Štitna žlijezda -Glandula thyreoidea Endokrini sistem
Autor Dr Gazić Nijaz spec.kirurg
Ul.Džemala Bijedića 29 Sarajevo
SADRŽAJ: Sadržaj Uvod u endokrinologiju Štitna žlijezda - Glandula thyreoidea -Embriologija -Anatomija -Fiziologija Uloga hormona štitne žlijezde (T3,T4,Tireokalcitonin) Dijagnostički algoritam za ispitivanje štitne žlijezde Hipotireoza Hipertireoza Maligni tumori štitne žlijezde Adenom štitne žlijezde Zaključak Literatura
3 4 6 7 8 11 13 18 20 24 28 30
Uvod u endokrinologiju
Žlijezde sa unutrašnjim lučenjem
Endokrinologija je nauka koja se bavi izučavanjem anatomije,fiziologije i patologije žlijezda sa unutrašnjim lučenjem .Riječ endokrinologija je grčkog porijekla i nastaje od riječi “endon” i “ krinein”,što u slobodnom prijevodu znači ,oslobađati se ,odnosno izlučivati se u nešto . ,kao i “logos” što znači raspravljanje .Još je Claude Bernar 1855 prvi ukazao u svom poznatom predavanju u College de France na pojam “unutrašnja sekrecija”. Većina žlijezda sa unutrašnjom sekrecijom je do danas poznata ,a to su : hipofiza (prednji i zadnji režanj) štitasta žlijezda paraštitasta žlijezda gonade (sjemenik i jajnik) nadbubrežne žlijezde(srž i kora) endokrini dio gušterače pinealna žlijezda (epifiza) timus Funkcije organizma reguliraju dva osnovna kontrolna sistema : 1. nervni sistem 2. endokrini ili hormonalni sistem . Hormonski sistem djeluje na različite metaboličke funkcije organizma ,kontrolirajući bilo brzinu kemijskih reakcija u ćelijama ,bilo transport materija kroz ćelijske membrane ,bilo neke druge funkcije kao što su rast ili sekrecija . Neki učinci hormona djeluju u vrlo kratkom vremenu dok drugima treba za aktivaciju više vremena ali kada počnu djelovati ,djelovanje traje više dana ili mjeseci (godina). Između hormonskog i nervnog sistema postoje brojne međusobne veze.Na primjer; srž nadbubrežne žlijezde i neurohipofiza luče hormone samo kada ih podraže pogodni nervni impulsi .Adenohipofiza luči malene količne hormona u stanju mirovanja dok pri povećanju aktivnosti nervnih ćelija hipotalamusa , luči znatne količine hormona . Već je rečeno da su produkti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem supstance koje se nazivaju hormoni .Naziv hormon je uveo Starling .Hormon je grčkog porijekla i znači nadražiti sa namjerom da označi proizvode žlijezde sa unutrašnjim lučenjem .
Priroda hormona
Hormon je hemijska supstanca koju jedna ćelija ili grupa ćelija luči u tjelesne tekućine i koja fiziološki djeluje na druge ćelije tijela . Hormoni se mogu podijeliti na : a.lokalni hormoni b.opći hormoni U lokalne hormone ubrajaju se npr.:acetil-holin što se oslobađa na završecima parasimpatičkih i skeletnih nervnih vlakana ,sekretin što se oslobađa u zidu dvanaestopalačnog crijeva a potom krvlju prenosi do gušterače gdje uzrokuje vodenastu sekreciju , holecistokinin što se oslobađa u tankom crijevu te se prenosi do žučnog mjehura gdje izaziva kontrakciju ;kao i mnogi drugi .Očigledno je da ovi hormoni djeluju lokalno ,pa odatle i ime lokalni hormoni . Opći hormoni su oni koje luče posebne endokrine žlijezde ,a prenose se putem krvi i izvode fiziološka djelovanja na udaljenim mjestima tijela .Malen broj općih hormona utječe na sve ili gotovo sve ćelije tijela .Tako djeluje hormon rasta adenohipofize i tireoidni hormon štitnjače .Ostali hormoni djeluju mnogo više na neka specifična tkiva nego na druga .Na primjer ,kortikotropin iz adenohipofize specifično podražuje koru nadbubrežne žlijezde ,a hormoni ovarija (jajnika) djeluju na endometrij materice (uterusa).
Tkivo na kojem se ispoljava specifično djelovanje hormona naziva se ciljno tkivo (“target “ tkivo ). Lučenje hormona je uvijek optimalno .Ovome najviše doprinosi negativna povratna sprega koja regulira način i količinu lučenja hormona .
Negativna povratna sprega u kontroli sekrecije hormona
Različitim kliničkim ispitivanjima je primjećeno , da se sekrecija nekog hormona počinje smanjivati odmah čim taj hormon počne ispunjavati fiziološku funkciju .Tome je razlog negativna povratna sprega . Svaka žlijezda sa unutrašnjim lučenjem ima težnju da vrši prekomjernu sekreciju hormona . Ali ,čim hormon obavi normalan fiziološki učinak ,prenosi se žlijezdi na neki način obavijest da se sekrecija obustavi .Obrnuto ,luči li žlijezda premalo hormona ,fiziološki učinci tog hormona će se smanjiti .Zbog toga se inhibicijsko djelovanje povratnom spregom smanjuje ,a to dozvoljava žlijezdi da ponovno započene lučenje adekvatne količine hormona .Na taj se način sekrecija svakog hormona kontrolira u skladu sa potrebama tijela u pogledu tog hormona . Hormoni su po kemijskom sastavu: 1. Steroidi a.Kora nadbubrežnih žlijezda(kortikosteroidi,aldosteron,estrogeni,progesteron). b.Sjemenik (testosteron,estrogeni) c.Jajnik (estrogen,progesteron) 2. Proteini i polipeptidi a.Prednji režanj hipofize (Polipeptidi – ACTH( adrenokortikotropni hormon ) ,STH( somatotropni hormon – hormon rasta) , LTH (luteotropni hormon –podstiće razvoj žutog tijela ) , MSH (melanostimulirajući hormon –podstiće razvoj melanocita –pigmentne ćelije) , Glikoproteini -TSH (tireostimulirajući hormon ), FSH (folikulostimulirajući hormon ),LH (luteinizirajući hormon) b.Zadnji režanj hipofize(oktapeptidi)-vazopresin,oksitocin. c.Paraštitne žlijezde: parathormon. d.Štitasta žlijezda : tiroksin,trijodtironin,tireokalcitonin. e.I drugi . 3. Amini male molekulske težine a.Hormoni srži nadbubrežne žlijezde (kateholamini -adrenalin i noradrenalin). 4. Nezasićene masne kiseline : prostaglandini .
ŠTITNA ŽLIJEZDA -GLANDULA THYREOIDEA Sinonimi: Štitnjača ,štitasta žlijezda,štitna žlijezda Štitnjača je žlijezda sa unutrašnjim lučenjem čiji hormoni imaju udjela u funkcionisanju cijelog tijela . Embriologija: Štitnjača nastaje iz sluznice ždrijela u četvrtoj sedmici embrionskog života .
Anatomija: Štitna žlijezda je neparna žlijezda smještena u prednjem donjem dijelu vrata ,ispred grkljanja a iznad grudne kosti . (Sl.1)
Ultrazvuk normalne štitne žlijezde Štitna žlijezda je normalne veličine,oblika,položaja, pravilnih kontura .Parenhim je sitno zrnate građe,srednje jačine odjeka ,homogena rasporeda i bez znakova za postojanje fokalne lezije.
Sl.1 Desni režanj
Lijevi režanj
Sl.2 Ultrazvuk normalne štitne žlijezde Teška je 20-40 g , ima dva režnja povezana središnjim suženim dijelom što joj daje oblik slova H. Kod novorođenčadi njena težina iznosi 1-3g ,a kod odraslih varira od 10-20-40g.Žlijezda je veća u vrijeme menstruacije kao i za vrijeme trudnoće .Kod sjevernih naroda štitnjača je teža nego kod naroda koji žive na jugu . Štitna žlijezda je spojena vezama sa okolnim organima i tkivima , tako da može pratiti podizanje i spuštanje grkljana i dušnika . Tireoideja se dijeli na više režnjeva:dva bočna režnja (desni i lijevi ),suženje (isthmus ) i piramidni režanj koji predstavlja nestalni dio žlijezde .Ponekada mogu postojati nestalne ,sporedne ili akcesorne štitne žlijezde koje predstavljaju čvrsto tkivo ,a koje su udaljene od režnjeva žlijezde . Inače štitna žlijezda je izdjeljena vezivnim tkivom na veliki broj režnjića.Svaki režnjić se dijeli na izvjestan broj mješkova (folikula) koji su ispunjeni koloidom .Veličina folikula je različita a međusobno su razdvojeni vezivnim tkivom ,krvnim i limfnim sudovima .Štitna žlijezda je dobro prokrvljen organ , koji se snabdjeva krvlju preko gornje i donje tireoidne arterije a ponekada i preko nestalne arterije štitne žlijezde .Venska drenaža se obavlja preko tri venska stabla i to preko gornje , donje i srednje vene štitnjače .
Fiziologija štitne žlijezde
Štitna žlijezda čovjeka je specifičan organ odgovoran za izgradnju aktivnih hormonskih supstancija , koje se inače mogu stvarati i u drugim tkivima u sasvim malim količinama . Osnovna funkcija štitne žlijezde je spajanje joda sa proteinom u izgradnji hormona . Osnovni produkti tireoidne žlijezde su hormoni : -Tiroksin (T4) -Trijodtironin (T3) -tireokalcitonin (TCT) Za normalno stvaranje tireoidnih hormona čovjeka potreban je dnevni unos joda u organizmu u količini od 100-200 mikrograma .(ug).Dva su glavna izvora joda u organizmu : jod dobijen iz unijete hrane i vode (male količine joda se apsorbiraju preko pluća i kože),i jod dobijen razgradnjom i dejodinacijom hormona i neorganskih jodnih jedinjenja .Sama sinteza hormona odvija se u četiri faze .Peta faza predstavlja lučenje već sintetiziranih hormona . Membrane tireocita(ćelije štitne žlijezde) ima sposobnost za uvlačanje joda unutar ćelije putem aktivnog sistema tzv, jodne pumpe .Aktivan transport joda je potreban zbog nesrazmjere joda u serumu i joda u ćeliji (odnos 1:20) .Za uvlačenje joda u ćeliju troši velika količina energije koja se dobija iz adenozin trifosfata (ATP).Uvlačenje joda stimuliše i tireotropni hormon (TSH) . Oslobađanje joda iz jodida obavlja se u ćeliji ..Neaktivni oblik joda se pretvara u reaktivni oblik pomoću vodonik peroksida kao oksidativnog sredstva i peroksidaze kao katalizatora .Zatim slijedi jodinacija tirozina , to jest aktivni jod se vezuje za tirozin .Tako se formira monojodtirozin (MJT) i dijod tirozin (DJT) u tireoglobulinskim molekulama ..Ovi jodinisani tirozini su fiziološki neaktivni ,ali kada se dva molekula DJT spoje nastaje T4 (tiroksin),a ako se spaja jedan molekul MJT sa jednom molekulom DJT nastaje T3 (trijod tironin).radikali koji ,ukoliko se ne spoje u odgovarajući hormon , dejodišu se putem specifičnih enzima ,a oslobođeni jod se najvećim dijelom koristi za ponovnu sintezu hormona . T3,T4 oslobađaju se iz tireoglobulinskih molekula putem enzima , a da bi ušli u cirkulaciju vežu se se za proteine plazme ,uglavnom alfa globuline (tiroksin se vezuje za globuline (TBG),a znatno manje za prealbumin .Postoji veći afinitet TBG za T4 nego za T3 .Postoji samo mala količina slobodnog tiroksina u krvi i ona je fiziološki aktivna .T3 i T4 pošto uđu u ćeliju dejodišu se , a slobodni jod se koristi za sintezu ili se eliminiše mokračom . Način regulacije sekrecije hormona štitne žlijezde Lučenje hormona reguliše se prema odgovarajućoj potrebi organizma .Regulatorni mehanizam je usko povezan sa sekrecijom TSH (tireotropni hormon).Tako ,ako je koncentracija T4 u krvi smanjena ,ovo smanjenje dovodi do stimulacije adenohipofize na veće lučenje TSH .Povećano lučenje TSH utječe na tireoideju na povećano izlučivanje T3 i T4 kako bi se zadovoljile potrebe organizma .Ako su koncentracije T4 u krvi prešle granicu potreba organizma ,onda dolazi do inhibitornog utjecaja na lučenje TSH . Napokon nameće se zaključak o postojanju povratne sprege između hormona štitne žlijezde i TSH koji stvara adenohipofiza . Lučenje TSH i njegova sinteza su pod kontrolom TRH (tireotropin rilizing hormon ) koji se stvara u hipotalamusu . Za normalno lučenje štitne žlijezde potrebno je da je očuvana hipotalamusno.hipofiznotireoidna osovina .
Uloga hormona štitne žlijezde (T3 i T4 )
Djelovanje hormona štitne žlijezde nije trenutačno .Kliničkim ispitivanjem je ustanovljeno da je na primjer za djelovanje tiroksina(T4) potreban duži latentni period kada nema djelovanja na metabolizam čovjeka ,a kada počne djelovanje ono se povećava , te dostiže maksimum djelovanja tek oko 12 dana od uzimanja tiroksina .U kasnijem periodu djelovanje se postepeno smanjuje što može trajati između 15 i 60 dana . Hormoni štitne žlijezde imaju važnu ulogu u regulaciji metabolizma: a.Povećavaju bazalnu potrošnju kisika i stvaranje topline, povećavaju sintezu bjelančevina, povećavaju minutni volumen srca, ubrzavaju razgradnju kolesterola i smanjuju njegovu količinu
u tijelu, povećavaju metaboličko odstranjivanje steroidnih hormona, vitamina B i mnogih lijekova. b.Drugi glavni učinak hormona štitaste žlijezde odnosi se na rast i sazrijevanje. Kod ljudi potiču okoštavanje, rast kosti u dužinu, potiču stvaranje hormona rasta, sudjeluju u razvoju središnjeg živčanog sustava. Potiču budnost, žustrost, reagiranje na različite podražaje, osjet sluha, osjećaj gladi, pamćenje i sposobnost učenja. Normalan osjećajni život također ovisi o primjerenoj dostupnosti ovih hormona . Važnu ulogu imaju i u razmnožavanju i reproduktivnim funkcijama muškarca i žene, održavanju normalne trudnoće itd. Djelovanje tiroksina na metabolizam pojedinih hranljivih materija Ad.a.1. Djelovanje na metabolizam ugljenih hidrata Tiroksin djeluje na metabolizam ugljenih hidrata na dva načina : prvo pospješuje apsorpciju glukoze iz probavnog trakta i , drugo povećava razgradnju glukoze u ćelijama . Ad.a.2 Djelovanje na metabolizam masti Djelovanje na metabolizam masti je indirektno i to na taj način što se poslije konzumiranja ugljenih hidrata skraćuje period razlaganja ugljenih hidrata a kako tijelu treba energija ona se dobija povećanim razlaganjem masti .Ukoliko bolesnik uzima prevelike količine ugljenih hidrata i pored davanja tiroksina , dolazi do odlaganja masti u tkiva .U slučaju da se uzima nedovoljno ugljenih hidrata dolazi do mobilizacije masnih kiselina te stvaranja energije anerobnim metabolizmom iz masti . Veće količine tiroksina u krvi smanjuju količinu masti koja se nalazi u krvi .,a smanjuje i količinu masti u jetri .Obrnuto ,smanjenje količine tiroksina u krvi povećava količinu masti koje kolaju krvlju i to holesterola,fosfolipida i triglicerida .,a mast će se prekomjerno odlagati u jetri . Ad.a.3.Djelovanje tiroksina na metabolizam proteina Tiroksin pospješuje i anabolizam i katabolizam proteina zbog povećane aktivnosti enzima u ćelijama .S obzirom da tiroksin pospješuje metabolizam ugljenih hidrata i masti za produkciju energije ,u slučaju smanjene rezerve pomenutih supstanci tiroksin pospješuje iskoristljivost bjelančevina za proizvodnju energije . Ad.a.4.Djelovanje na metabolizam vitamina Kako tiroksin povećava količinu mnogih i različitih enzima u čijoj izgradnji sudjeluju vitamini ,to tiroksin povećava potrebu za vitaminima . Secernira li se toroksin u većoj količini nastaje deficit vitamina .Razvoju deficita najviše podliježu tiamin (B1 vitamin),B12,u manjoj mjeri ostali vitamini B kompleksa (B6,PP faktor i vitamin C ).Manja količina tiroksina je potrebna za pretvaranje provitamina A u vitamin A , te kod bolesnika sa smanjenim lučenjem tiroksina dolazi do noćnog slijepila i kseroftalmije . Djelovanje tiroksina na različite procese u organizmu Ad.b.1. Djelovanje na bazalni metabolizam Budući da tiroksin povećava metabolizam većine ćelija u tijelu (izuzev mozga,slezene,retine i pluća),pretjerane količine tiroksina dovode do povećanja bazalnog metabolizma i do 100 % u odnosno na normalno lučenje tiroksina .Kod hipertireoze bazalni metabolizam se povećava za 40-60% .a kod hipotireoze bazalni metabolizam se takođe smanjuje za 40-50 % . Sl.3 Prikazuje kakav je odnos između dnevnih potreba za tiroksinom i bazalnog metabolizma .Potrebne su extremne količine tiroksina da bi se izazvao visok bazalni metabolizam . B a +10 z a l n i m e t
0 -10 -20 -30 -40
100
200
300
Tiroksin u mikrogramima na dan Ad.b2. Djelovanje hormona na tjelesnu težinu Ako se stvaranje tiroksina jako poveća ,tjelesna težina će gotovo uvijek opadati ,a ako se njegovo stvaranje jako smanji ,tjelesna težina će gotovo uvijek rasti . Ako su promjene u stvaranju tiroksina umjerene telesna težina neće se baš uvijek promijeniti .S obzirom da tiroksin povećava apetit , ponekad može prevagnuti povećani metabolizam. Ad.b.3 Djelovanje na kardiovaskularni sistem Tiroksin povećava metabolizam ,pa tkiva trebaju više hranljivih materija .Zato se u hipertireozi i hipotireozi (samo obrnuto ) javljaju promjene na kardiovaskularnom sistemu : 1.Protok krvi i minutni volumen kod hipertireoze su u porastu ,dok je kod hipotireoze protok krvi i minutni volumen umanjen . 2.Frekvenca rada srca kod porasta metabolizma (hipertireoza) je ubrzana , dok je kod hipotireoze frekvenca rada srca usporena . 3. Kod hipertireoze volumen krvi je u porastu vjerovatno zbog vazodilatacije krvnih žila dok je kod hipotireoze volumen krvi u opadanju .. 4.Primjetan je porast arterijskog pritiska zbog porasta minutnog volumena (hipertireoza). 5.Umjereni porast razine tiroksina povećava snagu srca u sistoli .Kod ekstremnog porasta koncentracije tiroksina dolazi do slabljenja snage srca u sistoli (katabolizam bjelančevina u srčanom mišiću sa dekompenzacijom srca). Ad.b4. Djelovanje hormona na disanje Zbog porasta metabolizma ,potrošnje kiseonika ,aktiviraju se svi mehanizmi koji dovode do povećanja frekvence disanja i dubine disanja . Ad.b.5.Djelovanje hormona štitne žlijezde na probavni trakt Tiroksin povećava apsorpciju hranljivih materija,povećava lučenje probavnih sokova,povećava motilitet gastrointestinalnog trakta .Kao posljedica pojačane aktivnosti štitaste žlijezde javlja se proljev .Kada tiroksina nema nastaje zatvor . Ad.b.6.Djelovanje na centralni nervni sistem
Tiroksin ubrzava rad mozga .izaziva extremnu nervozu,zabrinutost ,tjeskobu i paranoju .Kod hipotireoze rad mozga je usporen ,pacijenti su bezvoljni ,usporenog mišljenja i djeluju više pospano i umorno . Ad.b.7.Djelovanje na funkciju mišića Pojačane aktivnosti tiroksina izazivaju mišićni tremor (podrhtavanje prstiju ).
Uloga tireokalcitonina
Parafolikularne ćelije štitne žlijezde (“C” ćelije) stvaraju tireokalcitonin .Ovaj hormon smanjuje koncentraciju Ca (kalcija) u plazmi .Lučenje ovog hormona nije pod kontrolom prednjeg režnja hipofize .Fiziološka uloga ovog hormona je sprečavanje hiperkalcijemije koju bi prouzrokovao parathormon (hormon paraštitne žlijezde ) .Hiperkalcijemija je direktan podsticaj za lučenje kalcitonina dok hipokalcijemija inhibiše sintezu ovog hormona . Kalcitonin postiže svoj svoj hipokalcijemički efekat inhibicijom resorpcije kosti . Normalna koncentracija kalcija u plazmi je rezultat sinergijskog djelovanja tireokalcitonina i parathormona .
Odnos štitne žlijezde i drugih endokrinih žlijezda
Povećano lučenje tiroksina povećava sekreciju večine drugih endokrinih žlijezda .Tako zbog povećanog metabolizma,utroška glukoze povećava lučenje inzuline .Tiroksin povećava mnoge metaboličke aktivnosti vezano za stvaranje kosti , zbog čega povećava potrebu za paratireoidnim hormonom . Ad.1.Djelovanje tiroksina na lučenje hormona nadbubrežne žlijezde Tiroksin povećava lučenje glukokortikoida iz kore nadbubrežne žlijezde na slijedeći način . Tiroksin inhibira lučenje TSH(tireotropina) iz adenohipofize ,usljed čega nastaje povećano lučenje ACTH koji povećava lučenje glukokortikoida u nadbubrežnoj žlijezdi . Ad.2.Djelovanje tiroksina na spolne žlijezde Za normalno funkcionisanje spolnih žlijezda potrebno je normalno lučenje tiroksina . Kod muškaraca se gubi libido ukoliko tiroksina nema ., a ako tiroksina ima previše nastaje impotencija . U žena ako nema dovoljno tiroksina nastaje menoragija(pretjerano krvarenje) i polimenoreja.(učestalo krvarenje).U nekih žena mogu menstruacije postati neredovite .a katkada ih nema (amenoreja).Kod hipotireoidnih žena libido opada .Kod hipertireoidnih žena javlja se oligomenoreja( znatno manje krvarenje) ,a katkad nastaje i amenoreja .
Dijagnostički algoritam za ispitivanje štitne žlijezde
1.Anamneza-klinički pregled 2.Hematološki testovi : SE,KKS,Hb.Fe 3.Biokemijski testovi : Šuk.hepatogram,urea,kreatinin,holesterol.trigliceridi . 4.Hormonalni status štitne žlijezde : Određivanje T3,T4,TSH.
5.Testovi sa radiaktivnim jodom J 131.Svi ovi testovi se dijele na : a.Serološke testove (testovi za dokazivanje antijela protiv ćelija tireoideae) b.Testovi za funkcionalno ispitivanje štitne žlijezde - testovi za ispitivanje neorganske faze metabolizma joda (fiksacija,klirens,eliminacija joda mokračom ),testovi za određivanje radiokativnog joda J 131 vezanog za plazmine bjelančevine (PBJ),zatim test vezivanja tireoidnih hormona za plazmine bjelančevine (TBG) , test za dokazivanje tireohipofizne veze ,stimulacioni testovi i drugi testovi . 5.Ultrazvuk 6.Scintigrafija štitaste žlijezde (ispitivanje morfologije i topografije žlijezde sa J 131.) Ova dijagnostička metoda služi za prikazivanje građe i funkcije štitnjače. Gama-kamerom se prikazuje nakupljanje i organifikacija tehnecij-99m-pertehnetata i radioaktivnog joda. Najvažnije primjena scintigrafije štitnjače je za procjenu napipanog čvora. Čvorovi se prema ovom prikazu dijele na - " hladne", odnosno nefunkcionalne koji nakupljaju radiofarmak slabije od okolnog tkiva - "vruće", odnosno funkcionalne, koji se intenzivnije prikazuju od okolnog tkiva Scintigrafija štitnjače daje podatke o veličini strume ili čvora u štitnjači, položaju tkiva štitnjače na vratu i ispod prsne kosti, tkivu štitnjače na drugim mjestima u tijelu te o ostatnom tkivu štitnjače nakon terapije, za dijagnozu difuzne hipertireoze (Basedowljeva, Gravesova bolest), subakutnog tireoiditisa, apscesa, Hashimotova tireoiditisa. 7.Citološko ispitivanje. 8.Biopsija žlijezde sa patohistološkim ispitivanjm
Normalni rezultati testova funkcije štitnjače
Normalne vrijednosti ponešto se razlikuju kod pojedinih laboratorija, isto kao i mjerne jedinice koje se koriste za opisivanje vrijednosti rezultata. Na nalazu testova štitnjače obično su navedene pronađene vrijednosti kod pacijenta kao i normalne (referentne) vrijednosti koje laboratorij koristi. Boldirani testovi se rade rutinski dok se ostali testovi rade na klinikama za endokrinologiju .
Hormon Tiroksin Udio slobodnog tiroksina Slobodni tiroksin Omjer vezanja hormona štitnjače Indeks slobodnog tiroksina Trijodtironin Indeks slobodnog trijodtironina Preuzimanje radioaktivnog joda Serumski tirotropin Tiroksin-vezani globulin TSH nakon stimulacije s TRH Serumski tiroglobulin 1 Titar mikrosomalnih antitijela štitnjače Titar tireoglobulinskih antitijela
Akronim T4 FT4F FT4 THBR FT4I T3 FT3I RAIU TSH TBG Tg TMAb TgAb
Normalna vrijednost 4.6-12 ug/dL 0.03-0.005% 0.7-1.9 ng/dL 0.9-1.1 4-11 80-220 ng/dL 80-180 10-30% 0.3-3 uIU/L 12-20 ug/dl T4 +1.8 ugm 9-30 uIU/ml kod 20-30 min 0-30 ng Ovisi o testu Ovisi o testu
ZAKLJUČAK :
Endokrinologija je nauka koja se bavi izučavanjem anatomije,fiziologije i patologije žlijezda sa unutrašnjim lučenjem .Riječ endokrinologija je grčkog porijekla i nastaje od riječi “endon” i “ krinein”,što u slobodnom prijevodu znači ,oslobađati se ,odnosno izlučivati se u nešto . ,kao i “logos” što znači raspravljanje . Većina žlijezda sa unutrašnjom sekrecijom je do danas poznata ,a to su : hipofiza (prednji i zadnji režanj) štitasta žlijezda paraštitasta žlijezda gonade (sjemenik i jajnik) nadbubrežne žlijezde(srž i kora) endokrini dio gušterače pinealna žlijezda (epifiza) timus Funkcije organizma reguliraju dva osnovna kontrolna sistema : a.nervni sistem b.endokrini ili hormonalni sistem . Ova dva kontrolna sistema regulacija funkcija u organizmu često ne djeluju odvojeno već je među njima prisutna korelacija . Produkti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem su supstance koje se nazivaju hormoni . Njihova uloga , prema današnjim saznanjima medicinske nauke , je najvećim dijelom ispitana a mnogi se i sintentski dobijaju što ima veliki značaj prilikom liječenja bolesnika . Da bi zadovoljio funkcije neophodne za funkciju cijelog tijela organizam teži da produkti endokrinih žlijezda-hormoni budu u optimalnim vrijednostima .Regulacija lučenja hormona žlijezda sa unutrašnjim lučenjem vrši se putem negativne povratne sprege . Jedna od žlijezda sa unutrašnjim lučenjem čiji produkti djeluju na na funkciju cijelog organizma jer štitna žlijezda . Štitna žlijezda je neparna žlijezda smještena u donjem dijelu vrata ,ispred dušnika a iznad grudne kosti . Težina žlijezde je od 10-40g . Štitna žlijezda luči : - trijodtironin (T3) - tiroksin (T4) i - tireokalcitonin . Hormoni štitne žlijezde imaju važnu ulogu u regulaciji metabolizma: a.Povećavaju bazalnu potrošnju kisika i stvaranje topline, povećavaju sintezu bjelančevina, povećavaju minutni volumen srca, ubrzavaju razgradnju kolesterola i smanjuju njegovu količinu u tijelu, povećavaju metaboličko odstranjivanje steroidnih hormona, vitamina B i mnogih lijekova. b.Drugi glavni učinak hormona štitaste žlijezde odnosi se na rast i sazrijevanje. Kod ljudi potiču okoštavanje, rast kosti u dužinu, potiču stvaranje hormona rasta, sudjeluju u razvoju središnjeg živčanog sustava. Potiču budnost, žustrost, reagiranje na različite podražaje, osjet sluha, osjećaj gladi, pamćenje i sposobnost učenja. Normalan osjećajni život također ovisi o primjerenoj dostupnosti ovih hormona . Važnu ulogu imaju i u razmnožavanju i reproduktivnim funkcijama muškarca i žene, održavanju normalne trudnoće itd. Lučenje hormona štine žlijezde je pod nadzorom prednjeg režnja hipofize .Osovina TSHštitna žlijezda (T3.T4)-TSH .Regulacija se vrši putem negativne povratne sprege. Zbog razvoja medicinske nauke , različitih tehnologija i informatike današnja saznanja o štitnoj žlijezdi ,njenoj anatomiji,fiziologiji i dijagnostici su značajno uznapredovala , tako da je većina patofizioloških promjena na štitnoj žlijezdi poznata i dostupna zdravstvenoj struci tako i široj čitalačkoj publici .
Bolesti štitne žlijezde su poslije rata u BiH u značajnom porastu (posebno se to odnosi na porast malignih oboljenja štitnjače kao i porast oboljelih od autoimunog tireoiditisa ) . Razlog tome je promjenjen način života , svakodnevni stres , radijacija,korištenje lijekova koji smanjuju ili povećavaju resorpciju joda i sl. .Žene imaju veću sklonost obolijevanja od bolesti koje napadaju štitnu žlijezdu a posebno je povećan rizik od obolijevanja karcinoma štitne žlijezde za žene dobi >45 godina kako je to pokazano na slici broj 9. Ne treba zanemariti intenzivan razvoj polikliničkih i bolničkih dijagnostičkih kapaciteta,njihova dostupnost većini građana što je dovelo do ranijeg otkrivanja bolesti štitne žlijezde , njihovog adekvatnog liječenja . Danas možemo reći da i pored svekolikog utjecaja hormona štitne žlijezde na cijeli organizam , oboljenja štitnjače se skrining pretragama ,pravilnom dijagnostikom , terapijom i praćenjem mogu držati pod kontrolom ćime se produžava životni i radni vijek oboljelog uz visok standard kvalitete života . Literatura 1.Stefanović i suradnici ,Interna medicina 2.Stefanović i suradnici ,Klinička fiziologija 3.Sodeman ,Patološka fiziologija 4.Guyton ,Medicinska fiziologija 5.L. Wartofsky. Bolesti štitnjače u: Harrison Principi interne medicine, ur: Ž. Ivančević i sur. Placebo, Split 1997.
