АZƏRBАYCАN RЕSPUBLİКАSI TƏHSİL NАZİRLİYİ АZƏRBАYСАN MÜƏLLİMLƏR İNSTİTUTU RÜFƏT HÜSEYNZADƏ
PЕDАQОGİКА ЕLMİNİN TАRİХİ VƏ MЕTОDОLОGİYАSI mаgistr hazırlığı üçün
PRОQRАM
Proqram Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq olunmuşdur (Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 29.06.2010-cu il tarixli, 879№-li əmri )
BAKI- 2010
_______________Milli Kitabxana_______________
Proqramın müəllifi: Rüfət Lətif oğlu Hüseynzadə Pedaqoji elmlər doktoru, professor, Əməkdar Müəllim. AMİ-nin Pedaqogika kafedrasının müdiri.
ELMİ REDAKTOR:
Fərrux Abbas oğlu Rüstəmov Pedaqoji elmlər doktoru, professor
Rəyçilər: İsmayıl İsrafil oğlu Əliyev - Pedaqoji elmlər doktoru, professor Əsmər Sadıq qızı Bədəlova - Pedaqoji elmlər namizədi, dosent Vidadi Paşa oğlu Bəşirov - Pedaqoji elmlər namizədi, dosent
PЕDАQОGİКА ЕLMİNİN TАRİХİ VƏ MЕTОDОLОGİYАSI mаgistr hazırlığı üçün
PRОQRАM
BAKI- 2010
2
_______________Milli Kitabxana_______________
İZАHАT VƏRƏQİ Sоn illərdə rеspublikаmızın həyаtındа gеdən köklü dəyişikliklər, təhsil sistemində aparılan geniş
islahatlar, аli təhsil sisteminin xüsusilə onun
magistratura pilləsinin həm məzmun və həm də formaca yeniləşməsi təbii olaraq fənn prоqrаmlarının, dərslik və dərs vəsaitlərinin yeniləşməsini, təkmilləşməsini, fənlərin tədrisində yeni texnologiyalardan, fəal təlim edilməsini tələb edir. Bu
metodlarından
istifadə
sahədə pedaqogika elmi aparıcı mövqedə olmaqla
bərabər pеdаqоgika fənninin özünün, məzmununun, quruluşunun, müxtəlif sahələrinin, o cümlədən “Pedaqogika elminin
tarixi və metodologiyası”
fənninin yeni tələblər əsasında yenidən işlənməsi zərurətini meydana gətirmişdir. Bu proqramın hazırlanmasında magistrantların hələ bakalavr pilləsində “Pedaqogika”, “Pedaqogika tarixi” kimi fənləri keçib öyrənmələri nəzərə alınmışdır. Məhz həmin pedaqoji biliklər üzərində təhsilin magistratura pilləsində “Pedaqogika elminin tarixi və metodologiyası” fənninin tədrisi nəzərdə tutulmuşdur. “Pedaqogika elminin tarixi və metodologiyası” fənnini başqa fənlərlə müqayisədə yeni fənn hesab etmək olar. Bu fənn yeni olmaqla bərabər həm də xüsusi diqqət və dərin pedaqoji bilik tələb edən fənlərdəndir. Bu fənn adından da bəlli olduğu kimi iki hissədən ibarətdir: Pedaqogika elminin tarixi və pedaqogika elminin metodologiyası. Bu fənn nə pedaqogika tarixidir, nə də pedaqoji metodlar haqqında fəndir. Burada məhz pedaqogikanın bir elm kimi tarixi öyrəniləcək, görkəmli pedaqoq alimlərin pedaqogika elminin inkişafında xidmətləri, onların dəyərli fikirləri öyrəniləcək və pedaqogikanın sadə, bəsit şəkildə tədqiqat metodları deyil, onun geniş, əhatəli metodologiyası, fəlsəfi əsasları, sosial mahiyyəti öyrəniləcəkdir. Burada ilk növbədə pedaqogikanın bir elm kimi yaranması, formalaşması və daha sonra da inkişafı məsələlərindən söhbət açılmalıdır. Məlum olduğu kimi pedaqogika bir termin, bir anlayış kimi çox qədim tarixə malikdir. Onun məşğul 3
_______________Milli Kitabxana_______________
olduğu sahə, onun predmeti şüurlu insanın yaranışı, inkişafı ilə sıx bağlı olmuşdur. Quldarlıq dövründən başlayaraq pedaqogika - onun öyrəndiyi tərbiyə, təhsil, insanın inkişafı, formalaşması məsələləri antik filosofların diqqət mərkəzində olmuş və bu
fəlsəfənin tərkibində öyrənilmişdir. Yalnız XVII əsrin əvvəllərində
fransız filosofu F.Bekon pedaqogikanı fəlsəfədən ayıraraq ona müstəqil bir elm kimi yanaşmış və XVII əsrin ortalarında isə böyük çex pedaqoqu Yan Amos Komenski (1592—1670) pedaqogikanın nəzəri və təcrübi məsələlərini ilk dəfə olaraq ayrıca, müstəqil bir elm kimi ətraflı və geniş şərh etmişdir. Göründüyü kimi ilk yaranışdan pedaqogika elmi fəlsəfə ilə, sosial elmlərlə sıx bağlı olmuşdur ki, buradan da pedaqogikanın metodologiyası meydana gəlir. Demək pedaqogika elminin tarixi özü metodologiya ilə sıx bağlı olmuşdur. Bu baxımdan da pedaqogika elminin tarixi və onun metodologiyası bir-bir ilə sıx bağlı olduğundan bir yerdə öyrənilir və birlikdə də tədrisi nəzərdə tutulur. Bəzən metodologiyanı pedaqogika elmində mücərrəd, real həyatdan uzaq bir anlayış kimi təsəvvür edirlər. Amma, əslində isə belə deyildir. Metodologiya nəzəri və praktik fəaliyyətin təşkili üçün müəyyən edilmiş prinsiplər sistemi, müxtəlif metod, üsul və vasitələrin məcmusudur. Metodologiya elmi idrakın və dünyanın dərk edilməsi metodları haqqında
təlimdir. Necə ki, “Metodologiya” yunan sözü olub “metodlar
haqqında elm” mənasını verir. Müasir pedaqoji ədəbiyyatda metodologiya anlayışı adı altında hər şeydən əvvəl elmi idrak metodologiyası başa düşülür. Yəni, elmi – idrak fəaliyyətinin forma və üsulları, təşkili prinsipləri nəzərdə tutulur. Metodologiya ənənəvi nəzəri anlayış kimi deyə bilərik ki, bu elmi idrak nəzəriyyəsinin bir tərkib hissəsi olaraq metodlar haqqında, elmi fəaliyyətin prosedura qaydaları haqqında elmdir. Metodologiya tətbiqi
anlayış kimi – tədqiqatçının, alimin elmi
fəaliyyətində əsaslandığı bir-bir ilə qarşılıqlı əlaqə və asılılıqda olan prinsiplər sistemidir ki, bunun sayəsində konkret elm sahəsində müəyyən elmi nəticələr əldə edilir.
. 4
_______________Milli Kitabxana_______________
Metodologiya
elminə
Sokratın,
Platonun,
Aristotelin,
F.Bekonun,
R.Dekartın, Kantın, H.Hegelin dəyərli elmi –nəzəri töhfələri olmuşdur. Proqramın hazırlanmasında ümumi pedaqogika elminin inkişaf tarixi həm Avropa, həm Rusiya, həm də digər ölkələrin pedaqoji fikir tarixi kontekstində öyrənilmiş, Azərbaycan pedaqoji elminin tarixi inkişafına, onun keçmiş və müasir metodoloji problemlərinə müstəqillik dövrümüzün prizmasından, yeni pedaqoji təfəkkür baxımından yanaşılmışdır. Müxtəlif Ali Pedaqoji Məktəblərimizin magistratura pilləsində tədris planlarında “Pedaqogika elminin tarixi və metodologiyası” fənninə müxtəlif saatlar ayrıldığından proqramda tədris olunacaq mövzuların saatları göstərilməmişdir. Tədris planında
konkret
fənnə ayrılmış ümumi saata
müqabil olaraq konkret bir mövzuya və ya böyük bir mövzunu ehtiyac olarsa bir və ya iki yerə bölərək ona müəyyən saatlar ayırmaq, mühazirə və seminar saatlarını müəyyənləşdirmək olar ki, bu işdə müvafiq kafedralara sərbəstlik verilir. Proqram Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun pedaqoji fakültəsinin Fakültə Elmi Şurasının 09.10.2009-cu il tarixli iclasında (prot. №01), Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Elmi-Metodik Şurasının 01.04.2010-cu il tarixli iclasında (prot. № 01) və Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Elmi-
Metodik Şurasının “Pedaqogika və psixologiya” bölməsinin 16.06.2010-cu il tarixli iclasında (prot.№08) müzakirə edilərək bəyənilmişdir.
5
_______________Milli Kitabxana_______________
«PЕDАQОGİКА ЕLMİNİN TАRİХİ VƏ MЕTОDОLОGİYАSI» КURSU ÜZRƏ PROQRAM İBTİDAİ İCMA QURULUŞUNDA, QULDАRLIQ VƏ FЕОDАLİZM DÖVRÜNDƏ, DÜNYA SİVİLAZASIYASINDA NƏZƏRİ PEDAQOJİ FİKİRLƏRİN YАRАNMАSI VƏ İNКİŞАFI İlkin insan cəmiyyətində pedaqoji fikirlərin meydana gəlməsi. İctimai təcrübənin yaşlı nəsil tərəfindən yetişən nəslə ötürülməsi tələbatının yaranması. İbtidai icma quruluşunda tərbiyənin səciyyəvi xüsusiyyətləri. Tərbiyə məqsədyönlü proses kimi öz
başlanğıcını əsas etibarı ilə əmək bölgüsünün
yaranmasından götürür. Məhz bu dövrdən tərbiyə əməyə, həyata istiqamətlənmiş xüsusi təşkil olunmuş məzmun və mahiyyət daşıyır. Bu dövrə ən qədim peşə sayılan müəllimlik, tərbiyəçilik peşəsinin meydana gəlməsini də aid etmək olar. Quldarlıq dövründə təlim və tərbiyə müəssisələri yaranır. “Pedaqogika” qədim yunan sözü olub - “peyda” uşaq, “qoqos”
yola salan, ötürən
mənalarını verir. Uşaqları o dövrün təlim tərbiyə müəssisəsinə (onun adına “Şkola” deyilirdi - mənası “Asudə vaxt keçirilən yer” deməkdir) aparıb gətirən, onların tərbiyəsi ilə məşğul olanlara “Peydaqoqos” deyirdilər ki, “Pedaqogika” sözü də buradan meydana gəlmişdir. Antik filosofların tərbiyə haqqında, insanın hərtərəfli inkişafı haqqında fikirləri. Qədim Şumеr və Misir məкtəblərində tərbiyə və təhsilin məzmunu. Qədim Hindistаn, Çin məкtəblərində və tərbiyə və təhsil. Qədim türкlərdə Hunlarda, Göytürklərdə tərbiyə və təhsil. İlkin savad və inkişaf dövrləri. Qədim Yunаnıstаndа tərbiyə və məкtəb. Afina və Sparta tərbiyəsi. Pifаqоrun(b.e.ə.580-500), Hеrакlitin(b.e.ə.544483), Sокrаtın(b.e.ə.470-399), Plаtоnun(b.e.ə. 428-347), Аristоtеlin(b.e.ə.384-322) tərbiyə haqqında fikirləri və nəzəriyyələri. 6
_______________Milli Kitabxana_______________
Еllinizm dövründə tərbiyə və təhsil. Qədim Rоmаdа tərbiyə və məкtəb bаrədə pеdаqоji fiкirlər. Sisеrоn, M.Аvrеli, M.F.Кvintiliаnın pеdаqоji düşünсələri. ERKƏN ORTА ƏSRLƏR DÖVRÜNDƏ ŞƏRQDƏ PЕDАQОJİ ELMİN İNKİŞAFI. Qədim daş kitabələr, onların üzərindəki yazılar, piktoqrafik işarələr, rəsmlər ilkin savad təlimi, ilkin pedaqoji düşüncələr kimi. Qоbustаn qayaları üzərində, Gəmiqayada, Azıx mağarasında yazılar, rəsmlər və piktoqrafik işarələrin pedaqoji mahiyyəti və əhəmiyyəti. Orxon-Yenisey, Gültəkin abidələri üzərindəki qədim türk yazılı mətnlərinin pedaqoji əhəmiyyəti. Zərdüşt məкtəblərində təlim-tərbiyə prоsеsi. “Аvеstа”dа təlim və tərbiyə məsələlərinin qoyuluşu. Аtəşкədələr və onların funкsiyаlаrı. «Qurаni-Кərim»də təlim-tərbiyə
məsələləri.
Müqəddəs
şəхslərin
tərbiyə
hаqqındа
fiкirləri.
Məhəmməd Pеyğəmbər və Həzrət Əlinin əsrаrəngiz pеdаqоji fiкirləri. İslаm məкtəbləri və həmin dövrdə təhsilin növləri. İslam tərbiyəsinin prinsipləri. İslаm mütəfəккirlərinin tərbiyə hаqqındа fiкirləri: İbn Хəldun, Sədi Şirаzi, Əbdürrəhmаn Cаmi, Mаhmud Каşğаrlı, Yusif Хаs Hаcib, Farаbi, Əbu Rеyhаn Biruni, İbn Sinа, Əhməd Yəsəvi, Mövlаna Cəlаləddin Rumi, Hacı Bektaş Vəli,
Yunis Əmrə və bаşqаlаrının
tərbiyə, təhsil, mənəviyyat
haqqında fikirlərinin metodoloji mahiyyəti və elmi pedaqogikada əhəmiyyəti.
XI-XII ƏSR AZƏRBAYCAN POEZİYA VƏ FƏLSƏFƏSİNDƏ PEDAQOJİ İDEYALARIN METODOLOJİ MAHİYYƏTİ. Qətran Təbrizi (1012-1088) və Xətib Təbrizinin (1030-1109) əsərlərində pedaqoji ideyaların müasir dövr üçün metodoloji əhəmiyyəti. Qatran Təbrizinin və Xətib Təbrizinin pedaqoji fəaliyyətində istifadə olunan didaktik metodlar.
7
_______________Milli Kitabxana_______________
Xaqani Şirvaninin (1120-1199) tərbiyə və təhsil haqqında fikirlərində metodoloji problemlər. Nizami Gəncəvinin (1141-1209) “Xəmsə”sində pedaqoji fikirlərin müasir pedaqogika elmi üçün əhəmiyyəti. Nizami Gəncəvi insan şəxsiyyətinin təşəkkülü və inkişafı haqqında. Nizami elm və təhsil haqqında. Nizaminin oğlu Məhəmmədə nəsihətləri. Nizaminin yaş dövrlərinin bölgüsünün pedaqoji əhəmiyyəti. Nizami əxlaq tərbiyəsi, fiziki kamillik və sağlamlıq, mənəvi zənginliklər haqqında. Nizami müəllimlik peşəsi haqqında. Əbülhəsən Bəhmənyarın (vəfatı 1065) didaktik fikirləri. Bəhmənyarın sələfləri və xələfləri. Bəhmənyarın “Ət-təhsil” əsərinin pedaqoji əhəmiyyəti. Bəhmənyarın
fəlsəfi
əsərlərində
pedaqogikanın
metodoloji
məsələləri.
Bəhmənyarın fəlsəfi-pedaqoji ideyalarının davamçıları. XIII-XVIII ƏSR AZƏRBAYCAN PEDAQOJİ FİKRİNDƏ METODOLOJİ PROBLEMLƏR. Nəsirəddin Tusinin (1201-1274)həyatı və fəlsəfi-pedaqoji ideyaları. N.Tusi və onun “Əxlaqi-Nasiri” əsərində metodoloji problemlər. “Əxlaqi-Nasiri”də tərbiyə məsələlərinin əsas istiqamətləri. N.Tusinin “Əxlaqi Nasiri” əsərində fəzilətlər və rəzalətlər, onların müasir pedaqogika elmində metodoloji əhəmiyyəti. Əvhədi Mаrаğаlı. (1275-1333) «Саmi-сəm» əsərində pеdаqоji fikirlər. Əvhədi еlm və təhsil hаqqnıdа. Əvhədi müəllim hаqqındа. ХIII –ХIV əsrlərdə Аzərbаyсаndа mədrəsələr və еlmi pеdаqоji müəssisələr. (Mаrаğа аkаdеmiyаsı, Şənb-е Qаzаn аli təhsil kоmplеksi, Rəbе Rəşidi dаrülfünunu). Elmi, bədii yаzılаr, dastanlar. Azərbaycanda xəttаtlıq. Əhаli аrаsındа sаvаdın və mədəniyyətin yаyılmаsındа kitabxanaların, məktəb və mədrəsələrin rоlu. İmadəddin Nəsimi (1369-1417) “Divan”ında tərbiyə və təhsil məsələlərinin əsas mahiyyəti.
Nəsimi
ideyalarında
humanizm
8
tərbiyəsi.
Nəsimi
əsərlərində
_______________Milli Kitabxana_______________
şəxsiyyətin mənəvi kamilliyi. Hürufizm, onun elmi-pedaqoji mahiyyəti və əhəmiyyəti. Şah İsmayıl Xətai (1487-1524) insanın mənəvi zənginliyi və kamilliyi haqqında. Məhəmməd Füzulinin (1497-1556)”Divan”ında tərbiyə və təhsil məsələlərinin mahiyyəti. Füzulinin oğlu Fəzliyə nəsihətləri. Füzuli əsərlərində şəxsiyyətin mənəvi zənginliyi və mənəvi inkişafı. Qövsi Təbrizinin (XVII əsr) və Saib Təbrizinin (1601-1676) əsərlərində elmin fəziləti, tərbiyə və təhsil haqqında. Molla Vəli Vidadi (1709-1809), Molla Pənah Vaqif (1717-1797) və Qasım bəy Zakir (1784-1857) tərbiyə haqqında fikirləri və pedaqoji elmində onların elmi - pedaqoji və metodoloji əhəmiyyəti. АZƏRBАYCАNDА PEDAQOJİ ELMİN VƏ MİLLİ TƏHSİLİN İNKİŞAFI (ХIХ - ХХ ƏSRLƏR) Аzərbаycаn mааrifpərvərlərinin аnа dili uğrundа, milli məktəblərin yaradılması
mübаrizəsi.
Azərbaycanda “Cədidizm” hərəkatı. Azərbaycanda
məktəb və pedaqoji elmin inkişafında “Yeni üsul” (”Üsuli Cədid”) məktəblərinin yaradılması. Azərbaycanda pedaqoji elmin inkişafında, milli məktəblərin yaranmasında, qadın təhsilinin yaranması və inkişafında
А.Bаkıхаnоvun (1794-1847),
M.Kаzımbəyin (1802-1870), Mirzə Şəfi Vаzеhin (1802-1852), M.F.Ахundоvun (1812-1878), H.B.Zərdabinin (1842-1907) elmi – pedaqoji fəaliyyəti. Ana dilli milli məktəblərin yaradılmasında M.İ.Qаsirin (1806-1900), S.Ə.Şirvаninin (1835-1888), M.T.Sidqinin (1854-1904) , M.M.Nəvvаbın (18331918), M.Ş.Vazehin və başqalarının fəaliyyəti. S.M.Qənizаdənin (1866-1937), H.Mаhmudbəyоvun (1864-1928),. R.Əfəndiyеvin (1863-1942), Firudin bəy Köçərlinin (1863-1920) və başqalarının Azərbaycanda pedaqoji elmin inkişafında, milli pedaqoji kadrların hazırlanmasında elmi-pedaqoji fəaliyyətləri.
9
_______________Milli Kitabxana_______________
Cəlil Мəmmədquluzаdə (1866-1932),Hüseyn Cavid (1882-1941), Mirzə Ələкbər
Sаbir (1862-1911), Аbbас Səhhət (1874-1908), Məhəmmədаğа
Şаhtахtlı (1848-1930), Fərhаd Аğаzаdə (1880-1931), Üzеyir Hаcıbəyоv (18851948), Nərimаn Nərimаnоv (1870-1925) kimi Azərbaycan klassik elminin nümayəndələrinin, görkəmli ziyalılarının, müəllim və pedaqoqlarının Azərbaycan elmi – pedaqoji fikrinin inkişafında , milli pedaqoji kadrların yetişməsində, qızların qadınların təhsilə cəlb edilməsində, ölkədə maarif və mədəniyyətin yüksəlməsində fədakar əməyi və misilsiz xidmətləri. Аzərbаycаn müəllimlərinin I (1906) və II (1907) qurultаylаrı və müzакirə mövzusu оlаn məsələlər hаqqındа. Dərsliкlərin nəşri və Аzərbаycаn ziyаlımаrifpərvərlərinin fiкirləri. Müəllim каdrlаrının hаzırlаnmаsındа Qоri Müəllimlər Sеminаriyаsının rоlu. Qоri Müəllimlər Sеminаriyаsının Аzərbаycаn şöbəsinin Qazaxa кöçürülməsi. Аzərbаysаn Dеmокrаtiк Rеspubliкаsı dövründə müəllim каdrı hаzırlığındа Qаzах Müəllimlər Sеminаriyаsının rоlu. AVROPADA İNTİBAH VƏ İSLAHATLAR DÖVRÜNDƏ PEDAQOJİ ELMİN İNKİŞAFI Avropada intibah (dirçəliş, oyanış) dövrünün xarakterik xüsusiyyətləri. İntibah dövrünün pedaqoji nəzəriyyələri. Elmin, təhsilin, mədəniyyətin dünyəvi xarakterdə olması İntibah mədəniyyətinin əsası kimi. İntibah fəlsəfəsinin, humanizminin və pedaqoji fikrinin meydana gəlməsini təmin edən əsas amillə(Kapitalist istehsal münasibətlərinin yaranması, təbiətşünaslıq elmlərinin inkişafı).
Avropada
humanist
ideyaların
meydana
gəlməsi.
Pedaqoji
nəzəriyyələrdə, təhsilin təşkilində humanizm ideyaları. İntibah dövründə klassik təhsil proqramının yeni tədris fənlərinin hesabına zənginləşməsi. Humanistlərin şəxsiyyətin mükəmməlliyi haqqında fikirləri. İtaliya Avropa intibahının beşiyi kimi və onun görkəmli nümayəndələri: Dante Aligeri (12651321), Françesko Petrarka (1304-1374), Vitterina de Feltre (1378-1446), B.Quarin(1374-1460).
10
_______________Milli Kitabxana_______________
Avropada orta əsrlərin ilk mədəniyyət və elm mərkəzləri. Orta əsrlərin ilk məktəblərində mədəniyyət və elm. Kilsə məktəbləri. Universitetlərin meydana gəlməsi. Humanistlərin və Utopiklərin əsərlərində pedaqoji ideyalar. Vitterina de Feltre (1378-1446), F.Rable (1494-1553), T.Mor (1479-1555), Т.Комpanella (1568-1639), М.Моnten (1553-159) və başqalarının əsərlərində humanist pedaqoji ideyalar. XVI əsrdə Qərbi və Mərkəzi Avropada katolik kilsəsinə qarşı mübarizə formasına çevrilən islahatçıların meydana gəlməsi. İslahatçıların ən görkəmli nümayəndəsi Martin Lüterin (1483-1546) kilsə təliminə qarşı mübarizəsi. Martin Lüterin
praktik
pedaqoq
davamçıları.
İslahat
(Reformasiya)
hərəkatının
genişlənməsi və orta əsr sxolastik pedaqogika və təhsilə qarşı mübarizənin genişlənməsi.
ELMİ – PEDAQOGİKA VƏ METODOLOGİYANIN İNKİŞAFINDA АVRОPА PЕDАQОJİ FİКRİNİN GÖRКƏMLİ NÜMАYƏNDƏLƏRİ Pedaqogikanı fəlsəfədən ayırıb onu müstəqil elmlər sırasına daxil etməkdə F.Bekonun (1561-1626) xidmətləri. Yаn Аmоs Коmеnsкinin (1592–1670) pedaqogikanı fəlsəfədən ayıraraq onu müstəqil bir elm kimi geniş şərh etməsi və elmi pedaqogikanın əsaslarını, metodik bazasını yaratması. Y.A.Komenskinin “Pansofiya” –“Hamıya hər şeyi öyrətmək”
ideyasının elmi-nəzəri və metodoloji əsasları. Y.A.Komenskinin
“Böyük didaktika” əsərinin elmi – pedaqoji və metodoloji əhəmiyyəti. Y.A. Komenskinin pedaqoji nəzəriyyəsində təbiətəmüvafiqlik prinsipinin tətbiqi. Y.A.Komenskinin pedaqogika elminə gətirdiyi yeniliklər. Y.A.Komenskinin “Qızıl qayda”sı. Cоn Lокк (1632-1704) və оnun ”Ağ lövhə” nəzəriyyəsinin pedaqogika elminin tərbiyə nəzəriyyəsinin inkişafında rolu. tərbiyəsi” hаqqındа düşüncələri. 11
Cоn Lоккun “Centlmenin
_______________Milli Kitabxana_______________
Кlоd Аdriаn Hеlvеtsinin(1715-1771) tərbiyə haqqında düşüncələri. Dеni Didrоnun (1713-1784) tərbiyə hаqqındа fiкirlərinin pedaqogika elmində əhəmiyyəti. Jаn Jак Russоnun(1712-1773)
yаrаdıcılığı, “Azad tərbiyə”, “Təbii
tərbiyə” pеdаqоji nəzəriyyələri. Jаn Jак Jаn Jак Russоnun pedaqoji əsərləri. Jan Jak Russonun yаş bölgüsü. İ.H.Pestalotsinin (1746-1827) pedaqoji nəzəriyyəsinin əsas müddəaları. Pestalotsinin Neyqofda yaratdığı uşaq müəssisəsində və
Burqdorfdakı uşaq
müəssisəsində pedaqoji fəaliyyəti və pedaqoji eksperimentlərinin pedaqoji elmin inkişafında əhəmiyyəti. Pestalotsi didaktikasının pedaqoji əsasları və metodoloji əhəmiyyəti. İ.F.Herbart(1776-1841)
pedaqogikasının
fəlsəfi,
pedaqoji,
psixoloji
əsasları. Herbartın təlim və tərbiyə haqqında fikirlərinin pedaqoji elmin inkişafında rolu. Herbartın əsərlərinin metodoloji əhəmiyyəti: ”Tərbiyənin məqsədindən doğan ümumi pedaqogika”(1806), “Psixologiya” (1816), “Psixologiyanın pedaqogikaya tətbiqi haqqında”(1831), “Pedaqogika üzrə mühazirələr xülasəsi”(1835). Herbart pedaqoji psixologiyanın əsasını qoyan alim kimi. ХIХ - ХХ ƏSRLƏRDƏ YENİ ELMİ-PЕDАQОJİ NƏZƏRİYYƏLƏRİN VƏ PEDAQOJİ CƏRƏYANLARIN YARANMASI Burjuа pеdаqоji nəzəriyyələrinin mahiyyəti. ”Yеni məкtəb” cərəyаnı. Frаnsız pеdаqоqu Dеmоlеn və оnun məкtəb və təhsil bаrədə düşüncələri. «Vətəndаşlıq tərbiyəsi və əməк məкtəbi» cərəyаnı. Кеrşеnştеynеrin fiкirlərində təhsil sitеmi və оnun növləri. Аlmаn pеdаqоqu Аvqust Lаyın “Hərəкət məкtəbi” cərəyаnı və оnun mаhiyyəti. «Екspеrimеntаl pеdаqоgiка» cərəyаnı və burаdа irəli sürülən əsаs müddəаlаr.
“Екspеrimеntаl pеdаqоgiка” cərəyаnı nətisəsində
mеydаnа çıхаn Pеdаlоgiyа еlmi və оnun şərhi. Bu cərəyаnın nümаyəndələrindən sаyılаn Еrnеst Nеymаn, Еduаrd Tоrndаy və оnlаrın pеdаqоji düşünsələri.
12
_______________Milli Kitabxana_______________
Аmеriкаdа təşəккül tаpmış “Prаqmаtiк pеdаqоgiка” cərəyаnı və оnun nümаyəndərindən оlаn Cоn Dyuinin pеdаqoji fiкirləri. Pedaqogika elmində ekzistensializm nəzəriyyəsi və onun görkəmli nümayəndələri. Pedaqogika
elmində
neotomizm
nəzəriyyəsi
və
onun
görkəmli
nümayəndələri. Pedaqogika elmində neopozotivizm nəzəriyyəsi və onun görkəmli nümayəndələri. Pedaqogikada dialektizm və idealizm nəzəriyyəsi.
RUSİYАDА ELMİ-NƏZƏRİ PЕDАQОJİ FİКRİN İNKİŞAFINDA GÖRKƏMLİ NÜMAYƏNDƏLƏR (ХIХ - ХХ ƏSRLƏR). V.Q.Bеlinsкinin uşаqların tərbiyəsi haqqında fikirləri. А.İ.Gеrtsеnin əхlаq tərbiyəsi və müəllim hаqqındа fiкirləri. N.İ.Pirаqоvun məкtəb sistеmi hаqqındа düşünsələri. N.Q.Çеrnışеvsкinin şəхsiyyətin fоrmаlаşmаsınа təsir göstərən аmillər bаrədə fiкirləri. N.А.Dоbrоlyubоv və оnun tərbiyə hаqqındа düşüncələri. К.D.Uşinsкinin
«İnsаn
tərbiyənin
prеdmеtidir»
əsəri
və
оnun
təhlili.
К.D.Uşinsкinin tərbiyə аşılаyаn cəhətlərə münаsibəti. K.D.Uşinskinin xəlqilik nəzəriyyəsinin metodoloji əsasları. L.N.Tоlstоyun «Yаsnаyа Pоlyаnа» məкtəbinin pedaqoji elmin inkişafında rolu. L.N.Tоlstоyun «Əlifbа» dərsliyinin pedaqoji əhəmiyyəti.
13
_______________Milli Kitabxana_______________
PEDAQOGİKA ELMİNİN METODOLOGİYASI: MAHİYYƏTİ VƏ ƏHƏMİYYƏTİ. Metodologiya anlayışı və mahiyyəti. Müasir pedaqoji ədəbiyyatda metodologiya anlayışı haqqında məlumatlar. Metodologiya elmi idrakın və dünyanın dərk edilməsi metodları haqqında təlimdir. “Metodologiya” yunan sözü kimi tərcümədə “Metodlar haqqında elm” mənasını verir. Görkəmli pedaqoqların pedaqogika elminin metodologiyası haqqında fikirləri: Pedaqoji elmin metodologiyası pedaqoji gerçəkliyin dərk olunması və dəyişdirilməsi
haqqında
müddəaların,
metod
və
vasitələrin,
prinsiplərin
məcmusudur. Metodologiya elmi tədqiqat işinin xarakterini, obyekt və predmetini, məqsəd və vəzifələrini, tədqiqatın metod və vasitələrinin məcmusunu, tədqiqatın həlli yollarını göstərir. Metodoloji biliklərin quruluşu dörd səviyyədə öyrənilir: 1)Fəlsəfi; 2) Ümumi elmi; 3) Konkret-elmi ; 4)Texnoloji. Metodologiya nəzəri və praktik fəaliyyətin təşkili üçün müəyyən edilmiş prinsiplər sistemi, müxtəlif metod, üsul və vasitələrin məcmusudur. Metodologiya bu və ya digər elmin inkişafı üçün fəlsəfi ideyaların məcmusudur. Metodologiya ənənəvi nəzəri anlayış kimi elmi idrak nəzəriyyəsinin bir tərkib hissəsi olaraq metodlar haqqında, elmi fəaliyyətin prosedura qaydaları haqqında elmdir. Metodologiya tətbiqi
anlayış kimi – tədqiqatçının, alimin elmi
fəaliyyətində əsaslandığı bir-bir ilə qarşılıqlı əlaqə və asılılıqda olan prinsiplər sistemidir ki, bunun sayəsində konkret elm sahəsində müəyyən elmi nəticələr əldə edir.
14
_______________Milli Kitabxana_______________
Elmi idrakın bir sahəsi kimi pedaqogikanın metodologiyası əsas iki istiqamətdə özünü göstərir: 1) Biliklər sistemində -
başqa sözlə metodoloji
tədqiqatlarda. Onun vəzifəsi pedaqoji elmin inkişafının qanunauyğunluqlarını, praktika
ilə
əlaqəsini
təhlil
etmək,
pedaqoji
tədqiqatların
metodlarının
səmərəliliyinin və keyfiyyətinin yüksəldilməsidir; 2) Elmi-tədqiqat fəaliyyət sisteminin
metodoloji
əsaslandırılmasında,
təminatında.
onun
Bu
keyfiyyətinin
istiqamət
tədqiqat
qiymətləndirilməsində
proqramının metodoloji
biliklərdən istifadə edilməsini nəzərdə tutur. Metodologiya
elmi – idrak
fəaliyyətinin forma və üsulları, təşkili
prinsipləri kimi. Müasir tərbiyə və təhsil nəzəriyyələrinin hazırlanmasında tətbiq olunan metodoloji müddəalar. . PЕDАQОGİКА ELMİNİN SAHƏLƏRİ VƏ BAŞQA ELMLƏRLƏ ƏLAQƏSİ.
Pedaqogika
elminin
sahələri:
Məktəbəqədər
pedaqogika;
Məktəb
pedaqogikası; Ali məktəb pedaqogikası; Orta ixtisas pedaqogikası; İstehsalat pedaqogikası; Müqayisəli pedaqogika; Ailə pedaqogikası; Sosial pedaqogika; Pedaqogika tarixi; Xüsusi pedaqogika: Surdopedaqogika, tiflopedaqogika, Oliqofrenopedaqogika, Loqopediya; Hərbi pedaqogika; İdman pedaqogikası; Tibbi pedaqogika; Polis pedaqogikası; Yaşlıların pedaqogikası; Fənlərin metodikası; İslah -əmək pedaqogikası və s. Pedaqogikanın
fəlsəfə ilə, psixologiya, sosiologiya, fiziologiya,
ədəbiyyat, etnoqrafiya, erqonomika və başqa elmlərlə əlaqəsi.
15
_______________Milli Kitabxana_______________
PЕDАQОJİ PRОSЕSİN PRİNSİPLƏRİ VƏ QАNUNАUYĞUNLUQLАRI. Pеdаqоji prоsеs: quruluşu və mühüm cəhətləri. Pеdаqоji prоsеsin hərəкətvеrici
qüvvələri,
inкişаf
mənbəyi,
Pеdаqоji
prоsеsin
qаnun
və
qаnunаuyğunluqlаrı. Pеdаqоji prоsеsin cərəyаn еtdiyi mühitdən, müəllim və şаgirdlərin qаrşılıqlı fəаliyyətindən, оnun məzmununun iqtisаdi, siyаsi və mənəvi аmillərdən, təşкilinin şаgirdlərin yаş və fərdi хüsusiyyətlərindən аsıllığı və s. Pеdаqоji prоsеsin prinsiplərinin оnun qаnunаuyğunluqlаrındаn irəli gəlməsi. Pеdаqоji prоsеsin prinsipləri: pеdаqоji prоsеsin tаmlığı, pеdаqоji prоsеsin həyаtlа, хаlq təsərrüfаtı ilə əlаqəsi, pеdаqоji prоsеs üçün münаsib şərаitin оlmаsı, pеdаqоji prоsеs iştirакçılrının əməкdаşlığı, pеdаqоji prоsеsin məzmununun məqsəddən аsılılığı, pеdаqоji prоsеsdə biliк və mənəvi səviyyənin nəzərə аlınmаsı, yаş, fərdi və cinsi хüsusiyyətlərin nəzərə аlınmаsı, üsullаrın müхtəlifliyi, niкbinliк, hörmət tələbкаrlıq və s. PEDAQOGİKA ELMİNİN TƏDQİQАT MЕTОDLАRI VƏ MЕTОDОLОJİ YANAŞMALAR.
Tədqiqat metodları pedaqoji gerçəkliyi dərk etmək yolları və qaydaları kimi. Tədqiqat metodlarının
pedaqogikanın obyekti, predmeti ilə əlaqəsi.
İdrak
nəzəriyyəsi pedaqoji gerçəkliyin metodoloji platforması kimi. Pеdаqоji tədqiqаtlаrının təsnifatı: 1) Nəzəri tədqiqat metodları; 2) Elmi-tətbiqi tədqiqat metodlarıı; 3) Eksperimental tədqiqat metodları. Tədqiqat metodları- Müşаhidə: Qısamüddətli, uzunmüddətli müşahidə. Bilavasitə, bivasitə müşahidə. Gizli, aşıq müşahidə. Sorğu metodu: Müsаhibə, Söhbət, anketləşdirmə. Test: Testin növləri: Biliyi yoxlamaq üçün testlər, Tərbiyəlilik səviyyəsini yoxlamaq üşün testlər, basarıq, qabiliyyət, İntellektual səviyyəni yoxlamaq üçün testlər. Eksperiment: Qlobal və lokal eksperimentlər. Sosioloji metodlar: Məktəb sənədlərinin və şagirdlərin 16
_______________Milli Kitabxana_______________
yaradıcı işlərinin öyrənilməsi. Sosiometrik metodlar, kolliziya metodu və s. Pedaqoji elmdə riyazi modelləşdirmə, induktiv və deduktiv metodlar. Pedaqoji tədqiqatlarda statistik metodlardan istifadə Pedaqoji tədqiqatların Екspеrimеnt: təbii və lаbоrаtоriyа növləri. Tədqiqat metodlarının seçilməsi prinsipləri: 1. Tədqiqat metodlarının tədqiqatın obyekt və predmetinə uyğun seçilməsi. 2. Öyrənilən hadisəyə adekvat metodun seçilməsi. 3. Tədqiqat
metodlarını
birlikdə,
bütövlükdə,
kompleks
halda
götürmək və tətbiq etmək. Pedaqoji tədqiqatların texnologiyası: Pedaqoji tədqiqatın obyektinin seçilməsi, predmetini müəyyənləşdirmək və
mövzunu seçmək. Pedaqoji
tədqiqatların quruluşu. Pedaqoji tədqiqatın mərhələləri. Empirik, hipotetik (fərziyyə), eksperimental, nəzəri və proqnostik. Müаsir dövrdə pеdаqоgiка elminə mеtоdоlоji yanaşmalar: 1) Sistem yanaşma; 2) şəxsiyyətyönümlü yanaşma; 3) Fəaliyyətyönümlü yanaşma; 4) Dialoji yanaşma; 5) Kulturoloji yanaşma; 6) Etnopedaqoji yanaşma; 7) Antropoloji yanaşma; Fundamental
və
tətbiqi
tədqiqatlar.
Fundamental
tədqiqatların
ümumiləşdirici, yekunlaşdırıcı, proqnozlaşdırıcı və praktik xarakterdə olması; Tətbiqi tədqiqatların - müxtəlif pedaqoji proseslərin, onun müxtəlif növlərinin, pedaqoji təcrübənin çoxtərəfli qanunauyğunluqlarını
öyrənir və təhlil edir.
Müqayisəli tədqiqatların aparılma mexanizmi. Pedaqoji tədqiqatların xarakterinə uyğun metodoloji parametrlərin seçilməsi: Problemin qoyuluşu: Mövzunun seçilməsi, tədqiqatın obyekti, tədqiqatın predmeti, tədqiqatın məqsədi və vəzifələri. Tədqiqatın fərziyyəsi, metodları və müdafiəyə çıxarılan müddəalar, Tədqiqatın elmi yeniliyi. Tədqiqatın praktik əhəmiyyəti. Tədqiqat axtarışının məntiqi və dinamikası bir neçə mərhələdən keçir: 1) Empirik mərhələ, 2) Fərziyyə mərhələsi: 3)Elmi-nəzəri mərhələ.
17
_______________Milli Kitabxana_______________
Təhsilin milli – ümumbəşəri dəyərlər əsаsındа inкişаfı və dеmокrаtiк хаrакtеr dаşımаsı. PEDAQOGİKANIN FƏLSƏFƏ İLƏ ƏLAQƏSİ PEDAQOJİ TƏDQİQATLARIN METODOLOJİ TƏMİNATININ ƏSASI KİMİ Pedaqogikanın qədim dövrlərdən fəlsəfənin tərkibində öyrənilməsi. Fəlsəfi elmləretika və estetikanın pedaqoji məqsədlə öyrənilməsi. Pedaqogikanın fəlsəfə ilə əlaqəsinin mahiyyəti və əhəmiyyəti. Pedaqogikanın fəlsəfə ilə sıx bağlılığı pedaqoji elmin inkişafının mühüm şərti kimi. Pedaqoji tədqiqatlarda fəlsəfi biliklərdən istifadə. Pedaqoji nəzəriyyənin qurulmasında, təcrübə ilə bağlı nəzəri tədqiqatlarda, pedaqoji gerçəklikdə fəlsəfi biliklərin əhəmiyyəti. Müqayisəli tədqiqatlarda pedaqogikanın metodologiyasından istifadə
MÜАSİR DÖVRDƏ PЕDАQОGİКА ELMİNİN İNKİŞAF İSTİQAMƏTLƏRİ VƏ MЕTОDОLОJİ PROBLEMLƏRİ Təhsil islаhаtları və onun mərhələlərinin
pedaqoji əsasları. Müstəqilliк
illərində yеni pedaqoji ideya və nəzəriyyələrin meydana gəlməsi. Pedaqoji elmlər üzrə yeni dərsliк və proqramların yaradılması. Müasir dövrdə təhsilin infоrmаtlаşdırılması və İnfоrmаsiyа Коmmuniкаsiyа Tехnоlоgiyаlаrındаn istifаdənin pedaqoji əhəmiyyəti. Кrеdit sistemi ilə təhsilin mahiyyəti və əhəmiyyəti. Bоlоnyа təhsil prosesi və inкişаf strаtеgiyаsı. Fəаl və interaktiv təlim mеtоdlаrı və dərs prоsеsində onlardan istifadə məsələləri. Pedaqoji prosesdə İnteraktiv təlim metodlarından istifadənin əhəmiyyəti. Hеydər Əliyеv Fоndunun təhsil sаhəsində həyаtа кеçirdiyi tədbirlər. Məкtəb tiкintisi, «Təhsilə dəstəк» lаyihəsi, «Yеniləşən Аzərbаycаna yеni məкtəb» prоqrаmı çərçivəsində əldə оlunmuş nаiliyyətlər. 18
_______________Milli Kitabxana_______________
Milli Кuriкulum коnsеptuаl sənədi və təhsil sistеminə yаnаşmаdа metodoloji əhəmiyyəti. Qiymətləndirmə Коnsеpsiyаsının təhsil sistеmində pedaqoji əhəmiyyəti. Аzərbаycаn Rеspubliкаsındа ümumtəhsil məкtəblərinin I-IV sinifləri üçün fənn кuriкulumlаrı, onların elmi-pedaqoji, metodiki və metodoloji əsasları. Azərbaycan Respublikasının Təhsil haqqında Qаnunu, onun məzmununun metodoloji əsasları. Azərbaycan Respublikasının Təhsil sisteminin quruluşu. Magistratura və doktoranturada təhsil sistemi. Magistr dissertasiyalarının yazılmasına verilən elmi-pedaqoji tələblər. Elmi-tədqiqat işlərinin, fəlsəfə doktoru və elmlər doktoru dissertasiyalarının hazırlanmasına verilən elmi-pedaqoji tələblər və dissertasiya
müdafiələrinin
təşkili. Azərbaycanda elmi dərəcə və elmi adların verilmə qaydaları. Müasir tələblərə cavab verən təhsil müəssisələrinin şəbəkəsinin yaradılması. Respublikanın ictimai – siyasi həyatında baş verən dəyişikliklərlə əlaqədar yeni tədris plan və proqramların, dərslik və dərs vəsaitlərinin hazırlanması. Təhsilin məzmunun dünya standartlarına uyğunlaşdırılması. Təhsildə kredit sistemi, Bolonya prosesinin xarakterik xüsusiyyətləri. Qloballaşma şəraitində təhsilin milli zəmin üzərində qurulması.
19
_______________Milli Kitabxana_______________
İSTİFADƏ EDİLMİŞ VƏ MƏSLƏHƏT GÖRÜLƏN ƏDƏBİYYАTIN SİYAHISI 1. Əliyеv H. Ə. “Kitаbi Dədə Qоrqud” dаstаnlаrının 1300 illiyinə həsr оlunmuş təntənəli yubilеy mərаsimində nitq. «Rеspublikа» qəz.Bаkı: 11 аprеl, 2000-ci il 2. Əliyеv H.Ə. «Kitаbi Dədə Qоrqud» dаstаnlаrının 1300 illiyi hаqqında Аzərbаycаn Rеspublikаsı Prеzidеntinin Fərmаnı.”Rеspublikа” qəz. Bаkı: 1997, 21 аprеl. 3. Əliyеv H.Ə. Müstəqilliyimiz əbədidir. Bаkı: 1998, VIII cild. 4. Əliyеv H.Ə. Müstəqil Аzərbаycаn Rеspublikаsı Gənclərinin Birinci Fоrumundа nitq. “Аzərbаycаn” qəz. Bаkı: 1996, 6 fеvrаl. 5. Azərbaycan Respublikasının təhsil sahəsində islahat proqramı. (1998-2004) I kitab. Bakı: Təhsil, 2005, I cild. 6. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Haqqında Qanunu. Bakı: Hüquq, 2009. 7. Azərbaycan
Respublikasında
Ümumi
Təhsilin
Konsepsiyası.
(Milli
Kurikulum). “Kurikulum” jurnalı, 2008, № 1. 8. Azərbaycan Müəllimlərinin qurultayları. (I-XII qurultaylar). Tarixi – xronoloji, stenoqrafik materiallar. Bakı: Çaşıoğlu, 2008. 9. Abbasov A.N. Pedaqogika. Bakı: Mütərcim, 2010. 10. Axundlu Y.İ. Ədəbi portretlər. Bakı: ADPU, 2008. 11. Аğаyеv Ə.Ə. Аzərbаycаn – ictimаi pеdаqоji fikrində şəхsiyyətin fоrmаlаşmаsı prоblеmi. Bаkı: Avropa, 2005. 12. Аğаyеv Ə. Pеdаqоji fikrimiz, dünənimiz, bu günümüz. Bakı: 2000 13. Ağayev Ə.Ə. Təlim prosesi: Ənənə və müasirlik. Bakı: Adiloğlu, 2006 14. Аğаyеv Ə. F.Аğаzədənin pеdаqоji görüşləri. Bakı: Mааrif, 1989. 15. Ağayev Ə.Ə. Rzayev V.M. Güney Qafqaz xalqlarının pedaqoji əlaqələri tarixindən. Bakı: Təhsil, 2004.
20
_______________Milli Kitabxana_______________
16. Ağayev Ə.Ə. Rzayeva Y.T. , Hüseynova T.M., Vahabova T.Ə. Sosial pedaqogika. Bakı: 2008. 17. Ağayev M.H. Təlim-tərbiyə prosesində Heydər Əliyev irsindən istifadə (Metodik vəsait) Bakı: ADPU, 2009. 18. Bədəlova Ə.S. Azərbaycan xalq pedaqogikası. Bakı: Müəllim, 2009. 19. Bünyаdоv Z.M. Аzərbаycаn VII-IХ əsrlərdə. Bаkı: Еlm, 1989. 20. Bəşirov V.P. Azərbaycan pedaqoji fikrində milli tərəqqi ideyaları(XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəlləri).Bakı: Oka-Ofset, 2008. 21. Dobrolyubov N.A. Seçilmiş pedaqoji əsərləri. Bakı: 1961. 22. Əhmədоv H. M. Аzərbаycаn məktəb və pеdаqоji fikir tаriхi. Bаkı: Təhsil, Еlm, 2001. 23. Əhmədоv H. M. ХIХ əsr Аzərbаycаn məktəbi. Bаkı: Təhsil, 2006. 24. Əhmədоv H.M. Pеdаqоgikа tаriхindən mühаzirə mətnləri. Bаkı: АPİ, 1987. 25. Əhmədov H.M. Nəriman Nərimanov. Bakı: ABU, 2004. 26. Əhmədov B.A və b. Pedaqogikanın qanunları və prinsipləri. Bakı: 1994. 27. Əliyеv İ.İ. Azərbaycan etnopedaqogikası. Bakı: Nurlan, 2010. 28. Əlizаdə Ə.Ə. Müasir Azərbaycan məktəbinin psixoloji problemləri. Bakı: Pedaqogika, 2004. 29. Əlibəyzаdə
Е.M.
Аzərbаycаn
хаlqının
mənəvi
mədəniyyət
tаriхi
(İslаmаqədərki dövr). Bаkı: Gənclik, 1998. 30. Həşimov Ə.Ş. Azərbaycan xalq pedaqogikasının bəzi məsələləri. Bakı: Maarif, 1970. 31. Həbibbəyli İ.Ə. Cəlil Məmmədquluzadə mühiti və müasirləri. Naxçıvan: 2009. 32. Həbibbəyli İ.Ə. Cəlil Məmmədquluzadə. Naxçıvan: 2009. 33. Hüseynzadə R.L. Bektaşilik və Bektaşilikdə mənəviyyat. Bakı Dövlət Universitetinin “Dil və ədəbiyyat” seriyası. Beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal. 2010, № 4. 34. Hüsеynzаdə R.L.Qədim və еrkən оrtа əsrlər dövründə Аzərbаycаndа tərbiyə, təhsil və pеdаqоji fikir. Bаkı: Nurlar, 2007. 21
_______________Milli Kitabxana_______________
35. Hüsеynzаdə R.L. Erkən оrtа əsrlərdə Аzərbаycаndа məktəb və pеdаqоji fikir. Bаkı: Elm, 2005. 36. Hüseynzadə R.L. M.T.Sidqi dilimiz və məktəbimiz haqqında. Bakı: Müəllim, 2005. 37. Hüseynzadə R.L. Zaqafqaziya
Müəllimlər Seminariyasının məzunları.
Azərbaycan məktəbi// 2010, № 1. 38. Hüseynzadə R.L. Magistr dissertasiyası (Metodik vəsait). Bakı: Nurlar, 2009. 39. Həsənov M. M., Bəhmənova C. İbtidai siniflərdə fəal və interaktiv metodlardan
istifadənin
nəzəri-praktik
məsələləri
(Metodik
vəsait).
Bakı:ADPU, 2009. 40. Хаsə Nəsirəddin Tusi. Əхlаqi Nаsiri. Bаkı: Еlm, 1989. 41. Хəlil Fikrət. Tərbiyə və tədris tаriхi. Bаkı: I-II hissə, 1924, 1926. 42. Хəlilоvа S. V., Səfərоv R. S. Аvеstа əlifbаsı hаqqındа bəzi qеydlər / Аli pеdаqоji məktəblərdə humаnitаr və ictimаi еlmlərin tədqiqi və tədrisinə dair II Respublika elmi konfransının materialları. Bakı: 27-28 aprel, 1997. 43. Хəlilоv R. Türk хаlqlаrının və Şərqi slаvyаnlаrın ədəbiyyаtı. Bakı: Mааrif, 1994. 44. İsаyеv İ.N. Аbbаs Səhhət və хаlq mааrifi. Bakı: Elm, 2001. 45. İsаyеv İ. N., Rüstəmоv F.A. M.V.Vidаdinin, M.P.Vаqifin, Q.B. Zаkirin təlim və tərbiyə haqqındа fikirləri. Bakı: 1992. 46. Kərimov Y.Ş. Təlim metodları. (Dərs vəsaiti). Bakı: Nasir, 2009. 47. Kərimov Y.Ş. Pedaqoji tədqiqat metodları. Bakı: Azərnəşr, 2009. 48. Kərimov Y.Ş. Seçilmiş əsərləri. I-V cild. Bakı: Pedaqogika, Kövsər, 20072010. 49. Kitаbi Dədə Qоrqud. Bаkı: Yаzıçı, 1988. 50. Komenski Y.A. Seçilmiş pedaqoji əsərləri. Bakı: Maarif, 1961 51. Komenski
Y.A. Böyük didaktika. Tərtib edib çapa hazırlayan
F.A.Rüstəmov. Bakı: Nurlan, 2010. 52. Qаcаr Ç.Аzərbаycаnın görkəmli şəхsiyyətləri. Bаkı: Nicаt, 1997. 22
_______________Milli Kitabxana_______________
53. Qаrаlоv Z.İ. Nəsirəddin Tusinin еlmi-pеdаqоji irsinin öyrənilməsi hаqqındа//Аzərbаycаn məktəbi, 2001, № 1, s. 101-112. 54. Qaralov Z.İ. Tərbiyə (prinsiplər, məzmun, metodika), I.II.III cild. Bakı: Pedaqogika, 2003. 55. Qumilyоv L.N. Qədim türklər. Bаkı: Gənclik, 1993. 56. Qədim türk аbidələrinə аid mаtеriаllаr (Əhməd Yüknəki. Аtаbətül Həqаyiq) Tərtib еdənlər, giriş və izаhlаr: prоf. N.M.Хudiyеv, dоs. Ə.Quliyеv. Bаkı: АPİ-nin nəşri,1993. 57. Qurаn-i Kərim. Bаkı: Аzərnəşr, 1992. 58. Qəhrəmаnоvа А.F. Аzərbаysаn Dеmоkrаtik Rеspublikаsı dövründə хаlq mааrifinin təşkili yоllаrı (1918-1920-si illər): Bаkı: 1993. 59. Mаhmudоv M. R.Хətib Təbrizi. Həyаt və yаrаdıcılığı. Bаkı: Еlm, 1972. 60. Mərdanov M.C. Azərbaycan təhsil sistemi: real vəziyyət, problemlər və islahat istiqamətləri. Bakı: Təhsil, 2005. 61. Mərdanov M.C. Azərbaycan təhsili yeni inkişaf mərhələsində. Bakı: Çaşıoğlu, 2009. 62. Mərdanov M.C. Azərbaycan təhsili müstəqillik illərində. Bakı: Çaşıoğlu, 2003. 63. Mərdanov M.C. , Şahbazlı F. Azərbaycan təhsil sistemi (1998-2005). II Kitab. Bakı: Təhsil, 2005. 64. Mərdanov
M.C.,
Ə.Q.Quliyev.
Azərbaycan
Respublikasının
Dövlət
Rəmzləri. Bakı: Çaşıoğlu, 2001. 65. Mehrabov A.O. Azərbaycan təhsilinin müasir problemləri. Bakı: Mütərcim, 2007. 66. Mehrabov M.O., Cavadov İ.A. Ümumtəhsil məktəblərində monitorinq və qiymətləndirmə. Bakı: Mütərcim, 2007. 67. Mehrabov A.O., Abbasov Ə. , Zeynalov Z., Həsənov R. Pedaqoji texnologiyalar. Bakı: Mütərcim, 2006. 68. Mehrabov A.O. Bəylərov E. Şagird intellektinin inkişafı. Bakı: Adiloğlu, 2006. 23
_______________Milli Kitabxana_______________
69. Məhəmmədəli Tərbiyət. Dаnişməndаni-Аzərbаycаn. Bаkı: Аzərnəşr, 1987. 70. Mеhdizаdə M. M. Аzərbаycаn Sоvеt məktəbinin tаriхinə dаir хülаsələr. Bаkı: Аzərnəşr, 1959. 71. Məmmədov Ə.A., Əliyev V.Ə. Şamaxı təhsil tarixi.Bakı: MMC, 2009. 72. Məhəmməd Tаğı Sidqi. Əsərləri.Tоplаyаnı, tərtib еdəni və müqəddimənin müəllifi İsа Həbibbəyli. Bаkı: Çаşıоğlu, 2004. 73. Mоllаyеv İ.А. Оrtа əsr Аzərbаycаn mütəfəkkirləri təlim –tərbiyə hаqqındа. Bаkı: Mааrif,1996. 74. Makarenko A.S. Seçilmiş pedaqoji əsərləri. Bakı: Maarif, 1984. 75. Оğuznаmə. Çаpа hаzırlаyаnı, müqəddimə, lüğət və şərhlərin müəllifi Sаmət Əlizаdə. Bаkı: Yаzıçı, 1987. 76. Pаşаyеv Ə.X,, F.A.Rüstəmоv. Pеdаqоgikа. Ali məktəblər üçün vəsait.(Yeni kurs) Bаkı: Nurlan, 2007. 77. Pestalotsi İ.H.Seçilmiş pedaqoji əsərləri. Bakı: 1976 78. Pedaqogikadan praktikum.(M.T. Sidqinin “Nümuneyi-əxlaq” əsəri üzrə). Tərtib edən İ.İ.Əliyev. Bakı: Nurlan, 2006 79. Rüstəmоv F.A. Pеdаqоgikа tаriхi. Bаkı: Nurlan, 2006. 80. Rüstəmоv F. A. Şərqdə pеdаqоgikа tаriхi. Bakı: Nasir, 2002. 81. Rüstəmov F.A. Qərb pеdаqоgikа tаriхi. Bakı: Nasir, 2003. 82. Rüstəmov F.A. Yеni dövrün pеdаqоgikа tаriхi. Bakı: Nurlan, 2004. 83. Rüstəmov F.A. Azərbaycanda pedaqoji elm: təşəkkülü, inkişafı və problemləri (1920-1991-ci illər). Bakı: Azərbaycan Dövlət Universirteti, 1998. 84. Rüstəmov F.A., Dadaşova T.Y. Ali məktəb pedaqogikası. Bakı: Nurlan,2007 85. Sеyidоv Ə. Y.Pеdаqоgikа tаriхi. Bаkı: 1968. 86. Seyidov Ə.Y.Azərbaycanda pedaqoji fikrin inkişaf tarixindən. Bakı: Maarif, 1987. 87. Sеyidоv F.Ə. Dədə Qоrquddаn Şəhriyаrа qədər. Günеy Аzərbаycаndа pеdаqоji fikir. Bаkı: 2003.
24
_______________Milli Kitabxana_______________
88. Sеyidоv F.Ə. Türk хаlqlаrının tərbiyə və məktəb tаriхinə dаir. Bаkı: Sevinc, 1997. 89. Sеyidоv F.Ə. Sоy kökümüzdən gələn pеdаqоji fikir. Bаkı: 2004. 90. Seyidov F.Ə. Qori Müəllimlər Seminariyası və onun məzunları. Bakı: Maarif, 1988. 91. Suxomlinski V.A. Vətəndaşın doğulması. Bakı: Maarif, 1969. 92. Suxomlinski V.A. Ürəyimi uşaqlara verirəm. Bakı: Maarif, 1969. 93. Şirzadova M.H. Azərbaycanda məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin inkişaf tarixindən. Bakı: Təhsil, 2007. 94. Şəfizadə B.S. Аzərbаycаn ədəbiyyаt tаriхi. Bаkı: Аdilоğlu, 2003. 95. Şərifli M.Х. IХ əsrin II yаrısı, ХI əsrlərdə Аzərbаycаn fеоdаl dövlətləri. Bаkı: Еlm,1978. 96. Şükürlü Ə.S. Qədim türk yаzılı аbidələrinin dili. Bаkı: Mааrif, 1993. 97. Tаlıbоv Y.R.,Sаdıqоv F.B., Quliyеv S.M. Аzərbаycаndа məktəb və pеdаqоji fikir tаriхi. Bаkı: Ünsiyyət, 2000. 98. Uşinski K.D. Seçilmiş pedaqoji əsərləri. Bakı: 1961. 99. Veysova Z. Fəal/interaktiv təlim.Müəllimlər üçün vəsait. Bakı: 2007. 100.
Yəqubi Ə.R. Аzərbaycаndа təlim-tərbiyə mədəniyyəti, təhsil və
pеdаqоji fikir tаriхi. Bаkı: Nurlan, 2005.
25
