UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I GJUHËVE TË HUAJA DEPARTAMENTI I GJUHËS ANGLEZE
HUMBJET GJUHËSORE DHE KULTURORE NË PËRKTHIMIN NË ANGLISHT TË ROMANIT “GJENERALI I USHTRISË SË VDEKUR” TË ISMAIL KADARESË
PUNIM PËR GRADËN “DOKTOR I SHKENCAVE” GJUHËSI (STUDIME PËRKTHIMORE)
Kandidati ILDA POSHI
Udhëheqësi Shkencor PROF. ASOC. DR. UKË ZENEL BUÇPAPAJ TIRANË 2013
UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I GJUHËVE TË HUAJA DEPARTAMENTI I GJUHËS ANGLEZE
HUMBJET GJUHËSORE DHE KULTURORE NË PËRKTHIMIN NË ANGLISHT TË ROMANIT “GJENERALI I USHTRISË SË VDEKUR” TË ISMAIL KADARESË
PUNIM PËR GRADËN “DOKTOR I SHKENCAVE” GJUHËSI (STUDIME PËRKTHIMORE)
Kandidati ILDA POSHI
Udhëheqësi Shkencor PROF. ASOC. DR. UKË ZENEL BUÇPAPAJ
TIRANË 2013
“DO NOT SPOIL WHAT YOU HAVE BY DESIRING WHAT YOU HAVE NOT ; REMEMBER THAT WHAT YOU NOW HAVE WAS ONCE AMONG THE THINGS YOU ONLY HOPED FOR .” ― EPICURUS “MOS E BRAKTIS KOPSHTIN E FRYTEVE PËR KAPËRCYEJT E TË PA EKZISTUESHMES , KUJTO SE AJO ÇKA PËRKEDHEL NDËR DUAR ISHTE DIKUR FRYT I KOPSHTIT TË SHPRESËLARGUT !” ― EPIKURI
MIRËNJOHJE Mirënjohje, respekt dhe falenderim të madh për udhëheqësin tim shkencor Prof. Asoc. Dr. Ukë Zenel Buçpapaj p ër mbështetjen dhe këshillën e pamunguar, për dëshirën e mirë dhe durimin që ka treguar gjatë këtyre tre viteve të lodhshme por vlerëplote, për zemërgjerësinë dhe privilegjin q ë më rezervoi të mësoja prej tij. Falenderim Departamentit të Gjuhës Angleze nën drejtimin dinjitoz të Dr. Elida Tabaku -t si far perkrahjeje dhe vlerash intelektuale t ë vazhdueshme. Së fundmi, falenderoj familjen time p ër përkrahjen dhe dashurinë e pamunguar në çdo hap dhe aspekt, dhe në veçanti tim bir për durimin, ngrohtësinë dhe përkëdheljet e lodhjes s ë orëve të vona.
PASQYRA E LËNDËS HYRJE............................................................................................................................i 1. 2. 3. 4.
Parashtrimi i tezës së studimit .........................................................................i Objektivat e punimit......................................................................................xiii Rëndësia e punimit..........................................................................................xv Metodologjia...................................................................................................xvi 4.1 Grumbullimi i të dhënave............................................................xvi 4.2 Metoda e analizës........................................................................xvii 5. Struktura e punimit.........................................................................................xx KAPITULLI I: SHQYRTIMI I LITERATURËS PËRKATËSE............................1 1.1 1.2 1.3 1.4
Përkthimi nga pikëpamja letrare...................................................................1 Përkthimi nga pikëpamja gjuhësore..............................................................2 Përkthimi nga pikëpamja kulturore..............................................................5 Përkthimi nga pikëpamja semiotike.............................................................11 1.4.1 Teoria semiotike e shenjave.........................................................12 1.4.2 Përkthimi dhe semiotika..............................................................18 1.5 Përkthimi nga këndvështrimi pragmatik.....................................................25 1.6 Teoria e diferencimit......................................................................................30 KAPITULLI II: HUMBJET GJUHËSORE.............................................................34 2.1 Rezultatet........................................................................................................34 2.2 Klasifikimi dhe diskutimi i humbjeve gjuhësore.........................................36 2.2.1 Humbjet e lehta............................................................................36 2.2.1.1 Humbjet e lehta stilistikore.....................................37 2.2.1.2 Humbjet e lehta semantike......................................45 2.2.2 Humbjet e rënda..........................................................................50 2.2.2.1 Humbja e konotacionit pragmatik..........................51 2.2.2.2 Keqpërkthimi i kuptimit..........................................57 2.2.2.3 Humbja e thirrorit...................................................58 2.2.2.4 Humbja e temës së folësit dhe / ose autorit............62 2.2.2.5 Humbja e idiomës kulturore...................................63 2.2.2.6 Humbja e elipsës.......................................................65 2.2.3 Humbjet e plota............................................................................65 2.3 Klasifikimi i diferencimit...............................................................................78
KAPITULLI III: HUMBJET KULTURORE..........................................................81 3.1 Rezultatet........................................................................................................82 3.2 Klasifikimi dhe diskutimi i humbjeve kulturore........................................82 3.2.1 Humbjet e eksplicite....................................................................85 3.2.2 Humbjet implicite........................................................................89 3.2.3 Humbjet e modifikuara...............................................................98 3.2.4 Humbjet e plota..........................................................................102 KAPITULLI IV: HUMBJET GJUHËSORE DHE KULTURORE NË PËRKTHIMIN NË ANGLISHT TË ROMANIT GJENERALI I USHTRISË SË VDEKUR” TË ISMAIL KADARESË.................................................................... 110 PËRFUNDIME..........................................................................................................165 BIBLIOGRAFIA. .....................................................................................................173
Abstrakt Ky studim do të shqyrtojë natyrën dhe shkaqet e humbjeve gjuhësore dhe kulturore në përkthimin anglisht të romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” të Ismail Kadaresë. Shumica e studimeve përkthimore të derisotme merren me analizimin e humbjeve që burojnë nga mungesa e barasvlerës ndërmjet tekstit burimor dhe tekstit përkthimor. Këto humbje shpjegohen me mungesën e barasvlerës funksionale dhe përqendrimin në barasvlerën formale. Në vijim të tyre, ky studim do të argumentojë se humbjet janë rrjedhojë e mungesës së barasvlerës së balancuar në rrafshet gjuhësore dhe kulturore. Në veçanti, do të shfrytëzohet qasja e barasvlerës semiotike, e cila, në mënyrë kuptimplote, të jep dorë për t’i zbërthyer faktorët semantikë dhe pragmatikë të tekstit burimor. Përmes këtij studimi, do të nxirren përfundime që dëshmojnë se humbjet gjuhësore janë humbje të shenjave verbale që e dëmtojnë rëndë tekstin burimor, duke pamundësuar kuptimin e mesazhit të tij qendror, kurse, nga ana tjetër, humbjet kulturore janë humbje të informacionit të fshehur kulturor lidhur me normat shoqërore, bindjet fetare dhe qëndrimet ideologjike, të pasqyruara në tekstin burimor. Pra, nëse humbjet gjuhësore shkaktohen nga përkthimi i gabuar, nga interpretimi sipërfaqësor i barasvlerësve semantikë dhe nga përkthimi fjalë për fjalë, humbjet kulturore shkaktohen nga mungesa e barasvlerës pragmatike në rrafshet e jashtme dhe të brendshme të tekstit burimor. Këto përfundime do të dëshmojnë gjithashtu se humbjet gjuhësore dhe kulturore në përkthim mund të shmangen duke i pajisur lexuesit e gjuhës përkthimore me njohuritë bazë, që shërbejnë për t’i dekoduar situatat e gjuhës burimore, si dhe qartësojnë domethëniet kulturore, të mishëruara në tekstin burimor. Kësisoj, qëllimi i këtyre përfundimeve do të jetë rekomandimi se, përpara sesa të fillojë punën për përkthimin e tekstit letrar, përkthyesi duhet t’i zgjidhë të gjitha problemet e trupëzuara në elementët gjuhësorë dhe kulturorë, duke i shndërruar të panjohurat në të njohura të kuptueshme dhe të përvetësueshme. Fjalë Kyçe: Burimor; Përkthimor; Gjuhë; Tekst; Barasvlerë; Shenjë; Shenjues; Shenjim; Denotacion; Konotacion; Rrafshe Të Jashtësisë Dhe Brendësisë; Përkthim Letrar; Humbje Gjuhësore Dhe Kulturore; Teori E Diferencimit; Qasje Semiotike. Fusha: Gjuhësi – Studime Përkthimore
Abstract The present study will deal with the nature and causes of semantic and cultural losses occurring in the English translation of the novel “The General Of The Dead Army” by Ismail Kadare. Most of translation studies show that the losses stem mainly from lack of equivalence between the source text and the target text. Translation researchers explain them in terms of the lack of functional equivalence and the focus on formal equivalence. In addition, the present study will come up with the proposal that the losses may also stem from the lack of a balanced equivalence on both the semantic and cultural levels. In particular, it will emphasize the semiotic equivalence approach that significantly accounts for the semantic and pragmatic factors of the source text at the same time. The present study will prove that linguistic and / or semantic losses are losses of verbal signs, which affect the source text seriously, blocking the understanding of the source message, or tolerably, moderating its aesthetic values. On the other hand, it will argue that cultural losses are losses of hidden cultural information reflecting social norms, religious beliefs and ideological attitudes in the source text. Moreover, it will point out that mistranslation and superficial interpretation of the semantic and pragmatic equivalents lead to semantic losses and literal translation, whereas lack of pragmatic equivalence on the surface level and / or the deep level of the source text brings forth cultural losses. Meanwhile, the present study will show that the marginalisation of the semantic and cultural losses in translation can provide the target audience with the background knowledge, which makes the decoding of the source language situations easier, and considers the cultural connotations inherent in the source text. Accordingly, the present study will recommend that before actual translation takes place, the translator should resolve the markedness of the linguistic and cultural elements in the source text by rendering the unfamiliar familiar. Key Words: Source; Target; Language; Text; Equivalence; Sign; The Signified; Signification; Denotation; Connotation; Surface And Deep Levels; Literary Translation; Linguistic And Cultural Losses; Markedness Theory; Semiotic Approach. Field: Linguistics – Translation Studies
