993. ∆∂ƒ∂∑∏™, ÃÚ., £¤Ì·Ù· ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, ÂΉ. ∆˘ˆı‹Ùˆ, ∞ı‹Ó· 1998. WOLFF, F., √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ Î·È Ë ÔÏÈÙÈ΋, ÌÙÊÚ. ∫. ¡. ¶ÂÙÚfiÔ˘ÏÔ˜, ÂΉ. πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ ÙÔ˘ µÈ‚Ï›Ô˘-∞. ∫·Ú‰·Ì›ÙÛ·, ∞ı‹Ó· 1995.
∞¡£√§√°π√ ºπ§√™√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ µπµ§π√ ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√À ° ’ ° À ª ¡ ∞ ™ π √ À
