ANAYASA HUKUKU
• ANAYASA HUKUKU • Anayasa Hukuku, devletin kuruluş ve örgütlenmesi ile kişilerin temel hak ve hürriyetlerini konu alan kamu hukuku dalıdır.
ANAYASACILIK DÜŞÜNCESİ VE DOĞUŞU • Normlar hiyerarşisinde kanunların üstünde bulunması ve onlardan daha zor bir şekilde değiştirilebilen kanunların yapılması gerekliliği düşüncesine Anayasacılık düşüncesi denir.
• Kanunların üstünde yer alan ve onlardan daha zor değiştirilebilen kurallar yapma düşüncesi 1700 yıllarının sonunda ortaya çıkmıştır. Bu düşüncenin ortaya çıkmasının sebebi devlet iktidarının sınırlandırılması ve vatandaşların temel hak ve özgürlüklerinin devlet karşısında güvence altına alınması düşüncesidir.
• Dünyanın ilk anayasası 1787 ABD Anayasa’sı dır. İkincisi ise 1791 Fransız Anayasasıdır.
ANAYASA TÜRLERİ • 1- Yazılı Anayasa: Bir anayasa içerisinde olması düşünülebilecek kuralların yetkili bir organ tarafından belirli bir belge içerisinde toplanmasına denilmektedir.
• 2- Yazısız Anayasa: Toplum içerisinde uzunca bir süre kesintisiz olarak tekrarlanan ve bağlayıcı olduğuna inanılan uygulamalardan oluşan anayasadır. Yazısız anayasaya Teamüli Anayasa veya Geleneksel Anayasa’da denilmektedir. Yazısız anayasanın en önemli örneği İngiltere’dir.
• 3- Yumuşak Anayasa: Normal Kanunlarla aynı usullerle ve aynı organlarca yapılan ve değiştirilebilen anayasa olarak tanımlanır. • Bir anayasanın yumuşak olduğu iki biçimde anlaşılmaktadır. • a) Anayasanın normal kanunlar gibi değiştirilebileceğine dair anayasa metnine hükümün konulması, • b) Anayasanın değiştirilmesi konusunda hiçbir hükümün konulmaması dır.
• Yumuşak anayasa sisteminde yasama organı adi bir anayasa yapar gibi anayasayı değiştirebilir. • UYARI: Yumuşak anayasa sisteminde anayasa üstünlüğü ilkesini uygulamak çok güçtür. Zira bu anayasalar normal kanunlar gibi değiştirilebilir.
• 4- Sert ( Katı ) Anayasa: Normal kanunlardan daha farklı organlarca ve daha zor yöntemlerle değiştirilebilen anayasadır. Yazılı anayasaların büyük çoğunluğu katı anayasadır.
• Bir anayasanın sert olduğunu gösteren unsurlar şunlardır: • a) Değiştirilemeyecek maddeler içermesi,
• b) Halk oylaması usulüne yer vermesi • c) Değiştirilmesi için özel çoğunluk istemesi, ( Nitelikli çoğunluk, Parlamentonun üye tam sayısının 3/5’i, 2/3’ü, 3/4’ü gibi bir nitelikli çoğunluk aranır.)
• d) Belli bir süre değiştirilmesinin yasak olması, • e) Dönem yasağının konulması,( Savaş, Sıkıyönetim vs.)
ASLİ KURUCU İKTİDAR VE TALİ KURUCU İKTİDAR • Kurucu İktidar: Bir devletin temel siyasi yapısını, yaptığı veya yapacağı anayasa ile belirleyen iktidardır. Kendi içinde ikiye ayrılır; • a- Asli Kurucu İktidar: İhtilal, darbe savaş gibi olaylar sonucunda ortaya çıkan hukuk boşluğunu dolduran ve temel siyasi yapıyı belirleyen iktidardır. 1961, 1982 • b- Tali Kurucu İktidar: Bir ülkenin anayasasını yine o anayasada belirtilen usul ve kurallara bağlı olarak değiştiren iktidardır. 1971, 2001, 2007, 2010 vs. değişiklikleri.
• Kurulmuş İktidar: Kurucu İktidarın anayasa ile çizdiği sınırlar içinde kalarak devletin Yasama, Yürütme ve Yargı yetkilerini kullanan iktidardır.
TÜRKİYE’NİN ANAYASAL DÜZENİ • OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA ANAYASAL GELİŞİM • Sened- i İttifak ( 1808 ) : Türkiye’de anayasacılığın ilk basamağı olarak kabul edilmektedir. İngiltere’de 1215’te ki Magna Carta’sına benzetilmektedir. Anayasanın oluşum surecinde iktidarın sınırlandırılmasına yönelik hükümler taşıyan, ancak organik yapısı itibariyle bir anayasa niteliğinde olmayan belgedir.
• Sened- i İttifak’ın Önemli Özellikleri Şunlardır; • 1- Devletin otoritesini güçlendirmek için merkezi iktidarın, yerel güçlerin bir kısmıyla yaptığı geçici bir uzlaşmadır. • 2- Sened- i İttifak merkezi iktidar ile ayanlar arasında yapılmış gerçek anlamda bir sözleşme değildir. Ama bunun siyasi anlamı ayanın resmen devletin ortakları olarak tanınmış olmasında yatmaktadır.
• Tanzimat Fermanı ( 1839 ): Osmanlı tarihinin ikinci anayasal gelişimidir. Bazı önemli ilkeleri şunlardır; • Can ve namus güvenliğini • Adil vergi ilkesi, • Genel müsadere yasağı, • Mülkiyet hakkı, • Bütün güvencelerden herkesin eşit yararlanacağı ilkeleri kabul edilmiştir.
• Islahat Fermanı ( 1856 ): Osmanlı Tarihi’nin üçüncü anayasal gelişmesi olarak nitelendirilir. Bu fermanla; • İşkence ve eziyet yasaklandı. • Vergi alımında farklılıklar kaldırıldı. • Yabancılara mülk edinme hakkı getirildi. • NOT: Tanzimat ve Islahat Fermanları hukuk devletine geçişin ilk adımlarını oluşturur.
ANAYASALAR • Cumhuriyet Öncesi Ve Sonrası Türk Anayasaları • 1- 1876 Anayasası ( Kanun-i Esasi ) I. Meşrutiyet: • 1876’da II. Abdülhamit tahta geçtikten kısa bir süre sonra 23 Aralık 1876’da Kanun-i Esasiyi ilan etmiştir. Osmanlı Devletinin ilk ve tek anayasasıdır.
Kanun-i Esasinin temel özellikleri şunlardır; Monarşik Hükümet sistemi uygulanmıştır. Bu sistemde Yasama ve Yürütme yetkisi Yürütmede toplandığı devlet sistemidir. • Resmi dil Türkçe olarak kabul edilmiştir. • Katı nitelikli bir anayasadır.
• Yasa tasarısını önerme hakkı Bakanlar Kurulunundur. Meclis üyelerinin yasa önerilerinde bulunabilmeleri padişahın iznine bağlı tutulmuştur. • Padişah meclisi toplantıya çağırma ve feshetme hakkına sahiptir. • Bakanların atanması ve bakanlar kurulunun feshi padişaha aittir.
• Kanuni hakim güvencesi ve hakimlerin azlolunamayacağı ilkesi benimsenmiştir. • Vergilerin ancak kanunla alınabileceği hükme bağlanmıştır. • Başkentin İstanbul bağlanmıştır.
olduğu
• İlk kez olağanüstü hale yer verilmiştir.
hükme
• Yasama organı Meclis- i umumidir. Bu meclis Heyet- i Ayan ve Heyet- i Mebus an olarak iki kısımdan oluşur. • Heyet- i Ayan: Bu meclisin üyeleri ayanlar arasından padişah tarafından seçilmekle birlikte, göreve seçilen ayan bu görevi ömür boyunca devam ettirirdi. • Heyet- i Mebusan: Üyeleri halk tarafından belli süreliğine seçilen milletvekillerinden oluşmaktadır. Padişah istediği zaman meclisi feshetme yetkisine sahip olduğu gibi kanun teklifi için padişahın onayı gerekmekteydi.
• 20 Mart 1877’de toplanan meclis 28 Haziran 1877’de feshedilmiştir.1877’de ikinci seçimler yapılmış, 13 Aralık 1877’de Meclis- i Umumi yeniden açılmıştır. Ancak ordunun Osmanlı Rus savaşında yenilmesi ve meclisin, padişahı eleştirmesi üzerine padişah anayasanın kendisine vermiş olduğu yetkiyi kullanarak meclisi feshetmiştir. 1876 Anayasası resmen yürürlükten kaldırılmamış ise de fiilen uygulamadan kaldırılmıştır.
• 1909 değişiklikleri ( II Meşrutiyet ) : 1908 yılında Rumeli’de çıkan isyan neticesinde Meşrutiyet yeniden ilan edildi. Ancak Meşrutiyet karşıtları 31 Mart ayaklanmasını çıkardılar. Bu isyan Hareket ordusu tarafından bastırıldı. Bu olaydan sonra 1909’da Anayasada önemli değişiklikler yapıldı.
Yapılan değişikliklere göre; • Padişahın yetkileri daraltıldı. • Bakanlar kurulunun meclise karşı sorumlu olacakları kabul edildi. • Kanun teklifi için Padişah izni kaldırıldı. • Basında sansür yasaklanmış, haberleşme ve toplantı özgürlüğü getirilmiştir. • Kanun dış tutuklama yasağı getirilmiş, Padişahın sürgün yetkisi kaldırılmıştır.
1921 ANAYASASI ( TEŞKİLAT- I ESASİ ) • 23 Nisan 1923’te TBMM açıldıktan sonra TBMM ilk iş olarak kendi içinde bir yürütme organı kurmuştur. Bakanlar meclis üyesi arasından, yine meclisin salt çoğunluğuyla ve teker teker seçilmiştir. Meclis başkanı aynı zamanda bakanlar kurulunun başkanıdır. Böylece anayasa tarihimizde ilk defa meclis hükümet sistemi uygulanmıştır. İlk TBMM21 Ocak 1921’de Teşkilat- ı Esasiye adını taşıyan 24 maddeden oluşan anayasayı ilan etmiştir.
• 1921 Anayasasının Özellikleri; • Milli Egemenlik ilkesi ilk kez kabul edilmiştir. • Güçler Birliği İlkesi ve Meclis Hükümet Sistemi kabul edilmiştir. Meclis Hükümet Sistemi, Yasama ve Yürütme yetkisinin Yasama organında toplanmasıdır. • Yerinde Yönetim İlkesi kabul edilmiştir.
• 24 maddelik kısa bir metindir. • Tek yumuşak anayasadır. • Bakanlar kurulu doğrudan doğruya meclis tarafından kendi üyeleri arasında seçilmiştir. • Hükümetin doğal başkanı TBMM’nin başkanıdır.
1921 Anayasasında 1923 yılında yapılan değişiklikler: • Türkiye Devleti’nin yönetim şekli Cumhuriyet olarak kabul edilmiştir. • Cumhurbaşkanının TBMM tarafından kendi üyeleri arasında seçileceği hükme bağlanmıştır. • Başbakan Cumhurbaşkanı tarafından ve meclis üyeleri arasından seçilir.
• Bakanlar Başbakan tarafından meclis üyeleri arasından seçilerek ve Cumhurbaşkanınca meclisin onayına sunulacaktır. • Devletin dini İslam ve dilinin Türkçe olduğu belirtilmiştir.
1924 ANAYASASI • II. TBMM tarafından hazırlanarak 20 Nisan 1924 günü meclis tarafından 2/3 çoğunlukla kabul edilmiştir. • 1924 Anayasasının Özellikleri; • Devletin temel niteliğinin Cumhuriyet olduğu belirtilmiştir. • Sert bir anayasadır.
• Hükümet sistemi • Meclis Hükümet Sistemi ve Parlamenter Hükümet Sisteminin beraber görüldüğü Karma Hükümet sistemidir. Kuvvetler birliği ve görevler ayrılığı ilkesi benimsenmiştir. • Başbakan meclis üyeleri arasından Cumhurbaşkanınca atanır. Bakanlar, Başbakanca atanır, Cumhurbaşkanınca onaylandıktan sonra meclise sunulur ve güvenoyu istenir. Bakanlar Kurulu meclise karşı sorumludur.
• Hükümetin Kolektif sorumluluğu ilkesi benimsenmiştir. • Çoğunlukçu demokrasi kabul edilmiştir. Çoğunlukçu demokrasi çoğunluğun çıkarlarıyla toplumun genel çıkarlarının hiçbir zaman çatışmayacağını savunur. • Temel Hak ve Hürriyetleri sıralamakla ve kısa açıklamalarda bulunmakla yetinmiş, temel hakların korunması konusunda gerçek hukuki güvenceler koymuştur.
1924 ANAYASASI’NIN ÖZELLİKLERİ; • Başkent Ankara olduğu hükme bağlanmıştır. • Milletvekili seçilme yaşı 30 olarak belirtilmiş, Milletvekili seçilme yeterliliği belirtilmiş, sorumsuzluk ve dokunulmazlık konuları düzenlenmiş ve seçimlerin 4 yılda bir yapılacağı hükmü kabul edilmiştir. • Tüzükler, Danıştay incelemesi sonucunda çıkarılır. Tüzüklerin kanuna aykırılığı TBMM tarafından çözümlenir.
• Bakan, Danıştay ve Yargıtay Başkanları ve üyeleriyle Cumhuriyet Başsavcısını yargılamak için Yüce Divan kurulacağı hükme bağlanmıştır. • Sıkıyönetim düzenlenmiş, sıkıyönetimin bakanlar kurulu tarafından süresi bir ayı geçmemek ilan edileceği hükme bağlanmıştır. • Kesinleşen ölüm cezalarının yerine getirilmesine karar verme yetkisini TBMM’ye vermiştir.
1924 ANAYASASI’NDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER; • 1928’de devletin resmi dini İslam’dır. İbaresi kaldırıldı. • 1934’te kadınlara genel seçimlere katılma hakkı verildi. • 1937’de laiklik ilkesi resmen getirildi.
1961 ANAYASASI • 27 Mayıs 1960 Askeri Müdahalesinden sonra kurulan Milli Birlik Komitesi meclis yetkilerini kullanmaya başlamıştır. 13 Aralık 1960’ta Kurucu Meclis kurulmuş, Kurucu Meclis Milli Birlik Komitesi ile Temsilciler Meclisinden oluşmuştur. Milli Birlik Komitesi bu meclisin asker kanadını, Temsilciler Meclisi ise Sivil kanadını oluşturmuştur. Kurucu Meclisin hazırladığı 1961 Anayasası 9 Temmuz 1961’de halk oylamasına sunulmuş ve % 61 evet oyu alarak kabul edilmiştir.
1961 ANAYASASI’NIN ÖZELLİKLERİ; • Türk Devletinin yönetim şekli Cumhuriyet olduğu belirtilmiştir. • İnsan haklarına dayanan demokratik, sosyal ve hukuk devleti gibi ilkeleri kabul etmiştir. Sosyal devlet ilkesi bu anayasanın ürünüdür. • Yasama organı Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak ikiye ayrılmıştır. • Yürütme görevi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna aittir.
• Kuvvetler ayrılığı ilk kez benimsenmiştir. • İlk defa parlamenter benimsenmiştir. • Anayasa’nın üstünlüğü vurgulanmıştır.
Hükümet
ilkesi
Sistemi
açıkça
• Anayasa Mahkemesi kurulmuştur. • Hakimlerin bağımsızlığını sağlamak üzere Yüksek Hakimler Kurulu oluşturulmuştur.
• Çoğulcu demokrasi anlayışı benimsenmiştir. • İşçilere ve kamu görevlilerine sendika kurma hakkı getirilmiştir. İşçilere toplu sözleşme ve grev hakkı getirilmiştir. • Özerk statüye sahip kamu kuruluşları oluşturulmuştur • Temel hak ve hürriyetler en geniş anlamda düzenlenmiştir. • Kazustik ve katı bir anayasadır.
• NOT : Milli Güvenlik Kurulu ile Diyanet İşleri Başkanlığı ilk kez 1961 Anayasasıyla düzenlenmiştir. • 1971 – 1973 Değişiklikleri: • 12 Mart 1971 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri bir muhtıra vererek partiler üstü bir hükümet kurmuş ve anayasada devlet otoritesini devlet otoritesini güçlendirmeye yönelik değişiklikler yapmıştır.
• Yürütme güçlendirilmiş, Bakanlar Kuruluna Kanun Hükmünde Kararname çıkartma yetkisi verilmiştir. • Üniversite özerkliği zayıflatılmış, TRT’nin özerkliği kaldırılmıştır.
• Yargı denetimine sınırlandırma getirilmiştir. • Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Devlet Güvenlik Mahkemesi kurulmuştur.
• Küçük siyasi partilerin Anayasa Mahkemesine iptal davası açmaları yasaklanmıştır. • Anayasa Mahkemesinin değişikliklerini ancak şekli denetleyebilir. Hükmü getirilmiştir.
anayasa yönden
• Temel hak ve hürriyetler sınırlandırılmıştır.
• 1982 ANAYASASI • 12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesi sonrasında kurulan Milli Güvenlik Konseyi sivil yönetime el koymuş ve yeni anayasa hazırlama girişimlerini başlatmıştır.
• KURUCU MECLİS • 1981 yılında Milli Güvenlik Konseyince kanunla kurulmuştur. Kurucu Meclis; Milli Güvenlik Konseyi ve Danışma Meclisi tarafından oluşmuştur.
• • • •
KURUCU MECLİSİN GÖREVLERİ: Siyasi Partiler Kanununu hazırlamak Seçim Kanununu hazırlamak Yeni meclis kurulana kadar kanun koyma, değiştirme ve kaldırma suretiyle Yasama görevini yerine getirmek, • Yeni anayasayı hazırlamak
• 17 Temmuz 1982’de hazırlanan yeni anayasa Danışma Meclisine sunulmuş, burada iki defa görüşüldükten sonra 7 Kasım 1982 günü halk oylamasına sunulmuştur. Geçerli oyların % 91’ini alarak kabul edilmiştir.
• • • •
1982 ANAYASASI’NIN ÖZELLİKLERİ Kazustik bir yöntemle hazırlanmıştır. Katı nitelikli bir anayasadır. Cumhurbaşkanı’na 1961 Anayasası döneminde olamayan bir ONAY safhası eklenmiştir. Cumhurbaşkanına onaylamadığı anayasa değişikliklerini Halk Oyuna sunma yetkisi vermiştir. • Otorite – Hürriyet dengesinde otoritenin ağırlığı attırılmıştır.
• Yürütme organı güçlendirilmiş, Yürütme içerisinde de Cumhurbaşkanı güçlendirilmiştir. • Siyasi karar alma mekanizmasındaki tıkanıkları giderici hükümler anayasaya konulmuştur. • 1982 Anayasası ilk biçimiyle belli ölçüde Depolitizasyonu yani siyasetten uzaklaştırmayı amaçlamıştır. Buna göre siyasi partiler yurt dışında teşkilatlanamazlar ve faaliyet yürütemezler, kadın kolu, gençlik kolu ve vakıf kuramazlar. 1982 Anayasası’nda daha sonra yapılan değişikliklerle bu hükümler kaldırılmıştır. • Parlamenter hükümet sistemi benimsenmiştir.
1961 ve 1982 ANAYASALARI’NIN HAZIRLANMA SÜRECİNDEKİ BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR • BENZERLİKLER • Askeri müdahale sonucu oluşmuştur. • Bir kanadını asker diğer kanadını sivillerin oluşturduğu Kurucu Meclis vardır.
• Her iki dönemde de meclisin sivil kanadı seçimle oluşmamıştır. • Halkoyuna sunularak kesinleşmiştir.
• Sivil kanadın bakanlar kurulunun oluşturulmasına ve düşürülmesine ilişkin yetkileri yoktur.
FARKLILIKLAR • 1961 Anayasası’nda halkoyuna sunulan anayasa tasarısı kabul edilmez ise yeni seçim kanununa göre hemen seçime gidilerek yani bir temsilciler meclisi kurulup, anayasa hazırlanma çalışmaları yeniden başlayacağı kabul edilmiştir. Oysa 1982 Anayasası’nda red durumunda ne yapılacağına dair bir hüküm içermemiştir. • 1982 Anayasası’nda halkoylaması Cumhurbaşkanı seçimi ile birleştirilmiştir.
• 1961 Anayasası’nda Temsilciler Meclisi, 1982 Anayasası’nda ise Danışma Meclisi mevcuttur. • Temsilciler Meclisi Milli Birlik Komitesi karşısında, Danışma Meclisinin Milli Güvenlik Konseyi karşısında ki durumuna oranla daha geniş yetkili bir kuruluş olmuştur.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN TEMEL İLKELERİ • 1982 Anayasası’nın ilk on maddesi şunlardır. • Madde 1- Türkiye Devleti bir Cumhuriyet’tir. • Madde 2- Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk Milliyetçiliğine bağlı başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan demokratik, Laik, sosyal bir hukuk devletidir.
• Madde 3- Türk Devleti ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı kanun ile belirtilen beyaz al yıldızlı al bayraktır. Marşı İstiklal Marşıdır. Başkenti Ankara’dır.
• Madde 4- Anayasanın ilk üç maddesi değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.
• Madde 5- Devletin temel amaç ve görevleri Türk Milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyet ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak, kişi temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaştıracak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.
• Madde 6- Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir. Türk Milleti egemenliğini Anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organları eliyle kullanır. Egemenliğin kullanılması hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz. • Madde 7- Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi’nindir. Bu yetki devredilemez.
• Madde 8- Yürütme yetkisi ve görevi: Cumhurbaşkanı ve Bakanlar kurulu tarafından Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir. • Madde 9- Yargı Yetkisi: Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır. • Madde 10- Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetmeksizin kanun önünde eşittir.
1982 ANAYASASI’NIN BAŞLANGIÇ İLKELERİ • Türk Anayasalarının başlangıç koyma usulü 1961 Anayasası ile başlamış 1982 Anayasası’nda devam etmiştir. Başlangıç kısmında hükümet darbelerine gerekçe gösterilmiş, diğer taraftan anayasaya egemen olan ilkeleri anayasa koyucunun temel görüşüne açıklık getirmiştir. 1961 ve 1982 Anayasası’nın başlangıç kısmı anayasanın metnine dahildir. Bu nedenle özel bir önem taşır. Başlangıç bölümünde şu ilkelere önem verilmiştir.
• 12 Eylül 1980 harekatının meşruluğu ( 1995 değişikliği ile çıkarıldı.) • Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlılık, • Atatürk Milliyetçiliği ve Medeniyetçiliği, • Çağdaş Medeniyet düzeyine ulaşma azmi, • 12 Eylül 1980 harekatının meşruluğu ( 1995 değişikliği ile çıkarıldı.) • Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlılık, • Atatürk Milliyetçiliği ve Medeniyetçiliği, • Çağdaş Medeniyet düzeyine ulaşma azmi,
• • • • •
Hürriyetçi demokrasi, Laiklik, Yurtta sulh cihanda sulh, Anayasa ve hukukun üstünlüğü, Her vatandaşın eşit bir şekilde temel hak ve özgürlüklerden yararlanması, • NOT: 1982 Anayasası 8 Bölümden oluşur. Geçici hükümlerdeki 16 madde dışında 1982 Anayasası 177 maddeden oluşmaktadır.
• ATATÜRK MİLLİYETÇİLİĞİ • 1924 Anayasası’nda 1937 yılında yapılan değişiklikle milliyetçilik ilkesine yer verilmiştir. Atatürk Milliyetçiliği ırkçılığı reddeden insancıl, birleştirici, bütünleştirici, bir milliyetçiliktir. Atatürk Milliyetçiliği objektif bir milliyetçilik değildir. Atatürk Milliyetçiliği’nde millet manevi bağlarla birbirine bağlanır. Atatürk Milliyetçiliği sübjektif millet anlayışını benimsemiştir.
• LAİK DEVLET • Türkiye Cumhuriyeti Laik bir devlettir. Bu ilke cumhuriyetin niteliklerinden biri olmakla kalmamış anayasanın birçok maddesinin de konusu olmuştur. • Laiklik, kişilerin dinsel inanç düşüncelerinden dolayı kınanmaması farklı işlemlere tabi tutulmaması kamu düzenini bozmamak koşuluyla serbestçe ibadette bulunabilmesidir. Laiklik iki yönlüdür. Din hürriyeti ve din ile devlet işlerinin birbirinden ayrılmasıdır.
• DİN HÜRRÜYETİ: Din hürriyeti inanç, vicdan ve ibadet hürriyetini kapsar. Din Hürriyeti mutlaktır. Kişilerin din değiştirmelerinin devlet iznine tabi olacağına dair bir kural din hürriyetine aykırıdır. İbadet Hürriyeti ise kişilerin inandığı dinin ibadet, ayin ve törenlerini de serbestçe yerine getirebilmesidir.
• DİN VE DEVLET İŞLERİNİN AYRILIĞI: Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmış olmasının koşulları şunlardır: • Resmi bir devlet dininin olmaması, • Devletin bütün dinlerin mensuplarına eşit davranması, • Din kurumlarıyla devlet kurumlarının ayrılmış olması,
• Devlet yönetiminin din kurallarından etkilenmemesi, • Din hizmetlerinin de bir kamu hizmeti olarak kabul edilmiş olmasıdır. • Din hizmetlerinin bir kamu hizmeti haline gelmesi 1961 Anayasası ile birlikte Diyanet İşleri Başkanlığı anayasal bir organ haline getirilmiştir. • NOT: Anayasa din ve vicdan özgürlüğünü düzenlerken ayrıntılı bir düzenlemeye gitmiştir. Anayasaya göre:
• Herkes, vicdan, dini özgürlüğüne sahiptir.
inanç
ve
kanaat
• Kimse ibadete, dini ayin ve törenler katılmaya zorlanamaz. • Kimse dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz.
• NOT: Anayasa Din ve Ahlak eğitimini de düzenlemiştir. Anayasada önemli şu üç kural yerini almıştır; • Din Kültürü ve Ahlak Eğitimi İlk ve Orta Öğretimde okutulan zorunlu dersler arasında yer almıştır. • Din Kültürü Eğitiminin dışında din eğitim ve öğretimi ancak kişilerin kendi isteğine, küçüklerinde yasal temsilcisinin isteğine baplıdır. • Din ve Ahlak Eğitim ve Öğretimi devletin gözetim ve denetimi altında yapılır.
• SOSYAL DEVLET: Devletin toplumsal barış ve adaleti sağlamak üzere sosyo – ekonomik yaşama etkin müdahalesini gerekli gören devlet anlayışıdır. • Sosyal Devletin Amaçları: • Emek sermaye dengesini sağlamak • Çalışanların insanca yaşamasını sağlamak için tedbirler almak,
• Sosyal güvenliği sağlama, • İşsizliğin önlenmesi için yatırım imkânları sağlamak, • Fırsat eşitliğini sağlamak, • Milli gelirin adaletli bir şekilde dağıtılmasını sağlamaktır. • NOT: 1924 Anayasası, 1937 değişikliği ile Devletçilik İlkesini açıkça kabul etmiştir. Ancak 1961 ve 1982 Anayasaları bu ilkeye yer vermemiştir. Dolayısıyla anayasa herhangi bir ekonomik model emretmemiştir.
• • • • • • •
Sosyal Devletin Hukuki Yöntemleri; İnsanca bir yaşam için tedbirlerin alınması, Vergi adaletinin sağlanması Kamulaştırma, Devletleştirme, Planlama, Sosyal haklar ve Fırsat eşitliğidir.
• HUKUK DEVLETİ: Hukuk Devleti Kavramı ilk defa 1961 Anayasası’nda yer almıştır. Hukuk Devleti yönetilenlere hukuk güvenliği sağlayan devlet düzenidir.
• • • • • • • • •
Hukuk Devleti İlkesinin Unsurları Şunlardır: Yürütme işlemlerinin yargısal denetimi Yasama işlemlerinin yargısal denetimi Yargı bağımsızlığı, Kanuni hakim güvencesi, Temel hakların güvence altına alınması, Kuvvetler ayrılığının benimsenmesi, Hukukun genel ilkelerine bağlılık Kanun önünde eşitlik,
• İdarenin mali sorumluluğu, • İdarenin faaliyetlerinin önceden olması, • Ceza sorumluluğunun ilkeleri,
bilinebilir
Ceza Sorumluluğunun İlkeleri; • Kimse işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz. • Kimse suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir cezaya çarptırılamaz.
• Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur. • Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadarkimse suçlu sayılmaz • Ceza sorumluluğu şahsidir. • Genel Müsadere ve ölüm cezası yasaktır.( 2004 değişikliği ) • Uluslar arası ceza divanının taraf olmanın getirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaş suç sebebiyle yabancı ülkeye feri verilemez. ( 2004 değişikliği )
İNSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET • 1982 Anayasası’nda İnsan Haklarına Saygılı deyimi kullanılmıştır. Türk Hukukunda Temel hak ve özgürlüklerin doğrudan anayasa ve kanun ile sınırlandırıldığı görülür. Ancak anayasa temel haklara müdahale konusunda Yürütme ve Yargı organlarına da yetkiler tanımıştır. • Temel Hak ve Hürriyetler bazı durumların gerçekleşmesi halinde sınırlanabilir. Bu sınırlama şu şekilde olabilir;
• Sınırlama ancak kanunla yapılabilir. • Sınırlama Anayasanın özüne ve ruhuna uygun olmak zorundadır. • Ölçülülük ilkesine uygun olmalıdır. • Hakkın özü ve demokratik toplum düzeninin gereklerine • Sınırlama anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen özel nedenlere dayanmalıdır. • Sınırlama Laik Cumhuriyet gereklerine aykırı olmamalıdır.
• 2001 Yılında yapılan anayasa değişiklikleriyle temel hak ve özgürlükler alanında şu düzenlemeleri yapmıştır. • Genel sınırlandırılmadan vazgeçilip, Özel sınırlandırma getirilmiştir. • Ölçülülük İlkesi getirilmiştir. • Sınırlamanın Laik Cumhuriyetin gereklerine uygun olarak yapılması kabul edilmiştir.
1982 Anayasası, Temel Hak ve Hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması konusunu şu şekilde düzenlemiştir. • Savaş, Seferberlik, Sıkıyönetim ve Olağanüstü hallerde • Milletlerarası yükümlülükleri ihlal etmemek kaydıyla durumun gerektirdiği ölçüde Temel Hak ve Hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir.
•
• • •
Anayasaya göre bazı Temel Hak ve Hürriyetlerin her ne sebeple olursa olsun durduramayacağını belirtmiştir. Bunlar; Kişinin yaşam hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunamaz, Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz, Suç ve cezalar geriye yürütülemez, Suçluluğu mahkeme tarafından saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.
• DEMOKRATİK DEVLET Demokratik Devletin oluşması için temel ilkeler şunlardır: • Siyasi karar organlarının genel oya dayanan serbest seçimlerle oluşması, • Siyasi partiler arasında eşit şartlarla yürütülen iktidar yarışının bulunması, • Bütün vatandaşların temel haklarının güvence altına alınması, • Çok partili hayatın var olmasıdır.
1982 ANAYASASI’NA GÖRE SEÇİM İLKELERİ VE TEMEL ÖZELLİKLERİ 1- GENEL OY İLKESİ: Hukukumuzda seçimlerde oy kullanabilmek için sandık seçmen listesine kayıtlı olmak gerekir. Bu kuralın istisnası yurt dışında yaşayan vatandaşlarımızın oy kullanabilmesidir. Yurt dışında 6 aydan fazla ikamet edenler seçmen kütüğünde kayıtlı olmasa bile gümrük kapılarında 75 gün öncesinden başlayarak oylarını kullanabilir. Bu kural 1995 yılı ile Anayasaya girmiştir. 2008’de de yurt dışında yaşayan vatandaşların Türkiye’de ki seçimlerde oy kullanabilmeleri esasını getirmiştir.
• 2- EŞİT OY İLKESİ: Her seçmenin bir oy hakkına sahip olmasıdır. • 3- GİZLİ OY İLKESİ: Seçmenin iradesini serbestçe ve her türlü baskıdan uzak kullanabilmesini sağlayan en önemli kuraldır. Türkiye’de gizli oy ilkesi 1950 yılında kabul edilmiş ve uygulanmaya başlamıştır. • 4- AÇIK SAYIM VE DÖKÜM İLKESİ: Oyların sayımının ve dökümünün kamuoyuna açık olarak yapılması ilkesidir.
• 5- SERBEST SEÇİM İLKESİ: Vatandaşların hiçbir baskı ve zorlama olmadan oy kullanabilmelerini ifade etmektedir. Seçimlerin serbestliği ilkesi ile serbest oy birbirine karıştırılmamalıdır. Ülkemizde seçimler serbesttir. Ancak serbest oy ilkesi uygulanmamaktadır. 1982 Yılında Seçim Kanunuyla oy vermek ilk kez zorunlu hale getirilmiştir.
• 6SEÇİMLERİN YARGISAL DENETİMİ: Seçimlerin serbestliğini ve dürüstlüğünü sağlamak amacıyla kabul ettiği bir unsurdur. Türkiye’de bununla ilgili tek yetkili mercii Yüksek Seçim Kuruludur. • 7- TEKDERECELİ SEÇİM SİSTEMİ: Seçmenlerin, temsilcilerini doğrudan doğruya seçme sistemidir. Bu sistem ilk defa 1946’da yapılan seçimlerde uygulanmıştır.
YÜKSEK SEÇİM KURULU • Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yapılmasıyla ilgili bütün işlemleri yapmak, seçimden sonrada seçimle ilgili bütün şikayet ve yolsuzlukları inceleme ve kesin karara bağlama ve TBMM üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi bu kurula aittir. Yüksek Seçim Kurulunun kararı aleyhine başka bir makama başvurulamaz.
• Yüksek Seçim Kurulu 7 asil ve 4 yedek üyeden oluşur. Üyelerinin 6’sı Yargıtay, 5’i Danıştay genel kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tam sayısının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Üyelerinin görev süresi 6 yıldır.
Yüksek Seçim Kurulunun Görevleri; • İl ve İlçe Seçim Kurullarının oluşmasını sağlamak, • İl Seçim Kurullarının oluşumuna, işlemlerine ve kararlarına karşı yapılacak itirazları oy verme gününden önce süratle karara bağlamak, • Adaylığa ait itirazlar hakkında kesin karar vermek, • İl Seçim Kurullarınca düzenlenen tutanaklara karşı yapılan itirazları inceleyip kesin karara bağlamaktır.
SİYASİ PARTİLER VE SEÇİMLER • • • • • • • •
Siyasi Partilere Kimler Üye Olamaz: Yüksek Öğrenim öncesi öğrenciler, Yüksek Yargı mensupları, Hakim ve Savcılar, Devlet memurları, Askeri Öğrenciler, Silahlı Kuvvetler Mensupları, Diğer kamu görevlileri siyasi partilere üye olamazlar.
Siyasi Partilerin Uyması Gereken Kurallar: • Demokratik ilkelere aykırı davranamazlar, • Ticari faaliyetlerde bulunamazlar, • Temelli kapatılan siyasi partiler başka bir adla açılamazlar. • Yabancı devlet, kişi ve uluslar arası kuruluşlardan para alamazlar, • Siyasi parti isimleri, rozetleri vs. daha önceden kurulmuş Türk Devletleri’ne ait ifade ve semboller kullanamaz,
• İnsan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, demokratik ve Laik Cumhuriyet İlkelerine aykırı faaliyetlerde bulunamazlar,
• Diktatörlüğü savunamazlar, • Devletin bağımsızlığına ve bölünmez bütünlüğüne aykırı faaliyetlerde bulunamaz,
• Suç işlenmesini savunamazlar.
• NOT: Siyasi partilerin kapatılması davası re’sen Cumhuriyet Başsavcısı açabilir. Siyasi partilerin kapatılması ile ilgili kararı Anayasa Mahkemesi verir. • NOT: 2001 Anayasa değişikliğine göre, Anayasa Mahkemesi siyasi partilerin kapatılmasında gerekli çoğunluğu 3/5 oranında değiştirmiştir. • NOT: Siyasi partilerin devletten destek alabilmesi için genel seçimlerde en az % 7 oy alabilmesi gerekir.
ANAYASA’NIN DEĞİŞTİRİLME SÜRECİ • 1876 Anayasası: Meclis üye tam sayısının 2/3’ünün kabulü ve daha sonra padişahın onayı ile kesinleşir. • 1921 Anayasası: Anayasanın değiştirilmesi ile ilgili hüküm yoktur. • 1924 Anayasası: TBMM tam sayısının 1/3’ünün yazılı teklifi, 2/3’ünün kabulü, • 1961 Anayasası: TBMM tamsayısının 1/3’ünün yazılı teklifi, 2/3’ünün kabulü • 1982 Anayasası: Bu anayasada belirtilen anayasa değişiklikleriyle ilgili bilgi aşağıdaki gibidir.
• TBMM üye tam sayısının 1/3’ünün yazılı teklifi ve değiştirme teklifinin kabulü ise meclis üye tamsayısının en az 3/5’i gizli oyla kabulü, • Değiştirme hakkındaki teklifler, genel kurulda İKİ DEFA GÖRÜŞÜLÜR. Bu iki görüşme arasındaki süre 48 saattir. Buna SERİNLEME süresi denir.
• Anayasa değişiklikleri 3/5 ile 2/3 arasında bir çoğunlukla kabul edilmiş ise Cumhurbaşkanına gönderilir. Cumhurbaşkanı bunu meclise göndermemişse ve kabul de etmemişse Halk Oyuna sunması zorunludur. • Cumhurbaşkanı meclise göndermiş ise, bu kez meclis anayasa değişikliğini 2/3 ile kabul etmesi gerekir. Bu durumda Cumhurbaşkanı değişikliği onaylar, ya da Halk Oyuna sunar.
• Cumhurbaşkanı Anayasa değişikliğini 15 gün içinde yayımlar. • Anayasa değişikliği teklifi 3/5 ile 2/3 şeklinde kabul edilmiş ise, buradaki iadeye GÜÇLEŞTİRİCİ VETO denir. Eğer karar 2/3 şeklinde ise buradaki iadeye GECİKTİRİCİ VETO denir. • Anayasa değişiklikleri hakkında resmi gazetede yayımında itibaren 10 gün içerisinde’’ Anayasa Mahkemesine Şekli Bakımdan İptal Davası ‘’ açabilir.
• Anayasa değişikliklerinde halk oylaması Resmi Gazetede yayımını izleyen 60 gün sonrası ilk Pazar günü yapılır.
