PROCEDURA ADMINISTRATIVE
Procedura Administrative dhe
Kundërvajtjet Administrative * Testet nga
Procedura Administrative
Procedura administrative E drejta e procedures administrative Me te drejten procedurale (formale) kuptojme sistemin e dispozitave juridike te cilat caktojne te drejtat dhe detyrimet e organeve shteterore ne zbatimin e normave juridike materiale, ne raste konkrete si dhe te drejtat dhe detyrimet e pjesemarresve te tjere ne procedure. Me dispozita procedurale nenkuptohen rregullat me te cilat percaktohet menyra e procedimit (veprimit) si dhe ndermarrja e veprimeve nga ana e organeve shteterore me rastin e zbatimit te drpdr te dispozitave juridike-materiale ne raste konkrete, dmth gjate vendosjes se ceshtjes konkrete administrative. Elementet e kuptimit te procedures administrative 1. subjektet e Procedurës Administrative (pjesemarresit e domosdoshem ne PA=organi qe zhvillon proceduren + pala) 2. objekti i Procedurës Administrative (ceshtja admin dtth vendosja authoritative mbi te dr dhe detyrimet dhe interesat jur te subjektit te caktuar) 3. qellimi i Procedurës Administrative (nxjerrja e vendimit valid-te dr dhe te ligjshem-) Procedura Administrative paraqet: Teresi rregullash me te cilat rregullohet procedimi (veprimi) i organeve te admin, org tjera sht, dhe organizatave qe ushtrojne autorizime publike, kur ne ceshtje admin, drpdr, duke zbatuar dispozitat, vendosin mbi te dr dhe detyrimet e individeve, perso jur dhe paleve tjera. Quhet PA, sepse zbatohet ne ceshtje admin gjate nxjerrjes se aktit admin. PA me se shpeshti e zhvillojne organet e admin shteterore.
Parimet themelore te Procedurës Administrative 1.parimi i ligjshmerise Eshte parimi me kryesor i Procedurës Administrative, ndersa perbehet ne obligimin qe te gjitha organet admin, qe veprojne ne ceshtjet admin, te vendosin ne baze te ligjit dhe dispozitave tjera te organeve shteterore PL ne Procedurës Administrative sigurohet me ane te ankimit dhe te padise ne proc.admin-gjyq, si dhe me mjetet e jashtezakonshme juridike Rastet e paligjshmerise: a. Jokompetenca b. Shkelja e dispozitave te procedures c. Shkelja e se drejtes materiale d. Vertetimi i gabuar apo jo i plote i gjendjes faktike e. Paligjshmeria ne qellim apo kuptim te aktit a. vendosja jokompetente ne vecanti kur eshte fjala per kompetenca lendore, shpie ne pervetesim te autorizimeve te huaja. Dispozitat mbi kompetencen jane te natyres imperative, andaj mospermbajtja e tyre e ben veprimin e organit jot e ligjshem. b. shkelja e dispozitave te procedures mund t’i perket formes se aktit apo dispozites e cila rregullon procesin. c. shkelja e se drejtes materiale (ligjit) ekziston kur ne ceshtjen konkrete admin, nuk jane zbatuar dispozitat e se drejtes materiale, te cilat eshte dashur t’i zbatoje apo kur dispozitat e tilla nuk jane zbatuar drejte. d. vertetimi jo i plote apo i gabuar i gjendjes faktike ekziston si edhe ne proceset e tjera, kur te gjitha faktet vendimtare (relevante) nuk jane vertetuar ne menyre te drejte, perkatesisht kur nuk jane vertetuar. e. joligjshmeria ne qellim dhe kuptim provohet ne ate kur akti eshte nxjerre me qelim te realizimit tjeter jashte asaj qe de nga ligji.
2. Parimi i mbrojtjes se te drejtave te qytetareve dhe mbrojtja e interesit publik Ky parim ka te beje me detyren e organeve qe me rastin e zhvillimit te procesit dhe te vendosjes ne ceshtjet admin, paleve t’u beje te mundur qe sa me lehte te mbroje dhe te realizojne te dr e tyre, te mos jete ne dem te te d rte personave te tjere dhe as ne interesat publike te pecaktuar me ligj 3. Parimi i efektivitetit Ky parim obligon org, e admin, dhe inst, tjera qe ceshtjet admin, me sukses dhe shpejt t’i vendosin.
1
4. Parimi i vertetesise materiale Perbehet ne obligimin e organit qe te vertetoje gjendjen e drejte te ceshtjes. E kunderta e kesaj eshte parimi i se vertetes formale, e cila permbushet me shtjellime te disa provave (pranimi, deklarata e deshmitareve) pa synim per te kuptuar te verteten reale. 5. Parimi i degjimit te paleve Shihet ne detyren e organit qe zhvillon procesin qe, para nxjerrjes së vendimit, palën ta njoftoje me te gjitha faktet dhe rrethanat qe jane me rendesi per nxjerrjen e vendimit, qe pal ate mund te deklarohet per ato fakte dhe rrethana. 6. Parimi i marjes se provave Perbehet ne autorizimin e personit zyrtar qe sipas bindjes se lire te vendose se cilat fakte do t’i marre si te provuara. 7.Parimi i pavaresise ne marrjen e vendimeve Percakton poziten e organit kur vendos mbi ceshtjen per te cilen zhvillohet PA. Sipas ketij parimi, organi zhvillon PA dhe nxjerre vendimin ne menyre te mevetesishme, ne kuadrin e autorizimeve qe i jane dhene me ligj me dispozita te tjera dhe me akte te tjera te pergjkithshme. 8. Parimi it e drejtes se ankeses (P. i dyshkallshmerise) Parim kushtetues sipas te cilit, kunder vendimeve dhe akteve tjera individuale te org. gjyqesore admin si dhe akteve te org te cilat ushtrojne autorizime publike te nxjerra ner shkalle te pare, mund t’i paraqet ankese org competent. 9. Parimi i plotfuqishmerise se vendimit Sipas ketij parimi, vendimi i formes se prere (kunder te cilit nuk mund te paraqitet ankese dhe as te hapet konflikti admin) me te cilin pala ka fituar te drejta te caktuara, perkatesisht me te cilin pales i jane caktuar disa detyrime, mund te anulohet, te prishet ose te ndryshohet vetem ne rastet e parashikuara me ligj. Llojet e Procedurës Administrative 1. Procedura e pergjithshme admin 2. Procedura e vecante admin Qellimi themelor i PA eshte qe te sigurohet aplikimi objektiv dhe i rregullte (i drejte) i dispozitave jur-materiale ne raste konkrete qe mundeson nxjerrjen e vendimit te drejte dhe te ligjshem. 1. Procedura e pergjithshme (PP) permban rregulla me te cilat ne teresi rregullohet procedimi (veprimi) i numrit me te madh te organeve shteterore dhe te organizatave gjate vendosjes se ceshtjeve admin. Rregullat e PP jane te pergjithshme sepse keto nuk jane te kufizuara ne lemin ose materien e caktuar admin, por ato vlejne, ne teresi apo pjeserisht per te gjitha org. sht. te cilat ne ato dege vendosin ne ceshtje te admin. Ligji (KODI) i PP admin, permban norma procedurale me te cilat rregullohet: a. Menyra e ushtrimit te admin si dhe vecmas b. Menyra e nxjerrjes se akteve individuale admin me te cilat vendoset mbi te dr. dhe detyrimet dhe interesat juridike te subjekteve te caktuara juridike. 2. Procedurat e vecanta admin. (PV) ne disa dege te vecanta te admin.rrespektivisht materie te vecanta admin per shkak te specificiteteve te vecanta, nuk mund te behet zbatimi i plote it e gjitha rregullave te proc.se pergj.admin. Me ligjin (KODIN) e PA percaktohet se ceshtjet e caktuara te proc.per lemin e caktuar admin.mund te rregullohen me ligj te vecante , ndryshe nga ato qe jane rregulluar me Ligjin e PP admin, nqs kjo eshte e domosdoshme per te proceduar ne kete sfere admin. Emertijmi proc e vecante admin percakton specificitetin e saj ne raport me rregullat qe jane te perfshira ne ligjin e pergjithshem. Ajo eshte e vecante sepse i perket vetem ceshtjeve te caktuara te proc dhe jot e gjitha ceshtjeve te proc te nje lemi perkates.
Raporti i PPA dhe Procedurave të Vecanta Administrative PPA ne raport me PVA ka karakter supsidiar (plotesues), dtth se rregullat e PPA zbatohen ne materiet admin per te cilat eshte normuar (parashikuar) procedure e vecante admin vetem ne ceshtjet te cilat nuk jane rregulluar me dispozitat e PVA. PVA e perjashton PPA, dtth se nqs ne ndonje rast ekziston PVA atehere per ate ceshtje do te zbatohen rregulat e saj. Zhvillimi i Procedurës Administrative PA ka lindur para se gjithash me qellim te mbrojtjes se pozites kur vehet ne raport me admin sht, perkatesisht mbrojtjes se individeve (qytetareve) nga veprimtaria e parregullte e admin, sht. Ne saje te rregullave te PA para behet subject aktiv i proc, net e cilen vendoset mbi te drejtat, detyrimet ose interesat juridike te saj.
2
Pjesemarresit ne Procedurës Administrative Pjesemarres ne Procedurës Administrative eshte emertim i perbashket per te gjitha subjektet qe kane rolin e caktuar ne PA (ne nje procedure admin) Pjesemarres kryesor ne Procedurës Administrative jane: -organi (zhvillon procedure dhe nxjerre vendimin ne ceshtjen konkrete admin) -pala (personi (fizik-juridik) mbi te drejtat, detyrimet ose interesat juridike te te cilit duhet te vendoset ne rastin konkret ne PA) Pjesemarresit e tjere ne Procedurës Administrative Mund te paraqiten si organi i lutur (i porositur), qe ofron ndihme juridike, deshmitaret, ekspertet, perkthyesit (interpretet), ndihmesit profesionale te pales (pjesemarresit eventuale). Pjesemarres ne PA mund te jene edhe prokurori public e avokati public. Keta quhen pjesemarresit e vecante. Dallohen edhe te aq pjesemarres te rastit-miqte e pales, personat qe mbajne doc te domosdoshme per te provuarit ne PA etj. Organi qe zhvillon Procedurës Administrative si pjesemarres kryesor ne Procedurës Administrative Kuptimi i organit ne Procedurës Administrative Organi ne PA eshte subject i cili ushtron admin (veprimtarine admin). Organi sht, paraqet pjesemarresin kryesor ne PA. pa organin sht dhe palen nuk ka PA. Organi competent ne rastin konkret e zhvillon PA, dhe e nxjerre vendimin ne ceshtjen admin. Organ competent konsiderohet organ ii cili ka competence lendore dhe territoriale per vendosjen e ceshtjes se caktuar juradmin. Kompetenca e organit per zhvillimin e PA, kuptimi, llojet, rendesia dhe ndryshimi i kompetences lendore dhe territoriale per vendosjen e ceshtjes se caktuar jur-admin. Ceshtja e cila shtrohet per organin, iu cili duhet te vendose ne ceshtjen admin, eshte ceshtja e kompetences. Rendesia e kompetences ne Procedurës Administrative Kompetenca nenkupton teresi punish te cilat i kryen ndonje subject i pushtetit, para se gjithash organ ii caktuar shteteror. Kompetenca ne PA paraqet te dre dhe detyrimin e organ sht ose organizates se autorizuar per ushtrimin e autorizimeve publike, per te nxjerre vendimin ne ndonje ceshtje admin. Ne kuptimin me te pergjithshem, kompetenca eshte e dr dhe detyrim i organit te caktuar dhe ne territorin e caktuar. Ne perkufizimin e nocionit te kompetences perfshihen dy elemente qenesore, e me te cilat percaktohen edhe llojet e kompetences: a. autorizimi per vendosjen e ceshtjeve te caktuara konkrete admin. b. Veprimi i organeve brenda territorit te caktuar. Sanksionet per shkak te shkeljes se kompetences Shkelja e kompetences paraqet rast te paligjshmerise Vendimi i nxjerre ne PA, nga org jokompetent, mund: a. te anulohet ne P ankimore (proc sipas ankeses), nga organ ii shkalles se II b. te anulohet apo te prishet sipas te drejtes se mbikqyrjes c. te shpallet nul d. inkompetenca eshte shkak edhe per kundershtimin e vendimit me padi, perkatesisht anulimin e tij ne konfliktin admin. Llojet e kompetences Ne PA dallohen dy lloje themelore te kompetences: 1. Kompetenca lendore dhe 2. Kompetenca territoriale (tokesore) * ne PA mund te dallohen edhe kompetenca tjera si ajo presumptive dhe funksionale. 1. Kompetenca lendore (KL)… cdo organ ka kompetencen e vet lendore per te vendosur ne ceshtje te caktuara admin, prandaj ai duhet te kete kujdes qe te vendose vetem mbi ato ceshtje per te cilat ka competence lendore. KL eshte e drejte dhe detyre e nje organi qe te vendose ne ceshtjet e vecanta admin nga lemi ose material e caktuar admin. Ajo eshte natyra e materies, eshte lloji, grupi i puneve te cilat i perkasin nje organi ne PA. Me ane te KL percaktohet lloji i organit i cili do ta zhvilloje PA ne ceshtjen e caktuar admin. Caktimi i KL… kompetenca lendore, per te vendosur ne PA caktohet me dispozita me te cilat rregullohet lemi i caktuar admin ose me dispozitat me te cilat caktohet kompetenca e organeve te vecanta admin. p.sh. me ligjin e shtetesise caktohet marrja e shtetesise. 2.Kompetenca territoriale (KT)… paraqet autorizimin e organit qe punet nga kompetenca e vet lendore t’i kryeje ne territorin e caktuar. Pra, KT nenkupton territorin net e cilin organi i vecante shteteror mund t’;i kryeje punet nga kompetenca e vet lendore, dmth territory ne te cilin shtrihet veprimtaria e organit te caktuar shteteror. Caktimi i KT… kompetenca territoriale caktohet sipas dispozitave mbi ndarjen politico-territoriale dhe sipas dispozitave mbi organizimin e organeve te vecanta te admin.
3
Kriteret per caktimin e kompetences territoriale: 1. Ne ceshtjet qe kane te bejne me paluajtshmerite sipas vendit ku gjendet sendi (forum rei sitae), psh, tek nacionalizmi, arondimi, akspropriimi, komasacioni etj. 2. Sipas selise se organit shteteror, sipermarrjes (ndermarrjes) ose personit tjeter juridik, ne ceshtjet qe kane te bejne me ndonje veprimtari te ndonje organi shteteror ose organizates apo personit tjeter juridik. 3. Ne ceshtjet qe kane te bejne me veprimtarine profesionale e personave – per nga vendi ku zhvillohet veprimtaria profesionale e personave te caktuar. 4. Per ceshtje te tjera qe nuk jane theksuar me larte, sipas vendbanimit-vendqendrimit te pales psh, dhenja e pasaportit; nderrimi i emrit personal etj. 5. Ne ceshtjet qe kane te bejne me anijen ose mjetin ajror, apo ne te cilat preteksti per zhvillimin e PA ka lindur ne anije apo ne mjetin ajror-kompetenca caktohet sipas portit ame te anijes perkatesisht aeroportit ame te fluturakes u eshte regjistruar. 6. Sipas vendit ku ka lindur preteksti per zhvillimin e PA. Kompetenca funksionale Me competence funksionale nenkuptohet nje lloj i kompetencës lendore. KF net e vertete eshte percaktimi me i afert i KL te organit, ku ne menyre te sakte dhe precise, me dispozita, caktohet konkretisht organ ii cili eshte competent per vendosjen e ceshtjes konkrete admin, si dhe nxjerrjen e vendimit. Shkelja e KF paraqet shkak per kontestimin e ligjshmerise se vendimit ne PA dhe ne konfliktin admin, si dhe anulimin e prishjen e vendimit sipas te drejtes se mbikqyrjes. Caktimi i kompetences presumptive (te presupozuar) lendore LPA si rregull themelor per caktimin e kompetences lendore presumptive, percakton se per te vendosur ne ceshtje admin ne shkalle te pare jane kompetente organet kompetente organet komunale te admin (organet e pushtetit local), nqs me ligj nuk eshte caktuar kompetenca e organeve te tjera. Kufizimi hapesinor i kompetences Lidhur me KT vlen parimi sipas te cilit secili organ ushtron pune zyrtare brenda kufijve te territorit te vet. Nqs ekziston rreziku i shtyrjes, kurse veprimi duhet te kryhet jashte kufijve te territorit te organit, organi mund ta kryeje veprimin edhe jashte kufijve te territorit te vet, por ai ka per detyre ta njoftoje per kete menjehere organin ne territorin e te cilit e ka ndermarre kete veprim. Ndryshimi i kompetences Kompetenca eshte e caktuar me dispozita juridike imperative (kategorike) te ashq IUS COGENS (dispozita kogente), dhe si e tille parimisht nuk guxon te ndryshohet; nderkaq perjashtimet jane te caktuara rreptesisht vetem me ligj. Nderrimi i kompetences ne PA mund te behet vetem ne baze te autorizimit shprehimor ligjor, dmth vetem kur kjo eshte parashikur shprehimisht me ligj. Lidhur me ndryshimin e kompetences paraqitet ceshtja e delegimit, subdelegimit, substitucionit, rekuizicionit dhe zevendesimit te kompetences. a. Delegimi i kompetences =autorizimi i organit te shkalles me te larte qe punet e caktuara nga kompetenca e vet lendore, t’i barte ne organet e admin te shkalles me te ulet, por vetem ne rastet e parashikuara vetem me ligj b. Subdelegimi i kompetences =delegimin e kompetences tashme te deleguar, dmth delegimi i dyfishte i kompetences qe nenkupton autorizimin e organit te deleguar qe me tutje te barte kompetencat ne ndonje organ tjeter. *aty ku ekziston mundesia e delegimit dhe subdelegimit te komp ekziston mundesia e revokimit te tyre. c. Rekvizicioni i kompetences =autorizimi i organeve steterore i shkalles me te larte qe te marre ne vendosje punet e caktuara nga organi i shkalles me te ulet, te barte kryerjen e vetem disa veprimeve procedurale, nderkaq vendosja e vete ceshtjes admin mbetet ne teresi ne kompetencen e organit i cili zhvillon PA. ç. Substitucioni i kompetences =eshte autorizimi i organit sht i shkalles me te larte qe te marre ne vendosje punet e caktuara nga organ ii shkalles me te ulet. Ky eshte veprim i kundert me delegimin e kompetences. d. Prorogimi i kompetences = nenkuptohet nderrimi i kompetences lendore ose territoriale dmth organet dhe palet mund te merren vesh mbi ndryshimin e kompetences vetem me marreveshje shprehimisht ose heshtazi.
dh. Zevendesimi i kompetences =nenkuptojme rastin kur zhvillimi i PA dhe e drejta per nxjerrjen e vendimit merret nga nje organ dhe i besohet organit tjeter.
4
Konflikti per competence ne PA Konflikti per competence ne PA eshte situate kur dy ose me shume organe shpallen kompetente ose jokompetente per vendosjen e te njejtes ceshtje konkrete admin. Konflikti i kompetencave mund te paraqitet ne dy trajta: 1. Konflikti pozitiv per kompetence: kur dy ose me shume organe te admin publike shpallen si kompetente per vendosjen e te njejtes ceshtje admin. 2. Konflikti negative: kur dy ose me shume organe te admin publike e konsiderojne veten inkompetente per vendosjen e te njejtes ceshtje admin. Zgjidhja e konfliktit te kompetencave – I I – ne ceshtjet admin dtth konstatimi (zbulimi) i organit qe eshte competent per zhvillimin e procedures dhe per vendosjen e ceshtjes konkrete admin sipas dispozitave ekzistuese mbi kompetencen. Konfiktin e kompetencave perhere e zgjidhe organi tjeter me i larte ne raport me ato organe qe gjenden ne konflikt per kompetence. * Pra, eshte parim i pergjithshem se konfliktin per competence e zgjidhe organi perkates drpdr me i larte se organet ne konflikt. Ndihma juridike ne Procedurës Administrative Me ndihmen jur nenkuptohet kryerja e disa veprimeve te vecanta procedurale nga ana e organit tjeter (i cili nuk e zhvillon PA) me kerkesen (lutjen) e organit i cili zhvillon PA. Veprime te vecanta ne PA jane degjimi i deshmitareve, keqyrja e ekspertimit, dorezimi i shkresave, keqyrja ne vendin e ngjarjes, kontrolli i librave afariste, dhenia e shenimeve zyrtare etj. Personi zyrtar i autorizuar per zhvillimin e procedures dhe ndermarrjen e veprimeve procedurale PA e zhvillon organi competent si pjesemarres kryesor ne PA. Ky organ eshte rogan qe ka competence lendore dhe territoriale per vendosjen e ceshtjes konkrete admin. Me person zyrtar ne PA kuptohet: 1. EPRORI i organit dhe punetori professional (nepunesi civil) i organit te admin publike, i autorizuar per ndermarrjen e veprimeve ne PA para nxjerrjes se vendimit (kuptimi i gjere). 2. Vetem punetori professional (nepunesi civil) i organit te admin publike, te cilin eprori i organit e autorizon per ndermarrjen e veprimeve ne proceduren para nxjerrjes se vendimit (kuptimi i ngushte). Zakonisht, nocioni person zyrtar perdoret ne kuptimin e ngushte qe te behet dallimi mes eprorit te organit dhe zyrtareve profesionale te organit te admin publike. Karakteristike e personit zyrtar ne PA eshte se ai njekohesisht eshte edhe mbrojtes i interesit public ne PA. Zhvillimi i PA dhe vendosja ne organet individuale te admin. Ne ceshtjen admin per vendosjen e se ciles eshte competent organi individual i admin sht vendimin ne PA e nxjerre eprori (titullari) i organit i cili udheheq me ate organ pqs dispozitat per organizmin e ketij organi ose me dispozirta tjera nuk eshte caktuar ndryshe. Zhvillimi i PA dhe vendosja e ceshtjes admin nga ana e organit kolegjial Ne organet kolegjiale (komisione, komitete etj) vendimin ne ceshtjet admin e merre organi kolegjial si trup (in corpore), dmth disa persona pas keshillimit dhe votimit. Vendimin organi kolegjial (kolektiv) e nxjerre ne séance me shumice votash, nderkaq ate e nenshkruan kryetari i atij organi. Zhvillimi i PA kur per vendosje ne ceshtje admin eshte competent Kuvendi ose organi ekzekutiv Kuvendi dhe organi ekzekutiv jane kompetent per vendosjen e nr shume te vogel te ceshtjeve admin, sepse vendosja e ceshtjeve (nr te madhe) u besohet organeve te admin publike. Nxjerrja e vendimit ne PA ne organizaten e cila ushtron autorizime publike Ne ceshtjet admin net e cilat vendos ndermarrja ose organizata tjeter (institucioni public) vendimin e nxjerre drejtori, perkatesisht kryetari i organit punedrejtues kolegjial. Perjashtimi i personit zyrtar nga PA Qellimi i perjashtimit te personit zyrtar nga PA eshte qe te sigurohet objektiviteti ne vendosje ne PA sepse mund te ekzistojne rrethanat e caktuara te cilat e vejne ne dyshim objektivitetin e tij ne vendosjen e ceshtjes konkrete admin. Exist: perjashtimi i detyrueshem dhe fakultativ. Pala dhe perfaqesimi i saj ne PA Nocioni i pales ne PA Pala eshte pjesemarres kryesor dhe i domosdoshem ne PA Kuptimi material: palet jane personat, te drejtat, rrespektivisht interesat juridike te te cileve preken me aktin admin per shkak te te cilit zhvillohet procedura.
5
Kuptimi formal: pale jane personat te cilet ose vete kerkojne nxjerrjen e aktit admin ose kunder te cileve kerkohet nxjerrja e ndonje akti ose personat kunder te cileve admin zhvillon proceduren. 3 grupe te paleve: a. Pale active- personi me kerkesen e te cilit zhvillohet procedura b. Pale passive- personi, kunder te cilit zhvillohet procedura c. Pale sekondare- personi i cili me qellim te mbrojtjes se te drejtave dhe interesave te veta juridike ka te drejte te merre pjese ne PA. Si pale mund te paraqiten subjekte te ndryshme si: persona juridik dhe fizike etj… Ceshtjet admin njepaleshe dhe dy (shumepaleshe) 1. Per ceshtjen admin 1paleshe eshte karakteristike se ne PA merr pjese vetem nje pale ose me shume pale te cilet paraqiten bashkarisht me interesa identike (te njejta). 2. Per ceshtjen admin 2-shumepaleshe eshte karakteristike se ne procedure marin pjese dy ose me shume pale me interesa te kunderta (kunderthenese-kunderpale). Prezumimet procedurale-juridike per veprimin e pales ne PA. Qe nje person te jete PALE ne PA duhet te posedoje: 1. Zotesine e pales … (aftesi per te qene titular i atyre te drejtave, detyrimeve dhe interesave juridike mbi te cilat vendoset ne PA dmth aftesi per te qene pale ne PA) 2. Zotesine procedurale … (nenkupton aftesine e kryerjes se mevetesishme te veprimeve procedurale (legitimatio ad processum). Kjo barazohet me zotesine e veprimit) 3. Legjitimacioni i pales … (ose legjitimacioni lendor (legitimacio ad caussam) eshte kushti i trete qe nje person tem und te jete pale ne PA) Kuptimi i perfaqesuesit te pales Perfaqesimi i pales ne PA nenkupton kryerjen e veprimeve procedurale ne PA ne emer dhe ne llogari te pales nga ana e personave te cilet kane autorizim te vecante per kete, ne rastin kur pala nuk ka zotesi procedurale ose nuk don qe vet t’i kryeje ato veprime procedurale. Personat e tjere te cilet jane te autorizuar qe ne vend te pales dhe per llogari te saj te kryeje veprime procedurale. Perfaqesuesi i pales vepron ne emer te pales, me qellim dhe me efektin sikur te kishte vepruar vete pala. Ne PA dallohen keto lloje te perfaqesimit: a. Perfaqesuesi ligjor b. – II - i perkohshem c. – II - i perbashket d. I autorizuari i pales Komunikimi i organeve dhe paleve ne PA Komunikimi i pjesemarresve ne PA Komunikimi ne PA eshte lidhja (kontakti) mes organit qe zhvillon PA dhe paleve qe kerkojne vendosjen e ceshtjes admin si dhe personave tjere qe marrin pjese ne PA. Komunikimi i pjesemarresve ne PA behet ne disa menyra: 1. Palet me parashtresat e veta, u drejtohen organeve 2. Organet i therrasin palet dhe personat e tjere qe duhet te marrin pjese ne procedure 3. Organet u dorezojne (dergojne) paleve shkresat zyrtare 4. Palet i kqyrin shkresat e lendes dhe informohen mbi rrjedhen e procedures 5. Organi evidencon ne process-verbal deklaratat gojore dhe kumtesat (komunikimet) e tjera te paleve dhe te pjesemarresve te tjere ne PA. Parashtresat Kur pala deshiron t’i drejtohet organit te admin publike qe zhvillon PA, atehere ajo kete e bene me parashtrese. Parashtresa eshte emertim i perbashket per formen me te cilen subjektet e vecanta juridike ne PA i drejtohen organit qe zhvillon PA. Me parashtrese nenkuptohet cdo kumtese te cilen pala ia komunikon organit qofte me shkrim, qofte verbalisht (me goje). Dorezimi i parashtresave Parashtresat mund te dergohen ne menyra te ndryshme. Parashtresat, si rregull, dorezohen drpdr ne forme te shkruar, ose dergohen me ane te postes apo komunikohen me goje ne procesverbal. Parashtresat i dorezohen organit gjate orarit te punes, cdo dite pune. Regjistrimi i parashtresave Regjistrimi i perkates duhet te permbaje: Numrin e parashtreses Diten e parashtrese Lenden e paraqitjes Nr e doc qe i bashkangjiten plus emrin, mbiemrin dhe adresen e paraqitesit te parshtreses.
6
Nenshkrimi i parashtreses Eshte obligativ (i detyrueshem). Paraqitesi i parashtreses eshte i detyruar ta nenshkruaje vete parashtresen Elementet e parashtreses 1.titulli i organit te cilit i drejtohet 2. Objekti me te cilin ka te beje 3. kerkesen, perkatesisht propozimin e paraqitesit 4. emrin, mbiemrin e paraqitesit te parashtreses 5. daten dhe nenshkrimin e paraqitesit te parashtreses 6. kush eshte perfaqesues ose i autorizuar, nqs ky ekziston Keqyrja e shkresave dhe njoftimi i paleve mbi zhvillimin e procedures Keqyrja e shkresave te lendes Me qellim qe pales t’i mundesohet pjesemarrja sa me active dhe sa me e plote ne procedure, si dhe mbrojtja e te drejtave dhe interesave juridike ajo ka te drejte t’i kqyre shkresat (doc) dhe t’i kopjoje me shpenzimet e veta dhe te njoftohet mbi zhvillimin e procedures. Keqyrja e shkresave (doc.) dhe kopjimi i shkresave te nevojshme behet me kerkesen e pales ose te personit tjeter qe e arsyeton interesin e vet per kete gje. Informimi mbi zhvillimin e procedures Palet dhe cdo person tjeter qe ne lenden per te cilen zhvillohet procedura arsyeton interesin e vet juridik, kane te drejte per t’u informuar nga admin lidhur me zhvillimin e procesit admin. Veprimet e organit qe zhvillon proceduren 1. Thirrja e personave ne PA Komunikimi mes organit dhe paleve, si dhe pjesemarresve te tjere ne PA nuk zhvillohet vetem me parashtresa por edhe me takime te drpdr. Thirrja eshte veprim i rendesishem i organit ne PA me te cilen sigurohet prania e personit te caktuar gjate ndermarrjes se ndonje veprimi procedural. Organi qe zhvillon proceduren eshte i autorizuar qe t’i therrase te gjithe personat, prania e te cileve ne procedure eshte e nevojshme dhe e dobishme. Thirrja behet me shkrim (leterthirrje) ku vecmas duhet te theksohet: 1. emertimi i organit qe e ben thirrjen 2. emir, mbiemri dhe adresa e personit te ftuar 3. vendi, dita dhe ora kur duhet t’i paraqitet organit 4. lenda per te cilen personi thirret 5. ne cfare cilesie thirret (pale, deshmitar ekspert etj) 6. cfare mjete provuese duhet te marre me vete Detyrimi per t’iu pergjigjur thirrjes Personi qe thirret eshte i detyruar t’i pergjigjet thirrjes, sepse prej pergjigjes se rregullte ndaj thirrjes varet edhe rrjedha e papenguar e procedures. Sanksionet per mospergjigje thirrjes Personi i thirrur eshte i detyruar ti pergjigjet thirrjes. Nqs personi te cilit i eshte derguar thirrja nuk i pergjigjet thirrjes dhe mungesen nuk e arsyeton, mund te sillet me detyrim dhe vec kesaj te denohet me gjobe. Procesverbali dhe passhenimi Kuptimi dhe rendesia e Proceverbaliit ne PA Gjate zhvillimit te PA per séancen verbale ose per veprimin tjeter te rendesishem ne procedure, si dhe per deklaratat e rendesishme verbale te paleve, perpilohet procesverbali. PV jane konstatime me shkrim mbi rrjedhen dhe permbajtjen e veprimeve procedurale te ndermarra verbalisht para organit qe zhvillon proceduren. Elementet qe duhet ti permbaj PV 1. Emertimi I organit qe kryen veprimin proc. 2. Vendi ku kryhet veprimi, dita dhe ora. 3. Lenda ne te cilen kryhet veprimi 4. Emrat e personave zyrtar 5. Emrat e personve qe jan te pranishem PV mbahet nga process mbajtesi
7
Mbyllja e PV - II – eshte e rregulluar me ligj. Para se te mbyllet PV u lexohet personave te degjuar dhe personave tjer qe kan marr pjes ne veprimin proc, ne menyr qe ti bejn vrejtjet eventuale. Ne PV e nenshkruar asgje nuk ben te shtohet apo te ndryshohet. Fuqia provuese e PV PV eshte prove mbi rrjedhen dhe permbajtjen e veprimeve proc dhe deklaratave te dhena te paleve, deshmitareve, eksperteve etj. lejohet te provohet pasaktesia e PV. Passhenimi ne shkres (akt) Eshte shenim I shkurter zyrtar te cilin per veprime dhe deklaratat me pak te rendesishme te pales dhe personave te tret ne proc, e perpilon dhe e ve ne vet shkresen (aktin) personi zyrtar qe zhvillon proc. Dergimi (komunikimi i shkresave) Nocioni, koha, menyra dhe vendi I dergimit Dergimi eshte veprim procedural qe nenkupton proc me ane te se ciles, shkresat zyrtare (vendimet, perfundimet, thirrjet, lajmerimet etj), I dorezohen (komunikohen) adresatit (personi te cilit I destinohen) ose ne ndonje menyre tjeter I vehen ne dijeni. Dergimi I mire dhe I rregullte I shkresave zyrtare I kontribuon nxjerrjes se shpejte te akteve admin dhe pengon zvarritjen e PA. Llojet e dergimit 1. dergimi indirect (I terthorte) 2. dorezimi medoemos personalisht 3. rastet e vecanta te dergimit Afatet dhe kthimi ne gjendje te meparshme Kuptimi dhe llojet e afateve ne PA Ne PA ndermerren shume veprime te cilat kryhen sipas rendit te caktuar dhe ne kohen e caktuar. Afati eshte koha e caktuar ne te cilen mund te ndermerren veprime te procedures ne procedure. Afatet ne PA jane me rendesi te vecante per krijimin ose humbjen e ndonje te drejte te pales. Llojet e afateve ne PA 1. Sipas karakterit te normave juridike: a. afatet juridike formale b. afatet juridike materiale 2. Sipas kriterit se kush I cakton afatet ato ndahen ne: a. afatet ligjore- afate prekluzive + instruktore b. afatet zyrtate 3. Sipas fakteve dhe rrethanave qe merren si meritore per fillimin e afateve ato ndahen ne: a. objective dhe b. subjective 4. Duke marre parasysh faktin se kur mund te ndermerret veprimi procedural, afatet ndahen ne: a. afatet pezulluese b. afatet zgjidhese 5. Duke patur parasysh menyren e llogaritjes se afateve, ato ndahen ne: a. afate absolutisht te caktuara b. afate relativisht te caktuara Llogaritja e afateve Sipas LPA afatet kohore llogariten me dite, muaj dhe vite. Kur afati eshte caktuar sipas diteve, si fillim I afatit merret dita e par pasardhese e punes, po qe se eshte dite pune. Kur afati eshte caktuar sipas muajve, perkatesisht sipas viteve perfundon me kalimin e asaj dite te muajit, perkatesisht vitit qe sipas numrit te vet I pergjigjet dites kur eshte ber dorezimi. Afati skadon diten e fundit por nqs dita e fundit I bije te dielen, ose ne dite feste, afati skadon me kalimin e ditepunes se par te ardhshme. Kthimi ne gjendje te meparshme Nocioni I kthimit ne gjendje te meparshme (eshte mjet juridik) Kthimi ne gjendje te meparshme, rivendosja ne afat (restitution in integrum) paraqet te drejten e pales e cila ka leshuar afatin per kryerjen e nje veprimi proc dhe per shkak te ati leshimi eshte prekluduar nga kryerja e ati veprimi qe ajo te kerkoj nga organi competent qe ti lejohet ndermarrja e mevonshme e veprimit te leshuar.
8
Afati per rivendosje te gjendjes se meparshme Prpozimi per kthim ne gjendje te meparshme mund te paraqitet ne afatin objektiv dhe subjektiv. Afati objektiv per kthim eshte tre muaj nga dita e leshimit te veprimit. Afati subjektiv per kthim eshte 8 dite nga dita kur jan zhdukur pengesat. Perfundimi lidhur me propozimin per kthim Organi competent duke vendosur mbi propozimin per kthim me perfundim mund: 1.ta hedhe poshte propozimin pqs eshte paraqitur pas afatit 2.ta refuzoj propozimin per shkaqe te paarsyshme. 3.ta aprovoj (miratoj) propozimin pqs ekzistojn shkaqet e arsyeshme. Efekti juridik i propozimit per rivendosjen e gjendjes se meparshme Propozimi per kthim ne gjendje te meparshme nuk ka efekt suspenziv (nuk e ndalon rrjedhen e proc). Rregull eshte se organi competent edhe pas paraqitjes per propozimin per kthim do ta vazhdoj zhvillimin e procesit. Ndërprerja e Procedurës Administrative Nënkupton ndarjen, ngecjen ne zhvillimin e proced deri tek e cila vjen për shkak te bashkendodhjes te rrethanave te caktuara, te parapara me ligj. Efekti juridik I lejimit te kthimit ne gjendje te meparshme Lejimi i… ka efekt juridik retroaktiv (prapa veprues). Mbajtja e rendit gjate zhvillimit te PA Personi zyrtar, qe drejton veprimin procedural, ka per detyre qe te kujdeset per mbajtjen e rendit, gjate punes ne PA. me qellim te mbajtjes se rendit ne proced personi zyrtar mund ti shqiptoj keto masa dhe denime: 1. paralajmrimin 2. largimin per shkak te prishjes te rendit dhe 3. shqiptimin e denimit me gjobe Shpenzimet ne PA Shpenzimet e PA I perben teresia e hargjimeve te lidhura per punen ne rastin e vendosjes se qeshtjes se caktuar administrative, te cilat I kan pasur pjesmarresit e proced. Dallohen shpenzimet e organit qe zhvillon proceduren dhe shpenzimet e pjesmarresve tjer ne PA. Shpenzimet e pales Me shpenzime te pales nenkuptohen shpenzimet e ardhjes, te humbjes, shpenzimet per taksa, sh.per perfaqesimin, per ndihmen juridike te shkaktuara ne procedure. Vendosja mbi shpenzimet e procedures Mbi shpenzimet e proced, si rregull vendoset ne aktvendim mbi qeshtjen kryesore. Vendimi mbi shpenzimet e procedures eshte pjes perberese e dispozitivit te aktvendimit. Lirimi nga pagimi i shpenzimeve te PA Organi qe zhvillon proceduren mund ta liroj palen ne teresi ose pjeserisht nga pagimi I shpenzimeve te procedures nqs konstaton se ajo nuk mund ti heq shpenzimet, pa demtuar ushqimin e domosdoshem te vet dhe te anetareve te familjes se vet. Procedura admisnistrative ne shkalle te pare Fillimi i procedures asministrative dhe kerkesat e paleve 1. Fazat e proced. se rregullt admin PA percaktohet si rend i jashtem i veprimeve reciprokisht te lidhura qe nderrmerren per vendosjen e çeshtjes konkrete admin. Ne teorine juridike (edhe ne praktike) konsiderohet se ekzistojn 5 faza te mundshme te PA. te cilat jane: 1. fillimi PA 2. procedura hetimore (e shqyrtimit) perkatesisht procesi ekzaminues 3. faza e nxjerrjes se vendimeve 4. procedura ankimore (procedura ne shkalle te dyte) 5. ekzekutimi administrative (proc e ekzekutimit admin)
9
1. Fillimi i PA (procedimit) Per fillimin e PA vlen parimi i oficialitetit. Organi shtetror e fillon PA sipas njeres nga dy bazat e mundshme: 1. me nismen e vet, kryesisht (ex officio) dhe 2. me rastin e kerkeses se pales Lidhur me hapjen e PA ekzistojn dy parime (maksima) a) parimi i hapjes se PA kryesisht, perkatesisht maksima oficiele ( sipas kesaj organi competent eshte i autorizuar ta filloj dhe ta zhvilloj PA kryesisht pa mar parasysh se iniciativen per hapjen e proced e a dhen vet organi ose e ka ber pala me kerkesen e vet) b) parimi i hapjes se PA sipas kerkeses se pales ose maksima private (sipas kesaj organi nuk mund ta filloje proceduren administrative pa kerkesen e pales se autorizuar). Hapja e procedures administrative kryesisht dhe ne rastin e ekerkeses se pales Hapja (fillimi) i procedures administrative kryesisht Organi kompetent do ta filloj proceduren administrative kryesiht kur kete e cakton ligji ose dispozita e bazuar ne ligj dhe kur konstaton ose merr ne dijen i se duke marre parasysh gjendjen fiaktike ekzistuese duhet te hape proceduren administrative me qellim te mbrojtjes se interesit publik. Hapja e PA me kerkesen e pales Organi e hap PA me kerkesen e pales ne çeshtjet te cilat sipas ligjit apo sipas karakterit te çeshtjes per fillimin dhe zhvillimin e PA nevoitet kerkesa e pales vetem nqs ekziston kerkesa e tille. PA mund te hapet me kerkesen e pales qe pal ate lirohet nga nej detyrim ose ti zvoglohet ndonje detyrim. Bashkimi i çeshtjeve ne nje procedur Eshte mundesi juridike qe mbi me shume çeshtje administrative qe te vendosen ne nje procedure. Bashkimi i çeshtjeve ne nje procedur eshte ne pajtim me parimin e ekonomizimit te procedures sepse ne vend qe te zhvllohet procedura te vecanta per ato çeshtje zhvillohet nje procedure dhe nxirret nje vendim. Veprimet dispozitive te paleve gjate procedures Veprimet me te rendesishme te paleve pervec paraqitjes se kerkeses me rastin e se ciles fillohet procedura, jane: 1. ndryshimi i kerkeses se pales 2. heqja dore nga kerkeses 3. ujdia e paleve Te provuarit ne PA Vertetimi i fakteve dhe rrethanave relevante juridike, ne baze te se cilave nxjerret vendimi behet ne proceduren hetimore (te shqyrtimit), d.m.th ne fazen para nxjerrjes se vendimit. Faktet mbi bazen e te cilave nxirren vendimi, ne PA vertetohen me ane te provuarit. Objekti i proves Objekti it e provuarit jane faktet e kontestueshme dhe faktet relevante juridike qe kan ndikim ne vertetimin e te vertetes materiale. Faktet relevante juridike jane ato fakte qe kane rendesi te drejteperdrejt per vendosjen e çeshtjes admin konkrete. Gjendja faktike eshte teresia e fakteve relevante juridike ne te cilen aplikohet dispozita materiale juridike. Faktet te cilat duhen te provohen Per vertetimin e drejte te ceshtjes duhet te provohen: 1. vetem faktet e kontestueshme 2. vetem faktet relevante juridike e jo edhe te drejta qe duhet te aplikohet. Faktet te cilat nuk duhet te provohen : 1. Faktet e pakontestueshme (jokontestuese) 2. Faktet notore (te njohura boterisht) 3. Prezumimet ligjore (faktet ekzistimin e te cilave e presupozon ligji) Barra e proves (onus probandi) Lidhur me te provuarit e fakteve te kontestueshme dhe te rrethanave dallohen dy maksima: 1.maksima inkuizitore (parimi hetues) 2. maksima e disponilitetit (parimi i shqyrtimit) Barra e te provuarit ne rradhe te pare bije mbi organin i cili eshte i detyruar qe kryesisht te ndermarr cdo gje qe eshte e nevojshme qe gjendja faktike te sqarohet plotesisht dhe nuk mund te shfajsohet se faktet i kane mbetur te pasqaruara ngase pala nuk i ka ofruar mjaft prova.
10
Administrimi i provave Te provuarit realizohet me administrimin (paraqitjen) e provave. Me ane te administrimit te provave behet vertetimi i vertetesis se fakteve relevante juridike. Provat administrohen pasi te jen konstatuar se ç’eshte kontestuese dhe ç’duhet te provohet lidhur me faktet relevante. Llojet e mjeteve provuese Me mjete provuese kuptojm personat ose sendet nga te cilat marrim dijeni dhe fitojm bindjen mbi vertetesin apo pavertetesin e ndonje fakti kontestues relevant juridik. Si mjete themelore provuese ne PA konsiderohen: 1. dokumetet- public dhe privat 2. deshmitaret- (ne PA kuptojm personat fizik qe japin deklarat) 3. ekspertimi –(jane persona professional te angazhuar per ekspertim) 4. deklarata e pales (mjet supsidiar provues ne PA) 5. gjurmimi (nje nga format procedurale te te provuarit) 6. interpretet etj. (person professional i caktuar per ti ndihmuar organit qe zhvillon PA ne komunikimin me pjesmarresit e tjer ne procedur). Sigurimi i provave Nenkupton ndermarrjen e masave adekuate nga ana e organit competent (personit zyrtar) qe kan per qellim te sigurojn mundesin e shfrytezimit te provave ne te ardhmen. Llojet e akteve administrative ne PA Ne proceduren administrative nxirren dy lloje aktesh administrative: a) vendimet (aktvendimet) – eshte akt administrartiv me te cilin organi competent vendos mbi qeshtjet admin e cila paraqet object te PA, me vendim vendoset mbi ndonje te drejte, detyrim ose interes juridik te subjektit te caktuar juridik. b) perfundimet (konkluzionet)- eshte akt administrative me te cilin vendoset mbi çeshtjet qe i perkasin procedures ose paraqiten si sekondare lidhur me zhvillinin e procedures e te cilat mund te vendosen me vendim. Nxjerrja e vendimit ne PA Nxjerrja e vendimit eshte faza me e rendesishme e procedures administrative. PA perbehet nga nje sere veprimesh qe ndermirren per vendosjen perfundimtare te ceshtjes admin. Vendimet ne PA i nxjerin autoritativisht organet e admin publike per vendosje e ceshtjeve konkrete administrative mbi te drejtat detyrimet ose interesat juridike te subjekteve te caktuara juridike. Organi i cili e nxirr vendimin ne PA Vendimin ne PA e nxjerr organi competent per vendosjen e ceshtjes admin qe eshte objek i procedures. Varesisht nga llojet e organeve qe jane te autorizuara per vendosjen ne PA dallohet menyra e nxjerrjes se vendimeve: 1. ne organet individuale 2. ne organet kolegjiale shtetrore 3. ne organizata dhe institucione publike 4. ne organin shtetror. Pjesët perberese te Vendimit Vendimi duhet te permbaj : a) elementet themelore ( hyrja, dispozitivi, arsyetimi, udhezimi mbi mjetin juridik) b) pjeset teknike te tij (nenshkrimi i personit te autorizuar zyrtar, vula e organit, data e nxjerrjes se vendimit, numri evidencues te tij dhe vend i nxjerrjes se vendimit). Mjetet juridike ne PA Kuptimi i mjete juridike ne PA Mjet juridik (mjet goditjeje) quajm mjetin procedural me te cilin pala apo personi tjeter i autorizuar e godet (kundershton) aktin administrative (vendimin ose perfundimin) te nxjerre ne proceduren administrative, per te cilin pretendon se eshte i paligjshem dhe i padrejte dhe kerkon nga organi competent ta anuloje, ta prishe apo ta ndryshoje ate. Llojet e mjeteve judike ne proceduren administrative Mjetet juridike ne proceduren administrative ndahen ne dy grupe themelore: a. mjetet e rregullta juridike –(kan efekt devolutiv dhe efekt suspensiv) b. mjetet e jashtezakonshme juridike – (perdoren pas perfundimit definitive te procedurtes administrative). Ankesa (apelimi) ne proceduren administrative E drejta e ankimit Ankesa eshte mjet i rregult juridik qe paraqitet kunder vendimeve te shkalles se pare te nxjerra ne proceduren administrative.kur apala eshte e pakenaqur ne proceduren administrative, me vendimin e shkalles se pare ajo mund te deklaroje ankese organit te shkalles se dyte, me qellim te mbrojtes se te drejtave dhe interesave te veta. Ankesa eshte mjet i rregullt juridik e cila mund te paraqitet parimisht kunder cdo vendimi te nxjerr ne shkalle te pare ne PA.
11
Legjitimacioni per paraqitjen e ankeses Per paraqitjen e ankeses duhet te ekzistoj iaq legjitimacion i pales ne ankes. Ky legjitimacion tregon raportin e vacant juridik te pales ndaj qeshtjes konkrete admin. Lejueshmeria e ankeses Si rregull kunder cdo vendimi te nxjerre ne shkalle te pare, pala e pakenaqur mund te paraqese, ndersa kunder perfundimit mund te deklarohet ankim i vacant apo ne nderlidhje me ankesen kunder vendimit. Cdo pale e interesuar ka te drejte te ankohet( jo vetem kunder nje vendimi), por edhe kunder nje refuzimi per nxjerrjen e vendimit (heshtja e administrates). Perjashtimi i ankeses Ne secilin ligjislacion eshte percaktuar mundesia qe e drejta e ankeses te perjashtohet vetem perjashtimisht ne rastet e caktuara shprehimisht me ligj dhe ne qofte se ne ndonje menyre tjeter eshte siguruar mbrojtja e te drejtave dhe e ligjmerise. Kompetenca per te vendosur sipas ankeses Parimi i dyshkallesise net e vendosur Rregull i pergjithshem eshte se sipas ankeses kunder vendimit te shkalles se pare mund te vendose vetem edhe nje organ drejtperdrejte me i larte dhe me vendosjen e organit te shkalles se dyte (instaces se dyte) perfundon vendosja ne proceduren admin. Kunder vendimeve te nxjerra ne shkalle te dyte ankimi nuk lejohet (ndalimi i treshkallesise te vendosjes ne proceduren admini). Organi competent per te vendosur mbi ankese Ne secilin shtet jane percaktuar organet te cilat jane kompetente per te vendosur sipas ankeses ne proceduren admini. Ne praktiken admini eshte perqafuar nje parim pergjithesisht i njohur:competent ëer te vendosur mbi ankese eshte organi drejteperdrejt i shkalles me te lart se organ i cili ka nxjerre vendimin ne shkalle te pare. Afati per paraqitjen e ankeses Sipas LKA ankesa paraqitet ne afatin prej 15 ditesh, nese me ligj nuk eshte caktuar ndryshe. Afati i ankimit per cdo person dhe per secilin organ, te cilit i dorezohet vendimi, llogaritet nga dita e dorezimit te vendimit. Me ligj te vecante mund te parashikohet afati me i shkurter ose me i gjate per paraqitjen e ankeses. Përmbajtja e ankesës Ankesa, si dhe çdo parashkrese tjeter, duhet te potesoje kushte e caktuara d.m.th duhet te permbaje elemente (te dhena) e caktuara qe te mund te veprohet sipas saj. Ne ankese duhet te theksohet: 1. vendimi qe goditet, kundershtohet (ankimohet) 2. emertimi i organit qe e ka nxjerre 3. numri dhe data e vendimit 4. shkaqet e ankimit Dorëzimi i ankesës Ankesa i drejtohet (deklarohet) organit te shkales se dyte, ndersa i dorezohet drejteperdrejt apo i dergohet me poste organit i cili e ka nxjerre vendimin, sepse ai organ ka ingjerenca te caktuara perkitazi me ankesen e paraqitur. Efekti i ankesës Ankesa si rregul ka efekt : 1. devolutiv dhe 2. suspenziv efekti devolotiv i ankeses konsiston ne ate se vendosja bartet (kalon) ne organin me te larte.efekti suspenziv i ankesesankesa e ndalin (e shtyn) akzekutimin e vendimit i cili ankimohet (eshte object i ankeses). Puna e organit te shkalles se pare sipas ankeses Organi i shkalles se pare kur e merr ankesen, e shqyrton anen formale te saj, si: 1. nese ankesa eshte e lejueshme 2. nese ankesa eshte e paraqitur brenda afatit (ne kohen e duhur) dhe 3. nese eshte e paraqitur nga person ii autorizuar. Ne qofte se organ ii shkalles se pare konisiston se ankesa eshte e palejueshme, e jashteafatshme (e paraqitur pas afatit) ose e paraqitur nga person ii paautorizuar, e hedh poshte me vebdim te vet. Kunder ketij vendimi pala ka te drejte ankimi. Vendosja e organit te shkalles se dyte sipas ankesës Ne proceduren ankimore (proceduren sipas ankeses) tek organi i shkalles se dyte dallohen dy faza te procedures: 1. procedura paraprake sipas ankeses dhe 2. procedura e rregult sipas ankeses.
12
Procedura paraprake a)Hedhja poshte e ankeses Ne proceduren paraprake organi competent nuk i qaset vendosjes meritore te ankeses, por shqyrton anen formale te saj, nese ajo eshte e lejueshme, e afatshme dhe e paraqitur nga person ii autorizuar. b) Anulimi i vendimit ne proceduren paraprake ne proceduren paraprake organ ii shkalles se dyte nuk i qaset shqyrtimit meritor te ankeses, por ai mund te anuloje vendimin e shkalles se pare, po qe se konstaton se ne proceduren e shkalles se pare ka pasur parregulesi evidente qe vejne qe vendimi te anulohet ne proceduren paraprake. Procedura e rregullt sipas ankeses Ne proceduren e rregullt sipas ankeses organi ne meritum (thelb) shqyrton objektin e ankesës (kërkesën ankimore) Duke vendosur mbi ankesen organi i shkalles se dyte mund : 1. ta refuzoje ankesen 2. ta anuloje vendimin e shkalles se pare 3. ta ndryshoje vendimin e shkalles se pare. Shkaqet për anulimin e vendimit Shkaqet për anulimin e vendimit klasifikohen ne dy grupe: 1. ne shkaqet formale juridike dhe 2. ne shkaqet materiale juridike. Ndryshimi i vendimit te shkalles se pare nga organ i shkalles se dyte Me qellim te vendosjes se drejte te ceshtjes organ ii shkalles se dyte mund ta ndryshoje vendimin e organit te shkalles se pare, edhe ate: 1. ne dobi te ankuesit, dhe 2. ne dem te ankuesit (pales). Ankesa per shkak te heshtjes se administrates Organi I shkalles se dyte qe tem und te vendos ne menyre meritore, sipas ankeses per heshje te administrates duhet te plotesohen keto kushte: 1. ankesa duhet te jete e lejueshme ne qeshtjen perkatese admin 2. te jete paraqitur nga personi I autorizuar 3. ankesa te mos jete e parakoheshme Pezullimi I PA Nqs pala heq dore nga ankesa, procedura sipas ankeses do te pezullohet me perfundim. Kunder ketij perfundimi mund te hapet konflikti admin pran gjykates kompetente. Mjetet e jashtezakonshme juridike ne PA Me mjete te jashtezakonshme juridike nenkuptohen mjetet me te cilat goditen vendimet perfundimtare, te formes se prere dhe te ekzekutueshme, ne PA. Mjetet e jz juridike ne PA jane: 1. Perseritja e PA (eshte mjet juridik I jz ne PA qe perdoret kunder vendimeve perfundimtare, kunder te cilave nuk ka mjet te rregullt juridik-ankese) 2. ndryshimi dh anulumi I vendimit lidhur me konfliktin administrative- (e ben organi I cili e ka nxjerr vendimin perfundimtar ne PA) 3. kerkesa per mbrojtjen e ligjshmerise- (mjet I jz juridik ne PA te cilen mund ta ngris prokurori public kunder vendimit te formes se prere, te nxjerr ne ceshtjen net e cilen nuk mund te zhvillohet konflikti admin). 4. ndryshimi dhe prishja e vendimit te formes se prere me pelqimin ose me kerkesen e pales-(me kete mjet te jz juridik vendimet qe jane beret e formes se prere munden ne kushte te caktuara me LPA te prishen ose te ndryshohen-me pelqimin e pales e cila ka fituar ndonje te drejt). 5. anulimi I vendimit sipas te drejtes se mbikqyrjes-(eshte mjet I jz juridik ne PA I cili mund te perdoret si kunder vendimeve perfundimtare, ashtu edhe kunder vendimeve te formes se prere, te nxjerra ne PA). 6. shpallja nul e vendimeve –(eshte mjet I jz juridik ne PA me te cilin vendimi perundimtar shpallet nul, per shkak te shkeljes se rend te rendit juridik ne raste te parashikuara me ligj dhe me kete anulohen edhe pasojat juridike qe I ka prodhuar ai vendim). 7. prishja e jashtezakonshme e vendimit-(eshte mjet I jz juridik ne PA qe perdoret kunder vendimit te ekzekutueshem). Ekzekutimi ne proceduren administrative Kuptimi I ekzekutimit ne proceduren administrative Ekzekutimi eshte faza e fundit ne procesin administrative. Ekzekutimi eshte edhe qellimi perfundimtar I vendosjes ne proceduren administrative.
13
Baza per zbatimin e ekzekutimit Si baze per zbatimin e ekzekutimit ne proceduren administrative mund te sherbeje: 1. vendimi I ekzekutueshem 2. perfundimi I ekzekutueshem dhe 3. ujdia e lidhur midis paleve ne proceduren administrative. Vendimi ekzekutohet pasi te jete bere I ekzekutueshem ne proceduren administrative. Objekti i ekzekutimit te vendimit Ekzekutimi zbatohet kunder personit qe eshte I detyruar ta permbushe (plotesoje) detyrimin-I ekzekutuari (personi I detyruar). Ekzekutimi I vendimit zbatohet: a) kryesisht ose b) me propozimin e pales (kerkuesit te ekzekutimit). Llojet e ekzekutimit Vendimi mund te ekzekutohet: a) ne rruge administrative – ekzekutimi administrative- ( eshte procedure e ekzekutimit te aktit admin me udhe administrative, me qellim te realizimit te detyrimeve jomonetare, te personit te detyruar te cilen e zbaton organi competent I administrates). b) ne rruge gjyqesore-ekzekutimi gjyqesor-(nenkupton ekzekutimin e vendimit ne rruge gjyqesore qe zbatohet per te realizuar rivendikimet (kerkesat) ne para, mbi te cilat eshte vendosur me vendimin e nxjerre ne proceduren amin qe zbatohet naga ana e gjykates kompetente, sipas dispozitave per ekzekutimin gjyqesor. Vendimi I nxjerre ne proceduren admin, qe permban verttimin e ekzekutyeshmerise, eshte baze per ekzekutimin gjyqesor. Organet kompetente per zbatimin e ekzekutimit Ekzekutimin amin e zbatojne organet e administrates sipas dispozitave te LPA, perkatesisht sipas dispozitave te ligjit te veçante. Ekzekutimin e aktit administrativ e zbaton organi I admin I cili, mbi çeshtjen administrative ka vendosur ne shkalle te pare, nese me dispozite te vecante nuk eshte caktuar ndodnje organ tjeter per ekzekutimin e aktit administrative. Vendimet e ekzekutueshme mund te zbatohen edhe ne udhe gjyqesore (ekzekutimi gjyqesor). Pezullimi dhe shtyrja e ekzekutimit Pezullimi i ekzekutimit Ekzekutimi admin do te pezullohet kryesiht, dhe veprimet zbatuara do te anulohen, ne qofte se vertetohet: 1.se detyrimi eshte kryer 2. se ekzekutimi nuk eshte eshte I lejueshem fare, 3. se eshte zbatuar kunder personit qe nuka ka detyrim. Shtyrja e ekzekutimit Ekzekutimi administrative do te shtyhet ne qofte se vertetohet se lidhur me ekzekutimin e detyrimit lejohet pritja (fillimi), ose se ne vend te vendimit te perkohshem qe ekzekutohet, eshte nxjerre vendim per ceshtjen kryesore qe dallohet nga vendimi i perkoheshem. Mënyra e ekzekutimit administrativ Ekzekutimi me qellim te realizimit te detyrumeve jomonetare te te ekzekutuarit zbatohet: 1.me ane te personave te tjere- ( nqs detyrimi I ekzekutuarit perbehet nga kryerja e veprimit qe mund ta kryeje edhe ndonje prson tjeter, ndrsa I ekzekutuari nuk e kryen fare, ose nuk e kryen ne teresi, ky veprim do te kryhet me ane te personit tjeter, me shpenzimet e te ekzekutuarit. 2.me ane te shtrengimit (me dhune) – (ene ato raste kur I ekzekutuari ka per detyre qe te lejoje ose te duroje dicka, ndersa vepron ne kundershtim me kete detyrim, organi qe e zbaton ekzekutimin do ta detyroje te ekzekutuarin qe te plotesoje detyrimin me ane te denimeve me gjobe. Ekzekutimi me qellim sigurimi Ne te vertete ekzekutimi me qellim sigurimi eshte perjashtum nga rregulli qe vlen ne procduren e ekzekutimit administrative, qe vendimi ekzekutohet vetem pasi qe te jete bere I ekzekutueshem. Kunder perfundimisht mbi lejimin e ekzekutimit me qellim sigurimi lejohet ankesa e vecante e cila nuk e shtyne zbatimin e ekzekutimit. Kuptimi, qellimi dhe rendesia e konfliktit administrative Kupitmi i konflktit administativ Konfliktet edmin lindin nga marredhenjet juridike administrative ne rastin kur me aktin administrative perfundimtar te organit shteteror, ose te organizates e cila ushtron autorizime publike, eshte shkelur ligji ne dem te individit apo te personit juridik, perkatesisht ne favor te individit ose t personit te caktuar juridik. Konflikti administrative eshte konflikt qe lind midis
14
individit apo personit juridik nga njera ane dhe organit shteteror nga ana tjeter, dhe I cili zhvillohet tek gjykata kompetente. Te drejten per te filluar konfliktin administrative ka personi I vecante ose personi juridik ne qofte se konsideron se me aktin administrative I eshte shkelur ndodnje e drejte apo interes direk personal I bazuar ne ligj. Konfliktin admin mund ta filloje edhe avokati public, ne qofte se me aktin administrative eshte shkelur ligji ne dem te bashkesise shoqerore, respektivisht te insticionit te cilin e mbron ai ne baze te ligjit. Konflikti administrativ ne kuptimin formal dhe material Ne teorine juridike nuk ekzistojne pikepamje unike per perkufizimin e nocionit te konfliktit administrative, andaj edhe dallohen: a) nocioni formal – ( konflikti administrative ne kuptimin formal perkufizohet me ndihmen e karakteristikave te jashtme, formale, orgaznizative). b)nocioni material I konfilktit administrative- (kriteri formal per percaktimin e nocionit te konfliktit administrative tregohet I pamjaftueshem, vecmas atje ku kontrollin gjyqesor e ushtrojne gjykatat e kompetences se pergjithshme). Konflikti administrative ne kuptimin material Nocioni material I konfliktit administrative percaktohet me ndihmen e karakteristikave esenciale, permbajtesore. Mund te perfundojme se, kuptimi me i plote i konfliktit administrative mund te percaktohet me precizimin e objektit te konfliktit administrative dhe qellimit te tij. Sistemi i klauzoles gjenerale (te pergjithshme) dhe sistemi i enumeracionit (te numruarit) Lidhur me fillimin (hapjen e konfliktit administrative dallohen dy sisteme: a)sisitemi I klauzoles se pergjithshme-(sipas ketij sistemi klonflikti admini, parimisht,mund te fillohet dhe te zhvillohet kunder te gjitha akteve administrative te nxjerra ne proceduren administrative b)sistemi I numrimit-(sipas ketij sistemi konflikti administrative mund te fillohet dhe zhvillohet vetem kunder atyre akteve administrative, nga ato materie administrative, te cilat jane caktuar shprehimisht me ligj). Çeshtjet net e cilat nuk mund te zhvillohet konflkti administrative (enumeracioni negative) Sipas LKA konflikti administrative nuk mund te zhvillohet ne keto raste: 1. kunder akteve administrative te nxjerra ne ceshtjet administrative, net e cilat mbrjojtja gjyqesore eshte siguruar jashte konfliktit admistrativ. 2.kunder akteve administrative te nxjera ne ceshtjet rreth te cilave, sipas dispozites kategorike te ligjit nuk mund te zhvillohet konflikti administrative, si p.sh.,lenia, dhenia, marrja e shtetesise. 3.ne ceshtjet per te cilat drejteperdrejt ka vendosur kuvendi I Republikes, Kryetari I Republikes etj. Te drejte per te filluar konfliktin administrative ka personi I vecante ose personi juridik nqs konsioderon se me aktin administrative I eshte shkelur ndonje e drejte apo interes direct I bazuar ne ligj. Konfliktin admin mund ta filloje edhe avokati public, nqs me aktin admin eshte shkelur ligji ne dem te bashkesise shoqerore, respektivisht te institucionit te cilin e mbron ai ne baze te ligjit. Konflikti admin mund te fillohet edhe per shkak te heshtjes perfundimtare te administrates. Qellimi dhe karakteristikat e konflikit administrative Qellimi i konfliktit administrative Qellimi I konfliktit administrative rrjedh nga karakteri dh natyra e tij. Me funksionimin e konlfiktit admin realizohen dy qellime themelore te lidhura reciprokisht: 1.ne njeren ane konflikti admin ka per qellim realizimin dhe forcimin e parimit te ligjshmerise ne punen e administrates (qellimi objektiv).Forcimi I ligjshmerise ne punen e administrates, perkatesisht me evitimin e paligjshmerise ne punen e administrates, qe te permirsohet puna e saj. 2. ne anen tjeter konfilkti administrative ka per qellim realizimin sa me te plote te mbrojtjes se te drejtave subjective te qytetareve dhe personave juridike te percaktuar me ligj nga shkeljet eventuale qe mund te behen me rastin e nxjerrjes se akteve administrative perfundimtare. Objekti i konfliktit administrative dhe karakteristikat e aktit administrative Objekti i konfliktit administrativ Konflikti admin mund te zhvillohet vetem kunder aktit admin, prandaj object I konfliktit admin eshte ceshtja e ligjshmerise se aktit administrative I cili konsiderohet me padi. Karakteristikat e aktit admin I cili mund te kete object I konfliktit administrative Akti admin duhet: 1.te jete akt i nxjerresit te autorizuar 2. te jete akt autoritativ 3. te jete akt juridik 4. te jete nxjerre ne ceshtjen administrative 5. te jete konkret dhe individual 6. te jete perfunduar ne proceduren administrative Te gjitha keto kushte te theksuara duhet te plotesohen kumulativisht
15
Shkaqet per te cilat akti administrative mund te kundershtohet Shkaqet per te cilat akti adminstrativ mund te kundershtohet klasifikohen ne dy grupe: 1.shkaqet formale juridike – (akti admin mund te kontestohet per keto shkaqe juridike formale:*per shkak se akti admin eshte nxjerre nga organi jokompetent,*per shkak se ne procerduren qe ia ka paraprire nxjerrjes se aktit nuk eshte vepruar sipas rregullave te procedures, *per shkak se gjendja faktike nuk eshte vertetuar plotesisht dhe e drejte, *apo se nga faktet e vertetuara eshte nxjerre perfundimi I gabuar perkitazi me gjendjen faktike.. 2.shkaqet materiale juridike – (akti admin mund te kundershtohet per keto shkaqe juridike materiale: *per shkak se nuk eshte aplikuar fare ose nuk eshte aplikuar drejte ligji, dispozita e bazuar ne ligj apo akti I pergjithshem dhe * per shkak se aktin e ka nxjerre organi per realizimin e qellimit tjeter e jo per qellimin I cili buron nga ligji. Llojet e konflikteve administrative Ndahen ne: 1. konflikte admin objective dhe subjective 2. konflikte admin mbi anulimin (ligjshmerine) e aktit adin dhe 3. konflikte admin te juridiksionit te plote.
Konflikti administrativ objektv dhe subjektiv 1.sipas qellimit te konfliktit administrative –( eshte ai konflikt admin qellimi kryesor i te cilit eshte mbrojtja e te drejtes objective) 2.sipas objektit te konfliktit admin –(eshte ai konflikt qellimi i te cilit eshte mbrojtja dhe realizimi I te drejtave subhektive dhe interesave juridike te individit ose te personit juridik te caktuar. Konflikti admin i ligjshmerise se aktit administrative dhe konflikti i juridiksionit te plote Varesisht nga autorizimi, te cilin e ka gjykata me rastin e zgjedhjes se konfliktit administrative, konfliktet admin ndahen ne: 1. konflikte admin mbi ligjshmerine (anulimin) e aktit administrative dhe 2. konflikte admin te juridiksionit te plote. Konflikti i ligjmerise se aktit administrative Ne konfliktin e ligjshmerise se aktit administrative gjykata eshte e autoizuar te shqyrtoje vetem ceshtjen e ligjmerise se aktit administrative t kontestuar e jo edhe opurtunitetin e aktit administrative. Konflikti i juridiksionit te plote Gjykata ne konfliktin e juridiksionit te plote ka autorizime me te plota te cilat ne pergjithesi mund te kete nje gjykate. Palet ne konfliktin administrative Palet ne konfliktin administrative jane: 1. paditesi 2. ana (pala) e paditur dhe 3. personi I interesuar Paditesi ne konfliktin admin padites, ne konfliktin admin, eshte personi I cili nuk eshte I kenaqur me aktin admin perdundimtar te nxjerre ne proceduren administrative dhe paraqet padi per hapjen e konfliktit admin. Ana (pala) e paditur ne konfliktin administrative Ane e paditur ne konfliktin admin eshte organi shteteror perkatesisht organizata qe ushtron autorizime publike, akti admin I se cilit (se ciles) kontestohet me padi. Personi i inetesuar ne konfliktin adminstrativ Personi I interesuar ne konfliktin admin eshte qofte pala ne ceshtjet admin dypaleshe apo me shuem paleshe me interesa te kunderta ne favor te se ciles ka perfunduar procedura admin. Qofte pala ne ceshtjt njepaleshe ne dobi te se ciles eshte shkelur ligji, sipas mendimit te prokurorit public , qeofte personi qe ka fituar ndonje te drejte me akt admin perfundimtar me te cilin eshte shkelur ligji ne dem te bashkesise ose te institucionit te cilin e perfaqeson avokati public. Padia ne konfliktin administrative Nocioni dhe objekti i padise Konflikti admin fillohet me padine te cilen e paraqet paditesi ne gjykaten kompetente. Padia ne konfliktin admin eshte veprim me te cilen fillohet konflikti admin. Ne kuptimin formal padia eshte parashtrese e hartuar ne menyre te rregullt. Ne aspektin material, padia ne essence, eshte kerkese e subjektit juridik per shqyrtimin e situates kontestuese.
16
Afati per paraqitjen e padise Padia me te cilen fillohet konflikti admin, paraqet Brenda afatit prej 30 ditesh nga dita e dorezimit te aktit admin pales. Nqs akti admin nuk eshte I dorezuar prokurorit public , afati per paraqitjen e padise eshte 60 dite nga dita e dorezimit te aktit admin pales, ne favor te se ciles eshte nxjerre akti administrative. Dorezimi i padise Padia i dorezohet gjykates kompetente drejtperdrejt ose I dergohet me post, por padia mund te paraqitet edhe ne procesverbal tek gjykata kompetente. Permbajtja e padise Padia eshte parashtres rreptesisht formale, permbajtja e se ciles parashikohet me ligj. Padia duhet ti permbaje pjeset perberese. Ne padi duhet te shenohet: 1. karakteristikat qenesore individuale te paditesit 2. aktin admin kunder te cilit eshte drejtuar padia, pastaj numri, data dhe organi I cili e ka nxjerre ate 3. shtjellimin e shkurter te shkaqeve te kontestimit te aktit admin. 4. kerkesa e padise. Te metat e padise (mungesat ne padi) Padia duhet te jete e plote dhe e qarte. Padia e pakuptueshme dhe e paplote shte po qe se nuk I ka te gjitha elementet qenesore. Padia jo e plote dhe e pakuptueshme nuk mund te jete shkak qe te mos veprohet sipas padise. Heqja dore nga padia Paditesi mund te heqe dore nga padia gjithnje gjykata te nxjerre vendimin gjyqesor sipas padise se paraqitur. Po qe se paditesi heq dore nga padia, gjykata me (akt) vendim do te pezulloje proceduren administrative-gjyqesore. Hapja e konfliktit administrative me rastin e heshtjes se administrates Konflikti admin fillohet me padine kunder aktit admin perfundimar te nxjerr ne proceduren admin. Pala mund ta hap konflikt admin, per shkak te heshtjes se administrates, ne keto raste: 1.ne qofte se organi I shkalles se dyte nuk e ka nxjerre vendimin lidhur me ankesen e pales. 2.pala mund ta filloje konfliktin admin edhe kur organi I shkalles se pare, kunder aktit te te cilit mund te behet ankim, nuk ka nxjerre asnje vendimin ne baze te kerkeses Ndryshimi dhe anulimi I aktit administrative nga ana e organit te paditur Organi I paditur mund ta anuloje dhe ndryshoje vendimin e vet po qe se ne kete rast nuk shkelet drejta e pales ose personit te trete ne procesin administrative. Puna e gjykates sipas padise Rrjedha e procdures sepas padise Ne proceduren sipas padise dallohen dy faza themelore te procesdures, edhe ate: 1. procedura paraprake sipas padise dhe 2. procedura e rregullt sipas padise. Procedura paraprake Procedura paraprake e karakterizon fakti se net e nuk shqyrtohet kerkesapadia ne meritum. Gjykata ne proceduren paraprake vetem shqyrton dhe verteton se nese jane permbushur kushtet per fillimin dhe zhvillimin konfliktit admistrativ. Procedura e rregullt ne zgjeshjen e konfliktit administrative Procedura e rregullt, sipas padise, fillon me dergimin e padise per dhenjen e pergjigjes ne padi anes se padi anes se paditur dhe personit te interesuarit. Gjykata e dergon nga nje padise me ankesat e anes se apditur dhe personit te interesuar si dhe caktohet afati per dhenjen e pergjigjes ne padi (prej 8 deri ne 30 dite). Pas kalimit te afatit per dhenjen e pergjigjes ne padi, gjykata kalon ne vendosjen mbi konfliktin administrative, d.m.th I qaset vlersimit te ligjsmerise se aktit administrative kontestues. Perfundimi I konfliktit administrative Gjykata vendos mbi konfliktin admin me aktgjykim. Me aktgjykim, brenda kufijve te kereesepadise, gjykata meritorisht shqyrton ceshtjen e ligjshmerise se aktit admin. Me aktgjykim gjykata mund: 1. ta miratoje (aprovoje) padine, (gjykata miraton padine dhe me kete rast e anulon aktin admin, pqs konstaton se ai akt eshte I paligjshem) apo 2. ta refuzoje padine (gjykata rerfuzon padine si te pabazuar pqs konstaton se akti admin eshte I ligjshem).
17
Shkaqet per anulimin e aktit admin ne konfliktin admin Gjykata kompetente ne konfliktin admin shqyrton ligjshmerine e aktit admin te kontestuar Brenda kufijve te kerkesepadise. Shkaqet per anulimin e aktit admin kontestues ndahen ne dy grupe: a. shkaqet formale juridike (shkelja e kompetences, shkelja esenciale e rregullave te proced se nxjerrjes se aktit admin, vertetimi I gabuar I gjendjes faktike, nxjerrja e perfundimit te gabuar lidhur me gjendjen faktike) b. shkaqet materiale juridike (zbatimi I gabueshem I normave juridike dhe keqperdorimi I autorizimit) Aktgjykimi ne konfliktin admin. Gjykata vendos mbi konfliktin admin me aktgjykim, dmth konflikti admin zgjidhet me aktgjykim. Me aktgjykim ne konfliktin admin padia mund: 1. te refuzohet si e pabazuar ose 2. padia te miratohet Mjetet juridike ne konfliktin admin Jane: ankesa dhe mjetet e jashtezakonshme juridike Ankesa ne PA gjyqesore Ankesa ne konfliktin admin nuk paraqet as mjet te rregullte as mjet te jashtezakonshem- por mjet te vecante juridik. Te drejte per te paraqitur ankese, ne konfliktin admin, kane vetem palet. Ankesen mund ta paraqesin: 1. ana e paditur… 2. paditesi… 3. personi I interesuar. Mjetet e jashtezakonshme juridike ne konfliktin administrative Jane: 1. perseritja e procedures admin-gjyqesore 2. kerkesa per rishqyrtimin e jz te vendimit gjyqesor 3. kerkesa per mbrojten e ligjshmerise.
18
Pjese e Procedures administrative eshte edhe Kundervajtja administrative
KUNDERVAJTJET ADMINISTRATIVE P-1. Kundervajtjet Kundervajtjet jane shkelje e rednit publik, te percaktuara me ligj apo ndonje dispozite tjeter dhe per to eshte parashikuar denimi dhe masat mbrojtese. Elementet e kudenrvajtjes jane: 1) shkelja e rendit publik; 2) rregullimi me ligj apo norme tjeter; dhe 3) denimi kundervajtes dhe masa mbrojtese. Kundervajtjet jane lloj i posacem i delikteve si vepra me rrezikshmeri te vogel shoqerore, me pqsoja te vogla. Pervec personave fizik, kundervajtje mund te kryejne edhe personat juridik. Parimi i legalitetit – Askush nuk mund te jete pergjegjes per kudnervajtje nese me pare vepra e kryer nuk ka qene e parapare me ligj si dhe nuk mund ti shqiptohet denimi nese me pare nuk eshte i parapare me ligj. (Nulum crime sine lege, nula poena sine lege). Kundervajtjet mund te parashikohen me ligj, urdherese dhe me vendime te organeve kompetente. Me keto rregullore nuk mund te percaktohet denimi me burg. P-2. Menyra, koha, vendi dhe subjketi i kundervajtjes Menyra e kryerjes – Kundervajtjet kryhen me veprim dhe mosveprim. Kundervajtja kryhet me veprim atehere kur eshte bere nje veprim i cili sipas normave juridike nuk ka qene dashur te kryhet. Nderkaq kundervajtja kryhet me mosveprim atehere kur kryesi nuk e ka kryer ndonje veprim te caktuar te cilin sipas normes juridike eshte dashur qe ta kryej. Koha dhe vendi – Si kohe e kryerjes se kundervajtjes mirret koha eshte kryer veprimi apo kur eshte dashur te kryhet veprimi e jo koha kur eshte shkaktuar pasoja. Vendi i kryerjes se kundervajtjes mirret si vendi ku kryesi e ka nderrmar veprimin apo ku eshte dashur qe ta nderrmer veprimin, e jo vendi ku eshte shkaktuar pasoja. Vendi i kryerjes se kudnervajtjes eshte me rendesi per shkak te percaktimit te kompetences terrritoriale dhe ligjit te cilin duhet aplikuar. Ndersa koha eshte me rendesi per shkak te percaktimit te moshes se kryesit te kundervajtjes, percaktimit te afatit te parashkrimit, etj. Subjekti i kundervajtjes – Subjekt i kundervajtjes mund te jene personi fizik, juridik dhe personi pergjegjes i personit juridik. Qe personi fizik te jete pergjegjes duhet te ekzistoj fajesia e tij. Fajesia mund te shfaqet ne forme te dashjes dhe pakujdesise. Qe kryesi i vepres te jete pergjegjes per kudnervajtje mjafton qe te ekzistoj vetem pakujdesia e tij. Per kundervajtje konkrete dashja mund te jete direkte dhe eventuale. Veprat e kryera nga nevoja ekstreme dhe mbrojtja e nevojshme nuk jane vepra kudnervajtese. P-3. Llojet e sanksioneve per kundervajtje - caktimi i denimit Per veprat kundervajtese sanksionet mund te jene: 1) denimet kundervajtese dhe 2)masat mbrojtese. DENIMET KUNDERVAJTESE - Denimi kudnervajtes mund te jete denimi me burg dhe denimi me gjobe. Denimi me burg nuk mund te jete me i shkurte se 1 dite dhe jo me i gjate se 30 dite. Per kudnervajtjet e renda me te cilat rrezikohet jeta dhe shendeti i njeriut , ose per shkak te cilave mund te lindin pasoja te renda, denimi me burg mund te caktohet edhe deri me 60 dite. Ndaj te miturit te rritur denimi me burg nuk mund te jete me i gjate se 15 dite. Me denim me burg mund te denohen vetem personat fizik, ndersa pesonat juridik mund te denohen vetem me gjobe. Per kundervajtje, denimet mund te percaktohen parashihen denimet ne menyre alternative (me gjobe ose me burg) dhe kumulative (edhe me gjobe edhe me burg). Pervec denimit me burg mund te shqiptohet edhe qortimi. Gruas shtatezane nuk mund ti ahqiptohet denimi me burg pas muajit te trete te shtatezanise, ose derisa ti mbush femiu i saj 1 vit, e nese femiu lind i vdekur atehere , duhet kaluar 6 muaj nga dita kur i vdes femiu. MASAT MBROJTESE – Masat mbrojtese jane sanksion i posacem. Per kundervajtje mund te shqiptohen keto masa mbrojtese: 1)marrja e sendit; 2) marrja e perfitimit pasuror; 3) ndalimi i ushtrimit te veprimtarise se pavarur; 4) ndalimi i ngasjes se automjetit; 5) largimi i shtetasit te huaj nga vendi; dhe 6) mjekimi i obligueshem i narkomaneve dhe i alkoolisteve. Marrja e sendit – sendet qe jane perdorur ose kane qene te destinuara per kryerjen e kundervajtjes ose qe kane lindur me kundervajtjen e kryer mund te merren. Keto sende merren qofshin ne pyetje personat fizik qofshin ata juridik. Marrja e perfitimit pasuror – Kjo mase perbehet nga: marrja e te hollave , sendeve me vlere; dhe cdo perfitim pasuror qe eshte perfituar me rastin e kryerjes se kundervajtjes. Nese nuk eshte e mundur marrja e ketyre sendeve, atehere kryesi obligohet qe keto ti paguajne me te holla. Ndalimi i ushtrimit te veprimtarise se pavarur – Kjo mase konsiston qe kryesi i kudervajtjes perkohesisht ndalohet qe te ushtroj veprimtarine, p.sh. zejtare, e veprimtari te tjera. Kjo amse shqiptohet prej 3 muaj e deri ne 1 vit. Koha e kaluar ne burg e kryesit te kudnervajtjes nuk llogaritet ne kohezgjatjen e mases se dhene. Largimi i shtetasit te huaj – kjo mase i shqiptohet shtetasit te huaj i cili eshte ndeshkuar ne kundervajtje. Kjo mase shqiptohet prej 6 muaj deri me 3 vjet. Mjekimi i obligueshem i alkoolisteve dhe i narkomaneve – kjo mase konsiston ne mjekimin e obligueshem ne spital apo ambulance, nga perdorimi i mjteve narkotike apo alkooli. Nese kryesi refuzon te mjekohet, kjo mase ekzekutohet me dhune.
19
P-4. Masat edukative Masat edukative te cilat i shqiptohen te miturit, i cili ne kohen e kundervajtjes i ka mbushur 14 vjet jane: 1) verejtje dhe 2) mbikqyrja e shtuar nga ana e prinderve, e kujdestarit ose organit te kujdestarise. Para se te miturit ti shqiptohet kjo mase, gjyqtari eshte i obliguar ta vertetoj peshen e kundervajtjes se kryer, kushtet jetesore te te miturit dhe zhvillimin e tij fizik dhe psikik si dhe te marre mendim nga organi kompetent i kujdestarise.
Parashkrimi - Parashkrimi eshte baze juridike sipas te ciles pamundesohet ndjekja per kundervajtjen e kryer dhe denimi apo ekzekutimi i denimit i shqiptuar. Parashkrimi mund te jete relativ – qe do te thote se ndjekja nuk mund te nderrmeret e as denimi te shqiptohet nese kalon nje vit nga dita e kryerjes se kundervajtjes. Parashkrimi eshte absolut nese kalojne dy vite nga dita e kryerjes se kudnervajtjes. P-5. Organet per zhvillimin e procedures kudnervajtese Per zhvillimin e procedures kundervajtese jane kompetente: 1)Gjykata komunale per kundervajtje dhe 2) Gjykata e Larte e Kundervajtjes. Gjykata komunale e kundervajtjes - vendos ne shkalle te pare dhe ate: per lendet kudnervajtese; vendos per per kerkesen per perseritjen e procedures ; si dhe kryen pune te tjera te percaktuara me ligj. Gjykata e Larte per Kudnervajtje - vendos lidhur me akesat e paraqitura kunder vendimeve te gjykates komunale; si dhe vendos lidhur me kompetencen ne mes te gjykatave komunale per kundervajtje. Ne gjykaten komunale per kundervajtje gjyqtari vendos ne menyre individuale, ndersa ne Gjykatene e Larte per Kudnervajtje vendos kolegji i tre gjyqtareve. Gjyqtaret iz emron PSSP. Gjyqtaret jane te pavarur ne punen e tyre. Puna e tyre eshte publike. P-6. I pandehuri dhe i demtuari ne proceduren kundervajtese Palet - Pale ne proceduren kundervajtese jane i pandehuri dhe i demtuari. Personi kunder te cilit zhvillohet procedura quhet i pandehur dhe ai e fiton kete cilesi ne momentin e fillimit te procedures kudnervajtese. I pandehuri mund te mbrohet vete dhe me ante te avokatit apo juristit te diplomuar. I demtuari eshte person te cilit me kundervajtje i eshte cenuar ndonje e drejte morale apo materiale. Afatet –Ne proceduren kudnervajtese afatet mund te jane ligjore dhe zyrtare. Afatet ligjore percaktohen me ligj, nderkaq ato zyrtare i cakton gjyqtari duke u bazuar ne ligj. Afati llogaritet ne ore, dite, muaj dhe vit. Kthimi ne gjendjen e meparshme – i lejohet te pandehurit i cili per shkaqe te arsyeshme e leshon afatin qe ta paraqese ankesen kunder aktvendimit mbi kundevajtje. Lutja per kthimin ne gjendjen e meparshme ushtrohet ne afat prej 3 ditesh, nga dita kur pushon shkaku per te cilin eshte leshuar afat. Kjo kerkese i ushtrohet gjykates e cila ka vendosur. Pasi te kaloj nje muaj nga data kur eshte leshuar afati , nuk mund te kerkohet kthimi ne gjendjen e meparshme. P-7. Shpenzimet ne proceduren kundervajtese Shpenzimet kudnervajtese jane: 1) shpenzimet e deshmitareve, te eksperteve, te interpreteve dhe kqyrja ne vend; 2) shpenzimet e nevojshme te te pandehurit; 3) shpenzimet per sjelljen e te pandehurit; 4) shpenzimet e transportit dhe te meditjes per personat zyrtar; 5) shpenzimet e domosdoshme te te demtuarit; dhe 6) paushalli. Shpenzimet i paguan personi i cili ndeshkohet per kundervajtje. Nese eshte pezulluar procedura, shpenzimet i paguan gjykata. Kerkesa pasuroro juridike – I demtuari, derisa te merret aktvendimi i shkalles se pare, mund ta paraqes kerkesen per kompensimin e demit te shkaktuar me kudnervajtje, ose qe ti kthehet sendi qe i eshte marre. Nese ne proceduren kudnervajtese nuk realizohet kerkesa, atehere paraqitesi udhezohet ne proceduren civile. E njejta vlen edhe nese procedura pezullohet. P-8. Procedura kundervajtese Procedura kundervajtese fillon me kerkesen e organit te autorizuar , apo personit te demtuar. Ajo zhvillohet shpejte dhe shkurt. Kerkesa per fillimin e procedures kundervajtese paraqitet me shkrim dhe duhet te permbaj keto elemente: 1)te dhenat per te pandehurin; 2) pershkrimi faktik i veprimeve kundervajtese, vendi koha e kundervajtjes se kryer; 3) kualifikimi juridik i kudnervajtjes; 4) propozimi per provat qe duhet te administrohen. Nese kerkesa nuk i permban keto elemente, ajo i kthehet paraqitesit qe ta plotesoj ate ne afatin e caktuar, ne te kunderten ajo hidhet poshte me aktvendim. Pasi qe gjykata ta pranoj kerkesen, dhe konstaton se ekzistojne kushtet per fillimin e procedures, atehere ajo nxjerr konkluzion dhe e fillon proceduren. Nese gjate procedures gjyqtari konstaton se ka pengesa per zhvillimin e procedures, do ta nderprej ate me aktvendim. Raste te tilla ndodhin per shmebull kur nuk dihet vendqendrimi i te pandehurit, apo nese ai ndodhet ne arrati dhe nuk mund te kapet. Pasiqe gjykata te nxjerr konkluzion per fillimin e procedures kudnervajtese, atehere mund te fillojne veprimet si marrja ne pyetje e te pandehurit; deshmitarit; vendshikimi dhe eksperti; bastisja e lokaleve dhe te personave si dhe marrja e perkohshme e sendit. P-9. Masat per sigurimin e prezences se te pandehurit Masat per te siguruar prezencen e te pandehurit jane: thirrja, sjellja me dhune, dorezania dhe ndalja. Thirrja - behet me dergimin e leterthirrjes dhe ajo duhet te permbaje: emrin e gjykates per kudenrvajtje; emrin dhe mbiemrin e te pandehurit; emertimin e kudenrvajtjes, daten dhe oren kur duhet te paraqiten ne gjyq; shenimi qe thirret ne cilesine e te pandehurit. Poashtu ftohen edhe deshmitaret. Nese per shkak te moshes apo semundjes deshmitari nuk mund te vie ne senace, atehere ai merrte ne pyetje atje ku eshte. I pandehuri dhe deshmitari mund te thirren edge me goje dhe
20
kjo duhet shenuar ne shkresa. Sjellja me dhune – Sjellja me dhune urdherohet kur eprsonat e thirrur ne menyre te rregullt nuk i pergjigjen leterthirrjes dhe nuk e arsyetojne mungesen e vet e prezenca e tyre eshte e domosdoshme. Gjithashtu me dhune mund te sillet edhe perfaqesuesi i personit juridik. Ndalja – ndalja si mjet per sigurimin e prezences se te pandehurit aplikohet kur: 1) nuk mund te konstatohet identiteti i te pandehurit, nuk ka vendbanim dhe ekziston rreziku se mund te ik; 2) nese me shkuarjen e tij ne boten e jashtme mund ti shmanget pergjegjesise; 3) nese eshte gjetur ne kryerjen e kudnervajtjes per te cilen mund te jepet denimi me burg, kurse ndalja e tij eshte e domosdoshme qe te parandalohet kryerja e metejme e kunderjvajtjes. Ndalja mund te zgjase 24 ore dhe kjo kohe llogaritet ne denimin e shqiptuar.
Dorezania – Nese ekziston rreziku se me arrati kryesi mund ti shmanget pergjegjesise per kundervajtje, kerkohet qe ti caktohet dorezania. Dorezania caktohet pasi qe te merret ne pyetje i pandehuri. Dorezania caktohet me propozimin e te pandehurit. Dorezania konsiston ne dhenien e parave, letrave me vlere, dhe sendeve te cmueshme te cilat mund te shendrrohen ne para. Nese pezullohet procedura, dorezania kthehet. Nese i pandehuri nuk e paguan denimin dhe shpenzimet e procedures, atehere ajo shume ndalet nga dorezania. P-10. Marrja ne pyetje e te pandehurit dhe te deshmitarit. Marrja ne pyetje e te pandehurit - I pandehuri sipas rregullit, merret ne pyetje me goje. Se pari i mirren gjeneraliet, pastaj i kominikohet pse eshte i pandehur dhe ftohet qe te tregoj per cdo gje qe dine mborjtjen e vet. I pandehuri nuk eshte i obliguar qe te pergjigjet ne pyetjet, por ai njofothet se kjo mund te veshtersoj mbledhjen e provave per mbrojtjen e tij. Ndaj te pandehurit nuk mund te perdoret forca, kanosja dhe mashtrimi. Ne rastet kur i pandehuri eshte shurdher apo memec, atehere mbrojtjen e jep me shkrim. Marrja ne pyetje e deshmitarit – Secili person i cili ftohet sid eshmitar eshte i obliguat qe ti pergjigjet thirrjes dhe te deshmoj, e ne te kunderten mund te ndeshkohet. Ai nuk eshte i obliguar qe tu pergjigjet oyetjeve nese me kete do ti shkaktonte vetes apo familjes turp te madh, deme te konsiderueshme materiale ose ndjekje penale. Nga detyra e deshmitarit jane te liruar: bashkeshorti i te pandehurit; personat ne gjini te gjakut ne vije te drejpterdrejte pa kufi, ndersa ne vije anesore deri ne shkallen e trete; adoptuesi ose i adoptuari i te pandehurit; mbrojtesi i te pandehurit; dhe personi i cili me deshmine e vet do te shkelte ruajtjen e ndonje sekreti zyrtar ose ushtarak. Keqyrja e vendit dhe e sendeve – kqyrja e vendit dhe e sendeve behet kur duhet vleresuar ndonje fakt te rendesishem dhe eshte i nevojshem vrojtimi i drejteperdrejte. Kqyrja pra nuk eshte e domosdoshme, dhe kete e vlereson gjyqtari se a duhet ta beje apo jo. Sendet mund te sllen ne gjyq ku zhvillohet procedura. Ekspertimi – caktohet kur per velresimin e ndonje fakti te rendesishem nevojitet mendimi i personit i cili ka njohuri te nevojshme profesionale. Ekspertimi mund ti besohet ekspertit ose institucionit perkates. Nese eksperti nuk i pergjigjet fteses se gjykatesit, ai mund te gjobitet. Bastisja e lokaleve dhe e personave – kjo nderremret vetem kur eshte fjala per kudnervajtjet e renda , dhe nese supozohet se ne lokale te dyshimta apo persona te dyshimte mund te gjinden gjurme te rendesishme per vertetimin e gjendjes faktike. Te personat qe gezojne imunitet sipas te drejtes nderkombetare nuk eshte e lejuar bastisja. Bastisja mund te caktohet vetem me urdherese me shkrim te cilen e leshon gjyqtari. P-11. Aktvendimi mbi kundervajtje Procedura kudnervajtese perfundon me marrjen e aktvendimit. Procedura per kudnervajtje pezullohet nese: a) nese eshte fjala per veper e cila nuk eshte kudenrvajtje; b) nese ekzistojne rrethana te cilat e perjashtojne pergjegjesine; c) nese procedura eshte zhvilluar pa kerkesen e personit apo organit te autorizuar; d) nese i pandehuri njehere vec eshte gjykuar dhe denuar per vepren e njejte me vendim te formes se prere; e) nese i pandehuri gezon imunitet diplom atik; f) nese i pandehuri vdes gjate procedures; g) nese paraqitesi heq dore nga kerkesa para se aktvendimi te marre formen e prere. Aktvendimi me te cilin i pandehuri shpallet pergjegjes komunikohet verbalisht nese i pandehuri eshte i pranishem. Aktvendimi perpilohet me shkrim mbrenda afatit prej 8 ditesh nga dita kur perfundon procedura kundervajtese. Aktvendimi duhet te permbaje hyrjen, dispozitivin, arsyetimin, udhezimin mbi keshillen juridike, numrin, daten, nenshkrimin e gjyqtarit dhe vulen zyrtare. Hyrja, dispozitivi dhe arsyetimi i aktvendimit duhet te permbajne te njejtat shenime (elemente) sikurse aktgjykimi. Aktvendimi ne proceduren e shkurter – Aktvendimi mbi kudnervajtje ne proceduren e shkurter merret pa u marre ne pyetje i pandehuri nese kerkesen per ngritjen e procedures e ka bere organi kompetent dhe nese ekzistojne prova te mjaftueshme me te cilat vertetohet se i pandehuri ka kryer kudnervajtje. Aktvendimi merret vetem per kudenrvajtjet per te cilat eshte percaktuar denimi me gjobe. Kunder ketij aktvendimi i pandehuri dhe paraqitesi i kerkeses kane te drejte te ushtrojne prapsim (kudnershtim), me c’rast aktvendimi shfuqizohet dhe vazhdon procedura e rregullt. P-12. Mjeti i rregullt juridik Mjet i rregullt kunder aktvendimit te shkalles se pare eshte ankesa. Te drejte ankese kane i pandehuri dhe paraqitesi i kerkeses. Ne favor te te pandehurit ankesen mund ta parashtroj edhe bashkeshorti i tij, personi ne gjini te gjakut ne vije te drejteperdrejte, mbrojtesi, perfaqesuesi ligjor, etj. Per te miturin, pervec perosnave te permendur, ankese mund te paraqes edhe organi i kujdestarise, vellai, motra, dhe prinderit. Ankesa paraqitet mbrenda afatit prej 8 ditesh nga data e komunikimit verbal te aktvendimit, Ankesa i paraqitet me shkrim Gjykates se shkalles se pare e cila e ka nxjerr aktvendimin e per Gjykaten e Larte per Kundervajtje. Ankesen se bashku me shkresen e lendes, gjyqtari komunal i kundervajtjes ia dergon Gjykates se Larte te Kundervajtjes mbrenda afatit prej 3 ditesh pasi te kete konstatuar se kane kaluar afatet per paraqitjen e ankeses se provave. Pastaj Gjykata e Larte per Kundervajtje mundet qe aktvendimin ta vertetoj, ndryshoj ose ta shfuqizoj.
21
P-13. Mjetet e jashtezakonshme juridike Perseritja e procedures – Procedura kudnervajtese e perfunduar me aktvendim te formes se prere mund te perseritet: 1) nese argumentohet se aktvendimi eshte bazuar ne dokument te rreme ose deshmi te rreme te deshmitarit apo ekspertit; 2) nese argumentohet se aktvendimi eshte marre per arsye se gjyqtari i cili ka marre pjese ne procedure kane kryer veper penale; 3) nese konstatohet se i ndeshkuari per veprimin e njejte eshte ndeshkuar me proceduren e kudnervajtjes ose per veperen e njejte eshte shpallur fajtor ne proceduren penale apo ne proceduren per delikte ekonomike; 4) nese paraqiten prova te reja te cilat ndikojne qe te merret tjeter aktvendim. Kerkesa per perseritjen e procedures mund te paraqitet ne afat prej 1 viti nga data kur ka marre formen e prere aktvendimi mbi kundervajtjen. Kerkesa per rishqyrtimin e jashtezakonshem te aktvendimit te formes se prere – Kete kudnershtim mund ta paraqes i ndeshkuari, mbrojtesi i tij, dhe perfaqesuesi ligjor , ne rastet kur eshte dhene denimi me burgim dhe denimi me gjobe si dhe masa mbrojtese e ndalimit te ngasjes se automjetit shoferit i cili kete e ka profesion. Kerkesa paraqitet ne afat prej 15 ditesh nga data kur aktvendimi ka marre formen e prere dhe lidhur me kete vendos Gjykata e Larte për Kudnervajtje ne seancen gjyqesore. Kerkesa per mbrojtjen e ligjshmerise – kjo kerkese mund te ngritet kunder aktvendimit te formes se prere me te cilin eshte shkelur ligji ose dispozita tjeter mbi kudnervajtje. Kerkesen për mbrojtjen e ligjshmerise - e ngrit prokurori i Kosoves ne afat prej 3 muajsh nga data kur aktvendimi e ka marre formen e prere. Lidhur me kete kerkese vendos Gjykata Supreme e Kosoves ne senacen jopublike te kolegjit.
P-14. Procedura ndaj te miturve Per shkak te vetive psiko-fizike te te miturve, ligji parasheh nje trajtim te posacem te tyre ne proceduren kundervajtese. Procedura kundervajtese ndaj te miturve eshte urgjente dhe eshte detyre e te gjithe personave qe marrin pjese ne procedure qe te jene te kujdesshem. I mituri gjithmine fithet permes prindit, apo perfaqesuesit te tij ligjor. Askush nuk mundet te lirohet nga detyra qe te deshmoj per rrethanat e nevojshme ne lidhje me zhvillimin e te miturit. Kur gjykatesi konstaton se i mituri, ne kohen e kryerjes se kudnervajtjes nuk ka mbushur 14 vjet, atehere ndaj tij do te pezullohet procedura.
P-15. Kompensimi i demit per shkak te ndeshkimit te paarsyeshem Personi i cili me aktvendimin e formes se prere eshte denuar me burgim dhe te njejtin e ka vuajtur, kurse me mjetin e jashtezakonshem eshte pezulluar procedura kundervajtese, atehere ky person ka te drejte te kerkoj kompensim te demit per shkak te ndeshkimit te paarsyeshem. Nese procedura pezullohet per shkak se paraqitesi i kerkeses heq dore, atehere kjo e drejte nuk i takon pales. Poashtu kjo e drjete num i takon pales nse procedura pezullohet per shkak te parashkrimit ose nese personi i ndeshkuar me deklarate te rrejshme e ka pranuar vepren per te cilen eshte ndeshkuar. Nese personi i ndeshkuar ne menyre te paarsyeshme ne nderkohe vdes, atehere proceduren ne lidhje me kerkesen per kompensimin e demit respektivisht per kthimin e parave mund ta vazhdoj edhe bashkeshorit i tij apo te afermit dhe ate afat prej 3 muajsh nga dita e vdekjes se personit te ndeshkuar.
P-16. Ekzekutimi i aktvendimit mbi kundervajtjet Aktvendimi mbi kundervajtjen mund te ekzekutohet pasi te behet i plotefuqishem , pra kur nuk mund te goditet me mjete te rregullta juridike. Ne rastet e jashtezakonshme aktvendimi mund te ekzekutohet edhe para se te behet i plotefuqishem. P. Sh. 1) nese i pandehuri nuk mund ta argumentoj identitetin e tij, ose nuk ka vendbanim te rregullt, apo nese shkon ne boten e jashtme ose ekziston dyshimi i bazuar se ai do ti shmanget ekzekutimit te denimit; dhe 2) nese te pandehurit i eshte shqiptuar denimi me burg per kundervajtje te rende te rendit dhe qetesise publike dhe ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri do te perseris kudenrvajtje ose do t’i ik ekzeutimit te aktvendimit. Ankesa e paraqitur kudner ketij aktvendimi duhet te shqyrtohet ne afat prej 24 oresh nga dita kur ajo ankese arrin ne Gjykaten e Larte per Kundervajtje
22
Teste nga e Drejta Administrative - Pyetje nga e Drejta Administrative 1. Ku dallojnë Kierarkia dhe Subordinimi dhe cilat janë pikat e përbashkëta të tyre? -Pikat e përbashkëta - janë parime të organizimit të administratës, përbëjnënjë sistem nënshtrimi. - Dallojnë në përmasat e nënshtrimit, përmasat e nënshtrimit e bejnë Subordinimin më të fuqishëm se Kierarkinë. Në subordinim bënë pjesë e tërë Kierarkia por plus edhe diqka më shumë, prandaj është më I fuqishëm se Kierarkia. Edhe kierarkia edhe Subordinimi janë nënshtrim, pra nënshktrim I organeve të ulëta ndaj organeve më të larta. Ndërsa te subordinimi kemi edhe veprim sipas urdherave të organeve më të larta pamvarësisht nga ligjëshmëria e tyre. Dmth organet e ulëta do të veprojnë sipas organeve më të larta edhe në atë situatë kur organi më I ulët e qmon se nuk janë urdhërat ne pajtim me ligjin, janë të paligjëshme, organi I ulët duhet të veproj sepse është fjala për URDHËR. 2. Dalloni aktet administrative nga aktet e administratës? - Të dy aktet I nxjerr Administrata, Dallimi - Aktet administrative janë njëra nga llojet e akteve të administratës. Me aktin administrative njihen një e drejtë ose përcaktohet një detyrim. Aktet administrative nuk emërtohen si administrative për shkakun se I nxjerr administrate, mund të nxirren edhe nga subjektet e tjera, por me ligj janë të autorizuara dhe këtë e bëjnë në emër të AUTORIZIMIT PUBLIK. 3. Dalloni vendimet (aktet) përfundimtare nga vendimet e formës së prerë? - Vendimi I formës së prerë është ai kundër të cilit pala nuk ka të drejtë të përdorë as ankesë dhe as padi, por ka drejtë të përdorë mjetet e jashtëzakonshme. - Vendim përfundimtarë - është ai akt në të cilin përfundohet procedura qoft në shkallën e parë po qëse nuk ka pasë procedurë ankimi, qoftë në shkallën e dytë po qëse ka pas procedurë ankimi. 4. Bëni dallimin mes hapjes së procedurës me kërkesën e palës dhe hapjes së procedurës me inciativën e organit? - Me kërkesësn e palës - kur pala kërkon që t'I njihet një e drejtë, - Me Inciativën e Organit shtetëror - atëher kur organi I përcakëton detyrim palës.(psh. Pagim tatimi) 5. Çka ka të mangët në teorinë Gjermane në lidhje me objektin e të drejtës Administrative? - Sepse në të drejtën Publike nuk bënë pjesë vetëm Administrata por edhe fushat e tjera të së drejtës Publike. 6. Parimet e Organizimit (organizatës): a. Ndarja e punëve, b. Koordinimi I punëve (bahkërëndimi I punëve), c. Centralizimi, Decentralizimi, d. Koncentrimi (përqendrimi I punëve), Dekoncentrimi (shpërqendrim I punëve). 7. Kategoritë: a. Kush është organi, b. Kush është organi shtetëror (të gjitha llojet e pushtetit), c. Kush është organ administrative (të gjitha veprimtaritë administrative), d. Cili është Personi Zyrtar (personi I autorizuar)
23
8. Llojet - Kriteret mbi bazën e të cilave klasifikohen organe e administratës: a. Përgjithshmë dhe të veqanta, b. Organe të larta dhe të ulëta ( Kriter ka raportin e tyre), c. Organe të shkallës së lartë dhe të ulët (kriter ka shkallën e organit), d. Qëndrore dhe lokale (mvarësisht nga shtrirja e tyre), e. Individuale dhe Kolegtive (individuale - kur vendimet I merr një person. Kolegtive - kur vendimet merren me Kuorum - shumicë), f. Organe të mëvetësishme dhe organe brenda tyre (ministria dhe inspektoriati I ministrisë), g. Aktiv dhe Këshillues (Aktiv- nxjerr vendime, Këshillues- nuk nxjerr vendime por këshillon). 9. Raportet: a. Objektiv - Subjektiv, b. Bartës - Ushtrues, c. Organizativ - Funksional. 10. Termi organ mund tw kuptohet si? a. Si punw e organizuar, b. Si institucion. 11. Çfar akti juridik wshtw akti administrative? --- Akt individual --12. cila wshtw karakteristika e aktit material? - Karakteristik e aktit material wshtw se nuk prodhon pasoja juridike. 13. Autorizimi me ligj kupton? - Autorizim Publik-
24
E drejta Administrative – Testi I 1. Ç’është e drejta administrative? --Degë e së drejtës dhe shkenc juridike. 2. Çka studion e drejta administrative? a. Si degë e së drejtës juridike. – Rregullon normat administrative. b. Si shkencë e së drejtës juridike. – Studion normat administrative. 3. E drejta administrative u lind: a. Francë, b. Gjermani, 4. Shprehja “Administrat” rrjedh nga: a. greqishtja e vjetër, b. latinishtja e vjetër, c. frengjishtja e vjetër, 5. Fjala “Administrat” rrjedh nga shprehja......administër... dhe d.m.th. ...nën kontroll.....nga gjuha Latine. 6. “Administër” d.m.th ? Rrjedh nga fjala latine – AD- minister---që do të thotë: nën mbikqyrjen apo nën kontrollin e dikujtë. 7. Administrata është dukuri: a. Politike, b. Shoqrore, 8. Administrata ka dy kuptime themelore: a. Njëri ka të bëj me llojin e ORGANIZATËS, b. Tjetri ka të bëj me llojin e VEPRIMTARIS. 9. Struktura e administratës në Kosovë? Dy strukturat e administratës në kosovë janë: Administrata Publike dhe Shtetërore. 10. Administrata ushtron veprimtari: a. Shoqrore, b. Shtetrore, c. Politike. 11. Veprimtaria administrative kupton: a. Nxjerrjen e ligjeve, b. Kujdesin për zbatimin e ligjeve, c. Zbatimin e drejtpërdrejt të ligjeve. 12. Administrata është: a. degë e së drejtës, b. Pushtet, c. Asnjëra
25
13. Përveq si Pushtet administrata shfaqet edhe si Shërbim? (Theksoni 3 shembuj të administratës si Pushtet dhe 3 si Shërbim)? Si pushtet: a. Nje vendim mbi tatimin në pronë, b. Një vendim për regulloren mbi qarkullimin e trafikut, c. Nje vendim administrativ mbi dhënjen e lejeve për ndërtimin e banesave. Si shërbim: a. Një vendim mbi qasjet në dokumentet zyrëtare, b. Në eliminimin e burokracisë(pengesave) negative e dokumenteve personale, c. 14. Funksioni themelor i administratës është: - Zbatimi i ligjit15. Në cilën procedurë administrata e bënë zbatimin e ligjit: - Me procedurë administrative16. E drejta Administrative dhe shkenca mbi administratën e kanë të njëjtin objekt studimi? a. Po b. Jo 17. E drejta administrative dhe Administrata janë sinonime? a. Po, b. Jo 18. Cili është kuptimi më i gjërë i administratës: a. Administrat shtetërore, b. Administrat Publike. 19. Përveq me kërkesën e palës dhe inciativën e organit, Procedura administrative hapet edhe me: 20. Pjesët kryesore apo mekanizmat e shtetit? a. Parlamenti, b. Kryetari i shtetit, c. Qeveria, d. Aparati administrativ, e. Forcat e rendit, f. Forcat e armatosura. g. Forcat politike, te partive politike. 21. Administrata i ka dy kuptime themelore, cilat janë ato? a. Njeri ka të bëjë me llojin e organizatës, b. Tjetri ka të bëjë me llojin e veprimtarisë. 22. Administrata Publike ushtron 3 funksione themelore, cilat janë ato? a. Nxjerrja e akteve, b. Funksioni mbikqyrës dhe c. Funksioni Represiv. 23. Cilat akte i nxjerr Administrata Publike: a. Të përgjithëshmë, b. Konkrete, c. Materiale.
26
24. Cilat nga aktet e Administratës Publike janë Juridike? a. Aktet e përgjithshme dhe b. Aktet konkrete. c. Aktet materiale (nuk janë juridike) 25. Cila është karakteristika e Aktit Material?] - Karakteristik kryesore e Aktit Material është se nuk prodhon pasoja juridike. 26. Ku dallon Qeverisja Vendore nga Decentralizimi? Qeverisja Vendore dallon nga Decentralizimi, në aspektin e përqendrimit të fuqisë politike vendimmarrëse. 27. Cila është pjesa qëndrore e vendimit? a. Dispozita, b. Dispozitivi, c. Dispozicionet 28. Organet e administratës NUK nxjerrin akte të përgjithëshme? a. Po, b. Jo 29. Cilat akte të përgjithëshme i nxjerrin organet e administratës? Rregullorja, udhëzimet administrative etj. 30. Cili është qëllimi i aktit administrativ? 31. Ku dallojn organizatat administrative nga organizatat tjera? 32. Cilat janë dy boshtet e administratës publike: a. Trup publik dhe b. Interes të përgjithshëm. 33. Cilat janë burimet formale të së drejtës administrative? 34. Ku dallojnë kushtetuta nga ligji? -Kushtetuta – përmban parime të përgjithshme për rendin juridik, ekonomik, shoqëror, etj. -Ligji-rregullon një marrdhënje në nje fushë të caktuar, ligji nxirret për një fushë të caktuar. 35. kush e garanton Ligjëshmërinë? - organi qe e fillon procedurën, procedura është parimi i Ligjshmëris. 36. A i ka burimet e veta e drejta administrative? a. Po, b. Jo 37. Cila është marrdhënja juridiko-administrative? 38. Ku dalloni pushtetin ekzekutiv nga ai administrativ? -Pushteti ekzekutiv konsiston, shprehet me kujdesin për zbatimin e ligjeve, ndërsa pushteti administrativ me zbatimin e drejtëpërdrejtë të ligjeve.
39. Ç’është organizata? Organizatën e themelojnë një grup njerëzish të cilët kanë qëllime të përbashkëta.
27
40. Çka paraqet konflikti administrativ? - Lloj i kontrrollit mbi ligjshmërin e aktit administrativ. - Konflikti administrativ hapet me PADI. - Konflikti administrativ hapet në qoft se pala konsideron se me aktin administrativ janë shkelur të drejtat nga të cilat ka pas interes juridik. 41. Kush janë organet e administratës? 42. Cili është dallimi mes Centralizmit dhe Decentralizmit? - Centralizimi është përqendrimi i tërë pushtetit në qendër. - Decentralizimi – është shpërndarje e fuqisë politike vendimmarrëse në disa fusha të caktuara. 43. Akti administrativ është akt i njëanshëm? a. Po, b. Jo 44. Si krijohen marrdhënjet juridike administrative? - Me norma juridike administrative. - Me vet veprimtarinë administrative.
45. Karakteristikat e aktit administrativ janë? - Akti i njëanëshëm, 46. Kontrolli i brendshëm në administrat ushtrohet prej? 47. Kontrolli i jashtëm në administrat ushtrohet prej? - Parlamenti48. Kush e përcakton nocionin e Rendit Juridik? 49. Thuaje një dispozitiv të vendimit? - Dispozitiv të vendimit kemi atëher kur i njihet e drejta dhe i përcaktohet detyrimi. - pjesa kryesore e vendimit është Dispozitivi.—p.sh. Leja për ndërtim- p.sh. Zotriut ....... i lindur në......në lagjen ......parcela.... i jepet leja e ndërtimit të ...... 50. Ku është dallimi nga Qeveria dhe Ministritë? - Qeveria është organ kolegtiv i administratës, kurse pjesë e Qeverisë është Ministri i cili është në krye të një dege të administratës. 51. Çka është dokumenti publik? - Dokument Publik është ai i cili përmban të dhënat të cilat dëshmojn të vërtetën përderisa nuk dëshmohet e kundërta. 52. Thuaje një akt material? - qertifikate e lindjes 53. Cilat janë format me të cilat paraqitet akti administrativ? 54. Aktet konkrete ndahen në? 55. Administrata a është lloj veprimtarie? a. Po, b. Jo
28
Hyrje në Shkencat Administrative – test 1. Si krijohen marrdhënjet juridike administrative? (faqe 7) a. Me aktin administrativ dhe b. Me heshtjen e administratës. 2. Për administratën flasin dhe shkruajnë: (faqe 49) a. Historianët, b. Politikanët, c. Juristët, d. Filozofët – thuani disa nga emrat e tyre: Ksenofoni, Ciceroni etj. 3. Cila është më e vjetër: (faqe 59) a. Shkenca mbi administratën, b. Shkenca e së drejtës administraive 4. Çfar funksioni luajtën dispozitat e Asamblesë Kombëtare të Francës me të cilat u rregulluan kompetencat dhe format e shkencës administrative....? ----Nëpërmjet tyre u vun themele e Shkencës administrative të Francës. 5. Element kryesor të strukturës dhe funksionimit të organizatës paraqet: ---Paraqet sjelljen e njerzve në shoqri. 6. Faktorin themelor të organizatës e përbejnë: --- Njerzit. 7. Sipas teoricientit Perzons, dukuria qendrore e administratës është: ---Pushteti. 8. Në teori bëhet fjal për dy burime alternative të kuadrove administrative? - Njërin e përbën Shkolla - Tjetrin e përbën Praktika (shkruani për përparësit e njërit dhe tjetrit burim). 9. Rregullat e etikës së nënpunësve në administrat shtrihen në 4 fusha të marrdhënjeve shoqrore: a. të marrdhënjeve të nënpunësve ndaj Qytetarve, b. ----------------------------------------- ndaj Shoqrisë, c. ----------------------------------------- ndaj Organizatës, d. ----------------------------------------- ndaj Punës. Zbërtheni më konkretisht këto fusha? 10. Në kuptimin e vetëm të përgjithshëm Burokracia nënkupton: ------Një form e sundimit prej Zyrës. 11. Në etatizëm shteti eksponohet maksimalisht në të gjitha sferat e jetës shoqrore: PO , JO 12. Në etatizëm shteti NUK eksponohet maksimalisht në të gjitha sferat e jetës shoqrore? PO, JO 13. Me cilat tipare dallohet e drejta administrative nga degët tjera të sistemit juridik? (faqe 105) a. Ka objekt të veqant b. Karakter të veqant të marrdhënjeve shoqrore. 14. Rregulimin që u bënë e drejta administrative marrdhënjeve shoqrore që hyjn në objektin e saj quhet? ---Rregullim Juridik administrativ.
29
15. Ekzistojn dy grupe përkufizimesh të objektit të së drejtës administrative? ---Përkufizimet Pzitive dhe Negative (shkruaj per to). 16. Çfar specifike e objektit të së drejtës administrative kërkohet në literaturën juridike administrative në Gjermani? (faqe 108) ---kërkohet në atë, se e drejta administrative i përket të drejtës Publike Gjermane. 17. Përderisa e drejta kushtetuese kufizohet vetëm në parimet e organizimit dhe veprimtaris së organizatave shtetrore, cili është synimi i së drejtës administrative? ---Synon zbërthimin, studimin më të thell të organizimit dhe veprimtaris sëorganizatave shtetrore.-------18. Burimet e së drejtës administrative janë: ----Burimet e së drejtës në përgjithësi--19. Pjesën më të madhe të burimeve të së drejtës administrative e përbëjnë? ---Aktet e organeve të administratës. 20. Që e Drejta Zakonore të merret si burim i së drejtës kërkohet përmbushja e dy kushteve: 1. Të ketë zbrazetir juridike, 2. të mos jet në kundërshtim me normën në fuqi. 21. e drejta Administrative sistemohet në dy pjesë: a. Përgjithshme (materiale, formale) –(qka studiohet në materiale e qka në formale), b. Veqantë.
30
TEST
E DREJTA ADMINISTRATIVE – (Nocione dhe parime të Administratës) 1) Shteti ushtron veprimtarinë e vet nëpërmjet shumë instrumenteve të aparatit shtetëror. A është administrata shtetërore njëri nga ato instrumente? a. Po b. Jo 2) Objekt të shkencave administrative NUK janë shqyrtimet e ligjshmërive të dukurive shoqërore lidhur me organet administrative dhe veprimtarinë e tyre? a. Po b. Jo 3) Roli shumë I thekësuar I administratës sot shprehet në dy drejtime: a. Në raport me palën dhe b. Në raport me vet organet e pushtetit. 4) Dy kuptime të veqanta të administratës shtetërore janë: a. Formal (organizativ), b. Material (funksional). Kuptimi Formal – kupton një sistem organizatash administrative. Kuptimi Material – Kupton një sistem funksionesh administrative. 5) Administrata Publike dhe Administrimi Publik dallojnë substanciallisht, përshkruani domethënjen e tyre? - Administrata Publike – është institucion Publik (merret me strukturën organizative të administratës) - Administrimi Publik – është degë e Shkencës Politike. 6) Shkenca Juridike Franceze bëri klasifikimin e Shërbimeve Publike mbi bazë të dy kritereve: a. Objekti I sherbimit public dhe b. Menyra se si sigurohet interesi bublik. Këtë klasifikim e bëri mendimtari francez: Rivero 7) Autorizimi publik nënkupton veprimtarinë burimore të administratës? a. Po, b. Jo Autorizimi publik e nënkupton Veprimtarinë e Deleguar. 8) Bazën e përgjegjësis politike të ministrave e përbën: -- Puna jo Oportune – Puna jo Oportune ndëshkohet me Dorëheqje dhe Shkarkim. 9) Dy karakteristikat themelore të marrdhënjeve juridike administrative janë: a. Krijohen me norma juridike administrative dhe b. Krijohen në fushën e veprimtarisë administrative. 10) Shkenca mbi administratën është shkencë për llojin e caktuar të dukurive shoqërore e cila ka qëllim vërtetimin e ligjësive dhe rregullësive objektive? a. Po b. Jo
31
11) Njëra nga format kryesore në veprimtarinë ekzekutive dhe vendimmarrëse të administratës publike është: - Është Akti Administrativ 12) Qëllimi I Aktit administrative është: - Është Krijimi, Ndryshimi dhe Shuarja e pasojave juridike. 13) Administrata Publike ushtron funksionin a. Funksioni legjislativ, b. Funksioni Mbikqyrës, c. Funksioni Gjyqësor 14) Rrethveprimi dhe kompetenca janë sinonime: a. Po, b. Jo Rrethveprimi- Ndërlidhet me fusha të caktuara të veprimtarisë, Kompetenca – Ndërlidhet me të drejtat dhe detyrat e organit. (Të drejtat dhe detyrat njëkohësisht kupton edhe një Autorizim). 15) Cilat janë sferat JO Publike? - Janë ato sfera të cilat individët I administrojnë për vetëveten. Pra është qështja e administrimit. 16) Ç’përfshihet në sferën Publike? - Shteti dhe Institucionet -
17) Në cilat kuptime mund të vështrohet Qeverisja? a. Në kuptim Territorial dhe b. Në kuptim Funksional 18) Me cilin kuptim të Qeverisjes korrespondon Decentralizimi? - Me kuptimin Territorial 19) Ç’do të thotë Decentralizim në kuptimin më të përgjithshëm? - Dobësimi I ndikimit të Qendrës në pjesët e saj 20) Cilat janë 3 shprehjet kryesore të Decentralizimit? a. Delegim, b. Decentralizim organizativ dhe c. Decentralizimi Politik 21) Eprori I një komune është: a. Sekretari, b. Kryetari, c. Kryeshefi
22) A = Z - Administrata është zbatuese e ligjit.
32
