Ankara Üniversitesi
Yayın No: 1533
ZİRAAT FAKÜLTES İ
Ders Kitabı : 486
BILGISAYAR UYGULAMALAR' Doç. Dr. Ferit Kemal SÖNMEZ
Doç. Dr. Ahmet ÖZTÜRK Dr. Halit APAYDIN
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü
Ankara Üniversitesi
Yayın No: 1533
Zİ RAAT FAKÜLTESI
Ders Kitab ı : 486
BILGISAYAR UYGULAMALARI Doç. Dr. Ferit Kemal SÖNMEZ
Doç. Dr. Ahmet ÖZTÜRK Dr. Halit APAYDIN
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü
ANKARA 2003
İ Ç İ NDEKİ LER Içindekiler dizini vii
Önsöz 1 MICROSOFT WINDOWS 98 1.1. Bilgisayarlar ı Tan ı yal ı m
1 1
1.1.1. Bilgisayarlar ı n tarihi geli ş imi
1
1.1.2. Bilgisayarlar ı n tan ım ı
1
1.1.2.1. Yaz ı l ı m ve donan ı m
2
1.1.2.2. Donan ı m parçalar ı
2
1.1.3. Bilgisayar ı n kurulmas ı
4
1.1.4. Bilgisayar ı n çal ıştı r ı lmas ı : açma, kapama
5
1.2. Windows İş letim Sistemi
7
1.2.1. Tan ı m
7
1.2.2. Masaüstü
7
1.2.3. Farenin kullan ı lmas ı
8
1.2.3.1. Göstergecin hareket ettirilmesi
8
1.2.3.2. T ı klamak
8
1.2.3.3. Sa ğ t ı klamak
9
1.2.3.4. Çift t ı klamak
9
1.2.3.5. Sürükle ve b ı rak
9
1.3. Programlar ı n Çal ışt ı rı lmas ı
10
1.4. Bilgisayarda Bilgilerin Saklanmas ı
11
1.4.1. Dosya ve klasör
11
1.4.2. Bilgilerin depolanmas ı
12
1.4.2.1. Sabit disk (Harddisk)
12
1.4.2.2. Disket
12
1.4.2.3. CD
13
1.5. Bilgisayarda Yaz ı Yazma 1.5.1. Yaz ı dosyaları n ı n kaydedilmesi ve aç ı lmas ı
13 14
1.6. Bilgisayarda Resim Yapma
16
1.7. Dosyalar ı n Yönetimi
17
1.7.1. Windows gezgini
17
1.7.2. Dosyalar ı n kopyalanmas ı ve taşı nmas ı
18
1.7.3. Dosyalar ı n silinmesi
19
1.7.4. Yeni klasör açmak
19
1.7.5. Dosya arama
20
1.7.6. Dosya ad ı n ı n değ i ştirilmesi
20
1.8. Windows Yard ı m
21
1.9. Windows'da Ayarlar
23
2. MICROSOFT WORD 2000
27
2.1. Giriş
27
2.2. Metin Yaz ı m ı nda Dikkate Al ı nacak Noktalar
27
2.2.1. Dosya adland ı rma
27
2.2.2. Sayfa yap ı s ı
31
2.2.3. Paragraf özelliklerinin ayarlanmas ı
36
2.3. Metne Nesne Eklemek
40
2.4. Bul ve Değ iştir
46
2.5. Metin Görüntüleme Çe ş itleri
47
2.6. Metnin Yaz ı c ı ya Gönderilmesi
52
2.7. Sayfa Numaralama Üst ve Alt Bilginin Kullan ı m ı
54
2.8. Dipnot ve Resim Yaz ı s ı Ekleme
56
2.9. Belgenin Sütunlara Ayr ı lmas ı
57
2.10. Tablo Ekleme ve Özellikleri
58
3. MICROSOFT EXCEL 2000 3.1. Temel i ş lemler
ii
73 73
3,1.1. Tan ı m
73
3.1.2. Bloklama, blok seçimi ve veri giri ş i
74
3.1.3. Kesme, kopyalama ve yap ışt ı rma i ş lemleri
75
3.1.4. Hücrelerin ve içindeki yerinin silinmesi
78
3.1.5. Dosyalar ı n kaydedilmesi, kapat ı lmas ı ve yeniden aç ı lmas ı
79
3.2. Veri Setinin ve Hücrelerin Düzenlenmesi
83
3.2.1. Yaz ı tipi ve boyutunun ayarlanmas ı
84
3.2.2. Kal ı n italik ve alt ı çizili yaz ı m
85
3.2.3. Hizalama
86
3.2.4. Çizelge çerçevesinin haz ı rlanmas ı (kenarl ı klar)
89
3.2.5. Hücrelerin zemin desenleri
92
3.2.6. Hücrelerin düzenlenmesi
94
3.2.7. Sütun geniş liklerinin ayarlanmas ı
95
3.2.8. Sat ı r yüksekliklerinin ayarlanmas ı
97
3.2.9. Excel sayfalar ı n ı n biçimlendirilmesi
97
3.2.10. Excel sayfas ı na resim eklenmesi
100
3.2.11. Araç çubuklar ı
101
3.2.12. Haz ı r hücre formatlar ı
103
3.2.12.1. Rakamlar ı n binlik ayraçla gösterilmesi
103
3.2.12.2. Tarih format ı n ı n olu şturulmas ı
105
3.2.12.3. Stil'in araç çubu ğ una atanmas ı
106
3.3. Sayfa i ş lemleri
107
3.3.1. Sayfalar ı n ı n taşı nmas ı ve kopyalanmas ı
107
3.3.2. Sayfan ı n silinmesi
110
3.3.3. Sayfa isminin de ğ i ştirilmesi
110
3.3.4 Sayfa ayarlar ı ve ç ı kt ı al ı nmas ı
111
3.3.4.1. Sayfa ayarlar ı
111
3.3.4.2. Bask ı önizleme
114
3.4. Grafik Haz ı rlama
115
3.4.1. Veri Setinden Grafik Olu şturma
115
3.4.2. Grafi ğ in düzenlenmesi
121
3.5. Formüllerin Kullan ı lmas ı
123
3.5.1. Bir formülün hücreye girilmesi
123
3.5.2. Birden fazla de ğ iş kene sahip formül kullan ı m ı
125
3.5.3. Formüllerin kopyalanmas ı
126
3.5.4. Formüllerin de ğ iştirilmesi ve silinmesi
129
iii
3.6. Genel Hücre i şlemleri 3.6.1. Özel yap ıştı r ve hücre format ı
132
3.6.2. Biçim boyac ı s ı
139
3.6.3. Hücre aç ı klamalar ı
139
3.6.4. Otomatik biçim
141
3.7. i şlevlerin Kullanı lmas ı
142
İşlevlerin uygulanmas ı
142
3.7.2. Matematik ve trigonometri kategorisi
142
3.7.2.1. Otomatik toplam ve topla i ş levi
142
3.7.2.2. Çarp ı m i şlevi
146
3.7.2.3. Dçarp işlevi
146
3.8.2.4. S_Say ı_Üret işlevi
147
3.7.3. istatistiksel kategorisi
148
3.7.3.1. Boşluksay işlevi
148
3.7.3.2. Büyük işlevi
150
3.7.3.3. Ortanca i şlevi
151
3.7.4. Metin kategorisi
152
3.7.4.1. Birle ştir işlevi
152
3.7.4.2. Büyükharf i şlevi
155
3.7.5. Mant ı ksal kategorisi
155
3.7.5.1. Ve i şlevi
155
3.7.5.2. Yada işlevi
156
3.7.5.3. Eğer işlevi
157
3.8. Mutlak Referanslar ve Diziler
159
3.8.1. Mutlak referanslar
159
3.8.2. Dizilerle yap ı lan işlemler
161
3.9. Veri Yönetimi
iv
132
164
3.9.1. Doğrudan işlem sayfas ı üzerinden bilgi giri şi
165
3.9.2. Bilgi giriş formunun kullan ı m ı
166
3.9.3. Veri taban ı ndaki kay ı tları n s ı ralanmas ı
168
3.9.4. Kayı tları n filtrelenmesi veya süzülmesi
169
3.9.5. Özel otomatik süzme
171
3.9.6. Veri tablolar ı
173
3.9.6.1. Tek de ğ i ş kenli veri tablolar ı
173
3.9.6.2 İ ki değ i ş kenli veri tablolar ı
175
3.10. Özet Tablo
177
3.11. İ leri Hesaplama Araçlar ı
193
3.11.1. Çözücü
193
3.11.1.1. Optimizasyon problemi
194
3.11.1.2. Optimizasyon problemi çözüm a şamalar ı
195
3.11.1.3. Çözücü arac ı n ı n kullan ı m ı
201
4. MICROSOFT POWERPOINT 2000
205
4.1. Ak ı ll ı içerik Sihirbaz ı
205
4.2. Tasar ı m ş ablonu
209
4.3. Genel Özellikler
214
5. UYGULAMA ÖRNEKLERI
227
5.1. Arazide Sulamadan Kaynaklanan Tuz Birikiminin Belirlenmesi
227
5.2. Sulama Sular ı n ı n SAR Değ erine Göre S ı n ı fland ı r ı lmalar ı
228
5.3. SCS yöntemine Göre Yüzey Ak ış Debisinin Hesaplanmas ı
229
5.4. Sulama Modülünün Hesaplanmas ı
233
5.5. Manning E ş itli ğ inin Kullan ı m ı
238
5.6. Drenaj Kanal ı nda Kritik H ı z ı n Bulunmas ı
243
5.7. Thiessen Metodu İ le Havza Yağış Ortalamas ı n ı n Bulunmas ı
245
5.8. Çift Silindir İ nfiltrometre Sonuçlar ı n ı n Bulunmas ı ve Grafiklenmesi 248 5.9. Yap ı larda Is ı ve Nem Dengesi
256
5.10. Basit Bir Yap ı da Metraj ve Ke ş if Özeti
259
6. KAYNAKLAR
267
7. ALFABETIK D İZ İ N
269
ÖNSÖZ Tarih boyunca insanoğ lu, ya şam ı n ı daha kolay bir hale getirebilmek için çeş itli aray ış lar içinde olmu ş ve bu aray ış lar sonunda büyük teknolojik geli ş meler kaydetmi ştir. Icat edilen yeni araçlar birbirinin geli ş mesine de katk ı sağ lad ığı için, teknolojinin geli ş mesi ivmeli bir ilerleme şeklinde olmu ştur. Bu ilerleme, mühendislik problemlerinin çözümünü kolayla şt ı ran güçlü donat ı ları ortaya ç ı karm ışt ı r. Günümüzün en önemli teknolojik donat ı s ı ise bilgisayard ı r. Günümüzde bilgisayar deste ğ inin olmad ığı bir meslek grubu saymak hemen hemen imkans ı zd ı r. Özellikle, mühendislik alan ı nda çal ışanlar için bilgisayarlar i ş leri yürütmede temel araç haline gelmi ştir. Mühendislik çal ışmalar ı nda bilgisayarlar ı n iki türlü rolü sözkonusudur. Bunlardan biri, mevcut i ş i yapmada geçen süreyi k ı saltmas ı ve ikincisi yap ı lan i ş i minimum insan hatas ı ile ortaya koymas ı d ı r. Bu sayede çok karma şı k yap ı daki problemler dahi kolayca çözülebilmektedir. Ziraat mühendisli ğ i çal ış malar ı nda da bilgisayar kullan ı m ı etkin şekilde yerini alm ışt ı r. Mühendislik problemlerinin çözümünde, en çok kullan ı lan yaz ı l ı mlardan birisi olan MS Excel, ziraat mühendisinin de en büyük yard ı mc ı s ı d ı r. Bilgisayar uygulamalar ı dersinin amac ı , ziraat mühendisi adaylar ı na mesleki bilgilerini geli ştirip, problem çözmede uygulayabilecekleri referans bilgiyi sağ lamakt ı r. Verilen bilgiler ve çözülen örnekler ö ğ renciye kendini geli ştirmesi için gerekli yollar ı açmakta, bilgisayarl ı dü ş ünme mant ığı n ı n ipuçlar ı n ı vermektedir. Bu kitapta mesleki problemlere, özellikle MS Excel ile çözümler verilerek, benzer problemler kar şı s ı nda sonuca ula ş ma aşamaları anlat ı lm ıştı r. Kitap bu özelli ğ i ile sadece lisans ö ğ rencilerinin de ğ il, tüm ziraat mühendislerinin faydalanaca ğı niteliktedir. Ö ğ renci ve meslekta ş lar ı m ı za faydal ı olmas ı dileklerimizle.
Ankara 2003 Doç. Dr. Ferit Kemal SÖNMEZ Doç. Dr. Ahmet ÖZTÜRK Dr. Halit APAYDIN
vii
1. MICROSOFT WINDOWS 98 1.1. Bilgisayarlar ı Tan ı yal ı m 1.1.1. Bilgisayarlar ı n tarihi geli ş imi Tarihin ilk ça ğ lar ı ndan beri insanlar ihtiyaçlar ı n ı daha kolay elde edebilmek için bir tak ı m araçlar geli ştirmi ş lerdir. Avlanmak için ta ş lar ı yontarak çe ş itli silahlar yapm ış lar, daha kolay yük ta şı mak için tekerle ğ i icat etmi ş lerdir. İ nsan ı n i ş lerini daha kolay yerine getirme iste ğ i, onu çe ş itli icatlar yapmaya zorlam ışt ı r. Örneğ in kendi kuvvetiyle yapamayaca ğı ş eyler için makinalar ı icat etmi ş ler, çok uzaklara daha h ı zl ı ula şı m için uçağı geli ştirmi ş lerdir. İ nsanlar say ı larla hesap yaparken de zorlanm ış lar ve bu hesaplar ı kolay yapabilmek için de baz ı araçlar geli ştirmi ş lerdir. Örne ğ in metal çubuklara dizili boncuklardan olu ş an abaküs, kolay hesap yapmak için geli ştirilmi ş bir araçt ı r ( Ş ekil 1.1).
Şekil 1.1. Hesap yapmada kullan ılan abaküs İ nsan ı n daha karma şı k hesaplar ı yapabilme ihtiyac ı n ı karşı lamak için hesap makineleri ve daha sonralar ı da bir çok hesaplamay ı birbiri arkas ı na yapabilen ilk bilgisayarlar icat edilmi ştir. Günümüzdeki bilgisayarlarla, ilk nesil bilgisayarlar aras ı nda birçok farkl ı l ı klar vard ı r. Buna ra ğ men, bilgisayarlar ı n birtak ı m matematiksel hesaplamalar yapmalar ı ortak yönlerini olu şturmaktad ı r. Son y ı llarda bilgisayarlar geli ştirilerek hemen hemen her konuda yararlan ı labilecek duruma getirilmi ş lerdir. Günümüzün bilgisayarlar ı , radyo ve CD çalar gibi dinlenebilen, televizyon gibi izlenebilen, telefon gibi ileti ş im sa ğ layabilen araçlar haline gelmi ş lerdir. 1.1.2. Bilgisayarlar ı n tan ı m ı Genel bir tan ı mla bilgisayar, kendisine verilen komutlar do ğ rultusunda iş lemler yapan elektronik bir makinedir. Bu makine kendisine verilen bilgileri
1
depolayabilir, düzenleyebilir ve tekrar kullan ı c ı ya verebilir. Bilgisayarlar ı n çeş itli tipleri vard ı r. Bunlar; Kiş isel masaüstü Bilgisayarlar (Personel Computer) "PC" Dizüstü Bilgisayarlar (Laptop) Not Defteri Ş eklinde Bilgisayarlar (Notebook) Avuçiçi Bilgisayarlar (Pocket PC) Bunlardan Masaüstü ve Not Defteri şeklindeki bilgisayarlar ı n kullan ı m ı en yayg ı n olan ı d ı r. Bilgisayar ı n yapt ığı i ş ler iki ana unsur sayesinde olmaktad ı r. Bunlardan biri "yaz ı l ı m" di ğ eri "donan ı m"d ı r. 1.1.2.1. Yaz ı l ı m ve donan ı m
Yaz ı l ı m, herhangi bir programlama diliyle yaz ı lm ış olan ve bilgisayar ı yöneten programd ı r. Asl ı nda yaz ı l ı m da bir çe ş it bilgidir. Gözle görünmez elle tutulmaz. Bilgisayardaki bilgileri düzenler, onlarla i ş lemler yapabilir. Donan ı m ise bilgisayar ı n gözle görünen elektronik ve mekanik parçalar ı n ı n tümüdür. Örne ğ in bilgisayarda iki say ı n ı n çarp ı m ı n ı bulan bir program olsa ve bilgisayar taraf ı ndan bilgi giri ş i istense. "Birinci rakam ı girin=?" Birinci rakam olarak 5 rakam ı girilsin. Sonra " İkinci rakam ı girin=?' şeklinde ikinci rakam istense. İ kinci rakam 4 olarak girilsin . Bu bilgilerle bilgisayar çarp ı m sonucunu "Sonuç=20" ş eklinde yerse. Burada hem yaz ı l ı m, hem de donan ı m kullan ı lm ış olur. Rakamlar ı girerken bas ı lan tu ş lar ve bu rakamlar ı n üzerine kaydedildi ğ i ortamlar donan ı md ı r. Bu iki rakam ı n yani 5 ve 4 ün çarp ı lmas ı n ı sağ layan ve sonucu bulan ise bir program yani yaz ı l ı md ı r. Yaz ı l ı mlar gözle görülmeyen, elle tutulmayan ancak bir i ş yürütebilen programlard ı r. Örne ğ in bir CD deki müzik parçalar ı gözle görülmez elle tutulmaz yani CD deki müzik yaz ı l ı md ı r. Ama CD görünür ve elle tutulur durumdad ı r. O halde CD bir donan ı md ı r. 1.1.2.2. Donan ı m parçalar ı
Bir bilgisayara d ışar ı dan bak ı ld ığı nda dört ana parçadan olu ştu ğ u görülür ( Ş ekil 1.2).
Şekil 1.2. Standart bilgisayar parçalara 2
1. Monitör: üzerinde ekran ile açma kapama, parlakl ı k ve görüntü ayar gibi dü ğ melerin bulundu ğ u, bilgisayar ı n bilgi ve sonuçlar ı gösterdi ğ i birinci ana parçad ı r (Şekil 1.3). Şekil 1.3. Monitör
2. Sistem ünitesi: genellikle monitörün alt ı nda veya yan ı nda yer alan ikinci ana parçad ı r Şekil 1.4'de görülen bu ünite bilgisayar ı n en önemli k ı sm ı d ı r. Çünkü bilgisayar ı n iş lem yapan elektronik parçalar ı n ı n hemen hemen tamam ı bu birimin içindedir.
•
Şekil 1.4. Sistem ünitesi
3. Klavye: bilgisayara veri giri ş ini sağ layan birimdir. Klavye, üzerindeki harf ve rakam tu şları nedeniyle daktiloya benzetilebilir ( Şekil 1.5). Zaten görevi de daktilonun görevine benzemektedir. Klavye kullan ı larak bilgisayara bilgi girilmesi yan ı nda komutlar da verilmektedir.
Şekil 1.5. Klavye
3
4. Fare: kuyru ğa benzeyen kablosu nedeniyle bu adla an ı lan bilgisayar ı n yard ı mcı bir parças ı d ı r (Şekil 1.6). Monitörün ekran ı nda ok şeklinde bir göstergeç vard ı r. Bu göstergeç fareye ait bir işaretleyicidir. Fare nereye hareket ettirilirse, göstergeç de o yöne hareket eder. Fare özellikle ekrandaki seçenekleri işaretlemek için kullan ı l ı r. Farenin üzerinde çeş itli tiplerde tu ş lar bulunur. Bu tu şlar üzerine parmak ile bas ı larak tı klan ı r ve böylece seçenekler işaretlenebilir.
Şekil 1.6. Fare
1.1.3. Bilgisayar ı n kurulmas ı
Bilgisayar ı n temel k ı s ı mlar ı olan monitör, sistem ünitesi, klavye ve fare Şekil 1.7'de görüldü ğ ü gibi yerle ştirildikten sonra bu parçalar ı n bağ lantı ları n ı n yap ı lmas ı gerekir.
Şekil 1.7. Bilgisayar ana parçalarının yerleştirilmesi
Bilgisayar ı n d ışarı dan kullan ı lan bütün parçalar ı (fare, monitör, klavye, mikrofon, hoparlör v.b.) sistem ünitesine ba ğ lanmal ı d ı r. Ba ğ lantı yı sağ layacak kablonun uç şekli iyice incelenmelidir. Sistem ünitesinin arkas ı nda, bu uca uygun bir ba ğlant ı mutlaka vard ı r. Uygun bağ lant ı ya kablo ucu tak ı larak birleştirme sağ lan ı r. Örneğ in monitörden iki kablo ucu ç ı kar. Bunlar ı n biri
4
görüntüyü ileten kablo, di ğeri elektri ğ i ileten kablodur. Bu kablolar sistem ünitesinin arkas ı nda sadece bir yere uygundur. Bu nedenle kablolar ı n yanl ış yere tak ı lmas ı söz konusu de ğ ildir. Ancak baz ı monitörlerin elektrik kablosunun ucu fiş şeklinde olabilir. Bu durumda monitör elektri ğ ini doğ rudan prizden al ı r ve fiş i sistem ünitesine değ il prize takmak gerekir. Klavye, fare, mikrofon ve hoparlör kablolar ı n ı bağ lamak için de sistem ünitesinin arkas ı nda uygun yerler bulunacakt ı r. Son olarak sistem ünitesinin elektrik kablosu ba ğ lan ı r. Di ğ er ucu prize tak ı larak bilgisayar ı n kurulumu tamamlanm ış olur. Klavye veya monitörün sistem ünitesine ba ğ lanmas ı unutulursa; bilgisayar bip ş eklinde bir ses ç ı kararak uyar ı verir. 1.1.4. Bilgisayar ı n çal ıştı rı lmas ı : açma, kapama Bilgisayar, sistem ünitesi üzerindeki açma kapama dü ğ mesi ile aç ı l ı r. Hemen arkas ı ndan monitörün dü ğ mesine bas ı larak monitör aç ı l ı r. Bilgisayar, dü ğ mesine bas ı larak aç ı ld ığı nda önce kendi kendine baz ı kontroller yapar. Bu kontrollerden sonra Windows i şletim sistemi otomatik olarak çal ışı r ve bilgisayar aç ı l ı r. Bilgisayar aç ı l ı nca masaüstü denilen ortam ekrana gelir. Bu ekrana, çal ış ma masalar ı n ı n üstüne benzediğ i için masaüstü denmektedir. Bu çal ış ma ortam ı Windows i ş letim sistemi içerisinde anlat ı lm ışt ı r. Bilgisayar ı açmak için sadece sistem ünitesindeki ve monitördeki açma kapama dü ğ melerine basmak yeterliyken kapatma i şlemi sadece bu dü ğ melere basarak yap ı lmaz. Bilgisayar ı kapatmak açmaktan daha zordur. Kapatmak için iş letim sisteminin onay ı n ı almak gerekmektedir. Öncelikle çal ışı r durumda olan bütün programlar kapat ı l ı r. Bilgisayar ı kapatmak için masaüstünün sol alt köşesinde bulunan ba ş lat butonuna fare ile t ı klan ı r. Bunun için farenin ok ş eklindeki göstergecinin ucu ba ş lat butonunun üzerine getirilir ve farenin sol tu ş una bas ı l ı r. Bunun sonucunda bir pencere aç ı l ı r. Şekil 1.8'de görüldü ğ ü gibi pencerenin en alt sat ı rı nda Bilgisayarı kapat satı r ı vard ı r. Bu sat ı r farenin göstergeciyle t ı klan ı rsa, bilgisayar üç seçenekli Windows Oturumunu Kapat isimli bir pencere ile onay isteyecektir ( Şekil 1.9).
5
[rjurl MS Office
Programlar S ık Kullanılanlar .
j'±j :7,
Belgeler Ajwarlar Bul
8 Yard ım Çalıştır...
AHMET ÖZTÜRK Oturumunu Kapat... Bilgisayan Kapat...
Ra Ş! Şekil 1.8. Bilgisayarın kapatılması Windows Oturumunu Kapat
Bilgisayar ın ne yapmasını istiyorsunuz? e
Askıya al
6-, Bilgisayar. apa •
Yeniden ba şlat
•
MS-DOS kipinde ba şlat Tamam
iptal
Şekil 1.9. Oturum kapatma penceresi
6
Yardım
I
Ş ekil 1.9'da görülen seçeneklerden ilki olan Ask ı ya al ile bilgisayar geçici olarak kapat ı l ı r. İ kinci seçenek Bilgisayar' kapan ı r. Eğ er bilgisayar ı bir süre için kapatmay ı amaçlad ı ysak, bu seçenek fare ile t ı klanarak i şaretlenir (zaten i şaretliyse, tekrar i şaretlemeye gerek yoktur). Alttaki Tamam butonu t ı klanarak bilgisayar kapat ı l ı r. Bu durumda monitör üzerindeki ve gerekiyorsa sistem ünitesi üzerindeki açma kapama dü ğ melerine basarak bilgisayar kapat ı labilir. Yeniden ba ş lat seçene ğ i, bilgisayar ı hemen kapat ı p yeniden açmak için kullan ı l ı r. Penceredeki son seçenek ise MS DOS i ş letim sisteminde i ş lemler yapmak için kullan ı l ı r. Bu seçenek i şaretlenir ve Tamam butonu t ı klan ı rsa, MS DOS ortam ı na ula şı l ı r. Buradan ç ı kmak ve Windows ortam ı na dönmek için win veya exit yaz ı p Enter tu ş una bas ı lmal ı , ya da bilgisayar, sistem ünitesindeki açma kapama dü ğ mesiyle kapat ı l ı p yeniden aç ı lmal ı d ı r. 1.2. Windows İş letim Sistemi
Evde televizyon seyrederken kanal de ğ i ştirmek için ya da ses ve görüntü ayarlar ı n ı yapmak için ya televizyonun üzerindeki ya da uzaktan kumanda üzerindeki baz ı tu ş lara bas ı l ı r. Bu tu ş lar izleyici ile televizyon aras ı nda ileti ş im sağ lar. Sesin aç ı lmas ı istenmi şse, televizyonun sesi yükselir. Bilgisayarlarla anla şabilmek, onun hareketlerini kontrol edebilmek ve onunla ileti ş im kurabilmek için de bir arac ı ya ihtiyaç vard ı r. Bilgisayarla kullan ı c ı aras ı ndaki bu ileti ş imi sa ğ layan arac ı ya i ş letim sistemi denmektedir. Günümüzde bilgisayarlarla ileti ş im sa ğ lamak için en çok kullan ı lan sistem MS Windows i ş letim sistemidir. 1.2.1. Tan ı m
Windows pencereler anlam ı na gelen İ ngilizce bir sözcüktür. Gerçekten de Windows 98 ile çal ışı rken, irili ufakl ı bir çok pencere ile kar şı la şı l ı r. Windows, bilgisayar ile kullan ı c ı n ı n anlaş mas ı n ı sa ğ layan, onun komutlar ı n ı bilgisayara, bilgisayar ı n sonuçlar ı n ı da kullan ı c ı ya ileten bir yaz ı l ı md ı r. Yani asl ı nda Windows da bir programd ı r. Ancak bilgisayar ı yöneten bir programd ı r. Dolay ı s ı yla Windows kullanmay ı bilmek, bir bak ı ma bilgisayar kullanmay ı bilmek anlam ı na gelmektedir. 1.2.2. Masaüstü
Windows çal ış ma ortam ı aç ı ld ığı nda karşı m ı za ç ı kan ekrana masaüstü denmektedir ( Şekil 1.10).
7
BriglaS 51, n1
program
8u'l'"ı l'
1.1,‘
Fare Göstergeci
Bebeleorn ki
Gezgin
Internet E splorer
"VArıZıp
MASAÜSTÜ Ağ Komşular ı
Geri C ı :mu; ı arı:
Baş lat Butonu Nom), An[iVıııı :: 2 , ıı
Görev Çubu ğ u
Aktif Program A B a şlat
3
rı4',
ktap Microsoft Word
Saat HoparlörTürkçe_ Klavye '1114(‘;'. 0922
Şekil 1.10. Masaüstü ekran ı Masaüstünde baz ı programlar ı n simgeleri, küçük resimcikler olarak görülmektedir. Ayr ı ca masaüstündeki baz ı bölümler Ş ekil 1.10`da görülmektedir. Masaüstünde fare oynat ı l ı nca onunla beraber hareket eden farenin ok ş eklindeki göstergeci de görülmektedir. Bilgisayarda çal ışı rken bu göstergeç ile programlar ı çal ışt ı r ı labilir, ş ekiller çizilebilir, resimler yap ı labilir. Bilgisayar ı n sordu ğ u seçmeli sorulara, bu göstergeçle i ş aret konarak cevap verilebilir. 1.2.3. Farenin kullan ı lmas ı 1.2.3.1. Göstergecin hareket ettirilmesi Farenin üzerine el yerle ştirilip fare kavrand ı ktan sonra yukar ı , aş a ğı , sa ğ a, sola kayd ı r ı larak hareket edildi ğ inde, fare ne yöne hareket ettirilirse, göstergecin de o yöne hareket etti ğ i gözlenebilir. Böylece fare kullan ı larak göstergeç ekranda istenilen bir noktaya getirilebilir. 1.2.3.2. T ı klamak T ı klamak, farenin üzerindeki butonlardan soldakine i ş aret parma ğı yla bas ı p b ı rakmak demektir. Bilgisayarda bir seçenek i ş aretlenirken, göstergeç o seçenek üzerine getirilir ve t ı klan ı r. Ya da bir simge üzerine farenin göstergeci ile gelinerek sol buton bas ı l ı p b ı rak ı l ı r. Bu i ş lem t ı klamak olarak adland ı r ı lm ışt ı r.
8
1.2.3.3. Sağ tı klamak
Sağ t ı klamak, farenin üzerindeki butonlardan sa ğdakine bas ı p b ı rakmak demektir. Genellikle herhangi bir penceredeyken o pencere içinde yap ı labilecek işlemleri bir liste halinde görüntülemek için kullan ı l ı r. 1.2.3.4. Çift t ı klamak
Çift t ı klamak, farenin üzerindeki, soldaki butonu üst üste iki kez h ı zla tı klamakt ı r. Genellikle programlar ı n çal ıştı nlmas ı nda kullan ı l ı r. 1.2.3.5. Sürükle ve b ı rak
Göstergeci sürüklemek, farenin üzerindeki butonlardan soldakine i şaret parmağı yla bas ı p, parmağı kald ı rmadan fareyi hareket ettirmek demektir. Genellikle bir alan ı seçerken ya da pencerelerin boyutlar ı n ı değiştirirken kullan ı l ı r. Fareyle yap ı lan bu i şlemlere bir çok örnek verilebilir. Farenin göstergeci masaüstü ekran ı ndaki küçük resimcikler ile gösterilen program simgeleri üzerine getirilip bir tanesi t ı kland ığı nda, t ı klan ı lan simgenin rengi değ işmektedir. Bu şekilde t ı klamayla o program simgesi seçilmi ş olur. Göstergeç bo ş bir yerdeyken sa ğ butonu t ı klan ı rsa yani sa ğ tı klan ı rsa birkaç sat ı rdan olu şan ve her bir sat ı rı bir komut olan i şlemlerin bir listesi ekrana gelir. Boş bir yer t ı klanarak bu liste kapat ı labilir. Masaüstünde simgesi olan programlar ı çal ıştı rmak için, o program ı n simgesini, fare ile çift t ı klamak gerekir (Şekil 1.11). 11111:113
Bilgisayar ın) Fıle [dit View Go Favorites Help
_
40,
,
Up
Cut
Copy
Paste
Undo
Delete Properties
Views
Address
(C1
(D1
Yazıcılar
Bilgisayar ım Açı klamas ı n ı görüntülemek için bir ö ğ e seçin.
Çevirmen A ğ
Denetim Masası
Scheduled Web Klasörleri Tasks
My Computer
Şekil 1.11. Bilgisayarım penceresi
Örneğ in masaüstünde Bilgisayarı m simgesi çift t ı klan ı rsa Bilgisayarı m penceresi aç ı l ı r. Bu pencere bilgisayar ı n içeriğ ini göstermektedir. Yani disketin tak ı ld ığı A sürücüsünü, bilgilerin depoland ığı sabit (hard) diski veya sabit
9
diskleri, bir de bilgisayarda CD sürücüsü varsa bunu gösterir. E ğ er A sürücüsünde disket varsa, A sürücüsü fare ile çift t ı klan ı rsa, bu disket içindeki dosyalar görülebilir. Bilgisayarı m simgesinin çift t ı klanmas ıyla çal ıştı rı lan program, bilgisayar ı n içeri ğ i hakk ı nda bilgi vermektedir. Masaüstünde aç ı lan bu pencereler ta şı nabilir, kapat ı labilir, boyutu değ iştirilebilir ya da pasif pencere olarak minimize duruma getirilebilir. Açı k bir pencerenin sa ğ üst köşesinde şeklinde üç küçük kutu mevcuttur. Bu kutulardan A aç ı k pencereyi kapatmak için kullan ı l ı r. Bu kutucuk tı klan ı rsa pencere kaybolur. Ortadaki [fili kutucu ğu t ı klan ı rsa pencere, tüm ekran ı kaplar, yine ayn ı kutucuk t ı klan ı rsa bu defa pencere eski boyutuna geri döner. Ba ştaki kutucu ğu t ı klan ı rsa pencere kapat ı lmaks ızı n ekran ı n alt ı ndaki görev çubu ğ u bölümüne pasif pencere olarak kald ı r ı l ı r. Yani pencere kapatı lmaks ızı n görünmez hale gelir. Bu pencereyi tekrar açmak için ekran ı n alt ı nda görev çubu ğundaki pasif program simgesi t ı klan ı r. Aç ı k olan bir pencerenin boyutlar ı istenildiğ i gibi ayarlanabilir. Örne ğ in, pencerenin enini art ı rmak için farenin göstergeci pencerenin kenar ı na getirilip göstergeç Şekil 1.12`deki gibi çift tarafl ı ok şekline dönü ştü ğ ünde fare t ı klan ı p b ı rakmadan sürüklenmelidir. Buton b ı rak ı ld ığı nda pencerenin geni ş ledi ğ i ya da darald ığı görülür. Ayn ı şey pencerenin alt kenar ı na gelerek pencerenin yüksekli ğini değ iştirmek için de yap ı labilir. Yaln ı z bu durumda göstergeç yukar ı aşağı çift tarafl ı ok şekline dönü şür.
Şekil 1.12. Pencerelerin boyutland ınlması 1.3. Programlar ı n Çal ıştı rı lmas ı
Bilgisayarda, önceden yüklenmi ş bir çok program bulunabilir. Bilgisayardaki bu programlar kolayca çal ıştı rı labilir. Program ı kullanmak için, o program ı n özelliklerini bilmek gerekir. Örne ğ in bilgisayarda yaz ı yazmay ı sağlayan program kolayca çal ıştı rı labilir. Ama program ı n kullan ı lmas ı bilinmiyorsa, yaz ı lan yaz ı bir düzene sokulamaz, bilgisayara kaydedilemez, harflerin büyüklü ğ ü ayarlanamaz. Yani bir program ı çal ıştı rmakla, kullanmak farkl ı şeyleri ifade etmektedir. Programlar ı n baz ı lar ı masaüstü denen ekranda bir resim şeklinde (simge olarak) bulunmaktad ı r. Programlar ı çal ışt ı rmak için ya simgeleri çift t ı klan ı r, ya
10
da simgeler tek t ı klan ı p seçildikten sonra Enter tu ş una bas ı l ı r. Böylece ekranda simgesi görülen herhangi bir program çal ışt ı r ı labilir. Bir çok program ı n ekranda simgesi yoktur. Bunlar ı çal ışt ı rmak için öncelikle masaüstü ekran ı n ı n sol alt ı ndaki Baş lat butonu t ı klan ı r. Farenin imleci bu durumda aç ı lan menüdeki Programlar sat ı r ı na getirilir ( Şekil 1.13).
Lt MS Offee ahead Nao
Efügraffila ı
L J
Şk Kullankaaar
•
fialgakm
▪
âyarlar
Baalangç Damda
L
Download Accekalator Grafik Media Miuoaof t Office Aıcylan
1321 •
Î.• Nalan AnWints OnSpee US9 DAk
Yardım
Staaup WinZip AHMET ÖZTÜRK Olurıanunıı Kapat
gi
MS -DOS Konut Istemi
▪
Wndows Gezgini
BisMaYa. &Qat.. WitAIW
4"'J
Şekil 1.13. Programlar menüsü Bilgisayardaki programlar, bu sat ı rı n alt ı nda grup halinde bulunmaktad ı r. Farenin göstergeci programlar sat ı r ı na getirildi ğ inde, bütün programlar liste halinde ya da gruplar olarak yeni bir menüde görülür. Aç ı lan bu menüden, çal ışt ı r ı lmas ı istenilen program bulunur ve t ı klan ı rsa program çal ışı r. Dikkat edilirse, Programlar sat ı r ı n ı n sa ğ ı nda bir ok i ş areti vard ı r. Bu i şaret, bu sat ı rdan yeni bir menüye geçildi ğ ini göstermektedir. Programlar menüsü aç ı l ı nca içerdeki programlar ı n baz ı lar ı nda da bu ok i şareti bulunmaktad ı r. Bu i ş aret, o program grubunun alt ı nda ba ş ka programlar ı n da bulundu ğ unu gösterir. Örne ğ in Not Defteri adl ı bir program çal ışt ı r ı lmak isteniyor. Bu program ı n Donat ı lar adl ı grubun alt ı nda oldu ğ u biliniyor. Bu durumda izlenilecek yol; < Baş lat/Programlar/Donat ı lar/Not Defteri > Not Defteri program ı çal ışı r. Çal ışt ı rı lan programlar, aç ı lan pencerenin sa ğ üst kö şesindeki kutucuk t ı klanarak kapat ı labilir. Örne ğ in, Windows Gezgini program ı n ı çal ışt ı rmak için; < Baş lat/Programlar/Windows Gezgini > yolu izlenmelidir. Bilgisayarda çal ışı rken en çok kullan ı lan programlardan biri Windows Gezginidir. 1.4. Bilgisayarda Bilgilerin Saklanmas ı 1.4.1. Dosya ve klasör Herhangi bir dersin ödevi yap ı l ı rken, ödev sayfalara yaz ı l ı r. Sonra bu sayfalar birbiriyle kar ış mas ı n diye s ı ralan ı p bir dosyaya tak ı labilir. Örneğ in, bir y ı l içerisinde Fizik dersinden 3 tane ödev haz ı rlanm ış olsun ve bu ödevler Fiz1, Fiz2, Fiz3 isimleri verilen sar ı renkli 3 dosyaya tak ı ls ı n. Matematik dersinden de 4 tane ödev haz ı rlan ı p, k ı rm ı z ı renkli 4 tane dosyaya Mati, Mat2, Mat3 ve Mat4 isimleriyle tak ı ls ı n. Her ders için bu şekilde ödevler haz ı rlansa, bu defa 11
dosyalar ı n karış mas ı gibi bir problem ortaya ç ı kacakt ı r. Bu problemi ortadan kald ı rmak için, her derse ait bir klasör yap ı labilir. Örne ğ in Fizik klasörü Fiz1, Fiz2, Fiz3 dosyalar ı n] içerir. Matematik klasörüne de Mati, Mat2, Mat3 ve Mat4 dosyalar ı konmu ştur. Böylece her dersin bir klasörü olur ve ödevler kar ışmadan saklanabilir. Bilgisayarda çal ışt ı rı lan bütün programlar yaz ı l ı md ı r. Yani asl ı nda bu programlar yaz ı d ı r. Yaln ı z bilgisayarda görünmez bir şekilde yaz ı lm ış lard ı r. Bilgisayarda yüzlerce program oldu ğ u dü ş ünülürse, yaz ı halindeki bu programlar ka ğı da döküldü ğ ünde milyonlarca sayfaya ancak s ığar. İşte bu kadar yaz ı y ı birbirine kar ışt ı rmamak için bilgisayar da bu yaz ı lar ı önce dosyalara sonra klasörlere koymaktad ı r. Tabi ki görünmeyen yaz ı n ı n dosyas ı ve klasörü de görünmez durumdad ı r. Bilgisayar dosyalar ı klasörlere yerle ştirerek saklarken bazen ayn ı programa ait bir çok klasör olu şabilir. Bu durumda bilgisayar klasörleri birbirine kar ışt ı rmamak için onlar ı da büyük bir klasör içine yerleştirebilir. Yani bütün dersler içim yap ı lan ödevlerin dev bir ödev klasörüne yerleştirilmesi gibi. Bilgisayarda, bu şekilde dosya ve klasörleri iç içe yani hangi klasörde hangi dosyalar ı n oldu ğ unu gösteren program Windows gezginidir. 1.4.2. Bilgilerin depolanmas ı Bilgisayardaki bütün bilgi ve programlar ı n asl ı nda yaz ı lardan olu ştu ğ u, bu yaz ı lar ı n da dosya ve klasörlerin içinde bulundu ğ u ve bu dosya ve klasörlerin elle tutulamaz ve gözle görülemez olduklar ı belirtilmi şti. Bu bilgiler ve yaz ı lar görülemez ancak onlar ı n depoland ığı , gözle görünen, elle tutulan ortamlar vard ı r. Örne ğ in bir video kasetin içindeki film elle tutulamaz, gözle görülemez, ama kaset o filmi bilgi olarak içinde bulundurur. Bilgisayarda üretilmi ş bilgiler, yaz ı lar ya da daha geni ş ad ı yla yazı l ı mlar da disket, harddisk ve CD gibi elemanlar üzerine kaydedilerek saklan ı r ve ta şı n ı r. 1.4.2.1. Sabit disk (Harddisk) Bilgisayar ı n içinde bulunan, yaz ı l ı mları n üzerine kaydedildi ğ i, bilgi depolamak için kullan ı lan bir elemand ı r. Harddisk bir teyp kasetine benzetilebilir. Üzerine binlerce kez kay ı t yap ı p silinebilir. Bilgisayarda bulunan bütün programlar harddiskin bir yerine kaydedilmi ştir. Bir program çal ışt ı rıld ığı nda; bilgisayar, harddisk üzerinde bu program ı bulur, okur ve çal ışt ı rı r. Harddisklerin de kasetlerde oldu ğ u gibi belli bir kapasiteleri vard ı r. Fazla bilgi yüklendi ğ inde harddisk de dolabilir. 1.4.2.2. Disket Bilgisayardaki bilgileri saklamak ya da bir bilgisayardan di ğ erine taşı mak amac ı yla kullan ı lan manyetik disklerdir. Disketlerin boyutu cebe girecek kadar küçüktür ama içine ald ığ i bilgi de çok azd ı r. Bir disket ancak 1 milyon 440 bin kadar harften (1.44 MB) olu şan bilgiyi alabilir. Disketle bilginin ta şı nmas ı şöyle olmaktad ı r. Örneğ in A bilgisayar ı n ı n harddiskindeki bir bilgiyi B bilgisayar ı n ı n harddiskine ta şı mak için disket A bilgisayar ı na tak ı l ı r ve bilgi A'n ı n harddiskinden diskete kopyalan ı r. Disket B bilgisayar ı n ı n oldu ğ u yere götürülür. Disket B bilgisayar ı na tak ı l ı r ve disketteki bilgi B 'nin harddiskine kopyalan ı r. Böylece disket arac ı l ığı yla bilgi A bilgisayar ı ndan B bilgisayar ı na taşı nm ış olur. 12
1.4.2.3. CD
Üzerine bilgi depolanabilen manyetik disklerdir. Müzik CD leri ile bilgisayar CD leri asl ı nda ayn ı d ı r. Fakat üzerine bilginin yaz ı lma şekli farkl ı oldu ğ u için bilgisayar CD leri müzik setinde kullan ı lamazlar. CD ler disketlere göre çok fazla bilgi depolayabilirler. CD lere 700 milyon harf (700 MB) alacak kadar bilgi depolanabil ir. CD ler bilgisayar ı n sistem ünitesi üzerinde bulunan CD sürücüsü denen bölüme yerle ştirilerek okutulur. CD içindeki bilgi, bu sürücü taraf ı ndan okunur ve istenirse bilgisayar ı n harddiskine aktar ı labilir. E ğer CD de herhangi bir program varsa, bu program bilgisayara aktar ı lmadan doğ rudan CD den de çal ışt ı r ı labilir. 1.5. Bilgisayarda Yaz ı Yazma
Y ı llardan beri yaz ı yazma arac ı olarak kullan ı lan daktilonun yerini art ı k bilgisayarlar alm ışt ı r. Windows i ş letim sisteminde yaz ı yazmaya imkan veren bir çok program mevcuttur. Bunlardan en basit olan ı Wordpad yaz ı m program ı d ı r. Wordpad program ı , Baş lat butonundaki Programlar menüsü içinde, Donat ı lar sat ı r ı ndan aç ı lan yeni bir menü içindedir < Baş lat/Programlar/Donat ı lar/ Wordpad >. Bu yolla Wordpad program ı t ı klanarak çal ışt ı r ı ld ığı nda Ş ekil 1.14'de görülen pencere aç ı l ı r. 12
eQo
Belge - WordPad
Qogra Bilgen âörüntim
aiE:41 Times Ne
Ekle
âiçim
yard.
3_911
(T ilrkçai
Yazı fontu
Dosya i şlemleri Yaz ı boyutu
Yazı ortalatma
Yazı koyu italik alt ı çizili Yap ılan hatay ı geri alınal
T
AYI
Yardım için Fl 'e bas ın
Şekil 1.14. Wordpad yaz ı program ı Şekil 1.14`de önemli fonksiyonlar gösterilmi ştir. Program ı n aç ı lan penceresinin üzerindeki her bir simge kutucu ğ u bir fonksiyonu yerine getirmektedir. Kutucuklar ı n altı ndaki boş luk ise, yaz ı yaz ı lacak aland ı r. Bu alan beyaz bir ka ğı da benzetilebilir. Klavyeden yaz ı yaz ı ld ı kça, bu bo ş lukta harfler ve kelimeler belirecektir. İ lk olarak bir iki cümlelik bir yaz ı yaz ı labilir. Öncelikle yaz ı n ı n baş l ığı yaz ı l ı r. Ancak baş l ığı n koyu ve alt ı çizili yaz ı lmas ı dü ünülebilir. Koyu yazmak için D kutucu ğ u t ı klan ı r. Alt ı çizili yazmak için de W kutucu ğ u t ı klan ı r. Bu kutucuklar t ı kland ığı nda renkleri değ iş ir. Bu şekilde aç ı k renge dönü ş me onları n aktif oldu ğ unu gösterir. Yaz ı da ilk harf büyük olaca ğı için parmak klavyede shift ( fi ) tu ş una bas ı larak ilk harfi yaz ı l ı r ve shift tu ş u
13
n
b ı rak ı larak yazmaya devam edilir. E3 ve kutucuklar ı n ı n t ı klanarak kapat ı lmas ı bundan sonra koyu ve alt ı çizili devam edilmeyece ğ i anlam ı na gelmektedir. Baş l ığı ortaya almak için, ba şl ı k sat ı rı ndayken U kutucu ğ unu t ı klanarak ba ş l ı k ortalanabilir. Enter (.1) tu ş una bas ı larak bir alt sat ı ra yani yaz ı n ı n ilk sat ı rı na geçilebilir. Enter tu ş u ile a şağı inince yaz ı hala ortal ı yazma konumundad ı r, bu, kutucu ğ unu t ı klanarak sola dayal ı yazma durumuna getirilebilir. Paragraf başı yapmak için klavyeden Tab tu ş una bir kez basmak yeterlidir. Böylece yan ı p sönen yaz ı m imleci sat ı r başı yap ı p biraz içeriden yazacakt ı r. Bu durumdayken yaz ı yaz ı labilir. Dikkat edilecek bir şey sat ı r sonuna gelindiğ inde aşağı ya inmek için herhangi bir tu şa basmamakt ı r. Çünkü Wordpad sat ı r sonunu kendisi anlar ve otomatik olarak alt sat ı ra geçer. Sadece sat ı r başı (paragraf) yapmak için aşağı ya geçileceğ i zaman Enter (J) tu ş una bas ı lmal ı d ı r. Yaz ı tamamlad ı ktan sonra yaz ı n ı n ilk kelimesini koyu hale getirilebilir. Bunun için ilk kelime fare ile sürüklenerek seçilir ve farenin butonu b ı rak ı l ı r. Sonra da koyu yaz anlam ı ndaki kutucu ğ u t ı klan ı r. Ayn ı kelimenin bir de italik yap ı lmas ı istenirse yine kelime seçiliyken italik anlam ı nda 131 kutucu ğ u tı klan ı r. Böylece yaz ı da istenilen bir bölüm sürükleyerek seçilip koyu, italik ya da alt ı çizili duruma veya bunlar ı n kombinasvonuna dönü ştürülebilir IDI kutucuklar ı kullan ı larak da seçili bir paragraf sola dayal ı , ortal ı ya da sağ a dayal ı yazı lab lir ( Şekil 1.15).
n Belge - WordPad Dosya Düzen Görünüm Ekle Biçim Yard ım
E11•11211
2_19
•__
filmes New Roman (TOrkçal
z
.
•
•2.
114 :J.
3. ı • 4 • ı • 5•
.6
•7
KITIAIffil = ı 1 .9
'10' ı .11. ı .12.. .13. ı .14. ı6•15•
ilk Yazan
öğrenmeye yeni ba şladım. Ama daha şimdiden kendi yazılarımı yazabiliyorum. Ilk olarak anılarımı mı yazsam acaba. Böylece anılarım hiç unutulmayacak kalıc ı eserlere dönüşebilecek. Bilgisayar
Yardım için Fl 'e bas ın
'SAYI
Şekil 1.15. Yazı örneği 1.5.1. Yaz ı dosyaları n ı n kaydedilmesi ve aç ı lmas ı
Yaz ı lan bu yaz ı bilgisayara kaydedilebilir. Bunun için sayfan ı n üzerindeki iş lem kutucuklar ı ndan 11 kutucu ğ u t ı klanabilir. Ayn ı iş lem Dosya menüsünde kaydet sat ı nyla ya da Farkl ı kaydet satı r ı yla da yap ı labilir ( Şekil 1.16).
14
a
Belge - WcedPad
EEE Düzen Görünüm Ekle Biçim `iliard ım Yeni... Aç...
Ctrl+N Ctr1+0
K 1"
] 114 Farklı Kaydet.. ı
Yazdır... Baskı bnizleme Sayfa Yap ısı...
7
ı
Ctrl+P
İlk '5,7azım ;eni başladım. .A
Şekil 1.16. Dosyan ın kaydedilmesi Bu üç kaydetme şeklinden ilk ikisi asl ı nda tamamen ayn ı d ı r ve mevcut dosyay ı kaydetmek için kullan ı l ı rlar. Üçüncüsü ise bir dosyay ı önceden verilen isminden farkl ı bir isimde kaydetmek için kullan ı l ı r. Dosya henüz isimlendirilmediyse her üç yolla da aç ı lacak pencere dosya için isim verilecek Farkl ı kaydet penceresidir ( Şekil 1.17). Farklı Kaydet Windows
Kaydetme yeri: I Application Data
Favorites
Command
Ll Fonts
Config
Lj Forrns
Cookies
Help
_1 Crystal Cursors
Lj Media msapps M sremote.sfs _j Odbc
LjJava
-
PhotoCD
J Lhsp
-
SendTo
Dosya adı: I= Kayıt türü:
'Windows için Word 6.0
Kaydet Iptal
Şekil 1.17. Farklı kaydet penceresi Farkl ı kaydet penceresinde Kaydetme yeri isimli bir bölüm vard ı r. Burada Windows diye gösterilen yer, yaz ı dosyas ı n ı n kaydedilece ğ i klasörün Ş ekil 1.17'de dosya Windows klasörüne kaydedilmektedir. Altta Dosya ad ı bölümüne ise dosyaya verilmesi dü ş ünülen ad (Belge) yaz ı l ı r. Dosya bu ş ekilde isim verilip Kaydet butonu t ı klanarak kaydedilir. Wordpad program ı kapat ı l ı p yeniden çal ışt ı r ı l ı rsa, az önce kaydedilen dosya tekrar üzerinde çal ışı lmak üzere aç ı labilir. Bunun için ya dosya menüsünden Aç komutu verilir ya da Wordpad'deki kutucu ğ u t ı klan ı r. Her iki durumda da Aç penceresi aç ı l ı r. Bu pencere ile Wordpad program ı nda üzerinde çal ışı lmas ı dü ş ünülen önceden yaz ı lm ış yaz ı lar aç ı labilir. Daha önceden yaz ı l ı p Windows klasörüne kaydedilen Belge isimli dosya aç ı lmas ı için Aç penceresinde Bakı lacak yerin karşı s ı nda Windows klasörü görülmelidir. Bundan sonra ya pencere içinde dosya ad ı bulunup t ı klan ı r, ya da Dosya ad ı bölümüne dosyan ı n
15
ad ı (Belge) yaz ı l ı r. Daha sonra Aç butonu t ı klanarak yaz ı lan yaz ı n ı n yeniden ekrana gelmesi sa ğlan ı r. Ayr ı ca en son kullan ı lan bir kaç yaz ı dosyas ı Dosya menüsünde sondan geriye s ı ralanm ıştı r. Bu dosyalar ı , aç komutunu kullanmadan üzerini t ı klayarak açmak da mümkündür. 1.6. Bilgisayarda Resim Yapma Paint bilgisayarda baz ı basit resimler ve şekiller çizebilmek için geli ştirilmi ş bir programd ı r. Wordpad program ı ndan çok farkl ı değ ildir. Çizim için ayr ı lan yere yaz ı yazabilmenin yan ı nda çeşitli şekiller ve resimlerin yerle ştirilebilece ğ i bir programd ı r. Paint program ı da Wordpad program ı n ı n çal ışt ı r ı ld ığı yerden (< Baş lat/Programlar/Donat ı lar/Paint >) bulunup çal ıştı rı l ı r. Paint program ı
çal ıştı r ı ld ığı nda Şekil 1.18'deki gibi bir çizim alan ı ile karşı laşı l ı r. adsı z - Paint
Dosya Düzen
O
Sıarlinum
time, Seçenekler Yemin
ca>
Ğ A N A 0
o o
:riFF:FPFNIF Yard ım için Yardım M entiadndeki Yerden Konulen'm bklatin.
Şekil 1.18. Paint çizim program ı
Bu alana çizim yaparken, önce çizim rengi, sonra çizim arac ı seçilir. Örneğ in k ı rm ı z ı renk seçilecekse, ekran ı n alt ı ndaki bölümden k ı rm ı zı t ı klan ı r. Örneğ in kalemle serbest çizim yap ı lacaksa kalem arac ı t ı klan ı r ve resim çizilebilir. Çizim ortam ı na metin yazmak da mümkündür. Sol taraftaki araçlar ı kullanarak çizgi, geometrik şekil yapmak çeş itli araçlarla boyamalar yapmak ve hatalar ı silmek mümkündür. Resim ya da çizim tamamlad ı ktan sonra Dosya menüsündeki Kaydet komutu t ı klanarak dosya kaydedilebilir. Yap ı lan bir çizimin kaydedilmesi aynen Wordpad program ı nda yaz ı dosyalar ı n ı n kaydedilmesi gibidir. Dosya kaydedildikten sonra Paint program ı n ı kapat ı l ı p istendi ğ i zaman kaydedilen resim ya da çizim Paint program ı tekrar çal ıştı rı larak aç ı labilir, üzerine ilaveler yap ı l ı p yeniden kaydedilebilir.
16
1.7. Dosyaları n Yönetimi
Bilgisayarda bilgi ve programlar ı n tamam ı dosyalanm ış haldedir. Bu dosyalar birbiri içerisine girmi ş , karma şı k bir durumda de ğ ildirler. Genellikle bir program ı n parçalar ı olan dosyalar ya da birbiriyle ilgili dosyalar, ayn ı klasörün içinde bulunmaktad ı r. Bilgisayardaki bu dosya ve klasörlerin ekranda görülmesini sa ğ layan program Windows gezginidir. 1.7.1. Windows gezgini Windows gezgini ile herhangi bir klasörde hangi dosyalar oldu ğ u görülebilir. Windows gezgini dosya ve klasörleri bir a ğaç ve dallar ı gibi grupland ı rm ıştı r. Fare ile bu a ğ acı n dallar ı gibi grupland ı r ı lm ış klasörlere tı klanarak onlar ı n içerikleri görülebilir. Windows gezgininde ayr ı ca bu dosyalar silinebilir, bir yerden ba ş ka bir yere kopyalanabilir veya ta şı nabilir. Windows gezgini işletim sistemiyle birlikte yüklenen bir programd ı r ve
diğ er
programlar ı n
çal ıştı rd ığı
Yani
çal ıştı rı l ı r.
gibi
Ba ş lat/Programlar/Windows Gezgini > yolu izlenerek çal ıştı r ı l ı r (Şekil 1.19). kı arasralwo,
11917113
IC,1
K ona D*. 5ddaiın
61
Sk Kulanilaraa
•Y.
•
Yikan
Keı
Alası.
tÎ
Kooyala
Yamm
Yarate
■•
! Gea Al
; ±ywicı c: Kh.u.
ffi
Si
Oaeildea
!,
2 Grairiralee
tl Non.. ğraWıtıs
I
rş
i A Klaseerali
acop
Bilgisayara ;£1- 3/1 Diskel [Al :=1.‘M
'J:J /Yara
data ckiveicam Foto Inralay kitap
Audio •J Balolara
data w
X.
dılveicam
FJ InpWY kitap l"2:1 log l2J Neduee '21 Para.] %gram Fine l:,1/ Secycled ownsa 1:-.1 Windows
Nodlree oatlican 1=1Program Files Recycled '21 .n913
Vfnriows
ı
Ll yedek a1Asdlog ialragra9 ,
BoyutiTix Dosya Klesidaü Dosya Klasaıll Dosya Klasidini Belgeleirn Dosya Klasöra Dosya Klasaıg Dosya Klaidni Dosya Kleadda Dosya Klasrai Dosya Klasidida Dosya Klarau Dosya Klasrai Dosya Klasoın Dosya Klarau Gen Didwaşiral KWUs Dosya Klaraia Dosya Klasatiı Dosya Klaseln 1KB LOG OCOY.. 2SKB LOG Dcoyaa
1
17 nesne
Şekil 1.19. Windows gezgini
Şekil 1.19'da görüldü ğü gibi, Windows gezgininde en üstte bütün Windows programlar ı nda oldu ğ u gibi menüler, menülerin hemen alt ı nda da baz ı komutlar ı yerine getirmeyi sa ğ layan k ı sa yol butonlar ı vard ı r. Altta ise iki ana pencere bulunmaktad ı r. Soldaki ana pencere, bilgisayar ı n içini bir a ğaç ve dalları gibi göstermektedir. Yani soldaki pencerede klasörlerin plan ı görülmektedir. Sa ğdaki pencere ise o anda aç ı k olan klasörün içini göstermektedir. Örne ğ in soldaki pencerede Windows klasörü t ı klan ı rsa Şekil 1.20'de görüldü ğü gibi Windows klasörü aç ı l ı r ve sağ pencerenin görüntüsü değ iş ir.
17
Böylece sa ğ pencerede Windows klasörünün içindeki klasör ve dosyalar görünür. Windows klasörünün içindeki bir klasörün içini görmek için o klasör çift t ı klan ı r. Böylece çift t ı klanan klasör sol pencerede aç ı l ı r ve bu klasörün içindeki klasörler ve dosyalar da sa ğ pencerede görünür.
:410 dırveıcen :B.0 Foto B0 IntrolaY kitap ffi'l:J log Ncdtree - C.] patkan :-.£.+23 Plogıarn Files i...% Recycled '.0 ın 98
?-',.n
,. .,,,sniina,
) .{..23 yedek '', r . di (Di . • 'niel Yazıcılar Denetim Masası ,Cid Çeviımeli Ağ W •.. Cil Zarnanlanrrns Gbevler Belgelerin, 'Mem. Explorer Ab- Kom$ulem
J System :... System32 ...31) l'asks : (..1"emp '., T emporary Internet Hes ',. ClWeb -1.-, 1@l 1 stbool i,.. 6.Accatat , ıe Active Setup log BAK Active Set,» L. pwl
,sAhmelözl
AM Asd Aspi2Hpsys Backgrnd .g bak ,E
(591 cs, €9 CrfnnlaYar
Dosya Kla Dosya Klasör,/ Zemanlanng GörevIA Donya Olasöni Dosya Klasariı Dosya Klasoriı 2KB ACOSee BM P Image 36KB Uygun 10KB BAK Dosyas, 25KB Metin Belgesi 1KB PWL Dosyas ı 28KB Uygulama BOKB Uygulama 2KB Sistem dosyası 102KB ACDSee GIF Image 11KB BAKDosyası 1KB Metin Belg,sı 92KB Uygılarna 104KB Uygulama 128KB Uygulama
Şekil 1.20. Windows gezgininde klasör ve dosyaların incelenmesi
Sağ pencerede görünen dosyalar ı n, adlar ı n ı n yan ı nda boyutlar ı yani dosyaları n az veya çok yer kaplad ı kları , türleri ve kopyaland ı kları tarih ve saat de görülebilir. 1.7.2. Dosyalar ı n kopyalanması ve ta şı nmas ı
Windows gezgini ile kopyalanacak olan dosya önce bulunup tek t ı klanarak işaretlenir. Daha sonra ya araç çubu ğunda kopyala kutucu ğ u, yada Düzen menüsünde Kopyala sat ı r ı t ı klan ı r. Kopyala komutu verildikten sonra, dosya hangi klasöre kopyalanacaksa o klasör çift t ı klanarak aç ı l ı r ve araç çubu ğ unda yap ışt ı r kutucu ğ u yada Düzen menüsünde Yapıştı r komutu t ı klanarak seçilen dosyan ı n kopyas ı istenilen yere yap ışt ı rı lm ış olur. Kopyalanacak birden fazla dosya varsa bütün dosyalar seçilip sonra kopyala komutunun verilmesi gerekir. Birden fazla dosya kopyalan ı rken, bunlar ı n seçilmesi şöyle yap ı l ı r. E ğ er dosyalar birbirine uzak sat ı rlardaysa Ctrl tuşuna bas ı l ı yken bu dosyalar tek tek tı klanarak seçilebilir. E ğer kopyalanacak dosyalar birbirine kom şu sat ı rlardaysa o zaman önce en üstteki t ı klan ı r, sonra Shift tuşu bas ı l ı tutulurken en alttaki tı klan ı r. Böylece aradaki dosyalarla beraber bütün dosyalar seçilmi ş olur. Daha sonra da Kopyala komutu verilir. Dosyalar ı n kopyalanmas ı nda mant ı k şöyledir; önce dosyan ı n kopyas ı hafı zaya al ı n ı r, sonra hedef klasör aç ı l ı r ve hafı zadaki kopya oraya yap ışt ı r ı l ı r. Dosyalar ı n taşı nmas ı da, mant ı ksal olarak kopyalamaya çok benzemektedir. Tek fark, kopyalamada kaynak dosya yerinde kal ı rken, ta şı mada kalmamas ı d ı r. Taşı ma i şleminin aşamalar ı şöyledir; 1. Ta şı nacak dosya ya da dosyalar ı
18
işaretle 2. Kes X veya Düzen menüsünden Kes 3. taşı man ı n yap ı lacağı hedef klasörü t ı kla 4. Yap ıştı r ni veya Düzen menüsünden Yap ıştı r. 1.7.3. Dosyaları n silinmesi Bazen bilgisayarda bize gerekli olmayan dosyalar bulunabilir ve bu dosyaları n silinmesi istenebilir. Windows gezgininde bir ya da daha çok dosyay ı silmek için öncelikle bu dosya ya da dosyalar fare ile i şaretlenir. İşaretlenen dosyalar klavyedeki Del (delete) tu ş una bas ı larak silinebilir. Ya da seçili dosyalar Windows gezgininin üzerindeki butonuna t ı klanarak silinebilir. Bilgisayar ı n içinde silinen her şeyin gitti ğ i bir çöp kutusu vard ı r. Bu çöpe Geri dönü ş üm kutusu denilmektedir. Bilgisayardan silinerek çöpe gönderilen her dosya, bu çöpün içindeyken bir kez daha silinene kadar çöpte geri dönü ştürülebilir durumda bekler. E ğ er herhangi bir dosya ya da simge kazayla silinirse, geri getirmek için geri dönü şüm kutusunun simgesi çift t ı klan ı r. Bu aşamada o ana kadar silinmi ş dosyalar ı n bir listesi geri dönü ş üm kutusunda görülür ( Şekil 1.21). tş Geri Dönüşüm Kutusu
k
Dosya Düzen Görünüm Yardım Adi
I Özgün Konum C: \Ahmet C:WINDOWS
Belge
I
1 Silinme Tarihi 19.03.1998 16:00 19.03.1998 19:02
1111:1E3
I Tür I Boyut 1.407... Bit Eslem Resmi Microsoft Word D oc.. 5KB
I
1.!_i
1 nesne seçili
!1,37MB
Şekil 1.21. Geri dönüşüm kutusu Bu listede silinmesinden vazgeçilen dosyalar seçilir ve Dosya menüsünden Geri al komutuyla tekrar silinmemi ş hale getirilir. Geri dönü ş üm kutusu tamamen boşalt ı lacaksa kutu içindeki dosyalar seçilip tekrar sil komutu verilir veya masaüstünde geri dönü şüm kutusunun simgesine sa ğ tı klanarak aç ı lan menüde Geri dönü ş üm kutusunu bo şalt komutu t ı klan ı r. 1.7.4. Yeni klasör açmak Bilgisayarda herhangi bir grup dosyay ı saklamak için yeni bir klasör aç ı p baz ı dosyalar ı bu yeni klasöre kopyalayabiliriz. Yeni klasör olu şturmak için yeni klasörün aç ı lacağı klasöre t ı klan ı r ve Windows Gezgininin Dosya menüsünü aç ı l ı r. Burada ilk sat ı rda Yeni adl ı bir menü vard ı r ( Şekil 1.22). D
Düzen Görünüm Araçlar Yard ım eni
►
IK.lasör
1
,11
Kısavol Şekil 1.22. Yeni klasör olu şturma
19
Bu menüden Yeni klasör t ı klan ı rsa önceki klasörün içine yeni bir klasör aç ı l ı r ve o yeni klasöre isim verilmesi istenir. Klasörün ad ı yaz ı l ı p Enter tu ş una bas ı l ı rsa yeni klasör bo ş olarak haz ı r hale gelir. Art ı k dosyalar bu yeni klasöre konabilir. 1.7.5. Dosya arama
Daha önceden bilgisayara kaydedilen ve açmak istenilen bir dosyan ı n ya da bize gerekli herhangi bir dosyan ı n bilgisayarda nerede kay ı tl ı oldu ğ u hat ı rlanamayabilir. Bu durumda dosyan ı n nerede oldu ğ u bulunmal ı d ı r. Bilgisayarda olan bir dosyan ı n ad ı ya da ba ş harflerinden birkaç ı biliniyorsa; bu dosya bilgisayara arat ı larak bulunabilir. Bu arama için 3 yol mevcuttur. 1. Baş lat menüsünden Bul sat ı rı t ı klanarak, 2. Windows Gezgininden, < Araçlar/Bul/Dosya > yolu izlenerek 3. Windows gezginindeyken klavyeden F3 tu ş una bas ı larak dosya aramas ı yapt ı r ı labilir. Her 3 yolla da Şekil 1.23'deki pencere aç ı l ı r.
Ao Ef
ifıl Bul: Tüm Dosyalar Dosya Düzen Görünüm Seçenekler Yard ım Ad ve Konum 1 Tarih 1 Geli şmiş 1
Ş imdi Bul Ad: içerdiği metin:
Yeni Arama I
1C:=)
Konum:
ro
(C:)
Alt klasörlerle birlikte
Gözat...
Şekil 1.23. Dosya arama penceresi Bu pencerede Dosya ad ı k ı sm ı na aranan dosyan ı n ad ı yaz ı l ı r. E ğ er dosyan ı n tam ad ı bilinmiyorsa, bilinen k ı sm ı yaz ı l ı p arkas ı na *.* ilave edilir. Konum olarak bütün bilgisayar veya bir klasör seçilebilir. Bul butonu t ı klan ı rsa bilgisayar dosyay ı bulacakt ı r. 1.7.6. Dosya ad ı n ı n değ i ştirilmesi
Bazen herhangi bir dosyan ı n ad ı n ı n değ iştirmesi gerekebilir. Örne ğ in Murat' ı n yapt ığı resim adl ı bir resim dosyas ı n ı n ad ı Muratres ş eklinde değ i ştirilebilir. Bunun için önce resim adl ı dosya t ı klanarak i şaretlenir. Dosya ad ı n ı n renginin de ğ iştiğ i görüldükten sonra ya F2 tu ş una bas ı l ı r ya da dosya ad ı tekrar t ı klan ı r. Bu durumda dosya ad ı küçük bir çerçeve içinde de ğ iştirilebilecek hale gelir. Dosyan ı n yeni ismi verilerek Enter tu ş uyla değ i ş im sağlan ı r.
20
1.8. Windows Yard ı m Windows ile çal ışı rken bazen herhangi bir şeyin nas ı l yap ı lacağı bilinmiyor olabilir. Bu gibi durumlarda Windows kullan ı c ı ya aç ı klamal ı bilgi verir. Windows'da yard ı ma çeş itli şekillerde ula şı labilir. Windows 98 de F1 yard ı m tu ş udur. Bilinmeyen bir konuda F1'e basarak yard ı m al ı nabilir. Windows da genel yard ı m bölümü ise Baş lat menüsündeki Yard ı m sat ı rı ndad ı r. Masaüstü ekranda görünürken F1'e bas ı larak da ayn ı yere ula şı labilir ( Ş ekil 1.24). PIE112
10 Windows Yard ımı
2rl Içindekiler
'ten
I Dizin I Ara
9 '•ı'ar ıdırna Ho ş Geldiniz •-;,,. Windows 98 Tanıtımı Bilgisayar ınız' Araştırma Internette Gezinme Windows Donat ılarını Kullanma Yazd ırma
.... Donanımı ve Yaz ılımı Yönetme Ağlara Bağlanma ';..,. Erişilebilirlik Özelliklerini kullanma Başlarken Kitab ı: Çevrimiçi Sürümü Sorun Giderme
Gizle ımı Seçenekler Web Yard ,
;ıı ,, ıı•u• ı- • • Tl ; ; I l'
-
98
Yard ı ma Ho ş Geldiniz Windows 98 hakk ı nda daha fazla ş ey ö ğ renmek için Yard ı m sistemini kullan ı n, •
Soruları n ı z ı n yan ıtları n ı bulun.
•
Başkrken kitab ı n ı n çevrimiçi sürümüne gözat ı n.
•
Yazd ı m güncellestirmelerini almak için Web'e ba ğ lan ı r),
•
Sisteminizin sorunlar ı n ı giderin.
Ceı 1998 Microsoft Corporation. Tüm hakları sakl ı d ı r.
2:1 -
Şekil 1.24. Windows yard ım penceresi Bu pencere; içindekiler, Dizin ve Ara olmak üzere üç ana sekmeden oluş maktad ı r. içindekiler k ı sm ı aynen Windows gezgini içerisinde klasörlere girer gibi kullan ı labilir. Yani ana konudan giderek istenilen özel bilgiye buradan ulaşı labilir. Dizin sekmesi t ı klanarak aç ı l ı rsa, aran ı lan sözcü ğe göre bir dizin içerisinde konular görülür. Örne ğ in ad değ iştirme hakk ı nda bilgi al ı nacaksa bu konu bulunur ve Görüntüle butonu t ı klanarak o konu hakk ı nda yard ı ma ula şı l ı r ( Şekil 1.25).
21
PIDE
at? Windows Yard ımı
`11:1
Gizle
<=
=
Geri
iieri
Dizin
Içindekiler
1 Aza
9 Seçenekler Web Yard ımı Lir-
I
Dosya veya klasörün ad ı n ı de ğ i ştirme
Bulunacak anahtar sözcü ğü yazın:
1.
adlar atama donanım profillerine dosyalara, klasörler güç şemalar ına ses düzenlerine adlar, bilgisayar adlar, çal ışmagrubu adlar, donan ım profili adlar, dos a dedi,kirrne dosyalar bulma dosyaları sıralama genel bak ış görünüm seçenekleri Macintosh kullan ımları için ipuçlar ı tümünü gösterme uzatmalar ~).NRI
r-- .--
2.
Dosya menüsünden Yeniden Adiand ı r'l tı klat ı n.
3.
Yeni ad ı yaz ı n ve sonra ENTER tu ş una bas ı n.
ı
J
disklere
adlar nii•
Bilgisayar ı m veya Windows Gezgini içinde ad ı n ı de ğ i ştirmek istedi ğ iniz dosyay ı veya klasörü t ı klat ı n.
adlar, dosya, değiştirme
İ
ı
Notlar
•
Bir dosya ad ı , bo ş luklar da dahil olmak üzere en çok 255 karakter içerebilir, Dosya ad ı içinde ş u karakterler olamaz: \*7" ‹ > 1
•
Windows Gezgini'nin sol bölmesinde bir klasör seçmek için klasörü t ı klatı n,
Ilgili Konular
2:1
..................
Şekil 1.25. Yardım penceresinde dizin arama Ara bölümünde ise istenilen bir bilgiye listelenen ba ş l ı klar aras ı nda arama yapt ı rı larak ya da o ba ş l ı k listeden do ğ rudan seçilerek ula şı labilir ( Şekil 1.26). şh? Windows Yard ım§
.1 27
<:=
Gizle
Geri
içindekiler
Dizin
ffSeçenekler
'!'",'
Ara
e)
Web Yardımı
Klasör olu şturma 1.
Bilgisayarı n, veya Windows Gezgini içinde yeni klasörü olu şturmak istedi ğ iniz sürücüyü t ı klat ı n.
i 2.
•Ej. , I,k.1.5,, I
Dosya menüsünden Yani'nin üzerine gelin ve sonra Klasör'ü t ı klatı n.
Görüntülenecek Başlığı seçin:
Yeni klasör geçici bir adla belirir.
Internet Ba ğlant ı Paylaşım ı na Genel E - ■ Internet eri ş im sa ğlayı cınız PPTP hizrr Kız ı lötesi Monitör olaylar ı için kullanıla Macintosh ve Windows dosya adlar ır M asalistü desenleri olu şturma veya d M asaüstünüzdeki ö ğ elerin görünme ş Program olaylar ı na ses atama Tüm DCOM uygulamalar ı için varsay ıl Uzak yöneticiler listesinden bir ad silrr Uzak yöneticiler listesine bir ad ekle ı-r Yeni bir güç ş eması oluşturma ..
3.
Yeni klasör için yeni bir REI yaz ı n ve sonra ENTER tu ş una bas ı n.
Not •
Bir klasör içinde yeni bir klasör olu ş turmak istiyorsan ı z, klasörü t ı klat ı n ve sonra a ş a ğı daki 2. ve 3. ad ı mları izleyin.
Igili Konular
E Görünlüle
Şekil 1.26. Yardım penceresinde konu arama
22
PICI:El,
1.9. Windows'da Ayarlar Windows da bir simge veya bir dosya ile ya da bir resim ile neler yap ı labilece ğ i alternatiflerinin görülmesi için, o simge veya dosya farenin sa ğ tu ş u ile t ı klanarak bir menü aç ı l ı r. Bu menüde ilgili dosya ile ne gibi ş eyler yap ı labilece ğ i s ı ralanm ışt ı r. Örne ğ in Masaüstünde bo ş bir yere sa ğ t ı klan ı rsa, bir menü aç ı l ı r. Bu menüde mevcut durumda yap ı labileceklerin alternatif olarak listesi sunulmaktad ı r. Bu menüde en altta bulunan özellikler seçene ğ i, aç ı lan nesnenin özelliklerini ö ğ renmeye ve bu özelliklerden baz ı ları n ı de ğ i ştirmeye imkan verir. Masaüstündeyken sa ğ t ı kland ığı için Masaüstü özellikleri görülebilir ( Ş ekil 1.27).
101, 1.ılı ndovq,:' Gezgin
Agtive Desktop
►
Simgeleri Dtizenle
►
Simgeleri Djz Yenik
-.-
Alir2ip
Yapıştır Kmayol Yapıştır Geri ğl Yeniden Man& Yeni
►
Lı z 114 ler
Şekil 1.27. Ekran görüntü ayarlar ı Masaüstü özellik ve ayarlar ı asl ı nda ekran görüntü özellik ve ayarlar ı n ı ifade eder. Yani burada aç ı lacak pencere ile Görüntü ayarlar ı penceresi asl ı nda ayn ı d ı r. Görüntü ayarlar ı ise asl ı nda genel ayarlar ı n içerisindedir. Genel ayarlara < Baş lat menüsü/Ayarlar/Denetim Masas ı > yolu ile ula şı labilir ( Ş ekil 1.28).
Şekil 1.28. Denetim masas ı ayarlanna giriş Denetim Masas ı t ı kland ığı nda bir çok ayar ı n yap ı ld ığı Denetim Masas ı penceresi aç ı l ı r ( Şekil 1.29).
23
.
Görüntü
Oi.isYdnelini
Mıiı Bul
Kullandaı
Modem
DDBCVeıi Kaynakl.
Oyun Damdan'.
Ses
Sistem
Symentec
Yazı ani.
Yard.
Yeni ()onar. Ekle
Bilgisayar ı n ı z, kisisellestirmek için Denetim Masasinglaki ayarlan kullan ın.
rt,
Açıklamas ı nı ı r.i.i,neıg3ç,l e n mek ı pn bir
Seçeneklui
Ayızılar
,Denetim Masası
EP Gı oa M
Telefon
Inteıned Seçenek'.
e'
4
Şekil 1.29. Denetim masas ı ayarlan
Denetim masas ı nda çeş itli elemanlar göze çarpar. Bu pencerede hangi eleman ile ilgili ayar yap ı lacaksa o simge çift t ı klanarak ayarlar ı na giri ► ebilir. Ancak bu ayarlar ı bilinçsizce de ğ i ştirmek bilgisayar ı aç ı ► maz hale getirebilir. Bu yüzden bilgi sahibi olmadan bu ayar ► arla oynamamak gerekir. Denetim masas ı nda örneğ in görüntü ayarlar ı n ı n yap ı lmas ı isteniyorsa ilgili simge çift t ı klan ı r. Bu durumda Şekil 1.30'da görülen Görüntü Özellikleri penceresi aç ı l ı r. 1E1E3
Goı tıntu
Alka Plan Ekran Kaan...mm.11 Gaınnian I Etki., Web i Ayad. I
Duvar Ka,» gi FITML Belgaal vayereekn ml;+ ,,
GbdinlMaı şe
I
Tamam
jElb
z.ı
I
Şekil 1.30. Görüntü ayarlann ın yap ıldığı görüntü özellikleri penceresi
Arka Plan sayfas ı nda masaüstünün deseni ve resmi yer almaktad ı r. Buradan de ğ iş ik desen ve duvar ka ğı d ı modelleri seçilerek masaüstündeki örtü kullan ı c ı tarafı ndan belirlenebilir. Ekran koruyucusu, bilgisayarda her hangi bir i ş lem yapmaks ı zı n belli bir süre sonunda ekranda farkl ı resim ya da şekillerin hareket ederek ekran ı n
24
ömrünü uzatt ığı bir fonksiyondur. Istenilen ekran koruyucu ve istenilen bekleme süresi seçilerek uygulanabilir. Istenilen ekran koruyucu seçildikten sonra ön izleme butonu t ı klanarak ekran koruyucusu test edilebilir. Her hangi bir tu ş veya fareye dokunarak ekran koruyucu devreden ç ı karı labilir. Be ğenilen ekran koruyucu belirlendikten sonra Tamam butonu t ı klanarak ekran koruyucu uygulanm ış olur. Görünüm sayfas ı t ı klanarak Windows 98'in pencerelerinin zemin ve çerçeve renkleri, yaz ı ları n tip ve boyutlar ı ayarlanabilir. Görüntü ayarlar ı nda önemli bir konu ekran çözünürlü ğ ünün ayarlanmas ı d ı r. İ yi ayarlanmam ış ekran çözünürlü ğ ünde şekiller ve yaz ı lar çok küçük ya da gereğ inden büyük olabilir. Bu yüzden ekran çözünürlü ğ ü kullan ı cı ya en rahat gelecek değerlere ayarlanmal ı d ı r (Şekil 1.31). ari 1E3
Görüntü Özellikleri
Arka Plan 1 Ekran Koruyucusu 1 Garantin I Etkiler 1 Web Ayanlar 1
Görüntü Birimkıi PHILIPS 107S(17itç.041300): RAGE IICAGP (Englishl (Girne «) Renkler INDEMI~1:1
— Ekran alanı Az
—
Çok
1024 k 7B8 pıksel 2ellşrmi...
1
Şekil 1.31. Ekran çözünürlük ayarlan Ekran alan ı kı sm ı nda gösterilen t ı rnağı art ı rı p azaltarak ekrandaki görüntünün küçülüp büyümesi sa ğlanabilir. Genellikle 15 inç monitör için 800x600, 17 inç monitör için 1024x768 piksel seçimi uygundur. Burada yap ı lacak değ işiklikler için bilgisayar ı kapatmadan uygulatmak mümkündür. Yeni seçilen bir ayar bilgisayar taraf ı ndan 15 saniye için gösterilir. Bu ayar beğenilirse ayarlar ı saklama anlam ı nda Evet işaretlenir, be ğenilmezse ya Hayı r kelimesi i şaretlenir ya da 15 saniye beklenirse önceki ayarlar otomatik olarak tekrar yüklenecektir.
Fare ile ilgili ayarlar için Denetim masas ı ndaki Fare simgesi çift t ı klan ı r. Böylece Fare Özellikleri penceresi aç ı l ı r (Şekil 1.32). Bu pencere Düğ meler, İşaretçiler ve Hareket olmak üzere üç sayfadan olu şur.
25
ri El
Fare Özellikleri Driğmeler
1 I şaratçileı I
Hareket
I
-Qi4meyapilandırması 6
Ir,:d .?1,l!""qii,:i-ai. r Ssil dili kullanan
Sol Düğme: • Nama! Seçme - Nourial Sirriikleme
Sağ Düğme: • lçaıik Menüsü • Özel SUriikleme
r Ç* lıklatma hızı
ı
Sinama alanı: Yavaş
H ızlı
I
Tamam
İ
l ı:ta4
■ ,,,gui,
Şekil 1.32. Fare özellikleri ayarlama penceresi Dü ğ meler sayfas ı ndaki Dü ğ me yap ı land ı rmas ı bölümü sa ğ ve sol elini kullanalar için seçenekler sunar. E ğ er bir kullan ı c ı solaksa ve sol eliyle fareyi kullanmak istiyorsa bu durumda sol elini kullanan seçene ğ ini i ş aretlenebilir. Alttaki Çift t ı klama h ız ı ise, çift t ı klamada iki t ı klaman ı n aras ı ndaki zaman ı ayarlamay ı sağ lar. E ğ er fareyle çift t ı klamakta zorlan ı l ı yorsa, çift t ı klama h ı z ı yavaşa getirilerek azalt ı labilir. Böylece iki t ı klama aras ı nda gecikilse bile çift t ı klama uygun şekilde yap ı lm ış olur.
İ kinci sekme Göstergeler ise farenin göstergecinin çe ş itli durumlarda ald ığı ş ekillerin ayar ı d ı r. Örneğ in bir program çal ışı rken genelde göstergeç bir kum saati şeklini al ı r. Asl ı nda bu durumda göstergecin farkl ı görünmesi sağ lanabilir. Bunun için meşgul sat ı r ı t ı kland ı ktan sonra sayfan ı n üstündeki Düzen bölümüne t ı klan ı p Canland ı rmal ı Kum Saatleri seçilmelidir. Sayfan ı n sağ üst kö şesinde görülen kum saati art ı k dolunca takla atan bir hale dönü ş ür. Sayfan ı n alt ı ndaki Tamam butonu t ı klanarak bu ayarlama tamamlanm ış olur. Denetim masas ı ndan Görüntü ve Fare ayarlar ı gibi Ses, Tarih ve Saat, Çoklu Ortam, Klavye ve daha birçok ayar ı yapmak mümkündür. Ancak bu ayarlamalar yap ı l ı rken ilgili ayar ı n nas ı l yap ı ld ığı iyi bilinmiyorsa kesinlikle ayarlar ı değ i ştirmemek gerekir. Çünkü bazen istemeden mevcut ayarlar ı n bozulmas ı mümkündür.
26
2. MICROSOFT WORD 2000 2.1. Giri ş İ yi haz ı rlanm ış bir doküman, yazar ı n dü ş üncelerini di ğ er şah ı slara etkili biçimde anlatmaya, onlar ı fikir ve görü ş lerine pürüzsüz bir şekilde ula şt ı rmaya yard ı mc ı olur. Doküman içerisindeki düzen, okuyucuyu istenilen hedefe k ı sa yoldan ulaşt ı ran, amaca uygun sonucun olu ş mas ı na yard ı mc ı olan en etkili yoldur. Düzensiz ve okuyucuyu yoran bir metin yap ı s ı dikkatin da ğı lmas ı na neden olacakt ı r. Bir metinden beklenen fayday ı olu şturmada yazar ı n dili kullanma becerisi ne kadar önemliyse, etkili bir sunum da en az onun kadar vazgeçilmezdir. Günümüz teknolojisinde bilgisayar ı olan herkes güçlü bir metin yaz ı m arac ı na (s ı k kullan ı lan ifadesiyle kelime işlemciye) sahip demektir. MS Word yan ı nda, Star Office, Adobe Acrobat, Quark Express gibi MS Windows veya Mac ortam ı nda çal ışan son derece profesyonel ve kullamcı ile arkadaş (user friendly) yaz ı l ı mlar da vard ı r. Bu kitapta, bahsi geçen di ğer yaz ı l ı mlara göre daha yayg ı n olarak kullan ı lan MS Office 2000 yaz ı l ı m paketi içinde bulunan MS Word 2000 tercih edilmi ştir. Kitab ı n MS Word 2000 bölümü, ba ş lang ı ç ve orta düzeyde kullan ı c ı lar için planlanm ış ve on temel k ı s ı mdan olu ş mu ştur. Bu bölümlerde, yaz ı l ı m ı n özellikleri ve kullan ı m ı interaktif örneklerle aç ı klanm ış , menü sistemi temel al ı narak anlatma yolu tercih edilmemi ştir. Kullan ı lan örneklerde; bitirme ödevi, bitirme tezi veya rapor haz ı rl ığı gibi olaylar veya görevler ele al ı nm ışt ı r. 2.2. Metin Yaz ı m ı nda Dikkate Al ı nacak Noktalar Amac ı ne olursa olsun ele al ı nan metinde ş u temel özellikler gözden geçirilmeli ve gerekli ayarlamalar yap ı lmal ı d ı r: Dosya ad ı , Sayfa yap ı s ı , Yaz ı tipi (font), Paragraf Tablo özellikleri, Şekil veya resim özellikleri 2.2.1. Dosya adland ı rma Tez çal ış mas ı , bilimsel makale haz ı rl ığı veya ders notlar ı n ı n ç ı kar ı lmas ı gibi uzun soluklu çal ış malar genellikle tek dosya alt ı nda toplanmazlar. içerisinde çok say ı da resim veya şekil bulunduran dosyalar büyük boyutlu oldu ğ undan, üzerinde çal ışı lmas ı teorik olarak problemsiz görünse de pratikte zor olmaktad ı r. Kullan ı lan bilgisayar ı n donan ı m özelliklerine göre bu zorluk artmakta veya
27
azalmaktad ı r. Bu nedenle çal ış ma alt bölümlere ayr ı lmal ı , gerekirse çal ış ma tamamland ı ktan sonra bir araya getirilmeye çal ışı lmal ı d ı r. Örneğ in, bir tez çal ış mas ı yap ı l ı yorsa giri ş , literatür özeti, materyal, metot, sonuçlar vb. gibi alt bölümler olu şturulabilir. Bu alt bölümler uzunluklar ı na göre kendi içlerinde de bölümlendirilebilirler. Bir çal ış maya ait birden fazla dosyan ı n olu şturulmas ı hissedilir bir kolayl ı k sağ lamakla beraber, birbiriyle ba ğ lant ı s ı z bir çok dosyan ı n da olu şturulmas ı na neden olurlar. Ba ş lang ı çta bu önemli bir sorun ortaya ç ı karmamakla beraber, ileriki bir zaman diliminde geriye dönülüp de yap ı lan çal ış ma tekrar ele al ı nd ığı nda neyin nerede oldu ğ u konusunda problemler ya ş amak çokça karşı laşı lan bir durumdur. Bu nedenle; Çal ış may ı olu şturan alt bölümler (yada dosyalar), her zaman kabul görecek bir notasyon veya prensiple adland ı rı lmal ı d ı r. Çal ış man ı n bitiminde daima ikiden fazla kopya ile güvence alt ı na al ı nmal ı d ı r. Bu kopyalardan en az birisi tercihen bir CD de veya diskette bulundurulmal ı d ı r. Dosya adland ı rmada nas ı l bir notasyon veya prensip kullan ı lmal ı d ı r ? Bu, tamamen yazar ı n ileride kolayca hat ı rlayaca ğı prensip ile ilgilidir. Bununla beraber, a şağı daki öneriler bir hareket noktas ı olabilir. Windows i ş letim sistemi 256 karaktere kadar dosya adland ı rmaya izin vermektedir. Örne ğ in " Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bilgisayar Uygulamalar ı Dersi Birinci Hafta Ders Notlar ı " gibi 90 karakterlik bir dosya ad ı kullanmak mümkündür. Bununla beraber, ekran ı nda burada belirtilen ismin tamam ı n ı görmek pek mümkün olamamaktad ı r (Şekil 2.1).
raıllıiiıııiıııııiı~lınat Baki
(Ü Microsoft Office Word 2000
i
. Araçlar
zi
.. 06.11.2002 44 PM 11 KB Microsoft Word... 06.11.2002 3:94 PM fOli Ankara Üniversitesi Ziraat...
11 KB Microsoft Word... 06.11.2002 3:44 PM
On Ankara Üniversitesi Ziraat...
11 KB Microsoft Word... 06.11.2002 3:44 PM
Ankara Üniversitesi Ziraat...
11 KB Microsoft Word... 06.11.2002 3:44 PM
bni Ankara Üniversitesi Ziraat...
11 KB Microsoft Word... 06.11.2002 3:44 PM
Dosya adi:
I
Dosya türü: !Tüm Word Belgeleri (*.doç; 9 ,dot; ..htm; 9 .html; url;
Icâ; aç Iptal
Şekil 2.1. Mevcut metin dosyalann ın görü/üp aç ılabileceği pencere Şekil 2.1. de görüldü ğ ü gibi ayn ı ad ı taşı yormu ş gibi görünen çok say ı da dosya vard ı r. Bunlardan hangisinin aran ı lan dosya oldu ğ unu bulmak ve ismin
28
tamam ı n ı görebilmek için ilgili sütun sa ğa doğ ru aç ı lmak durumundad ı r ( Şekil 2.2).
Cleı~11.1.11.11~teL . , Bak
Cj Microsoft Of fice Word 2000
J
a
exn ıtıs
Araçlar .
akültesi Tarımsal Yap ılar ve Sulama Bölümü Bilgisayar Uygulamalar ı Dersi Birinci Hafta ...
11
test Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü Bilgisayar Uygulamalar ı Dersi Altıncı Hafta ... tesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü Bilgisayar Uygulamalar ı Dersi Beşinci Hafta ...
11
Tann
( spla ı
E:b[un, Dilgsar,ar U,gkı hrfial,r ı Dr> ı Dol] ıjrı cüH,rt
kültesi Tarımsal Yapdar ve Sulama Bölümü Bilgisayar Uy iY.
Dersi Ikinci Hafta D„.
11 11
kiiltesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü Bilgisayar Uygulamalar ı Dersi Üçüncü Hafta.,.
Dgşya adı : Dosya türü: ITüm Word Belgeleri (*.doç *.dot; ..htm;
Iptal
I
Şekil 2.2. Dosya adının tamamını görebilmek için ilgili sütunun genişletilmesi Böyle olunca da, dosyan ı n boyutu ve hangi tarihte kaydedildi ğ i gibi önemli bilgilere ula ş mak zorla ş maktad ı r. Günümüz bilgisayar kullan ı c ı ları n ı n önemli bir bölümü uzun dosya adlar ı n ı tercih etmemektedirler. Örne ğ in, yukar ı da belirtilen dosya için "Bilgisayar dersi 1 hafta" veya "bilgisayar) hafta", hatta "bil) haf" gibi adland ı rmalar ı kullanmaktad ı rlar. Bu tür k ı sa adland ı rmalar da ileride hatı rlanamamakta ve her bir dosya, içeri ğ i ile beraber tek tek aranmak zorunda kalmaktad ı r. Her şeyden önce, kolayca hat ı rlanabilecek bir ki ş isel klasör aç ı lmal ı d ı r. Örneğ in Yeş im Demir adl ı kullan ı c ı YeşimDemir ad ı nda bir klasör açabilir. Sadece Yeşim veya sadece Demir ad ı ndaki klasörler tercih edilmemelidir. Daha sonra da bu klasör içinde Word, Excel, Power Point dosyalar ı n ı n saklanaca ğı diğ er alt klasörler aç ı lmal ı d ı r. Alt klasörleri isimlendirmede en geçerli yol, ilgili yaz ı l ı mları n dosya belirleyici uzant ı kodları d ı r. Yani, Word dosyaları için DOC, Excel dosyalar ı için XLS, Power Point dosyalar ı için de PPT adlar ı tercih edilebilir. Üçüncü ve son ad ı mda DOC klasörü içinde, haz ı rlanan doküman ile ilgili tan ı mlayı c ı bir klasör ismi belirlenir. Örne ğ in, "Bitirme Tezi", "Özgeçmi ş", "Bilgisayar Uygulamalar ı " gibi. Buraya kadar haz ı rlanan klasörler ba ş lang ı çta biraz zaman al ı c ı görünse de, ilerisi için en önemli zaman kazand ı rı c ı önlemlerdir ( Şekil 2.3).
29
.e.1112-<1
ri:6t .",»1 Fde Edit View Favorites Tools Hdp -
4,.Bacir Address
*Search CFolders
3
re5
_-.J
\ Yeşim Dernekdoc Bitirme Tezi X
Fokiers
Ntarne
Yeşim ,
Bitirme Tezi
Betonarme .= Bilgisayar Uydular
Select an item to view ks description Hidrolik
Sea also: My Documerks Mv Network Places
J ÖZgep774 Pek Kis
MY Comouter
Siz
in01-Giriş .doc k.101-Metot.doc 02-Ginş .doc I1,9102-Merot.doc 03-Giriş cloc 03-Metot.doc IIM:104-Cari ş .doc 1 . 04-Metot.doc ItI105etot.doc
11KB 11KB 11 KB Il KB Il KB 11KB 11 KB 11 KB 11 KB 11 KB 11KB
OMetot.doc
G°
T
Modfiied
Microsoft Word Bele._ Microsoft Word Balo... Microsoft Word Bele... Microsoft Word Balo... Microsoft Word Bale... Microsoft Word Beig... Microsoft Word Bele... Microsoft Word Bela— Microsoft Word Beig„. Microsoft Word Bele— Microsoft Word Bela—
06.11.2002 4: 06.11,2002 4: 06.11.2002 4: 06.11.2002 4: 06.11.2002 4: 06.11.2002 4: 06.11.2002 4: 06.11.2002 4: 06,11,2002 ,L 06.11.2002 4: 06.11.2002 4:
Cornpact Disc (F:)
.4 I
1
ıi
I
ı 15KB
1 object(s)(DIsk free space: 1.67 GB)
!J
My Computer
Şekil 2.3. Dosya adlandırmadan önce klasör haz ırlıklarının tamamlanmas ı
Klasör isimleri bu denli belirleyici olunca uzun, s ı k ı cı ve kafa kar ıştı r ı cı dosya adlar ı ndan da büyük ölçüde kurtulmu ş olunur. Bu noktada, ele al ı nacak dosya adlar ı başı na mutlaka "01_" den ba şlayan s ı ra numaralar ı konmal ı d ı r. Örneğ in "Ol_Giri ş" veya "Ol_Metot". Böylece, ilgili dokümana yap ı lacak eklentiler veya ayn ı doküman ı n farkl ı versiyonları karıştı rmadan saklanabilir. Bu, hangi dosyan ı n ilk ve hangisinin de son oldu ğ u konusunda çok belirleyici bir yol gösterir. Çal ışma tamamen bitirildikten sonra, dosya ad ı yal ı n bir hal alabilir. Örneğin "Metot", "Giri ş" gibi. Böylece bas ı ma haz ı r dosyalarla müsvedde durumundakiler kolayl ı kla ayr ı l ı rlar ( Şekil 2.4). Aç Bak:
J
Bitirme Tezi
et X,
Araçlar -
Ad 0I-Giriş .doc
Bn 01-Metot.doc t@j 02-Giriş .doc 1@ 02-Metot.doc 03-Giriş .doc jrly Documents
03-Metot.doc 04-Giriş .doc 04-Metot.doc 101 05-Metot,doc Metot doc
.Sıkkullanilanlar
Dosya adi: My Network Places -
Dosya türü:
Tüm Word Belgeleri (*,doc; *,dot; *.htm; *,html; *.url; *.2:1
Iptal
I
Şekil 2.4. Planlı dosya adlandırması
Dosyalar ı n kayı t tarihleri de hangisinin en son veya ilk oldu ğu noktas ı nda yard ı mcı olabilir. Bununla beraber, aradaki bir dosya, üzerinde i şlem
30
yap ı lmad ığı halde fark ı nda olmadan kaydedildi ğ inde, en son haz ı rlanm ış gibi görünecektir. Oysa, dosya ad ı içinde yer alan s ı ralama bu ve benzeri hatalardan kurtulmay ı sağ lar.
2.2.2. Sayfa yap ısı Bir doküman ı n sayfa s ı n ı rlar ı , metin s ı n ı rlar ı , cilt pay ı , sayfa yaz ı m ı düzeni, yaz ı tipi ve paragraf yap ı s ı gibi temel özellikleri, metni yazmadan önce ve metin tamamland ı ktan sonra olmak üzere iki yolla düzenlenebilir. Baz ı kullan ı cı lar metni tamamlad ı ktan sonra bu tür düzenlemeleri yapman ı n daha kolay oldu ğ unu söylemektedirler. Ancak, di ğ er bir grup kullan ı c ı ya göre de, ayarlamalar ı n baştan yap ı lmas ı , paragraf veya konu sonları ndaki bütünlü ğ ü temin etmek ve tablo kesintilerini azaltmak için gerekli olduğ unu olmaktad ı r. Kanaatimizce bu seçim kullan ı c ı n ı n kendi al ış kanl ı klar ı ile ilgilidir. Hangi yol tercih edilirse edilsin esas olan, okuyucuyu yormayan ve kolay anlaşı labilen düzenli bir metnin haz ı rlanmas ı d ı r. Sayfa yap ı s ı ile ilgili aşağı da verilen örnekte, bir yüksek lisans tezinin giri ş sayfas ı yer almaktad ı r. Yazar metni tamamlam ış , Fen Bilimleri Enstitüsünün yaz ı m kurallar ı na göre tekrar düzenlemektedir ( Şekil 2.5). ıA104-Giri ş .doc iDosya
n
- Microsoft Word
„.10i2d
Düzen Görünüm Ekle Biçim Araçlar
Tablo Pencere Yardım
Gii: - i al3, ; e, .cf i .-, - ,-, - !!,i0,31 Ir iwy.
1.1§Eme , i.1. 1
.2.
.
>: Ji Times New Roman
ı .3•1•4•1•5•1•6•1•7•1•8•1•9•1•10.1.11•1 , 12.
:*:. i -w. ı •13•1•14.
..-1
IGİRİŞ İ Üretim kaynaklar ı toprak, su, emek ve sermaye (gübre, enerji, ilaç, tohumluk ve öte ara girdiler) gibi fizik giderleri ile üretkenlik art ışı sağlayan teknolojiden olu şı Dünyanın içinde bulunduğu ekonomik şartlar mevcut do ğal kaynaklar ın en etkin b ş ekilde kullanımın ı zorunlu kılmaktadır. Bu kaynaklardan su ve toprak kaynaklz önemli bir yer tutmaktad ır. Su ve toprak kaynaklar ının geliş tirilmesi amac ıy hazırlanan sulama projelerinde amaç, tar ımsal üretim de ğerini artırmak ve sonuçta çift refahını en üst düzeye ç ıkartmaktır.
-
.. Insanlığın varoluşundan günümüze kadar uygarlıkların geli şmesinde ve yerle ş i7 birimlerinin belirlenmesinde öncelikli faktörlerden biri sudur. Su, bilindiği gio v.samı mızin devam ettirilmesinde 2erekli olan besin ihtivaclar ımızın Sa ğlanmas ı ic_!_
. g2
■
Q Ğ..; i
Sayfa 1---
Otomatik şektl , \
Böl 1
1/15
‘4,
❑o
IBŞI 2.9m
m 44 14 ! 8.. .." - A Sat 1
Süt 1
HAV IDU'I
- .7="" 4. , a ıi; !SEÇ: r; şrZ. ! Türkçe f ....,
..
Şekil 2.5. Tez çalışması örneği Yaz ı m kurallar ı na göre, kullan ı lacak ka ğı t A5 standart boyutlar ı nda olmal ı , metin tek sütuna yaz ı lmal ı , yanal ve dikey metin s ı n ı rları yazı m k ı lavuzunda belirtilen s ı n ı rlarda olmal ı d ı r.
31
Bunu sağ layabilmek için, < Dosya/Sayfa Yap ı s ı > menüsü takip edilerek Şekil 2.6'da belirtilen pencereye ula şı l ı r. Sayfa Yap ı sı
Kenar Bo şluklar ı
Kağıt Boyutu
Üst:
13 cm
Alt:
13 cm
Sol:
14 cm
Sağ : Cilt Payı :
Kağıt Kaynağı -
Anahat 1
Önizleme
cm 10 cm
Kenardan uzaldık Üstbilg: 10 cm Altbilgi:
10 cm
Uygulama yeri: Bu bölüme
Karşılıldı kenar boşlukları f— Her ka ğıda 2 sayfa Varsayılan...
Cilt payı konum Bu bölüme Bu noktadan ileriye (;" Sol Tüm bel e Tamam
1
iptal
Şekil 2.6. Sayfa yap ısı penceresi
Bu pencerede, 4 ayr ı klasör görülmektedir. Her bir klasör kullan ı m s ı kl ığı ve önemine göre soldan sa ğa doğ ru s ı ralanm ış durumdad ı r. En fazla kullan ı lan klasör Kenar Boş lukları ad ı verilen k ı s ı rınd ı r. Bu bölümde, sayfaya yerle şecek metnin dört taraf ı nda b ı rak ı lmas ı gereken bo ş luk s ı n ı rlar ı belirlenebilmektedir. Sayfa yap ısı penceresinin sa ğ alt köşesinde bulunan Uygulama yeri seçeneğ i kenar boşluklar ı ile ilgili ayarlamalar ı tüm belgeye, bölüme veya metnin istenen bir k ı sm ı na uygulanmas ı n ı sağ lar Sayfa Yap ı s ı penceresindeki Kağı t Boyutu klasöründe ise kullan ı lacak kağı t boyutu ve metnin ka ğı ttaki yaz ış doğ rultusu belirlenebilmektedir ( Şekil 2.7).
32
112...G1
Sayfa Yap ısı
Kağıt Boyutu
Kenar Bo şlukları
Kağıt Kaynağı 1 Anahat
Kağıt bgyutu: A5
<—
Dikey
r Yay Uygulama yeri: !Tüm belgeye
1 Tamam
Varsay ılan...
I
iptal
Şekil 2.7. Kağıt boyutu ayarları
Böylece Fen Bilimleri Enstitüsü'nün belirledi ğ i A5 standart ka ğı t boyutu ayarlanm ış olur. Ekranda metnin A5 standard ı na uygun olarak yeniden düzenlendiğ i görülür ( Şekil 2.8). a0.4-Giriş.doc - Microsoft
,J
word
D
3
, 14
Cid; ,
L
•I•
,00.4 .
ı_cj
251
Iiıosya DO2en 95rOnCını Elde Biçim Maçlar tablo Eencere "Lard ırn t>.
."'
Times New Roman
1•2 , 1.3.1•4• 1.5.1.6. 1•7. i•8•1
,ffliffigrf ıffi
GİRİŞ Üretim kaynaklar" toprak, su, emek ve sermaye (gübre, enerji, ilaç, tohumluk ve öteki ara girdiler) gibi fizik giderleri ile üretkenlik art ışı sağlayan teknolojiden oluş ur. Dünyanın içinde bulunduğu ekonomik şartlar mevcut do ğal kaynakların en etkin bir şekilde kullan ım ını zorunlu k ılmaktadır. Bu kaynaklardan su ve toprak kaynaklar ı önemli bir yer tutmaktadır. Su ve toprak kaynaklar ının geliştirilmesi amac ıyla haz ırlanan sulama projelerinde amaç, tar ımsal üretim de ğ erini artırmak ve sonuçta çiftçi refah ını en üst düzeye ç ıkartmaktır. Sayfa 1
otomatik seld - \ Böl 1
1131
Bş12,9 crn Sat 1
54.2 I
Türkçe
Şekil 2.8. Son düzenlemeye göre metnin sayfadaki görünümü < Dosya/Farkl ı Kaydet > menü yoluyla metnin son hali bilgisayar ı n sabit diskine kaydedilebilir. Kay ıt s ı ras ı nda metni parola ile koruma alt ı na almak
33
mümkündür. Şekil 2.9'da gösterildi ğ i gibi Farkl ı Kaydet penceresinde Araçlar aç ı lan menüsünde Genel Seçenekler sat ı r ı ile ulaşı labilecek yeni pencerede parola i ş lemleri yap ı labilir. Farkl ı Kaydet Kayıt yen:
I
et
Ugur Ad 04-Gınş .doc —$K5EK LİSANS TEZİ.doc ▪
t,,n yazdı seminerLdoc SEMİNER.doc Sulama Kanallannda Optimum A.
9
Masaüstü
▪
KISITLI SULAMA SISTEMLERIND... Metodoloji ve teorıckriterier.doc
i
İ.1.2_1(
r=1 • r Araçlar •
I Boyut Tür 1276 KB Microsoft Word..,
ekyazı.doc
1@j YÜKSEK LİSANS TEZİ.doc ▪ YAZDIR SEMİNER2.doc
x
5ıı
1 KB Microsoft Word...
Sık Kullanılanlara Ekk
20 KB Microsoft Word...
Ağ Sürüçüsüne Ba ğlı
1276 KB Microsoft Word... 1205 KB Microsoft Word... 723 KB Microsoft Word,.. 101 KB Microsoft Word.., 110 KB Microsoft Word..,
Web Seoneiderl...
147 KB Microsoft Word.,. Jüm Kaydet... 33 KB Microsoft Word... 26.07.2001 8:1...
Sık Kulkandanlan rs: Dgşya adı :
104-Giriş .doc
Kayıt tğrü:
'Word Belgesi (*.doc)
•
Kaydet
Z.I
Iptal
I
Netvıork
Şekil 2.9. Farklı kaydet penceresi İ ki farkl ı parola uygulanabilir. Bunlar açma parolas ı ve değ iştirme parolas ı d ı r ( Ş ekil 2.10). Kaydet Kaydet Kaydetme seçenelderi
r Her zarnan yedekte r Hızl ı kaydetme yapıabilsin r kelge özeıliklerini sor r Normal şablonu kaydetmeden önce sor
r IrueType yazı tiplerini lıabştır r
r Verilen yalrızca f_ormlar için kaydet
Fi Arka planda kaydedilmesine in ver F7 Otomatik Kurtarma bilgilerini kaydetme sıklığı : 110
dakika
Word dosyaları kayıt türü: 'Word Belgesi (..doc)
r Word 97 taraf ından destektenmeyen özellikleri devre d ışı bırak "04-Giriş .doc" için dosya paylaşma seçenekleıl /crrıa parolas ı : Değiştirme parolası :
r Salt okunur Bar ık E
Tamam
Iptal
Şekil 2.10. Metne parola eklenmesi Açma parolas ı , metin ilk çağı rı ld ığı nda ekrana gelir, parola do ğ ru girilmemesi durumunda aç ı lmaz. Değ i ştirme parolas ı ise, aç ı lm ış metin üzerinde değ iş iklik yap ı lmas ı n ı s ı n ı rlar.
34
Doküman üzerinde düzenlenmesi gereken son birkaç ayr ı ntı da metni oluşturan harf karakterleri ile ilgilidir. Öncelikle, yaz ı tipi Şekil 2.11' de gösterildi ğ i gibi değ iştirilir. m Belge2 -Microsoft Word
c)&â
—
:,. .1 Çll2 S1
!:,.
Araçlar 'abla Pencere yardım _ _. — . . 1j1,5 12;,: e,,,, } ,—:-..,.. la". Q ',°1 ~111=1 ,; 1 2 mi• 1–. Tl HI r .r, ,, k Tiznesew_Ronaan rik kadlelyı En wa•ed LET ,r Arial
Dosya Düzen Görix ıüm Elde biçim
,:,.._
ı .g ;
NI
'ik Arial Black
k Arial Narrow 'ir Arial Rounded MT Bold '-.... Arial Tur for sebit AbCdEfGhlj .^ " Australicı n Surgise
_
GIRIŞ
.I-
Üretim kaynaklar ı toprak, su, ,, .p i„,,,,p4 (gübre, enerji, ilaç, tohumluk v k Book Anti•ua gibi fizik giderleri ile uretke ı teknolojiden oluş ur. Dünyanın içinde bulunduğu ekonomik ş artlar mevcut do ğ al kaynakların en etkin bir şekilde kullanımını zorunlu kılmaktadır. Bu kaynaklardan su ve toprak kaynaklar ı önemli
'4,
ıı
..a. La Sayfa 1
.
11 ■1
çiz - I:3 r.',; •
at ık
1, Otomatik iiild . \ \ Böl 1
1131
Elog,wii.N.,,L.&..-=--
Bil 2.9cm
Sat 1
Süt 1
O.,1'i' ,:.: , i -
,.....).
Türkçe
:
Şekil 2.11. Yazı tipinin değiştirilmesi Sonra da karakter büyüklü ğ ü yine ayni araç çubu ğ u kullan ı larak istenilen değ ere getirilebilir ( Şekil 2.12).
Şekil 2.12. Karakter Büyüklü ğünün Değiştirilmesi Metni oluşturan harflerin biçimsel özelliklerinin tümü < Biçim/Yaz ı Tipi > menüsü ile ulaşı lan yaz ı tipi penceresinden de ayarlanabilir ( Şekil 2.13). Bu pencerede seçili metne uygulanabilecek yaz ı renginden gölgelendirmeye kadar akla gelebilecek tüm biçimsel değ iş iklikler uygulanabilir.
35
11X_I
Yazı Tipi Yazı Tipi 1 Karakter Arali ğı 1 Metin Efektleri 1 Yazı Tipi:
Yazı tipi stili:
Boyut:
=MM
'Kalın
112
Staccato222 BT 5ymbol Tahoma Tall Paul Times Nev.: Roman Yazı tipi rengi: 1
--I
8
Normal İtalik Kalın Kalın İtalik
10 11
,
Alt çizgi stili:
Otomatik
:I
_:.1 1(yok)
I
EFektler
r- Üstü çizili T
Üstü çiFt çizili
r- Üst simge F- Alt simge
1— Gölge Anahat
r r Kabarık r Bas ık
r Küçük büyük T T
Tümü büyük Gizli
Önizleme
Times New Roman N fr\S` Bu bir TnıeType yazı tipidir. Ayn ı yaz ı tipi hem yaz ıada, hem de ekranda kullan ılacak.
Varsayılan...
1
Tamam
iptal
Şekil 2.13. Yaz ı Tipi penceresi 2.2.3. Paragraf özelliklerinin ayarlanmas ı
MS Word 2000 metni olu şturan paragraflar ı n yönetimini kolayl ı kla yapabilmek üzere çok kullan ışl ı araçlar sunmaktad ı r. Bir metin içerisinde paragraf ı n nerede ba ş layı p biteceğ i, paragraf ı n ilk sat ı r ı n ı n ne kadar girintili olaca ğı gibi önemli ayarlar ı farkl ı yöntemlerle düzenlemek mümkündür. Bu amaçla, < Biçim/Paragraf > menü yoluyla aç ı lan pencereden yararlan ı labilir ( Ş ekil 2.14). Paragraf penceresi 2 klasörden olu ş maktad ı r. Girintiler ve Aral ı klar klasöründe paragraf ı n ana yap ı s ı üzerinde değ i ş iklikler yap ı labilir. Bunlar : Paragraf içerisindeki metnin hizalanmas ı : Sola veya sa ğa bitiş ik yap ı labileceğ i gibi paragraf ortas ı na hizalanabilir. Ayrı ca istenirse iki yana yasla ile metnin sol ve sa ğı n ı ayn ı anda hizalamak mümkündür ( Şekil 2.15).
36
-
Il x_1
Paragraf Girintiler ve Aralıklar
Satır ve Sayfa Sonu 1
•_d
Hizalama:
Analiat düzeyli 'Gövde metni z]
Girinti Özel:
10,63 cm
Sol:
10 cm
S:
Değer:
.2:j 10.63 an
'Asılı
±
lk
Aralık Önce;
10 nk
''
Sorsa:
10 nk
±
Satır aralığı :
Değer: 7•1 , 1
'Tek
Önizleme
:■:
''' '''?"'":"="4"1:::":2":". ::', '''":::`:".557:..g""
Seleneler...
"="'":2"
Tamam
1
iptal
I
Şekil 2.14. Paragraf özelliklerinin ayarlanmas ı
A -
▪
enkiertlen ertı nr....”..n.rteroS ıo....tb•n ıdert ıd hı dertrted earee..lertlıal .{ ıne• 15ert, ı n....jolle. 6.n0kuy.nL{
TC., ok. gee 611..• .d ınie ne meme, an.k. ı .... rtull kelrtbnl dielelı lealladr Ideı yaseen rt edene. re.elee. ele .ml..rten da. 'sert .rt.l ı •....rtrtnen ert. ert ınuar 1.eıne ı41.1“11.111 rblertı Haanen w.alı znerterle....... la. rte.rtelı yeme burtlab.art mene Lexalerteb certNalmelı r
aıa.01.1[11rahreMq de.rten. rtirtadrt .erte nrtert Ortene e ı rth ert ıelv whelırtr ......1.11Cortertrtertrtrte tle
■
k;
.g===f:Z=6";=/, '"r " %:ıl'enr e" .8...0 ce.ert. e.....rt.rtert ebOel ellee..rt.e. /emek ~o Ohh.
Ii CIIIN ııı..ırII Ortitennn ra.ın w .rtort ıl ıi oleeeeı• 010rta ela. nem Turt. vesrthill.ren ...Ir. Ile arrthe. deeane neee .eleı d.. ker.., mı.lene. >1.1[11• tlt Oel On« elee., 7•111.1 ••• .rd ı [il* r. .1,1111 L[1...t fiertawe .şorıls On.leenen wme • dua.. mrtrtmrtrt. artrtfrt aeirt ertnee ı artl. ı 1,e ır. ırtre,y0c.e frem/1 r .e renıelliarte, .1•Inu • Y.r/ ı olraulaıun
■■
I
■
Şekil 2.15. Metnin hizalanmas ı
Ş ekil 2.15'de her 4 durum da s ı ras ı yla gösterilmi ştir. A, Sola hizalanm ış ,
37
B, Sa ğ a hizalanm ış , C, Ortalanm ış ve D, İ ki yana yaslanm ış durumu göstermektedir. Paragraf ı n sola, sa ğ a ortaya veya iki yana hizalanmas ı için ekran ı n üst tarafı ndaki araç çubu ğ unda kolay eriş im butonlar ı vard ı r (Şekil 2.16). ı
KT1A
== _ 7 —= —= I _r—
A
Sola Hizala
Şekil 2.16. Araç çubu ğundaki kolay erişim butonlarıyla hizalama Paragraf ı n sol veya sa ğı nda girintiler olu şturulmas ı : Baz ı durumlarda bir paragraf ı diğ erlerinden ay ı rmak, okuyucunun dikkatini bu paragraf üzerinde toplamak için, normal düzenden farkl ı olarak sol ve sa ğ taraftan girintiler yap ı labilir ( Şekil 2.17). Sanayileşme öncesi tarımsal yaşam biçiminde sorunlar çok fazla ortaya ç ıkmıyor, ç ıksa bile geleneksel usullerle bu sorunlar kolaylıkla çözümlenebiliyordu. Sanayileşme süreci, problemleri arttuırken bir yandan da sosyal politika gereksinimlerini luzlandudı. Aynı zamanda geleneksel çözürnlerle, dayan ışma metodlanm geçersiz hale getirdi. Kapitalizrnin açt ığı bu yaralan kapatmak için sosyal politika uygulamaları ortaya ç ıkt ı. Türkiye gıli az gelişmiş ülkelerde ne tanrac ı, ne de sanayile şmiş özellikler tam olarak kendini gösterebilrnektedir. Bu yüzden ne geleneksel dayanışma faktörleri, ne de sosyal politikalar tam olarak yeterli olabilmektedir. Sanayile şmenin tam e şiğinde kaluuniş, sosyopolitik kurum ve kuruluşlar tam olarak tesis edilememi ştir. Bunun çözümü, tarım ve toprak reform ım ıen gerçekle ştirilmesinde saklıchr. Türkiye nüfusunun yaklaşık %.? 5 'ı* halen tarımla liğraşmaktadır. Tüketim isteğini durdurmak yerine bu talebi üretim yaparak karşılamak gerekmektedir. I Gelece ğin stratejik ürünlerinin tanm ve hayvanc ılık olacağını dikkate alarak, tarım politikaları üzerine ciddi adımlar at ılmandır Tarımda verirnliliğinin artt ırılması ile oluşacak kaynalç, sanayile şme yolunda önemli bir itici unsur olacakt ır. Tarım bir toplumun (ülkenin), dışa bağımlı olmadan en sağlıklı biçimde finansman sağlayabilece ği sektörchr.
Şekil 2.17. Paragrafın sağı nda veya solunda girintiler olu şturulmas ı Eğ er istenirse, paragrafta klasik sat ı rbaşı yap ı labilir. Soldan itibaren kaç cm boş luk b ı rak ı lacağı n ı belirlemek ve Ş ekil 2.17'de oldu ğ u gibi sa ğ ve sol s ı n ı rlar ı n ı değ i ştirebilmek için Paragraf penceresinden ilgili bölümü ayarlamak yeterlidir ( Ş ekil 2.18).
38
Paragraf &intiler ve Aral ıklar I Satır y_e Sayfa Sonu I
Hi z alama:
' İki Yana Yezi
Anailat düzeyi:
Gövde metni
Gırinti Şsılı
l ocm
Sgğı
I Dcm
Aralık Önce:
10 nk
Sonra:
IO nk
Önizleme
Sekrneler,..
I Tamam
I
iptal
I
Şekil 2.18. Paragraf ilk sat ırının ayarlanmas ı Paragraflar aras ı ndaki boş luklar ı n ayarlanmas ı : Yine paragraf penceresi Aral ı k bölümünde yer alan Önce ve Sonra seçenekleri, ilgili paragraf ı önceki ve sonrakilerden ay ı racak boş lu ğ un boyutunu belirlemektedir. Ayn ı zamanda sat ı r aral ı klar ı da bu bölümde ayarlanabilir ( Şekil 2.19). Paragraf
Tamam I
iptal
Şekil 2.19. Paragraflar aras ındaki boşluğun ayarlanmas ı Paragraf özelli ğ i çok s ı k kullan ı ld ığı için metin ekran ı n ı n hemen üstünde yatay ve metnin sol taraf ı nda düşey vaziyette Cetvel bulunmaktad ı r. <
39
Görünüm/Cetvel > menü yoluyla aç ı l ı p kapat ı labilen bu özellik gerçekten de
kullan ı c ı ya büyük kolayl ı klar getirmektedir ( Şekil 2.20). 1[1. 75%
.
12 _
K
• ı .3 ,, .4. , .5. ı .6. ı . ı . ı .8. ı .9. , •10. ı .11• ı .12. ı •
T
1F
A ı •14•
C
Şekil 2.20. Cetvel yardım ıyla paragraf ayarı
Şekilde A, B ve C harfleri ile gösterilen simgeler, imlecin bulundu ğ u paragrafı n başlang ı ç ve bitiş s ı n ı rlar ı n ı göstermektedir. A ile ifade edilen s ı n ı r butonu paragraf ı n sol ve C ile gösterilen buton da sa ğ s ı n ı r ı n ı göstermektedir. B simgesi ile gösterilen buton ise paragraf ı n ilk sat ı rı n ı n baş layacağı s ı n ı r ı ifade etmektedir. Her üç buton da fare yard ı m ı yla cetvel üzerinde sa ğ a veya sola hareket ettirilebilir. Yatay ve dü şey cetveller yard ı m ı yla imlecin sayfan ı n hangi bölümünde olduğ u kolayca takip edilebilir. Yatay cetvel üzerinde istenirse sekme aral ı kları belirlenebilir. Sekme, sat ı r içerisinde düzenli bo şluklar b ı rakmak için kullan ı l ı r. Klavyedeki aral ı k tu şu sadece düz yaz ı mlarda iki kelime aras ı ndaki bo ş luğ u olu şturmak için kullan ı lmal ı d ı r (Şekil 2.21). .1•1•1 1
20. 1•3•1•4.1.5.1.6.1•7•1.8.1•9•
■
•1
= bitki su tüketimi, mm İgün = bitki katsay ı s ı = referans bitki su tüketimi' Şekil 2.21. Düzenli boşluklar bırakmak için sekme'nin kullan ımı
Şekil 2.21'de A simgesi sat ı r baş lang ı cı n ı belirleyen s ı n ı r işaretini, B simgesi birinci sekme i şaretini ve C simgesi de ikinci sekme i şaretini gösterir. Sekme i şaretleri, klavyede Tab tu ş una bas ı ld ığı nda imlecin yerle şeceğ i yeni noktay ı belirlemektedir. Her Tab tu ş una bas ı l ışta imleç bir sonraki sekme i şaretinin bulundu ğ u noktaya kadar gider. 2.3. Metne Nesne Eklemek
Kimi zaman dü ş üncelerimizi anlatmak için salt metin yerine resim veya grafik kullanmak durumunda kal ı r ı z. Kimi zaman da matematiksel bir ifadeyi
40
kullanmak durumunda oluruz. Her iki durumda da normal yaz ı dan farkl ı bu nesnelerin yaz ı ya iliştirilmesi gerekmektedir. Klasik yöntemde, resmin veya
matematiksel ifadenin girece ğ i kadar boş luk b ı rak ı l ı p, metni yaz ı c ı dan döküldükten sonra ayr ı bir ortamda haz ı rlanm ış resim veya şekli b ı rak ı lan boş lu ğa yap ışt ı rı l ı r. Oysa, MS Office 2000 ortam ı bize tüm bu nesneleri dijital olarak haz ı rlay ı p ilgili bo ş lu ğ a kusursuz yerle ştirme imkan ı vermektedir. Örnek olarak, bir Excel grafi ğ inin metne kat ı lmas ı n ı inceleyelim. Öncelikle Excel 'de haz ı rlanan grafik kopyala komutu ile bilgisayar haf ı zas ı na al ı n ı r. Sonra, imleç metnin ilgili bölümüne getirilerek yap ıştı r komutu ile i ş lem tamamlan ir. Şekil 2.22'de görüldü ğ ü gibi, grafik metnin hemen arkas ı na yerleştirilmek istendi ğ i halde sayfa s ı n ı rlar ı na s ığ mad ığı için bir sonraki sayfaya otomatik olarak at ı ld ı . Genel sayfa düzenine bak ı ld ığı nda bu durum hiç de kabul edilebilir olmayabilir. Çünkü ş eklin hemen üzerindeki metin sayfan ı n ortas ı nda kalm ışt ı r.
Şekil 2.22. Resim veya grafiklerin metne kat ılması Bu durumdan kurtulman ı n ve şekil ile metin aras ı ndaki bütünlü ğ ü sağ laman ı n üç farkl ı yolu vard ı r. Bunlardan birincisi ve en klasik olan ı , şeklin hemen arkas ı ndan gelen yaz ı yı şeklin üzerindeki bo şluğa kayd ı rmakt ı r. Ancak, konu bütünlü ğ ünü bozmamak için bu yol çok tercih edilmemelidir. Bununla birlikte, bütünlü ğün bozulmad ığı na inan ı l ı yorsa, uygulanabilecek en pratik yol oldu ğ u söylenebilir. İ kinci yol grafik boyutlar ı n ı orant ı l ı olarak küçültmektir. Bunun için, şeklin herhangi bir kö şesinden fare ile tutulup merkeze do ğ ru kayd ı rmak yeterlidir (Şekil 2.23).
41
35 30 29 20 15 10 5
1999
1999
2000 IfflOcak
2002
2001
■ Şubat D Mart I
Sulama oran ının geroekle ş me oranının duş uk olmas ındaki ana etken arazi sahiplerinin
Şekil 2.23. Resim boyutlarını değiştirme Şekil veya resimle metin aras ı ndaki bütünlü ğ ü sa ğ layacak yerle ştirme yöntemlerinin sonuncusu, şekli hemen üzerindeki metnin alt ı na, sayfa s ı n ı rları n ı dikkate almadan yerleştirmedir. Bunun için, fare resim üzerinde iken sağ t ı klamayla aç ı lan menüde Nesne Biçimlendir sat ı rı seçilir ( Şekil 2.24). X Kes Eb Kgpyala 'i:lap ı ;zr.,r
GraFik Nesnesi
►
Resim Araç Çubuğunu Göster Kenarlddar ve Gölgelendirme... Resim Yaz ısı ...
ıi Nesne Biçiridend ı r • . , Köprü...
Şekil 2.24. Metne katılan nesne özelliklerini ayarlamak için nesne bkimlendirme Aç ı lan pencerede Düzen klasörü seçilir ( Şekil 2.25).
42
Renk ve Çizgiler I Boyut FD ı.zei ı 1 Resim
Metin kutusu
I
Web I
Kaydırma stili
>wf Metinle ayni hizaya
Kare
Metnin arkasina Metnin önüne
Yatay hizalama
r
C"rtaya
&14miş ,.. Tamam
I
1
İptal
Şekil 2.25. Resim biçimlendir penceresi Burada birbirinden farkl ı nesne yerle ştirme seçenekleri vard ı r. Bunlar aşağı da belirtilen özellikleri gösterirler. Metinle ayn ı hizaya :
Nesneyi, mevcut durumunu koruyarak sayfa
s ı n ı rlar ı na göre yerle ştirir. Kare : Nesneyi paragraf içerisinde sola, ortaya veya sa ğa yerleştirir ( Şekil
2.26).
Birliği verilerine göre toplam tar ımla uğraş an çiftçi ailesi sayısı 498 dir. Bu aile iş letmelerinde yakla şık olarak 1200 ergin işgücü kullanılmakta olup bunların ergin işgücü cinsinden kar şılığı 2.41 kişi/aile dir(Anonymous 2002). Akıncı Sulama Birliği verilerine göre i şletme bilyüklükleri, say ısı ve yüzde oranları çizelge 8 de verilmi ştir. ri7P1crP
7 04ı nr ı cıılama rphal-acintle 100i -R-din yı lları ara c ı ndalri hitlri
riP.417
Şekil 2.26. Nesneyi paragrafın içine katmak S ı kı : Nesneyi istenilen sat ı ra sayfa s ı n ı rlar ı na bakmaks ı zı n yerle ştirir. Bu üst paragraflarda de ğ inilen üçüncü yöntemdir ( Şekil 2.27). Şekilde görüldü ğ ü gibi resim neredeyse sayfa s ı n ı rları na kadar yakla ş m ıştı r. Di ğ er bir ifade ile, söz konusu resim nesnesi sayfa s ı n ı rland ı rmalar ı ndan bağı ms ı z yerleştirilmi ştir.
43
Grafik 1_ Araştırma Alanında 1998-2002 yılları arasında sulama., ortalama gerçekle şme Milrtan ve yillara göre sapmalar
1
30 25 20
—
10
—
5
—
—
O 1998
1999
2000 0 Ocak
2001
2002
■ Ş ubat O Mart]
Şekil 2.27. Nesnenin sayfa s ınırlarına bağlı kalmadan yerle ştirilmesi Nesne Biçimlendir penceresinde Metin Arkas ı na ve Metin Önüne gibi iki farkl ı seçenek daha görülür. İ simlendirmelerinden de anla şı labileceğ i gibi, bu seçenekler şeklin metin ile ayn ı düzlemde gösterilmesini temin etmektedir. Daha çok, metnin arkas ı na bir duvar kağıdı mant ığı ile yerleştirilmek istenen fon resmi için kullan ı lmaktad ı r.
Bir matematiksel eş itliğ in metin içerisine kat ı lmas ı için MS Office ile beraber gelen Denklem Düzenleyici (Equation Editor)' nin kullan ı lmas ı gerekmektedir. Bu düzenleyiciye ula ş mak için < Ekle/Nesne > menü yoluyla aç ı lan pencerede Microsoft Equation 3.0 seçilmelidir ( Şekil 2.28).
Yeni Yarat I Dosyadan Yalat I Nesne türü: DiagramStudio Library Diagram5tudio Template Image Document Media Clip Microsoft C"• Galler 'Microsoft E ıat ı on 3,0
Microsoft Excel Çalışma Sayfas ı Microsoft Excel Grafik
r Simge olarak göster
-Sonuç Belgenize yeni bir Microsoft Equation 3.0 nesnesi ekler.
Tamam
I
Iptal
Şekil 2.28. Denklem düzenleyicisinin çal ıştırılması Denklem düzenleyicisi penceresinde hemen tüm matematiksel ifadeler bulunabilmektedir ( Şekil 2.29).
44
Şekil 2.29. Denklem düzenleyicisi Örneğ in, bir ta şı mac ı l ı k probleminin çözümünde kullan ı lan amaç fonksiyonu ş öyledir : m n
cu xu
Zmin = i=1 j=1
Bu e ş itliğ i metin içine katabilmek için Şekil 2.30'da gösterildi ğ i gibi denklem düzenleyiciyi kullanmak gerekir.
-
~11.11.1111~1~,A'ji ri t•e»
cc)Cl
471
-+
V 3 I OnC: aeoe
L":5
,h)8 Hn.no
- ıliE
fal Şekil 2.30. Denklem düzenleyicisi yard ımıyla matematiksel ifadeler yaz ılabilir Denklem düzenleyicisinde tamamlanan e ş itlik sayfaya normal metinden farkl ı özelliklerdeki yap ı s ı ile, ancak normal metinden farks ı z görünümü ile yerleş ir (Şekil 2.31).
Şekil 2.31. Matematiksel ifadenin sayfaya yerle ştirilmiş hali Metin içerisine d ışarı dan bir resim eklemek de mümkündür. Sayfaya kat ı lmak istenen resim, < Ekle/Resim/Dosyadan > menü yoluyla aç ı lan dosya yöneticisi penceresinden al ı narak imleçin bulundu ğ u yere yerle ştirilebilir ( Şekil 2.32).
45
==.1111111111~1111.1~1111k i Bak!
1 resim
zi
_YJ
<=etı letx.LM-Araçl.r.
i__I 2_Haziran_2002 L'i luzılcahamam
tı
ausb.1
1
::11 fjgpg ikam02.jpg ildirn02a.jpg Kern03.jpg iklim03a.jpg ilrilim04.jpg ikiirn04a.jpg El ikaim05.jpg !EM Odirn06.jpg
Sa. ki llLnı ları lar
ildim06a4pg Effiildirnexce10.jpg I@ ildimexcel0a.jpg DWa adi:
M. Network
Places
I
Dosya l2jrül 'Tüm Resimler riemf;..a ınıf;*.jpg;..ipeg i;*,jfif;•.jpej . .pnzi
Iptal
Şekil 2.32. Dosya yöneticisi yard ım ıyla resim eklemek 2.4. Bul ve De ğ i ştir
Bir sözcü ğ ün veya sözcük parças ı n ı n aranmas ı ve gerekiyorsa bir ba ş kas ı ile değ iştirilmesi için kullan ı lan araçt ı r. Genellikle uzun sayfalardan olu şan bir metinde sözcük aramak için faydal ı bir yoldur. Örneğ in, Penman-Monteith e ş itliğ inin kullan ı m ı n ı anlatan bir seminerde yazar, ilgili yöntemi anlat ı rken k ı saca "Penman yöntemi" ifadesini kullanm ışt ı r. Ancak sonradan, Penman ve Penman-Monteith e ş itlikleri aras ı ndaki farkl ı l ı klar nedeniyle, herhangi bir yanl ış anlamay ı önlemek ve k ı saca "Penman yöntemi" demek yerine tam ad ı kullanma zorunlulu ğ unu farketmi ştir. Bu durumda ya her bir "Penman" ifadesi geçen bölümleri bulduktan sonra silip üzerlerine "PenmanMonteith" yazmas ı gerekecek ya da Bul ve De ğ iştir komutunu kullanarak bu i ş i daha k ı sa sürede yapabilecektir. < Düzen/De ğ i ştir > menü yoluyla aç ı lan pencerede Aranan sat ı r ı na "Penman" Yeni De ğ er satı r ı na da "Penman-Monteith" yaz ı l ı r ve Tümünü Değ i ştir butonuna t ı klan ı r ( Şekil 2.33).
46
JJ
Bul ve De ğiştir
Değiştir I
Bul
2t
I
Aranan:
I Penman
Yeni de ğer:
IPenman-Monteithi
Ana Seçenekler, t I Arama Seçenekleri Arama yönü:
_-J
Değiştir
Tümünü Değiştir
Sonrakini Bul I
Iptal
I Tümü
F BÜYÜK/küçük harf duyarlı
r Yalnızca tam sözcükleri bul Joker karakter kullan r Benzer okunu şlar
r Tüm sözcük Formlarını bul Değiştir Biçim
Özel
yok
Şekil 2.33. Bul ve de ğiştir penceresi Toplam de ğ i ş iklik adedi ekran ı n bir köşesinde bildirilir ( Ş ekil 2.34). VVord, belge ö ğesini arama iş lemini tamamlad ı ve 38 değ iş iklik yap ı ld ı .
Şekil 2.34. Arama işlemine ilişkin bilgi ekran' 2.5. Metin Görüntüleme Çe ş itleri MS Word 2000 ba ş l ı ca 3 farkl ı ekran görünüm seçene ğ i sunar. Bunlar: Normal, Sayfa Düzeni ve Anahat görünümleridir. Normal görünüm seçene ğ i, metnin sayfa üzerindeki s ı n ı rlamalar dikkate al ı nmadan görüntülendi ğ i en sade yap ı d ı r. Bu yap ı da, kenarlarda b ı rak ı lan boş luklar ne olursa olsun gösterilmez. Salt metinin görüntülendi ğ i basit yap ı d ı r (Şekil 2.35).
47
JJJ
-atar ım politikalari.doc - Microsoft Word Dosya Düzen Görünüm Ekle
çim
Araçlar Tablo
Pencere
IT
yardım
86%
.
10
çözürnlenebiliyordu. Sanayileşme ss•trect problemleri artlınrken bir yandan da gereksinimlerini hızlandırdl. Aynı zamanda geleneksel çözümlerle, dayanışma metodlarmı geçersiz hale getirdi. Kapitalizmin açt ığı bu yaraları kapatmak için sosyal politika uygulamaları ortaya çıktı.
sosyal politika
• Türkiye gibi az gelişmiş ülkelerde ne tarımcı, ne de sanayile şmiş özellikler tam olarak kendini gösterebilmektedir. Bu yüzden ne geleneksel dayan ışma faktörleri, ne de sosyal politikalar tam olarak yeterli olabilmektedir. Sanayileşmenin tam eşiğinde kalinmış , sosyo-politik kurum ve kurulu şlar tam olarak tesis edilememi ştir. Bunun çözümü, tarım ve toprak reformunun gerçeklestirilmesinde s ıtklıchr. Türkiye nüfusunun yakla şık %35'i halen tarımla uğraşrnaktadır. Tüketim iste ğini durdurmak yerine bu talebi üretim yaparak karşılamak gerekmektedir. •
Geleceğin stratejik ürünlerinin Umm ve hayvanc ılık olacağını dikkate alarak, tarım politikaları üzerine ciddi adımlar atılmandır. Tarımda verirnliliğinin
No mal Görünü4 Otomatik şekil
sayfa
3
Böl 1
3/13
\*. ❑
O M .elt
[Bs1 2.5 cm Sat 1
[fd
>:1
-A
Süt 1
Türkçe
Şekil 2.35. Normal Görünüm'de sayfa s ın ırları Sayfa Düzeni görünümü ise ço ğ u kullan ı c ı n ı n tercih etti ğ i, sayfan ı n, d ış s ı n ı rlar ı ile birlikte görüntülendi ğ i yap ı d ı r. Bir di ğ er deyi ş le, sayfa yaz ı c ı ç ı kt ı s ı al ı nd ığı nda nas ı l görünecekse öyle görünmektedir. E ğer istenirse araç çubu ğ undaki Yak ı nlaştı r aç ı lan menüsü ile belli ölçeklerde ekrana getirilebilir (Şekil 2.36).
50% 25% 10% Sayfa Genişliği Metin Genişliği Tüm Sayfa • Iki Sa fa . ...........
Şekil 2.36. Yakınlaştır araç çubuğu Anahat görünümü ise, özellikle uzun metinlerde bölüm ba ş l ı klar ı n ı veya alt baş l ı klar ı bir anda görebilmek için kullan ı lmaktad ı r. Anahat görünümü seçildiğ inde, ekran ı n üst bölümüne otomatik olarak yeni bir araç çubu ğ u aç ı l ı r (Şekil 2.37).
48
Dosya Düzen Görünüm Elde Biçim Araçlar Tablo Pencere Yardrm
,
ı00% . Q ›,„>j D.-" ki 424.e..•cs : .--,-,--., -!4,31f , .
Times New Roman
. 12
. [iC
trd
• • . ► I • • ! + — 1 1 2 3 4 5 6 7 Tümü 74.: kA ''f" 13 *iI 1219 1=3. E3 02] .1 ...... e. SULAMA VE TARIM Mül-EENDİSLİÖİNI r" Başlıklar' Göster NR KULLANİM' . F. Kemal Sönmez* 0 Özet °
Bu makalede, bilgi toplumuna geçi ş sürecini yaş ayan dünyamızda baş aktör durumundaki bilgisayarın tarımsal amaçlı çalış malardaki yeri ve kullan ım alanları belirtilmi ş , gelecek yıllarda baş arının anahtarı olarak görülen bilgi paylaşımı= önemi vurgulanmıştır.
ü Bilgi toplumu ve tar ım ° Tarım, insanl ık tarihinin en eski u ğra şı dallarından biridir. Bu durum geçen yüzyılın sonlar ına kadar devam ede gelmi ş tir Bu dönemde ilk önemli degi ş im
Şekil 2.37. Anahat görünümünde araç çubu ğu Konu baş l ı kları + simgesi ile gösterilmi ştir. Herhangi bir konu ba ş l ığı , Anahat araç çubu ğ undaki alçalt veya yükselt butonlar ı kullan ı larak bir alt veya bir üst bölüm ba şl ığı haline dönü ştürülebilir ( Şekil 2.38). Qosya Düzen geentee Ode 1215ire &açlar tablo Eencere terden - 12 - K .., D Cdi la a<, [3. k,G,Pi.-,.,-, .._!4.311- I," . c) ,,,, Times New Roman 4 T 41 1 11 6. 1 + - 1 1 2 3 4 5 6 7 ..romc, .7-.. .'.4 H:1 ^,:, R1 ,-;:1 CP :;',, 2 ,, 2 :T ,-
C' Alçak ILA1VIA VE TARIM MUHENDİELİGİNDE BİLGİSAYAR KULLANIMI . F. Kemal Sönmez* ü Özet °
Bu makalede, bilgi toplumuna geçi ş sürecini yaşayan dünyamızda baş aktör durumundaki bilgisayar ın tarımsal amaçlı çalışmalardaki yeri ve kullanım alanları belirtilmi ş , gelecek yıllarda başarının anahtarı olarak görülen bilgi paylaşımının önemi vurgulanm ıştır
ü Bilgi toplumu ve tarım ° Tarım, insanlık tarihinin en eski uğra şı dallarından biridir. Bu durum geçen
Şekil 2.38. Konu başlıklannın seviyelerinin ayarlanmas ı Ş ekil 2.38'de verilen örnek metinde, Özet baş l ığı bir alt ba ş l ı k haline getirilmi ştir. Ayn ı araç çubu ğ unda 1 den 7 ye kadar s ı ralanm ış butonlar ba ş l ı k seviyelerini göstermektedir. Şekil 2.39'da 2 numaral ı butona bas ı ld ığı nda ilk 2 seviyedeki baş l ı klar görüntülenmi ştir. Dosya Diken Gorfriim Eke
D rii, I@ ,
a a,
Nın
lyaQar :LOW Pencere harabe
,c1 i ...,•,,.. 43i Ir
• 12 11:10% • LI ';' Times New Roman j • 4 41 * -I + —1 1 ,,23 4 5 6 7 tümü .= ;AA ,b f: 0 Q, E 1 9 . ".3:, _ '
o sUl.aLAILIAR1742(r"r"'"-^*". Ba;lk 2'n Göster " 1211,GLSAYALKIMADW 0. Özet, ü Bil~1113111.Y.Ltarim O Eilimnati.12/.26.bilgisaYar ü Ka5aki,1,11
Şekil 2.39. Anahat görünümünde 2 ci seviyedeki ba şlıkları görmek Şekil 2.40'da da 3 numaral ı butona bas ı ld ığı durum görülmektedir.
49
i [2.Y. B4len
Qhnk.Cıra Elde K.
&er» Iablo
Bancara Xa'öen
j D ur, l@ 6,3,j i3 01.,,,, c..-145 ı if 100% . QI t>. I Times New Ranen . 12 . 1Y 1 1. + 40. 1 • 4, 1 + — 1 1 2 Wr4 4 5 6 7 Dknü =Fi1(0fig 4■ g9 91 9 ffl+...r,R.Et.,..<-;t,Ay,x.R MIT T ADDYI o suumkujAmmigta-----+-= Başlık 3'ü Göster .5
Cş zat_
dBilgiiplkiumu,ve_tarıra
O Tablo 1. Bazı Ülkelerin toplam ve tar ım sektörü nüfusları 1996 (FAO ve DIE) O Bilimsel bilgi ve bilgisayar O Şekil', Bilimsel bilgi ve işleyi ş biçimi O Şekil 2. Gaziantep — Nizip bölgesinin Internet üzerinden al ınan topografik haritas ı O Tarugsal..amaghlşiMisayaı kullanımı O Tablo 2. Su kaynaklarının geliş tirilmesi ve yönetiminde bilgisayar kullanım alanları 5 şekil.3....B.ilgiSaYaria.zidz_nrlil ıniş bir arazi modeli O Şekil 4. Hava kirliliği tahmininin üç boyutlu bir arazi modelinde gösterimi 5 KaYnaklar____..
Şekil 2.40. Anahat görünümünde 3 cü seviyedeki ba şlıklan görmek
Ayn ı araç çubu ğ undaki Tümü butonu metnin tamam ı n ı n gösterilmesi için kullan ı lmaktad Ir. Özellikle sayfalar süren bir metinde Anahat özelliğinin kullan ı lmas ı , çal ışma bittiğ inde içindekiler sayfas ı n ı olu şturmada büyük kolayl ı klar sağ lamaktad ı r. içindekiler sayfas ı n ı olu şturmak için Normal veya Sayfa Düzeni görünümlerinden birini seçtikten sonra, ekran imleci içindekiler bölümünün yerleştirileceğ i yere getirilir: < Ekle/Dizin ve Tablolar > menü yoluyla açı lan pencerede içindekiler Tablosu klasörü seçilir ( Şekil 2.41). sIJ
Dizin ve Tablolar
up, 1..1/4
90$11 $ekiler1P12109J KtındW I
yipb Onızıer. 129Ellki
Bask ~e
Başhk Başlık 2 Başlık 3
3 5
Dashkj Bashlr'r
I7 Sayfa nuınereleın «ata
P saha timi sayfa nurnaralan Sekree erığral Gral
lkinlıer ı
5ablondan
Onaslykarirpestau13
iptal .
Şekil 2.41. Dizin ve tablolar penceresi
Bu pencerede, içindekiler bölümünde yer almas ı gereken temel özellikler belirlenebilir. Örne ğ in, Sağa hizal ı sayfa numaralar ı seçeneğinin önündeki kutucuk işaretsiz b ı rak ı l ı rsa, sayfa numaralar ı n ı n başl ığı n hemen yan ı nda görüntülenmesi sa ğlan ı r (Şekil 2.42).
50
E=23.1.1111.~111~1111~ am
19ndeialer Tablosu
421A
İ şeleler labbou Keynak‘a I wob On6eMe
Bate ğıbeente
neobk I Beelnc2
Başlık 1 I Başlık 2 3 Başlık 3 5
all9Y2
gi Seyfi, rımaralarn gaster
17.77-3 ' 7. J :66Irreen I Şeitandan hS
Seha, Genel
Detestıl göstet 3
S
I
Tamen I
Şekil 2.42. Sayfa numaralann ı başlık yanında göstermek Gerekli değişiklikler yap ı ld ı ktan sonra, içindekiler bölümü imlecin bulundu ğ u noktadan itibaren otomatik olarak yerleştirilir ( Şekil 2.43). .21 tarendale12.DOC - Microsoft Word j losya Dalien 'Orüntra
in
...1212£1
atın &açIes Iade eenoıre yardım
i;611akailift01.6,4 6, 4141Irr
2 n
75%
I:);.•
12
X T A
Pri
Sak Kaka/arttı
SilılaıkVE Taaım ırtüxffloısılAamı skciskyARKULLANIMI öne Bilgitplueravetannı Tablo L Bam talkelarintoplen ve ma • " 1996 O D GeOri (TA 2.3 lblienodlalelveleltitayse el ştid11.139teselbılleve illndebiçtel Şaki12. Getertep - Hasip bbitetateı lımenet alana top:416k kart. Ibretol anglabi/gbner /same= Tablo 2 Suknerldatem ~ma va >katında& bilt~loallanataleGat ata beni toehtemeave pnajaltee Sel 3. 86~61 ekle ed➢ade bi aenitıodeli Şıbl14.31orakkilligltalerdetentk boyeenblr artat ımedıhale (63seetei. ~ekler
1
"
1111/1
I Sayfa I.
3 3 4 6 6 .8 8 .9
I4I 1931 I
1t9
1130 2.5an
Sat ı
Süt ı
KAY PİNTI SEÇ Ün i
TOtisça
Z.... t CI e
1 > Tar- T----- 4",
Şekil 2.43. İçindekiler dizini görünümü Dikkat edilirse içindekiler bölümünde fare oku bir el şekline dönüşmüş durumdad ı r. Bu el hangi sat ı r üzerinde iken t ı klan ı rsa, o sayfaya doğrudan geçiş sağlan ı r. Içindekiler sayfas ı yada dizini olu şturman ı n bir diğer önemli avantaj ı da sonradan yap ı lacak her türlü değiştirmeler ve eklemelerde sayfa numaralar ı n ı n yeni duruma göre otomatikman düzenlenebilme kolayl ığı d ı r. Bunun için tek yap ı lmas ı gereken şey içindekiler bölümü üzerinde iken sa ğ tı klamayla aç ı lan pencerede Alan ı Güncelle ştir sat ı rı n ı seçmektir. Böylelikle içindekiler sayfas ı yeniden düzenlenecek ve konu ba ş l ı kları n ı n bulundu ğu sayfa numaralar ı doğru olarak yazı lacaktı r (Şekil 2.44).
51
X,
Kes Kplıyala
le Yapıştır CA1 Alanı Güncelle ştir Alan Kodları Arasında Geçiş Yap
A
Yazı Tipi„. Paragraf...
:= Madde i şaretleri ve Numaraland ırma„, Ki prü
Şekil 2.44. Alanları güncelleştirme 2.6. Metnin Yaz ı c ıya Gönderilmesi
Bir metnin tamam ı n ı n veya bir k ısm ı n ı n yaz ı cı ç ı ktı s ı al ı nmak istenirse < Dosya/Yazd ı r > menü yoluyla aç ı lan pencerede birkaç küçük ayarlama yapmak
gerekebilir. E ğer herhangi bir ayarlamaya gerek duyulmuyor ve ilgili metnin doğ rudan yaz ı cı ya gönderilmesi dü ş ünülüyorsa bu menüyü açmadan araç çubu ğ undaki yaz ı c ı simgesi t ı klanabilir ( Şekil 2.45). Dosya Düzen Görünüm Elde Biçim Araçlar Tablo Pencere Yard ım
ıı 75%
O Efd f 03 S ık Kullanılanlar L
Git
Yazd ır (HP DeskJet 1120C)I
11111111iıe
1"1.
1•1 , .3•1•4
.1.5.1.6.1.7.1.8.1'9.
1 Şekil 2.45. Metni do ğrudan yazdırma
Şekil 2.46'da Yazd ı r penceresi görülmektedir. Pencerenin üst k ı sm ı nda yaz ı cı ad ı ve özelliklerinin belirlenebilece ği Özellikler butonu bulunmaktad ı r. Seçilen her bir yaz ı c ı için farkl ı özelliklere
bürünebilen bu bölüm profesyonel kullan ı c ı lar ı n çokça ba şvurdu ğu bilgileri içermektedir. Birden fazla yaz ı c ı kullan ı labiliyorsa, aşağı aç ı lan menüden istenen yaz ı cı seçilir. Özellikler butonu ile ula şı lan pencerede ise, seçilen yaz ı cı ya bağ l ı olmak üzere, bask ı kalitesi, yatay veya dikey bask ı olanakları incelenip değ iştirilebilir ( Şekil 2.47).
52
Yazdır
ılıd
. -,
Yazıcı gd:
I (5;4 HP DesIdet 1120C
Durum:
Boş
Tür:
HP Deskiet 1120C LPTI:
Konum: Açıklama:
2]
Özellikler
r Dosyaya yazdır
-Sayfa aral ığı
-Kopya sayısı
4' Tümü
Kopya sayısı :
r. Geçerli sayfa C* Sayfa:
r
Il
Seçım
r--
I
Sayfa numaralar ını veiveya sayfa aralıklannı virgülle ayırarak girin. Öm. 1, 3, 5-12.
P- Harmanla
1
-Yakınlaştır Yazdıglacak: 'Belge Yazd ır:
lAralıktaki tüm sayfalar
=1
._:1 ..
Her kağıt iç n:
11 sayfa
Sayfa boyutu:
IÖlçeklendirme Yczt
Seçenekler...
Tamam
I
iptal
Şekil 2.46. Yazdır penceresi
' IIP Desklet 1120C Document Propert ı es Layout Paper/QuaLilY
ral.S.
Tray Selection
1=~11İİİİİeneleLl 1 Plaın Paper Zi
PaPw "ur", Media. Quality Setlings
C Bask
1-
<' Normal
C
r- Custom
Dı aft
ik Color
'Ki?
mos r I.
.&:.
Black &White
...1 Is rsı •
t: Color
OK
I
Canel
Şekil 2.47. Seçilen yaz ıcı için ince ayarlayın yapıldığı özellikler penceresi Yazd ı r penceresinde e ğ er istenirse sadece belli aral ı klardaki sayfalar bast ı rı labilir. Örne ğ in, 2 ve 5 ci sayfalar ile 10-15 aras ı ndaki tüm sayfalar ı bast ı rmak için Sayfa satı rı na 2,5,10-15 yazı lmal ı d ı r ( Şekil 2.48).
53
Yazd ır
112C1
Yazıcı ad:
I ..,4 HP DeskJet 1120C
Durum: Tür: Konum:
Boş FP DeskJet 1120C LPT1:
.:] .
özpider
r Doyay. Yozdr
Açıklama:
-Kopya sayısı
- yfa aralığı
r
Lümc,
gparasaym:
r. Qecarli sayfa
F, Sayfa:
e Seç ım
11
r--
12,5,10-15
17
12
Sayfa nurnarakr ını yeğyLka sayfa ar&ddannı yinğülle arrarak çıkın. örn. I, 3, 5-12.
tjarmanla
1 Yaicrılaştır
Yazdıclacaıı: 'Belge
J
Yazğy:
:I
lAralıktak1 tüm sayfalar
kağıt ido: Sayfa boyutu:
I
5_eçanekler...
II sayfa lölçeldendirme Y
ı 1
Tamam
zi ı :.' I
PteJ
Şekil 2.48. Belirli aralıktaki sayfaların yazdınlması Yine ayn ı penceredeki Kopya say ı s ı bölümü ayn ı sayfadan kaç adet bas ı lacağı n ı bildirmektedir. E ğer Harmanla seçeneğ i işaretlenmişse, yazı c ıdan çı kan sayfalar sondan ba şa doğ ru yazd ı rı l ı rlar. Böylelikle yazma i şlemi tamamland ığı nda baştan sona do ğru s ı ralanm ış ve harmanlanm ış olmaktad ı r. 2.7. Sayfa Numaralama Üst ve Alt Bilginin Kullan ı m ı
Hazı rlanan metne sayfa numaralar ı eklemek için < Ekle/Sayfa Numaralar ı > menü yolu kullan ı l ı r. Aç ı lan yeni pencerede sayfa numaralama için gerekli detaylar belirlenir ( Şekil 2.49).
Numarayı ilk sayfada göster Tamam
I
iptal
I
Biçim, ..
Şekil 2.49. Sayfa numaralar ı ekleme Bu pencerede öncelikli olarak sayfa numaras ı n ı n konumu ve hizalama ayarlar ı yap ı l ı r. Sayfa numaras ı , ya sayfa üzerine yada sayfa alt ı na konumland ı rı labilir. Hizalama seçenekleri ise solda, ortada, sa ğ da, içeride ve d ışarı da olmak üzere 5 farkl ı şekildedir. Tek yapraktan olu şan metin düzeninde
54
ilk üç seçenekten biri tercih edilir. Kitap yapra ğı şeklinde bir ç ı kt ı al ı nacaksa bu üçüne içeride ve d ışarıda seçenekleri dahil edilebilir ( Şekil 2.50).
=ffliell~1~.11W1W --Önizleme
Konum: 'Sayfa alt ı (Altbilgi) Hizalama:
kı e e e eı ııı ım ıııı
j
Numaray ı ilk sayfada göster Tamam I
Biçim,
Iptal
Şekil 2.50. Sayfa numaralann ın hizalanması Hizalama şekildeki gibi içeride olarak belirlenirse, tek sayfalar için sa ğ , çift sayfalar için de solda bas ı lacakt ı r. Baz ı dokümanlarda ilk sayfaya numara konmas ı arzu edilmez. Bu durumda Numarayı ilk sayfada göster sat ı rı önündeki onay kutusu silinir. Böylece ilk sayfa d ışı nda diğer tüm sayfalara numara eklenmi ş olur. Yine baz ı durumlarda sayfa numaralann ı n Romen rakamlar ıyla veya alfabedeki harflerle gösterilmesi gerekebilir. Bu durumda Sayfa Numaraları penceresindeki Biçim butonu t ı klan ı r. Açı lan yeni pencerede istenen ayarlar yap ı labilir ( Şekil 2.51). Şekildeki seçime göre, sayfa numaralar ı , normal rakamlar kullan ı lmak üzere 25 den ba ş layacakt ı r.
=ffill111~,712:4 2fı biçimi:
r Bölüm ftumaras ı ile birlikte Bölüm ba şlangıç stili Kullan ılacak ay ır ıcı : örnekler:
1-1, 1-A
Sayfa numaraland ırma
r
Öncekı bölümden devam et
(; Baş langıç:
125
Tamam
iptal
Şekil 2.51. Sayfa numarası biçimi İ stenirse < Görünüm/Üstbilgi ve Altbilgi > menü yoluyla yaz ı m s ı n ı rlar ı d ışı nda kalacak şekilde sayfa üzerine ve alt ı na ek bilgi konabilir. Ek bilgi, bir resim, bir logo, tarih veya saat olabilir. Böylece, her sayfada görünmesi istenen bilgi bir defada girilmi ş olur (Şekil 2.52).
55
5
Üstbilgi
üstbilgi ve Altb ı lgi ll
C AF r!
Otomatik Metin Ekle Tarih Ekle!
Şekil 2.52. Üstbilgi ve altbilgi girişi 2.8. Dipnot ve Resim Yaz ı s ı Ekleme
I
Kapat
1
Dipnotlar metin içerisinde yaz ı lmas ı uygun olmayan baz ı detayl ı bilgilerin sayfa alt ı nda ayr ı ca gösterilmesi amac ı yla haz ı rlan ı rlar. Makaleyi haz ı rlayan ki ş inin hangi kurumda çal ışt ığı , adresi, telefonu gibi ki ş iye özel detayl ı bilgiler veya bir ba ş ka kayna ğ a ait referans bilgi dipnot olarak verilebilir. Bunun için, imleç, detayl ı bilgi verilmesi dü ş ünülen kelimenin hemen yan ı na getirilir. < Ekle/Dipnot > yolu ile aç ı lan pencerede ne tür bilgilendirme verilece ğ i belirlenir (Şekil 2.53). Dipnot ve Sonnot
Ekle
t5i.p.W6E.İ i .
Sayfa altı
r Sonnot
Belge sonu
Numaralandırma Cr Otomatik Numaraland ır 1, 2, 3, ...
r özel işaret:
Tamam
I
iptal
I Seçenekler... I
Şekil 2.53. Dipnot ve sonnot Dipnotlar sayfa alt ı nda veya belge sonunda konumland ı rı labilirler. Numaraland ı rmada rakamlar kullan ı labileceğ i gibi, özel simgeler de kullan ı labilir. Seçenekler butonu yard ı m ı yla daha detayl ı ayarlamalar yap ı lmas ı na da olanak verir ( Şekil 2.54).
56
Not Seıtenekleri
Tüm Dipnotlar
Tüm Sonnotlar I
2:1
Yerle şim:
'Sayfa altı
Sayı biçimi:
11, 2, 3, ...
Başlangıç:
Il
Numaraland ırma: r Her bölümde ba ştan başlat
Her sayfada ba ştan başlat Liönüştür...
iptal
Şekil 2.54. Dipnot seçenekler'
Bu pencerede, dipnotlar ı n yerleşimi, say ı biçimi ve baş lang ıç numaras ı belirlenebildi ğ i gibi, numaraland ı rman ı n sürekli veya sayfaya özel yap ı lmas ı da düzenlenebilir. Özellikle, uzun sayfa!' belgelerde zaman zaman kullan ı lan tablo, şekil ve denklemlerin numaraland ı rı lmas ı na ihtiyaç vard ı r. MS Word, < Ekle/Resim Yaz ı s ı > seçeneğ i ile bu gibi numaraland ı rmalar ı n otomatik olarak yap ı lmas ı na olanak tan ı maktad ı r (Şekil 2.55).
==11•111~11111.1W--Resim Yazısı ;
I Şekil I Seçenekler Etiket:
C1
Şekil Denklem
Konum;
Sel ıl
ot
Yeni Etılıet... Etiket Sil...
I
Numaralanchr.,
otomatik Resim Yazısı ...
Tamam
Iptal
I
Şekil 2.55. Resim yazısı aklama
Otomatik numaraland ı rman ı n en önemli avantaj ı , sonradan ç ı karı lan veya araya eklenen şekil, tablo veya denklemlerin genel s ı ralamay ı bozmas ı na engel olmas ı d ı r. Çünkü, otomatik numaraland ı rma, yeni aklama veya ç ı karmalar alg ı layarak numaraland ı rmayı tekrar düzenlemekte, yazara ekstradan bir takip ve düzenleme külfeti b ı rakmamaktad ı r. 2.9. Belgenin Sütunlara Ayr ı lmas ı
Belgenin dergi sayfalar ı gibi sütunlara ayr ı lmas ı basit birkaç düzenleme ile gerçekleştirilebilir. Bunun için, < Biçim/Sütunlar > menüsü kullan ı l ı r. Aç ı lan Sütunlar penceresinde gerekli ayarlamalar yap ı l ı r (Şekil 2.56).
57
122=111~11111111111111~1 -önceden eeelirıerxnbr
I
r Araya çııgi koy
Situn sayısı : ve arak Sikun:
2: I
2.<1
Tamam
zleme
genislık:
Aldık:
17.37 cm
11.25 cm
17.37 cm
1
I
1
17 Eşit sütun decffl.> -
Lbıguiama yeri: ITum belgeye
r Yeni sütuna ba şla
Şekil 2.56. Sayfan ın sütunlara ayrılması Örneğ in belgeyi iki sütun halinde düzenleyebilmek için, Şekil 2.56'da gösterildi ğ i gibi, sütun say ı s ı ikiye ayarlan ı r. İ stenirse ilgili kutucuk onaylanarak sütunlar aras ı na çizgi konabilir ve sütun geni şlikleri ayr ı ayr ı belirlenebilir. Sütunlardan birisi dar di ğ eri geniş tutulabilir. Şekil 2.57'de iki sütunlu bir sayfan ı n görünü ş ü verilmi ştir.
Uran &slv= ılaıç nam Ama
yada ıini erbssoı.}1a. Çanlıa lrfigı
birmsi
Dıruktikri (ABEly da aza
27Einci bilk(sızıks lıeWızte tase‘el
“,lıSra atfamaxıa toplam ıstıfıza. gam
azatimin arımIxo,ınsa c.nelan.aladzı.
*sarma% 2 95 obıııııaılıktça}ic
Bıl4r/İ ya gralına 1=41 faılijaıiızin.
Bisla01
1~ da Ina ısai ia gol~ kırk g atabiLa ç .Ds. Mılıtıfn lUgıa "Itzlijrn Iscımat a7rıakjOaxica yatan
Y4FDA1 suxmdada.
laınsont
iblıkshAbizıa yılına Iwi iıplınınnan gnIkan tim Mı yalaaaan. Intszal n nriçisnizı pg, aDiırii gibi ~ ıl bit lıisnıat .:.hal da oıslısa.Unınci *LISE. Çaa>ı luazıat gala ç ıqm
atLligi dalın &AL
47m.dra.dıc.
artlıalm,ıı ada bılgioin. "inan çarı. ıı laIgnvi1allızann.1 ü&izda»lçf ntitialioı alglızacıll “, şo ıallInzi da
/ıpt.ıı. 1~41 azoOnın..ılıs, 1:a7ingalaşılıalaBaııızıl,
ıcatpıaadp
ıa paıtıllız tazino youi. 1:01gılnıisı niln ıanadailn ıniontton}adiE. Biliaselbikivabith.ıyar
Şekil 2.57. İki sütuna yaz ılmış bir belge
2.10. Tablo Ekleme ve Özellikleri Metin içinde tablolar genellikle birbirleriyle ili şkili çok say ı daki sayı sal bilginin belirtilrnesi amac ı yla kullan ı l ı rlar. Bunun yan ı nda, birbirleriyle ili ş kisi olan baz ı kavramlar ı da tablolarda göstermek mümkündür. İ yi hazı rlanm ış bir tablo yada çizelge, aktar ı lmak istenen bilgiyi yal ı n ve anlaşı l ı r bir şekilde sunmal ı d ı r. Bu nedenle, tabloda kullan ı lacak yerinin az fakat öz nitelikte olmas ı na dikkat edilmelidir. Bir diğer deyişle, fazla say ı da satı r ve sütundan olu şan tablolardan
58
mümkün oldu ğ u kadar uzak durmak gerekir. Bir tabloda fazla sat ı r veya sütun kullanmak yerine, ayn ı bilgileri birden fazla tabloda anlatmak yolu tercih edilmelidir. Tablolar arac ı l ığı yla genellikle matris tipi 1 veya 2 boyutlu bilgiler kolay ve etkili olarak okuyucuya aktar ı l ı r. Örne ğin, bir sulama alan ı ndaki ekilen bitkiler ve bunlar ı n ekiliş oranlar ı n ı tabloda göstermek 1 boyutlu haz ı rl ığı gerektirir (Şekil 2.58).
Briinün Hububat Mısır Pamuk Patates Fasulye Sebze Bostan Sokan Hayvan yemi Bak
Ekili; Onın (0 ) 20 10 30 5 5 5 5 8 5 7
Şekil 2.58. Bir boyutlu basit tablo
Bu basit tabloyu haz ı rlamak için öncelikle < Tablo/Ekle/Tablo > menü yoluyla aç ı lan pencerede satı r ve sütun belirlenir ( Şekil 2.59).
Tablo boyutu Sütun sayısı : Satır sayısı : Otomatik Sığclırrna hareketi Sabjt sütun genişliği:
r r
'Otomatik
'S
Içindekilere göre Otomatik S ığdır Pencereye Otomatik S ığdır
Tablo biçimi: (yok)
Otomatik Biçim... I
I- Yeni tablolar için varsay ılan olarak ayarla Tamam I
Iptal
I
Şekil 2.59. Tablo ekleme
Bundan sonra ayn ı pencerede Sabit sütun geni şli ğ i, içindekilere Göre Pencereye Otomatik S ığ d ı r seçeneklerinden birisi işaretlenir. Örnekteki gibi az say ı da sütun içeren tablolar için Içindekilere göre Otomatik S ığ d ı r seçeneğ i tercih edilmelidir. Böylece sat ı rlardaki bilginin uzunlu ğuna göre tablo geni şliğ i de otomatik olarak ayarlanm ış olur. Otomatik S ığ d ı r veya
59
Şekil 2.60'da ayl ı k ortalama ya ğışları n y ı llara göre de ğ iş imi verilmi ştir. Bu tablo, iki boyutlu bir tablodur. Tabloda yer alan her bir hücredeki de ğer iki değ işkenin etkisindedir. Bu özellikteki tablolar daha büyük ve karma şı k olabilmektedirler.
Tablo 2.4. Urfa ili Y ı llara Göre Ay ık Ortalama S ı cakl ı klar °C) Yı llar Ocak Şubat Mart Nisan Mayı s Haziran Temmuz
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998
4.1 6.9 12.3 15.7 22.8 27.9 32.7 AgUStOS 30.8
6.7 6.0 12.0
2.8 2.2 8.4
16.8 21.2 29.7 31.9 31.6
16.4 20.2 26.2 29.5 31.2
4.8 4.6 10.2 15.5 19.2 27.0 31.8 31.6
Eylül Ekim Kas ım Aral ı k
26.6 21.0 15.0 9.1
26.4 20.7 13.6 6.1
26.0 21.8 11.3 4.4
27.6 22.3 10.2 9.3
8.5 7.6 12.5 19.2
6.9 9.4 12.3 15.7
6.3 8.4 9.6 13.8
5.0 6.8 10.1
337 31.3 25.5 18.4 14.0
7.0 5.2 7.7 13.5 24.0 28.4 31.2 29.5 24.8 20.0 13.4
23.6 213.4 31.8 31.4 29.3 21.8 11.8
23.6 28.5
24.5 28.2
30.9 31.2 26.3 19.8 10.5
4.3
7.6
10.0
7.9
9.1
17.0 21.9 29.4 33.0 33.4 27.0 21.5 16.7
Şekil 2.60. İki boyutlu tablo
bitiş ik sola s ı n ı rları içerisinde Şekildeki örnek tablo, sayfa konumland ı r ı lm ıştı r. İ stenirse ortaya veya sa ğa yanaşı k olarak da hazı rlanabilirdi. Bunun için, imleç tablo içerisinde herhangi bir yere getirildikten sonra, < Tablo/Tablo Ozellikleri > menü yoluyla aç ı lan pencereden istenen hizalama şekli seçilir ( Şekil 2.61). -12
Tablo Özellikleri Lablo
Sat(
titıera
Il
Boyut
I
Terdı edilen genişlıkı
1714.
fkirni:
y
Yüzde
l-lizalarna
63 ....-=_SoM
Soldan gjrinti:
=_E=1.. Qrtaya Q
T-131 1
IQ,.
2t4a
Metin kaydırma
Y.P44
Yerle ştirme...
Etrafina
Kenedledre ve Gölgelendirme... Tamam
I
Seç.enekler..,
IP"
Şekil 2.61. Tablo özellikleri
Ayn ı pencerede yer alan Satı r klasörü, hücrelere sabit sat ı r yüksekli ğ i verilmek istendi ğ inde kullan ı labilir ( Şekil 2.62).
60
214
Tablo Özellikleri
ipbb
j
ı
s
Lr, I dü. I
Boyut Satır 1:
r Yükseld4i
lo cm
az
Sate
Seçenekler
P
Sayfa sonlar ında sate bcıkinaber
r Hat sayf ann üstünde listbilgi satın olarak yiııele • Qnceld Satır
I
Sooraki Satır T
I Tamam I
Şekil 2.62. Tablo satır özelliklerinin ayarlanmas ı Tablo özellikleri penceresindeki Sütun klasöründe ise sabit sütun geni ş liğ i % veya santimetre cinsinden ayarlanabilir ( Şekil 2.63). Tablo azell ıkler ı Dua I sat,
Sütup
Hücre I
Boyut
çütı in 1:
P Terçjh edilen genislik I15% 44 .rıcel<1 Sütun
Qjrirri:
I
■
Yüzde
5 andmet re Soryaki SCıtuı re I
I Tamam I
Iptal
Şekil 2.63. Tablo sütun özelliklerinin ayarlanmas ı Yine ayn ı pencerede yer alan Hücre klasörü ise hücre içerisindeki metnin dikey hizalamas ı n ı sağ layan araçlar ı içerir ( Şekil 2.64).
61
Tablo özellikleri
Ip* 1
İi25.1
Sent 1 Sayı
WıKiejl I
soyut
P. Terdı edlen perişlk, 115%
feriel:
' ,Kızda
zi
Dikey lizeiarne
I ı ıi ı A
[ D
.
&çeneWer...
iptal
Şekil 2.64. Tablo hücrelerinin özelliklerinin ayarlanmas ı Hazı rlanan tabloya yeni bir sat ı r veya sütun eklemek için < Tablo/Ekle > menü yoluyla ula şı lan menüde istenen ekleme seçene ğ i tı klan ı r ( Şekil 2.65).
1:71 Tablo... Y'_•j 5121a Sutun iJ Sağa Sutun 24:
Üste Sat ır Alta Satır
jk° Hücreler...
Şekil 2.65. Tabloya sütun veya sat ır eklemek Benzer şekilde fazladan eklenmi ş sat ı r ve sütunlar ı çı karmak için ilgili sat ı r veya sütun üzerine gelip sa ğ t ı klayı nca aç ı lan menüden Hücre Sil satı rı seçilir. Açı lan pencerede sat ı r veya sütunu silmek için gerekli komut verilir ( Şekil 2.66).
~NEW 2120 r r
Hücreleri Sola Kayd ır Hücreleri yukar ı kaydır
< :Tüm satırı sil
C Tüm sütunu sil Tamam I
iptal
I
Şekil 2.66. Hücre silme Kimi zaman haz ı rlanan tabloda sütunlar ayn ı geniş likte olmayabilirler. Bu durumda tablonun düzgün görünü ş ü bir ölçüde bozulmu ş olur. Eğer istenirse tabloyu oluşturan sütunlar bir t ı klamayla sabit geni ş liğe getirilebilirler. Şekil 2.67'deki örnekte her sütun farkl ı geniş liğe sahiptir. 62
Personel Pazartesi Salı Çarş amba Perş embe Cuma Cumartesi Pazar Toplam Ahmet Ye ş im Berk 4k Kemal Zeynep Betül Umut Halit _ Banu Sevim Defne Defne
Şekil 2.67. Sütun genişliklerini eşitleme
Sütunları n hepsini sabit geni şli ğe getirmek için değişimin yap ı lacağı sütunlar seçilir. < Tablo/Otomatik S ığ d ı r > yoluyla aç ı lan menüden Sütunlar ı Düzgün Dağıt sat ı r ı t ı klan ı r (Şekil 2.68).
mh9 İçeriğe Otomatik S ığdır 1-z-ı
mı Pencereye Otomatik S ığdır mı Sabit Sütun Geni şliği
31 Satırları Dü::ın Dağıt sütunlan Düzgün Da61: Şeki 2.68. Tablodaki sütunlan düzgün da ğıtma
Ayn ı menüde yer alan İ çeri ğ e Otomatik S ığ d ı r, yazı lan metnin geni şliğ ine bağ l ı olarak sütun geniş li ğ ini otomatik olarak ayarlar. Sabit Sütun Geni ş li ğ i seçeneğ i ise mevcut sütun geni şliklerini de ğ iştirmemek üzere sabitler. Pencereye Otomatik S ığ d ı r seçeneğ i ise tablonun tamam ı n ı hücrelere yazı lm ış metni dikkate alarak otomatik ve düzgün olarak yerle ştirir. Örnek olarak, Şekil 2.69' da düzensiz haz ı rlanm ış bir tablo görülüyor.
63
r.,..
W'M
121 f2,.1
Perso nel
Salı
Çar şamba
Perş em Cuma be
Cumart es ı
.
=212==;"
Ahm et Ye ş i m Berk Kema 1
I
Şekil 2.69. Tablo sütunların ı otomatik s ığdırma
Tabloyu düzeltmek için, imleci herhangi bir hücrenin üzerine sabitledikten sonra < Tablo/Otomatik S ığ d ı r/Pencereye Otomatik S ığ d ı r > seçilir. Sonuç Şekil 2.70'de görülmektedir.
El PIrsonel Pazartesi Salı Çarş amlpa Ahmet Ye ş im Berk Kemal Zeynep Betül
Perş embe Cuma Cumartesi
Şekil 2.70. Tablonun düzenlenmiş hali
Tabloda kullan ı lan veriyi alfabetik olarak s ı ralamak gerektiğ inde, < Tablo/S ı rala > menü yolu seçilir. Şekil 2.71'deki örnekte, baz ı illere ait ortalama
en dü şük ve en yüksek meteorolojik de ğerler verilmek istenmektedir.
64
En Dü ş ük Ortalama En Yuksek Bölgeler Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Ankara Konya Kayseri Çorum Çank ırı Eski ş ehir Polatlı Kırıkkale Kır ş ehir
Sivas Afyon Bolu
Şekil 2.71. Bazı meteorolojik de ğerlerin s ıralanaca ğı örnek tablo
Tablodaki illeri A dan Z'ye s ı ralamak için önce ilgili hücreler seçilir (Sutun değ il sadece s ı ralanacak hücreler). Bu örnekte tablo bo ş oldu ğ u için sadece birinci sütunun seçilmesi yeterlidir. < Tablo/S ı rala > menüsü ile S ı rala penceresi aç ı l ı r ( Şekil 2.72).
=1111111■11::: Sıralama ölçütü
j.
iSütunl
Türlı
C &ben
Metin
Azalan
metin
Tür
Sayı Tarih metin
Tur31
(Metin
Sonra
G. Altan C Azalan
Qaha sonra J
r
Artan
C Azalan
sistemde
C Başlık satırı var
47 P_aşlı k satırı yok
I Tamam
iptal
I
Şeçenelder... I
Şekil 2.72. Tablo hücrelerindeki bilginin s ıralanması Bu pencerede, öncelikle s ı ralama ölçütü belirlenmelidir. Örnekte s ı ralanacak tek bir sütun oldu ğ una göre s ı ralama ölçütü olarak Sütunl seçilir. Di ğer seçenekler oldu ğ u gibi kalabilir. E ğ er, s ı ralanacak veri rakam veya tarih bilgisi olsayd ı , Tür bölümündeki aç ı lan menüden ilgili sat ı r seçilmeliydi. Buradaki örnekte, iller A dan Z'ye s ı ralanmak istendi ğ ine göre pencerede Artan bölümü onaylanm ış olarak kalmal ı d ı r. Bu tablo ile ilgili önemli bir nokta da, pencerenin en alt ı nda yer alan Baş l ı k satı rı var ve Başl ı k satı rı yok seçenekleridir. Ba ş l ı k sat ı rı var seçeneğ i tabloda seçilen bölümdeki ilk sat ı r ı baş l ı k olarak kabul eder ve o sat ı rı n yerini değ iştirmez. Şekil 2.73'de tablonun s ı ralanm ış hali görülmektedir.
65
Ortalama En Yüksek En Düş ük Bölgeler Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Afyon Ankara Bolu Çankırı Çorum Eskiş ehir Kayseri Kırıkkale Kır şehir Konya Polath Sivas
Şekil 2.73. Tablodaki bilgilerin s ıralanmış hali Bazı özel durumlarda tablo hücreleri birebir e şleşmeyebilirler. Şekil 2.73'deki örnekte "Ortalama", "En Yüksek" ve "En dü şük" tablo ba şl ı klar ı iki hücreye bir olmak üzere yaz ı lm ışlard ı r. Hücre birle ştirme olarak adland ı rı lan bu i ş lemi yine ayn ı örnek üzerinde görelim. Bunun için, örnek tablonun haz ı rlanma aşamalar ı n ı incelemek gerekmektedir. Şekil 2.74'de söz konusu örnek tablonun ilk hazı rl ı k aş amas ı görülüyor.
Ortalama Bölgeler Yağış Ankara Konya Kayseri Çorum Çankırı Eski şehir Polatlı Kırıkkale Kırş ehir Sivas Afyon Bolu
_ En I— Yüksek Sıcaklık Yağış
En Düşük Sıcaklık Yağış
Sıcaklık
o
Şekil 2.74. Hücre birleştirme için örnek tablo Dikkat edilirse, iki hücreye girecek bölüm ba şl ı kları önce tek hücreye yaz ı lm ış lard ı r. "En Yüksek" ve "En Dü ş ük" baş l ı klar ı hücreye s ığ mad ığı için iki sat ı ra yaz ı lm ış durumdad ı r. Bu düzensiz görünü şe ald ı rmadan hücreleri birleştirme i ş lemine devam edilir. Önce, "Ortalama" yaz ı l ı hücre ile hemen yan ı ndaki hücre seçilir. Sa ğ t ı klayarak aç ı lan menüden Hücreleri Birleştir seçilir ( Şekil 2.75).
66
C ı rtala nı. a
En
En
Vııııtı-,,ı1,-
ri ııııı ,;;Lı-
Sıcaklık
Sıc aklı: X Kes 1-43 Kwyala
Bölgeler Yağış Ankara Konya Kayseri Çorum Ç anları Eski ş ehir P olatlı Kırıkkale Kır ş ehir Sivas Afyon Bolu
Ift. Yapıştır il Tablo Ekle...
Hücre Şii... Hucr ıı lı.ıri Birle ıtir
lk
II*
Kenarlkar ve Gölgelen. irme... Metin Yönü...
F—"-- Hücre Hizalama
I►
Tablo özellikleri...
Şekil 2.75. Hücreleri birle ştirme
Ayn ı işlem di ğer iki konu başl ığı na da uygulan ı r. Son olarak hücre içindeki konu ba şl ı kları n ı n hücre içindeki yerleşimi uygun biçimde düzenlenir. Hücre birleştirme işlemi sadece sütunlarda de ğil, gerekiyorsa sat ı rlarda da yap ı labilir. Şekil 2.76'da, bir önceki örne ğe benzer bir baş ka tablo görülüyor. Tabloda, Ankara, Çank ı rı ve Kı rşehir illerine ba ğ l ı bazı meteoroloji ölçüm istasyonlar ı verilmi ştir.
En Dü şük En Yüksek Ortalama Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık
B6 geler 12_MDliW TX1 1110
ngaSng
Merkez Elmadağ Ayaş Bala Merkez Osmanc ık Alaca Kargı Merkez Kaman Çiçekdağ Malya
Şekil 2.76. Tabloda dikine yaz ım
Bu tablonun haz ı rlanma aşamalar ı şöyledir. Öncelikle tablo Şekil 2.77' de gösterildiğ i gibi olu şturulur.
67
Ortalama En Yüksek En Dü şük Bölgeler Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Ankara Merkez Elmadağ Ayaş Bala Çorum Merkez Osmancık Alaca Kargı Kırşehir Merkez Kaman Çiçekdağ Malya
Şekil 2.77. Hücreleri birleştirme Bu tabloda ilk dört sat ı rda görülen Merkez, Elmada ğ , Ayaş ve Bala ölçüm istasyonlar ı Ankara iline bağ l ı d ı r. Öncelikle bu istasyon adlar ı n ı n bulundu ğ u hücrelerin solundaki 4 hücre seçilir. Seçilen bölümün en üstünde Ankara yaz ı l ı hücre vard ı r. Bu durumdayken sa ğ t ı klayarak Hücreleri Birle ştir satı r seçilir (Şekil 2.78).
Bölgeler inkara Merkez
şt:.
c
] Ortalama En Yüksek Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık Ya.
F:1m A A a 6 Kes
l Kopyala ço :
la Hücre Yapıştır IN Iç Içe Tablo Olarak Yapıştır NE Tablo Elde... Hücre Sil—
Kir ş e . • Htıcr .eler ı Bırle;lir Kenarlıldar ve Gölgelendirme...
Şekil 2.78. Satırlar arasında hücreleri birle ştirme Daha sonra art ı k tek hücreye dönü şmüş Ankara yaz ı l ı bölüm seçilir ve sa ğ t ı klayarak aç ı lan menüden Metin Yönü satı rı tı klan ı r. Metin yönü penceresinde, seçili alan ı n tabloda nas ı l yönlendirilebileceğ i belirtilmiştir. Amaca uygun olan seçilir ( Şekil 2.79).
68
Metin Yönü - Tablo Hücresi
Şekil 2.79. Tablo hücresinde metin yönü belirleme Son olarak dü şey yazd ı rı lm ış metni hücre içinde ortalamak için sa ğ t ı klama ile aç ı lan menüden < Hücre Hizalama/Ortaya Hizala > seçilir ( Şekil 2.80).
Ortalama En Yüksek Yağış Sıcaklık Yağış Sıcaklık
Bölgeler Kes E Kgpyala
Ir İç içe Tablo Olarak Yap ıştır
Ç
oruı e Hücre Yap ıştır [=1 Tablo Ekle.., Hücre Sil„, M Hücreleri Sök
,
Kır ş e Kenarlıklar ve Gölgelendirme, Metin Yönü...
iı_11=11~ Tablo Özellikleri-
El Ortaya Hizala
Şekil 2.80. Hücre hizalama Ayn ı işlem Çorum ve K ı rşehir illeri için de tekrar edilir. Son olarak tablo kenar çizgilerinin düzenlenmesi için Biçim menüsündeki Kenarl ı klar ve Gölgelendirme arac ı ndan faydalan ı l ı r. Bu pencere, Tablo Kenarl ı kları , Sayfa Kenarl ığı ve Gölgelendirme den ibaret olan üç seçenek sunmaktad ı r. Kenarl ı klar klasörünün solundaki Ayar bölümünde görüldü ğ ü gibi be ş farkl ı kenarl ı k seçeneğ i tabloya uygulanabilir ( Şekil 2.81).
69
Kenarlıklar ve Gölgelendirme 11 1511 Sayfa Kenar» I Gikelendirme I
Q:
Ayet:
bnizieme Kenarlıklan uygulamak Için ageOldaki çIzYN tıldetın ya da d«ımeleri kule.=
effi "tümü (I)
O J ıdı ı
♦ enki Otametlk
KAierg? Yendlık: nk
Uygulansok yer:
OZd 'Hücre Seç i.•nek
lltaç Çkisudunu Göster I
Vatay
„
I
Tamam
Iptal
Şekil 2.81. Kenarlıklar ve gölgelendirme Birinci seçenekte tüm kenarl ı klar kald ı r ı l ı r. Kutu seçeneğ i sadece seçili alan ı n d ış kenarlar ı n ı çizer. Tümü seçeneğ i i şaretli bölgede bulunan hücrelerin tamam ı n ı n çevresini bireysel olarak çizer. Kı lavuz ise, bir üst seçenekle ayn ı işlemi görmekle beraber d ış kenarlar ı içtekilere göre daha kal ı n çizer. Son seçenek, her bir yöndeki kenarl ı klar ı n farkl ı farkl ı çizilmesine imkan sa ğ layan özel bir seçenektir. Örnek tabloda, Kı lavuz seçene ğ i amaca uygun görülmektedir. Bu bölüm i şaretlendikten sonra, Geni ş lik olarak Y2 nk seçilir. Kenarl ı klar ve Gölgelendirme penceresinin son klasörü Gölgelendirme yard ı m ı yla, seçili alan ı n hücre zeminlerinin renklendirilmesi veya herhangi bir desenle taranmas ı mümkündür ( Ş ekil 2.82). Kenarlıklar ve Gölgelendirme Kgssarlidat I ayfa Kenrels>
GğIgelendIrme bnideme
Dolgu 1
Dolgu yok
ımr-F=ır rnıımmııı
11111.11111~ 111•11111111~ 11~1111 11111111•1111111~
ıımr-nernır rr-r-r-r-rwr-
Grı
TQrn Renkler... I
Desenler UY9Illsner,,l< yem
10 Yak
I
Renk.
Reragraf
Otomatik
6gaç Çubuıgung Göster
VAtsY gni—
I
I
Tamam I
Şekil 2.82. Hücrenin gölgelendirilmesi
70
Tablolarla ilgili söylenecek bir di ğer dikkate değ er özellik Otomatik Tablo Biçimlendir aracı d ı r. < Tablo/Otomatik Tablo Biçimi > menü yoluyla ula şı lan pencerede haz ı r formatlar tabloya, hiçbir u ğ raş a gerek kalmadan uygulanabilir (Şekil 2.83). .3.12
Otomatik Tablo Biçimlendir
Ojcimler:
Önizleme
Klasik 2 Klasik 3 Klasik 4 Renkli 1 Renkli 2 k Renkli 3 "k. Sütunlar 1 Sütunlar 2 Sütunlar 3 Sütunlar 4
Oca 7
Şub 7
Mar 5
Batı
6
4 7 18
7
17
9 21
24 60
Güney 8
Toplam 21
Uygulanacak biçimler
r Otomatik Sı clır
17 Yazı Tipi
l KenarlıkJar
Toplan 19
Doğu
Gölgelendirme
Renk
Özel biçimleri uygula
r 2arı satır r Son sütun
17 Başlık satırları P. İlk sütun
Iptal
Tamam
Şekil 2.83. Otomatik tablo biçimlendirme Sol taraftaki biçimler listesi kullan ı larak otomatik tablo biçimlendirme gerçekle ştirilebilir. Bu yöntemle düzenlenmi ş örnek tablo Şekil 2.84'de görülmektedir.
Bölgeler
o
O/İ:aklına
En Yüksek
En Düşük
Yağış Sıcaklık Yağış: Sıcakl ık Yağış
Sıcaklık
Merkez Elmadağ Ayaş Bala Merkez Osmancık Alaca Kargı Merkez Kaman Çiçekdağ Malya
Şekil 2.84. Otomatik tablo biçimlendirme arac ıyla yeniden düzenlenmiş örnek tablo
71
3. MICROSOFT EXCEL 2000 Microsoft Excel, mühendislik uygulamalar ı na temel te şkil etti ği için di ğ er bölümlere göre daha ayr ı nt ı l ı anlat ı lm ışt ı r. Konu anlat ı m ı nda verilen örneklerin büyük bir k ı sm ı , ziraat mühendisli ğ ine uygun olarak verilmi ştir. 3.1. Temel i ş lemler
Bu bölümde Excel hakk ı nda genel bilgiler verilerek; veri haz ı rlama, veri kopyalama, veri ta şı ma, veri yap ıştı rma, dosya açma, dosya saklama gibi temel işlemler anlat ı lacakt ı r. 3.1.1. Tan ı m
Excel program ı çal ışt ı rı ld ığı nda Şekil 3.1'de görülen Excel ortam ı ekrana gelir. El
Microsoft Excel - Kilapl
Al
-
1.
IE
4 5 B 7
e 9 10 11 12 13 rş— FIsAri
Şekil 3.1. 3.1. Excel çalışma ortam ı
Aç ı lan bu pencere asl ı nda Excel'in yeni bir çal ışma kitab ı d ı r. Excel dosyalar ı n ı çal ış ma kitab ı olarak "Kitap 1, Kitap 2" şeklinde adland ı r ı r. Bir Excel kitab ı n ı n bir çok sayfas ı bulunabilir. Sayfan ı n altı ndaki bölümde bunlar görülebilir ( Şekil 3.2).
Şekil 3.2. Excel çal ışma sayfaları
Sayfal, Sayfa2, ... gibi gösterilen bu i şlem sayfalar ı na fare ile t ı klanarak geçilebilir ve o sayfalarda da i şlemler yap ı labilir. Temelde Excel ortam ı sat ı r ve sütunlardan olu şan bir hücreler sistemidir. Bu sat ı r ve sütunlardan olu şan alana işlem sayfas ı denilmektedir. Sayfalardaki her bir hücrenin ad ı ya da diğ er bir değ işle bir adresi vard ı r. Örne ğ in; C kolonunun 4. sat ı rı ndaki hücre C4 ad ı n ı ya 73
da adresini al ı r. Excel'in i ş lem sayfas ı üzerinde bir hücrenin çizgileri di ğ erlerine göre biraz daha belirgindir. Ayr ı ca o hücreyi niteleyen sat ı r ve sütun adlar ı da koyudur. Bu hücre aktif hücredir. Bir dosya yeni aç ı ld ığı nda Al hücresi aktif hücredir ( Şekil 3.3).
Al
Şekil 3.3. Aktif hücre
Herhangi bir hücre aktif hale getirilece ğ i zaman, o hücreye klavyedeki yön tu ş lar ı ile ilerlenebilir ya da farenin imleci ile hücre t ı klanabilir. Ayr ı ca ekranda aşağı ve yukar ı gitmek için klavyedeki Page Down ve Page Up tu ş lar ı n ı kullanmak da mümkündür. i ş lem sayfas ı n ı n üst k ı sm ı nda bir menü mevcuttur (Şekil 3.4).
Şekil 3.4. Excel menüleri
Excel ile yap ı lacak bütün i ş lem ve fonksiyonlar bu menülerde yer almaktad ı r. Menülerin hemen alt ı nda yer alan araç çubuklar ı ise baz ı komut ya da fonksiyonları n tek bir hamlede yap ı lmas ı na imkan sağ layan butonlar ı bar ı nd ı r ı r. Örne ğ in disket resmi şeklindeki buton dosya kaydedilmi ş olur.
t ı klan ı rsa, o anda aktif olan
3.1.2. Bloklama, blok seçimi ve veri giri ş i Excel'deki hücrelere her türlü veri girilebilir. Girilen bu bilgiler, istenirse bir tablo düzenine de getirilebilir. Birden fazla kom ş u hücre bir defada seçilirse, bu alan blok ismini al ı r. Örne ğ in C3, C4, C5, D3, D4, D5 hücrelerin hepsi beraber C3-D5 bloğ unu oluştururlar. Şekil 3.5'de görülen bir alan ı bloklamak için iki yol izlenebilir.
74
C3
B
Şekil 3.5. C3-D5 bloğu Birinci yol, seçilmek istenen blo ğ un herhangi bir kö şesindeki hücreye, örneğ in sol üst kö şesindeki ilk hücreye gelip Shift tu ş unu bas ı l ı tutarak çapraz karşı köşeye, yani blo ğ un sağ alt köşesine yön tu şlar ı yla gitmektir. Blo ğ u seçmede ikinci yol ise, fare imlecini blo ğ un bir kö şesine t ı klayı p çapraz karşı köşeye kadar b ı rakmadan sürüklemektir. Örnek olarak, Ankara, İ stanbul ve İ zmir illerinin Nisan ve May ı s aylar ı na ili ş kin s ı cakl ı k değ erleri kullan ı larak Şekil 3.6'da gösterilen tablo haz ı rlanm ışt ı r. Tabloda yer alan ve her bir hücreye girilmi ş bulunan tüm bilgiler "veri" ad ı n ı al ı r.
;May ı s
Nisan Ankara i İstanbul
Izmir
a` 12 14;
17! 19!
Şekil 3.6. Örnek tablo Bu bilgiler hücrelere girerken o hücre t ı klanarak ya da klavyeden oklarla o hücreye gelinerek hücre aktifle ştirilir. Sonra klavyeden veri yaz ı l ı p Enter tu ş una basarak ya da oklarla sa ğ a ya da a şağı gidilerek veri girilmi ş olur. Bir hücreye veri yanl ış girilirse, ayn ı hücreye tekrar dönüp do ğ ru değ er girildi ğ inde; eski veri silinmi ş , yerine yeni veri girilmi ş olur. 3.1.3. Kesme, kopyalama ve yap ıştı rma iş lemleri Excel ortam ı nda bir hücrede ya da bir bloktaki veri grubunu, bulunduklar ı yerden ba ş ka bir yere kopyalamak, ta şı mak, başka bir forma sokmak, büyükten küçüğe ya da küçükten büyü ğe s ı ralamak, çerçeve içerisine almak, rengini değ iştirmek gibi birçok i ş lem mümkündür. Örne ğ in, tablodaki veriyi bulundu ğ u yerden kesip ba ş ka bir yere ta şı mak için öncelikle tabloyu olu şturan blo ğ u seçmek gerekir. B2-D5 blo ğ unu seçmek için B2 hücresi t ı klan ı p D5 hücresine kadar sürüklemek gerekmektedir ( Şekil 3.7).
75
Şekil 3.7. Seçilmiş blok
Seçili bir blok bir yerden ba şka bir yere ta şı n ı rken öncelikle kesilerek oldu ğ u yerden kald ı rı l ı r, sonra hedef hücrelere gidilerek oraya yap ıştı rı l ı r. Seçili bloğ u olduğ u yerden kesmenin dört yolu vard ı r. Bunlardan birincisi menüleri kullanmakt ı r. Kes komutu Düzen menüsü içerisinde yer almaktad ı r (Şekil 3.8). Blok seçildikten sonra, < Düzen/Kes > komutu t ı klanarak oldu ğ u yerden kesilebilir. < Düzen/Kes > sat ı rı nda kesme i şleminin butonu solda, k ı sayol tu şu ise sağda gösterilmiştir. Kesme i şleminin ikinci yolu blok seçildikten sonra kes butonuna t ı klamak, üçüncü yolu ise klavyeden Ctrl ve X tu şları na birlikte (Ctrl+X) basmakt ı r. Microsoft Excel
-
Kitap1
Şekil 3.8. Düzen menüsündeki Kes komutu
Kesme işleminin dördüncü yolu ise seçili blok üzerine gelip farenin sa ğ tu şunu tı klamak ve aç ı lacak olan k ı sayol menüsünden Kes komutunu seçmektir (Şekil 3.9)
Şekil 3.9. Sağ tıklayarak Kes komutu
Blok kesildi ğ inde bloğu s ı n ı rlayan çerçeve hareketli duruma gelir ancak ekrandan silinmez ( Şekil 3.10).
76
Şekil 3.10. Kesilmiş blok Kesilmiş olan blok tabloda istenilen bir yere yap ıştı rı labilir. Blo ğ un yap ıştı rı lacağı yere fareyi kullanarak veya klavyedeki yön tu şları ile gelinir. Bloğ un yap ıştı rı lacağı yere blok büyüklü ğ ünde yeni bir blok i şaretlemeye gerek yoktur. Yaln ı z bloğ un sol üst kö şesinin nerede olmas ı isteniyorsa, o hücre aktif hale getirilip yap ıştı rma komutunun verilmesi gerekir. Örne ğ in B2-D5 bloğ unun, E3-G6 bloğuna taşı nması isteniyorsa, E3 hücresi aktif hale getirilip sonra yap ıştı rma i şlemi gerçekleştirilebilir. Yap ıştı rma iş lemi ayn ı Kes komutunda oldu ğ u gibi 4 yolla yap ı labilir. Bu yollar, Düzen menüsünden ya da farenin sa ğ tuşuna tı klayarak aç ı lan menüden Yap ıştı r komutunu seçmek veya CtrI+V kısayol tu şuna ya da yap ıştı r butonuna basmakt ı r. Kesilen blok Yapıştı r komutu kullan ı larak E3 hücresine yap ıştı rı labilir. Şekil 3.11'de görüldü ğ ü gibi yap ışt ı rma işlemi gerçekleştirildi ğinde B2-D5 den al ı nan veri E3-G6 blo ğ una yerleşmiş durumdad ı r.
Şekil 3.11. Kesilip yap ıştırılarak yeri değiştirilmiş blok Tablonun bir ba şka alana kopyalanmas ı için öncelikle tablonun bulundu ğ u E3-G6 blo ğ u seçilir. Daha sonra Kopyala komutu; Düzen menüsünden ya da farenin sağ tu şu ile aç ı lacak menüden veya k ısayol tu şu CtrI+C ile ya da araç çubuğ undaki kopyala butonu kullan ı larak uygulan ı r. Bu dört yoldan biriyle Kopyala komutu verilince, blok çerçevesi hareketli bir şekil al ı r ve aktif hale gelir. Kopyalama nereye yap ı lacaksa, o bloğun sol üst köşesine t ı klanarak o hücre aktifleştirilir. Örne ğin tablo Al hücresinden itibaren kopyalanacaksa, Al hücresi t ı klanarak aktif hale getirilir. Sonra aynen Kes komutundan sonra yap ı ld ığı gibi dört farkl ı yap ıştı r işlemlerinden biri burada uygulan ı r. Böylece bilgiler hem Al -C4 blo ğ unda, hem de E3-G6 blo ğunda görülür hale gelir ( Şekil 3.12).
77
''
_| Lk^
t
_
■-,--.
.:---
----
Nisan
..;.. ,
Mayıs
ıi
6 13: 121 17k ',Istanbul zmir __ 14 -- - 19: :İ___,__----— :Ankara İ.
5 6 7
Şekil 3.12. Kaynak ve kopyalanm ış veri bloklan 3.1.4. Hücrelerin ve içindeki yerinin silinmesi
Excel'de iki tip silme söz konusudur. Bunlardan biri hücre içeri ğ ini yani veriyi silme, di ğeri ise hücreyi silme. Hücre silindi ği zaman do ğal olarak içeriğ i de silinmi ş olur. Hücrenin içeri ğ i yani veriyi silmek için veri blo ğu seçilir ve klavyeden "Delete" tu şuna bas ı l ı r. Bu durumda hücrenin içeri ğ i silinir ama hücre yerinde durmaktad ı r. Örne ğ in tablodaki E5-G5 adresinde yer alan İ stanbul veri sat ı rı bu sat ı rı seçilerek silinsin ( Ş ekil 3.13).
Nisan
:Mayı s
,Ankara 8s 13 )Ist a nb u 11~1.1• İlk .
Izmir
141
19
iAnkara
j (
Silinmeden önce veri seçiliyor.
Izmir
Delete tu ş u ile veri siliniyor.
Şekil 3.13. Hücre içindeki yerinin silinmesi
Bu yerinin bulundu ğu hücrelerin silinmesi ise ya hücreler seçiliyken üzerine gelip sağ t ı klanarak aç ı lan menüden Sil komutuyla ya da < Düzen/Sil > komutuyla sağ lanabilir. Tabi ki bu hücreler silindi ğ inde, bunları n yeri bir delik gibi aç ı k kalmayacağı için bu boşlu ğ un aşağı dan yukar ı hücre kayd ı rarak m ı , sağdan sola hücre kayd ı rarak m ı doldurulacağı sorulacakt ı r. Şekil 3.14'de görülen Sil penceresinde tüm seçili sat ı rlar ı n ya da sütunlar ı n silinmesine de imkan verilmektedir.
78
Sil
-
e Hücreleri sola ötele <7 Hücreleri yukar ı btele:'
Şekil 3.14. Silinen hücre boşluğunun doldurulması
Sadece seçili hücrelerin silinmesi ve bo şluğ un da yukar ı doğ ru doldurulmas ı isteniyorsa, Hücreleri yukar ı ötele seçeneğ i işaretlenir ve tamam butonu t ı klan ı r. Bu durumda İ stanbul ile ilgili seçili bölüm ortadan kalkar ve İzmir satı r ı yukar ı taşı nm ış olur(Şekil 3.15). Nisan
Ankara Izmir
,Mayis
13
11~111111~11114
Şekil 3.15. Silinen hücre bo şluğuna diğer hücrelerin kaymas ı Tüm sütun seçeneğ i işaretlenerek silme işlemi gerçekleştirilirse tablo tamamen kaybolur ve sadece Al-C4 deki kopyas ı kal ı r.
Excel ile çal ışı rken bilerek veya bilmeden çal ış ma ortam ı istenmeyen bir hale getirilebilir. Ortaya ç ı kan durumdan ho şnut olmay ı p önceki duruma yeniden dönebilmek için di ğ er birçok Windows uygulamas ı nda oldu ğ u gibi excelde de bir geri al komutu mevcuttur. Excel'de en son yap ı lan birkaç işlemi geri almak yan ı nda tekrar yapmak da mümkündür. Bunun için ya < Düzen/Geri Al ve Yinele > komutları , ya bu komutlar ı n kı sayol tu şları olan Ctrl+Z ve Ctrl+Y ya da araç çubu ğ undaki Geri Al ve Yinele butonları kullan ı l ı r. 3.1.5. Dosyaları n kaydedilmesi, kapat ı lmas ı ve yeniden aç ı lmas ı
Bu aşamaya kadar dosyalar üzerinde baz ı işlemler yap ı ld ı . Üzerinde i şlem yap ı lan dosyalar ı bilgisayara kaydetmek (bilgisayarda saklamak) için birçok Windows uygulamas ı nda oldu ğu gibi < Dosya/Kaydet > komutu kullan ı labilir (Şekil 3.16).
79
Microsoft Excel Kitapl Dosya Düzen
.
1 DD ■ J Ari
Görünüm Ekle Biçim Ctrl+N Ctrl+O
G; • >2,5
Farkl ı Kaydet,..
1 2
Çalışma Alan ını Kaydet. „
[1:
Şekil 3.16. Dosya menüsünden dosyaların kaydedilmesi
Dikkat edilirse bu menüde üç farkl ı kaydetme komutu bulunmaktad ı r. Bu komutlardan ilki olan Kaydet komutu daha önceden kaydedilmi ş (saklanm ış ) olan dosyay ı güncellenmi ş haliyle ve ayn ı isimle üzerine kaydeder. Farkl ı Kaydet ise üzerinde çal ışı lan dosyan ı n, farkl ı bir isimde ve yeni bir dosya olarak kaydedilmesini sa ğlar. Çal ışma Alan ı n ı Kaydet ise birden fazla Excel dosyas ı n ı bir grup yani çal ışma alan ı olarak kaydetmeye imkan verir. Böyle kaydedilmi ş çal ışma alanlar ı aç ı ld ığı nda, içlerindeki bütün dosyalar birlikte aç ı l ı rlar. Excel, henüz kaydedilmemi ş dosyalara Kitap1, Kitap2 gibi alternatif isimler verir. Bu dosyalar kaydedilmek istendi ğ inde, yukarı da bahsedilen ilk iki komuttan hangisi seçilirse seçilsin dosya ilk defa kaydediliyor oldu ğu için Farkl ı Kaydet komutu çal ışı r. Kaydetme komutundan sonra bir pencere aç ı l ı r (Şekil 3.17).
Geçmiş
fiL Cel ■Jekl ıro
hrlassixitu
5 .4.Kulanıtrıtar
W.;t7FoIders
DgFya adı :
NEEE
Kayıt tktk
i
Microsakcel Çalış
I
KaYdst
I
Kit
Şekil 3.17. Farklı kaydet penceresi
Aç ı lan Farkl ı Kaydet penceresinde genellikle kay ı t yeri Belgelerim klasörüdür. Dosya Ad ı ise başlang ı ç olarak Kitap 1 şeklinde verilir. Dosya 80
kaydetme işlemi araç çubu ğ undaki kaydet butonu t ı klanarak veya CtrI+S tuş lar ı na bas ı larak yap ı labilir. Bir dosya üç türlü kapat ı labilir. Bunun en kolay şekli, dosyan ı n sa ğ üst köşesindeki butonlar ı n kullan ı lmas ı d ı r. Burada sadece mevcut dosyay ı ya da tüm Excel program ı n ı kapatabilmek mümkündür ( Şekil 3.18). 2 Microsoft Excel - S ıcakl ık iligj I2.osya . DU;r:
in i
ZQI "
011:112 j.ır'r ı gr41iar Yeri Eencere ''';;;:chin
: .E'.14 S
D7 A
1 2 Ankara 3 Istanbul 4 Izmir 5 6
r. " 10 ' I-
-, - ,--, - 1 %, E .fi. '•1. L ü 4
-. ,. ,-,:st.,,:1wA
1-- Lı -;• I a [21L' ....7
Arial
, :'
-
4
W1 % 0,,,, +4.4-1
%Ii].
k
R,,A
fg -. ,,
:1
e
I
Nisan
c
I-
+?-..,..
H
D
May ıs 8 12 14
Kapat( Excel Program ı n ı ) Pencereyi apat : (Aktif olan Excel dosyas ı n ı )
13 17 19
9 ._ 10 11 1j1~11Lşiiyig2,,, şayfaş] Hazır
.!--
_____
•
Iil I1
I— E san
I ±1H F-- 1----- F.-- /.,,
Şekil 3.18. Dosyan ın ve program ın kapatılması
Dosyayı kapatmak için ikinci yol CtrI+F4 k ı sayol tuşudur. Üçüncü yol ise < Dosya/Kapat > komutunu t ı klamakt ı r (Şekil 3.19). E ğer dosya daha önce kaydedilmediyse kapatma esnas ı nda kaydetmek istenip istenmedi ğ i sorulacakt ı r. Dosyay ı bu anda kaydetmek de mümkündür.
Şekil 3.19. Dosya menüsünü kullanarak dosyan ın kapatılması
Dosyayı tekrar açmak için dört farkl ı yol söz konusudur. Dosya açmadaki birinci yol araç çubu ğundaki Aç butonuna tı klamakt ı r. Ayn ı işlem < Dosya/Aç > komutu t ı klanarak ya da CtrI+O tuşlar ı na bas ı larak da gerçekleştirilebilir. Her üç yol da ayn ı pencereyi açar ( Şekil 3.20).
81
Geçrnı;.
Belgelerini
Nar Masaustu
S ı k Kullarularilar
,G , 6s %,VeUFolders
Dosya türü:
'Tüm Microsoft Excel Dosyaları
H
Iptal
Şekil 3.20. Dosya aç penceresi
Bu pencerede, listede aranan dosya bulunduktan sonra çift t ı klanarak ya da dosya t ı klan ı p Aç butonuna bas ı larak aç ı labilir. Yukar ı da anlat ı lan üç yöntem d ışı nda çok daha basit dördüncü bir yol daha vard ı r. Daha önce üzerinde çal ışı lan son birkaç Excel dosyas ı na Dosya menüsünden doğrudan ulaşı labilir. Bunun için Dosya menüsünün alt ı nda bulunan ilgili dosya ad ı n ı t ı klamak yeterlidir ( Şekil 3.21). Excel'den ç ı kman ı n 3 yolu vard ı r. Bunlardan birincisi her Windows uygulamas ı nda oldu ğ u gibi sa ğ üst kö şedeki kapatma butonunu t ı klamak, ikincisi Dosya menüsünün en alt sat ı rı ndaki Ç ı kış komutu ve sonuncusu da AIt+F4 tuşlar ı n ı kullanmakt ı r. Excel kapat ı l ı rken, kaydedilmemi ş dosya varsa Şekil 3.22'deki uyar ı penceresi ekrana gelir.
82
Microsoft Excel ■
;; Dosya Düzen Görünüm Ekle ❑
Yqrli„.
Ctrl+N Ctr1+0
'1 Gl'i 5 „ . Kayğet
ttr İ+5
Farklı Y.aydet.. C3İışma Alan ını
vdel".„.
L Sıcakl ık Eirs
f 1\51fdlEIE.
3 exl \Sıcaklık 4 exl Kitapl
Şekil 3.21. Son kullan ılan dosyalara hızlı ulaşım
E3
Microsoft Excel
,
51caklık.xls' içinde yapt ığınız değişiklikleri kaydetmek istiyor musunuz?
4
Evet
Hayır
Şekil 3.22. Değişiklik yap ılmış dosya için kaydetme uyarısı 3.2. Veri Setinin ve Hücrelerin Düzenlenmesi
Bu bölümde hücrelere girilmi ş yazı ve say ı format ı ndaki bilgilerle, bunlar ı çevreleyen hücrelerin biçimlerinin de ğ iştirilmesi ve düzenlenmesi Şekil 3.23'de verilen bir örnek üzerinde anlat ı lm ışt ı r. E,..2 Microsoft Excel - Krtapl
@n Qasra Düzen Cyarlir ı0ırı Bde @k» &açlar kod Bence,. Xeirdn
u;.. ıa,3!aa,H3, wıza,A1.->---!•4> z
ip
Arial
- 10 -iK T
D3
j_ 2 i 4 i ...._ 5 ' 6 7 1 8 9 , 10 : ii 1 , 121
1-31
-
j
#4
AINT;UWE31W% 000 `,454ii
3•
et Tarım Arazisi(Milyon ha)
e J
C
D
L F[G
E
ı _ı__
Çizelge 1. Yıllara Gdre Nüfus, Tarı m Alan ı ve Kişi Ba şı na Arazi Varl ığı Y ıllar Nüfus 'Tarım Arazi4K ışı Ba şına Düş en Arazi(da) 1944 14,3 7,7 18,5 1950 20,9 16,3 7,8 1955 24 22,8 9,5 1960 25,3 9,1 27,8 1965 26,1 8,3 31,4 1970 35,6 27,3 7,7 1975 40,3 27,6 6,8 1980 28,2 44,7 6,3
1985 1990
50,7 56,5
27,5
5,4
27,8
4,9
14
15'
Şekil 3.23. Örnek veri seti
83
3.2.1. Yaz ı tipi ve boyutunun ayarlanmas ı Ş ekil 3.23'de görülen tablonun yaz ı tipi Arial, yaz ı tipi boyutu ise 10 puntodur. Yaz ı tipini Times New Roman Tur olarak de ğ iştirmek için o hücreler seçilir (bloklan ı r). Bütün tablo de ğ iştirilmek isteniyorsa, bütün tabloyu seçmek gerekir. Sonra araç çubu ğ undaki yaz ı tipi bölümünün yan ı ndaki küçük okla alternatif yaz ı tiplerinden Times New Roman Tur seçilir ( Şekil 3.24). Q
M ıc ı osoll Excel - Kilapl
12.Y. N:Ken W:.nCm 04. 2,0,.
erale Ze.
jorikla,+13.1,Y.ba ,/ .IK
"El
T
•
Afil
SMSii F ont.:. E
35kıiı
- ryi 5,61021 EdOm0 ErEr
Alanı
A 13X5E4,1-11I(p System Tahoma 5ymbol
Bi
Terminal k Times New Roman -
MS fi VAGRouaded BT
fi Verdana .
13
1990 . .
56.5
27.9
Şekil 3.24. Yaz ı tipinin seçilmesi Tablonun baş l ı k ad ı n ı 10 puntodan 11 puntoya ç ı karmak için tablo baş l ığı n ı n yaz ı l ı oldu ğ u hücre ya da hücreler seçilir ve araç çubu ğ u bölümündeki yaz ı boyutu bölümünden 11 t ı klan ı r. Böylece tablo ad ı daha büyük puntolarla yaz ı lm ış olur ( Şekil 3.25). Microsoft Excel - Kitapl
[j Dosya Düzen Görünüm Ekle Biçim Araçlar Veri Pencere Yard ım
iDGi;26.1aRkT7 I Times New Roman Tur
B2
J
A
B
vi
x K
8 f
I lo
E T
A IL-=
52.E1W1
izelge 1. Y ı llara Göre Nüfus, Tar ı m A, D
Içizelge 1. Y" e Nüfus, Ta= Alanı ve Ki ş i Başına Araz mar 1 46 3 T anm Arazisi(Milyon ha) Ki şi Başı, 4 j 1944 18 14,3 3,5 51950 20 ,g 16,3 2
1955
22
174
77 R
Şekil 3.25. Yazı boyutunun değiştirilmesi Burada yaz ı tipi ve boyutu do ğ rudan butonlar yard ı m ı yla de ğ i ştirilmi ş oldu. Asl ı nda bu de ğ iş iklik < Biçim/Hücreler/Yaz ı Tipi > penceresinde de yap ı labilirdi. Bu durumda de ğ i ş iklik yap ı lacak blok seçilip, < Biçim/Hücreler/Yaz ı Tipi > yolu ya da < Ctr1+1/Yaz ı Tipi > yolu izlenebilirdi. Her iki durumda da gerekli değ i ş iklikler aç ı lacak olan Hücreleri Biçimlendir penceresindeki Yaz ı Tipi sekmesinde yapabilir ( Şekil 3.26).
84
ri Et
Hücreleri B içimlendir Sayı I Hizalama
Yazı Tipi
YaZı tipi:
I
'Times New Roman Tur Times New Roman Tur Tr Trebuchet MS TT VAGRounded BT Verdana
Normal İtalik Kalın
Renk: I
r Normal yazı tipi
Otomatik
:
-Efektler Üstü çizili
--Onizleme
r
r Üst simge
T
Boyut:
Er
Alt çizgi: Hiçbiri
Koruma
Kenarlık I Desenler
Yazı tipi stili:
-A-aç Ç Ğğş ŞZz
Alt simge
Bu bır TrueType yazı tipi. Ekranınızda ve yaz ıcınızda aynı yazı tipi kullanılacak.
Şekil 3.26. Yaz ı tipinin değiştirilmesi 3.2.2. Kal ı n italik ve alt ı çizili yaz ı m
Hazı rlanm ış olan tablodahücrelerde yer alan bilgiler, Kal ı n, İtalik ya da Alt ı çizili veya bunlar ı n kombinasvonu şeklinde biçimlendirilebilir. Tablo ad ı koyu görünmesi için kal ı nlaşt ı r ı labilir. Bunun için tablo ad ı n ı n yaz ı l ı oldu ğ u B2 hücresi seçilerek araç çubu ğ undaki Kal ı n butonu t ı klan ı r (Ş ekil 3.27). Times New Roman Tur . 11 .
I K NT
A
B2
=1 Cizelb% 1 Y ı llara Göre Nüfus,
A
C
'-"Kalırı l
D
1 2
Çia elge Aİ Yıllara Göre Nüfus, Tarcan Alan ı N
3 J
Yıllar
Nüfus
Tarım Arazisi(Milyon ha) K
Şekil 3.27. Hücredeki yerinin kal ın komutuyla koyulaştırılması Ayn ı şey < Biçim/Hücreler/Yaz ı Tipi > sekmesindeki Yaz ı tipi stili bölümünden de yap ı labilirdi. Ancak Kal ı n butonunu kullanmak her zaman daha kolay ve pratiktir. Hücredeki yerinin alt ı çizili duruma getirilmesi için ilgili hücre (B2) seçiliyken araç çubu ğ undaki Altı Çizili butonuna t ı klamak yeterli olacakt ı r (Şekil 3.28). Ya da ayn ı şey < Biçim/Hücreler/Yaz ıtipi > sekmesindeki Alt çizgi bölümünden de yap ı labilir. Ayr ı ca bu bölümde alt ı tek çizgi ile çizmenin yan ı nda çift çizgi, yaz ı üstüne çizgi ve yak ı n ya da uzak çizgi çizmek de mümkündür.
85
C
!
D
L
E
j
F
G
Cizelge 1. Yıllara Göre Nüfus, Tarım Alanı ve Kişi Basma Arazi Varlı'M Yıllar
Nüfus
Tarım Arazisi(Milyon ha) Ki şi Başına Düş en Arazi(da)
Şekil 3.28. Verinin alt ı çizili duruma getirilmesi Tablodaki bilgiyi italik olarak yazd ı rmak için araç çubu ğ unda İtalik butonu t ı klan ı r (Şekil 3.29). İ talik gösterim be ğenilmezse, ayn ı butona t ı klanarak normal hale yeniden döndürmek mümkündür.
Çizelze I. Y ıllara Göre Niifils, Tar ım Alan ı ve Ki şi Basına Arazi Varltk ı Yıllar
Niifi ıs
T atım ArazisifMilvnnhal Kisi Pamrıpı Düs en A raai(rial
Şekil 3.29. Verinin italik duruma getirilmesi İ talik forma dönü ştürmek için < Biçim/Hücreler/Yaz ıtipi > sekmesindeki Yaz ı
tipi stili bölümü de kullan ı labilir. Çizelgedeki sütun ba şl ı klan ve y ı llar sütunu da kal ı nlaşt ı r ı labilir ( Şekil 3.30). E
Çizelee 1. Yıllara Göre Nüfus, Tarım Alanı ve Kişi Basma Arazi Varh ı Yıllar
Nüfus 1944 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990
18,5 20,9 24 27,8 31,4 35,6 40,3 44,7 50,7 56,5
Tarcan Araxisi(Milyon ha) Kişi Başına Düş en Arazi(da) 14,3 7,7 16,3 7,8 22,8 9,5 9,1 25,3 26,1 8,3 27,3 7,7 6,8 27,6 28,2 6,3 5,4 27,5 4,9 27,8
Şekil 3.30. Kahnlaştınlmış satır ve sütun başlıklan
3.2.3. Hizalama Excel'de hücre içindeki veriyi farkl ı şekillerde göstermek için hizalama butonlar ı vard ı r. Bu butonlar veriyi sola hizala, ortala, sa ğ a hizala ve birleştirerek ortala anlamlar ı na gelmektedir. Örnek tabloya bak ı ld ığı nda tablonun içindeki rakamlar ı n sağa, kelimelerin sola dayal ı yazı lm ış oldu ğ u görülür. Rakam olanlar ı n hücre içinde ortalanmas ı istenirse bunlar ı n bulundu ğ u blok (B4-E13) seçilip ortala butonuna t ı klamak yeterli olacakt ı r ( Şekil 3.31).
86
B4 A 2 3
Wl
K T
Times New Roman Tur . 10
= I 1944 Orta
C
ÇizelEe 1. Yıllara Göre Nüfus, Tan ın Al
Yıllar 1944 1950 1955
4 5
Nüfus 18,5 20,9 24
T anm Arazisi(Milyon h 14,3 16,3 22,8
Şekil 3.31. Hücrelerdeki bilgilerin ortalanmas ı Sütun baş lar ı n ı n ortalanmas ı için ilgili hücreler (B3-E3) seçilip ortala butonu t ı klanabilir ( Şekil 3.32). [
Times New Roman Tur . 10 .
63
T
=,
K T
A
A
iı
Yillar
C
Ortala
D
1 2 3
6 7
r
ÇizelEe 1. Yıllara Göre Nüfus, Tanın Alanı ve Kişi Basma Arazi Varhflı Yıllar Nüfus Tannı ~yan ha) rışi. BaşnıaDaşen Arazi(ran. 1944 18,5 7,7 14,3 1950 20,9 7,8 16,3 1955 24 22,8 9,5 1960 27,8 9,1 25,3
Şekil 3.32. Veri grubunun hücre içinde ortalat ılması Bu hizalama i ş lemleri Şekil 3.33'de gösterilen < Biçim/Hücreler/Hizalama > sekmesinden de yap ı labilirdi. Bu pencere de metnin hücre içinde yatay olarak, dü şey olarak bir de belli bir aç ı ile hizalanmas ı mümkündür. Penceredeki Yatay hizalama yerinin, hücrenin soluna dayal ı , sağı na dayal ı veya ortal ı olmas ı n ı ayarlarken; Dikey hizalama hücrenin üzerine ortas ı na veya alt ı na dayal ı olmas ı n ı ayarlar. Yönlendirme bölümü ile hücre içerisindeki yerinin hücrede e ğ ik (aç ı l ı ) yaz ı lmas ı mümkündür.
87
U V!
Hücreleri B içimlendir Sayı
±1i?g9rn..
I
Yaz ı Tipi I Kenarlık I Desenler I Koruma
Yatay:
•
Girinti:
.
'Orta
•
d 10
Yatay hizalama
Dikey,
I
rYönlendirme
Metin hizalama
Metin
(Alt \
n
Dikey hizalama Hücre içine girinti Metin denetimi
Derece
r Metni kaydır r Uyacak şekilde daralt r Hücreleri birle ştir
Hücre içine aç ı k yazdırma
Tamam I
iptal
Şekil 3.33. Hücreleri biçimlendir penceresi Penceredeki Metin denetimi k ı sm ı n ı bir örnekle aç ı klanabilir. B1 hücresine Tarı m arazisi varl ığı yazı lm ış olsun. Şekil 3.34'de görüldü ğ ü gibi yaz ı C sütununa taş m ış durumdad ı r. Ancak Cl hücresine veri girilirse ta şan k ı s ı m görünmez olur. B1 hücresi seçiliyken Metin denetimi bölümünde Metni kayd ı r seçene ğ i işaretlenirse metnin artan k ı sm ı hücre içinde alt sat ı ra kayd ı r ı l ı r (Şekil 3.35). Bi
= Tarı m arazisi varl ı
zi
A
1
2
I B C Tarım arazisi arlığı ÇizelEe 1. Yıllara Göre /*
•-1
"Pir•• P
S T Il
Şekil 3.34. Yazın ın hücreden diğer hücrelere taşması Metin denetimi
A
B
PT :Metni kaydır
r Uyacak şed4 daralt r Hücreleri birle ştir
1 n
Tarım arazisi varlıAl" • 1, 2
1
1
‘7.11-- 2", !...;
Şekil 3.35. Metni kayd ır seçeneğinin kullan ımı Ayn ı hücrede bu defa Uyacak şekilde daralt seçeneğ i i şaretlenirse metin hücre boyutunda daralt ı l ı r ( Şekil 3.36).
88
Metin denetimi
c
r' Metni kaydır Tarım arazisi varlığı
1
F7 :Uyacak şekilde daralt ücreleri birleştir
CiZel2e
1. Yıllara G
Şekil 3.36. Uyacak şekilde daralt seçeneğinin kullanımı Hücreleri birle ştir seçeneğ ini işaretlenirse, Şekil 3.37'de de görüldü ğ ü gibi hücreler birle ş miş gibi metin sonraki hücreye devam eder. Metin denetimi
B*1
= Tarı m arazisi yanl ı
J
t- Metni kaydı.
F Uyacak şekilde daralt
1
Tarım arazisi 1arbk.
vo :Hücreleri birle ştir
2
Çizelee 1. Yıllara Göre IN
:
■
141. • • r
'V T Il
Şekil 3.37. Hücreleri birle ştir seçeneğinin kullan ımı B1 hücresinin içeri ğ ini Delete tu ş u ile silinerek çizelgenin düzenlenmesine devam edilebilir. Dikkat edilirse çizelge ba ş l ığı asl ı nda B2 hücresinde olmas ı na rağ men bu hücre d ışı na ta şarak E2 hücresine kadar uzanmaktad ı r. Baş l ı k B2 den E2 ye kadar uzanacak ve bu hücreleri kapsayacak şekilde hücreleri birleştirerek ortalan ı rsa; çizelge güzel görülecektir. Bunun için B2-E2 blo ğ u seçilip Birleştir ve ortala butonuna ortalanm ış olur (Şekil 3.38).
1 Times New Roman Tur B2
:J
IA İ
B
; 24 1
11 •
= 1
bas ı l ı r. Böylece ba ş l ı k çizelge üzerinde
ri-c T I A -s-_-- _w_ -..=_.- a I Q1 % 000 •,;(3,5 40,8 I 4::%T.- f.....:2 Ç ı zelge 1. Y ı llara Göre Nüfus, --- A I
C
I
Bırleştir ve Ortala I
D
a
i Ç i z e 1 g e 1. Yıllai:t*hiwrititiri;:l' ııı:- İiiıiı 'Mil-
r'''''
-c
_
A
•
"' ..“ '
•.,71.1•1
Ki ş i
I:I
Ba şı na Arazi V-
f
E
.1
i~~:Viiiiiiix'i . 1. 'I.
Tr•
• Iş
11••
A
VJ N.
Şekil 3.38. Hücrelerin birleştirilerek yerinin hücreler içinde ortalanmas ı 3.2.4. Çizelge çerçevesinin haz ı rlanması (kenarl ı klar) Çizelgenin güzel bir görünüme kavu şturulmas ı için uygun bir çerçeve (kenarl ı k) tasar ı m ı yap ı lmal ı d ı r. Çerçevede hareket yönü içeriden d ışarı doğ ru olmal ı d ı r. Yani en önce en iç hücreler, sonra d ış , en son en d ış çerçeve çizilmelidir. Öncelikle ba ş l ı k d ışı ndaki hücrelerin kenarl ı klar ı n ı n haz ı rlanmas ı gerekir. Çizelge ba şl ı k d ışar ı da kalacak şekilde seçilip Kenarl ı klar butonundan tüm kenarl ı klar seçene ğ i i şaretlenirse ba ş l ı k d ışı nda çizelgenin her bir hücresi çerçeveli hale gelmi ş olur (Şekil 3.39).
89
Microsoft Excel - Kitapl Dosya Düzen Görünüm Elde Biçim Araçlar Veri Pencere Yardu -n
E Times New Roman Tur -
B3 A
10
-
1(
T A 1 Ef-
.4
-
011111~~11521
Y ı llar
B
-]
1 ü 43 *412° 000 ;38 4°,8 ı t:ıg
C
D
1 1 D El _ Çizelge 1. Yıllara Göre Nüfus, Tarım Alanı ve Dişi Başına ::: 81 Yıllar Tanın ArazisWAllilyan Ila) Kişi Başına .ı.ıu.ş a '&"'"1 Nüfus 7.7 TümKenarlildar 1944 18,5 14,3 7,8 1950 20,9 16,3
"1
4
i ".,Z
ne
,, (7
''
Şekil 3.39. Kenarlık butonunun kullan ım ı Sütun ba ş l ı klar ı birlikte seçilerek kal ı n bir çerçeve ile kutu içine al ı nabilir. Bunun için Kal ı n Kutu Kenarl ığı kullan ı labilir ( Ş ekil 3.40). Times New Roman Tur
10
R
FIC T _ A
% 000 4,3,5 49,3
i= 23r.
T m• Y ı llar
B3
C
.A. sı_® I
Çizelge 1. Yıllara Göre Nüfus, Tarım Alanı ve Kişi Başına
2 3
Yıllar 1944
Nüfus 18,5
I
Tarun Arazisi(Mllyon ha)
1 Kişi Baş
14,3
EH u en 7,7
F
❑
Kalın Kutu Kenarl ıijı
ne,
Şekil 3.40. Kenarlık butonunun kullan ım ı Ayn ı i ş lem sat ı rlar ı n baş l ığı olan Y ı llar kolonu için de yap ı labilir. Ba ş l ı k d ışı ndaki k ı s ı mlar ı (B3-E13) seçilip ayn ı i ş lem uygulan ı rsa çizelge biraz daha hoş görünüm kazanm ış olur ( Şekil 3.41).
A 1 2 3 4 5
6
7 8 9 10 11 12
13
Çizelge 1. Yıllara Göre Nüfus, Tarım Alanı ve Kişi Başına Ara7i Varlı Yıllar Nüfus Tarım Arazisi(Milyon ha) Kişi Başına Düşen Arazi(da) 1944 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990
18,5 20,9 24 27,8 31,4
14,3 16,3 22,8 25,3 26,1
35,6 40,3
27,3 27,6
44,7 50,7 56,5
28,2 27,5 27,8
Şekil 3.41. Kenarlık uygulanm ış çizelge
90
7,7 7,8 9,5 9,1 8,3 7,7 6,8
6,3 5,4 4,9
Buraya kadar kenarl ı kları n Kenarl ı k butonundan yap ı lmas ı anlat ı ld ı . Ancak bu buton içinde bütün kenarl ı k tipleri yoktur. Bazen bir hücrenin alt ı kal ı n, üstü çift, sa ğı ve solu ince çizgili olmal ı gibi özel durumlarla karşı laşı labilir. Örne ğ in D5 hücresine bu durumun uygulanmas ı için hücre seçiliyken < Biçim/Hücreleri Biçimlendir/Kenarl ı k > sekmesi kullan ı labilir. Penceredeki Metin olarak görülen k ı s ı m seçili hücreyi ifade eder ( Şekil 3.42). Hücreleri Biçimlendir
Sayı 1 Hizalarna Yazı Tipi
ıık
I
I
Desenler
Koruma
I
rg4
İll< Ayarla:
5pl ı
Kenarlık
Yak
Çerçeve
Iç
Metin
Es,* Otomatik
■
Seçilen kenarlık staj dk ayetler, analeme diyagram ya da yukandala değneler talablarak uygulanab ıkr.
Şekil 3.42. Menü yardımıyla kenarlık uygulamas ı Çizgi stili k ı sm ı ndan istenilen stil, örne ğ in çift çizgi seçilip metin k ı sm ı n ı n üstüne t ı klanarak hücrenin üst kenar ı çift çizgili çerçeve yap ı labilir ( Şekil 3.43). Alt kenar için de önce kal ı n çizgi stili seçilip sonra da alta t ı klan ı r. Bu durumda D5 hücresi istenilen şekle dönü şmü ş olur. Tablonun bozulmamas ı aç ı s ı ndan D5 hücresi eski haline getirilsin. Keuerlk
E20 A 2 Metin
Renk: fılınnı
.1
41 5 1. 6 E
Çizelge 1. Yıllara Göre Nüfus, Tansu Alan ı ve Kişi Yıllar 1944 1950 1955
Niifas 18,5 20,9 24
Tanla Araxisi(Mılyın ha) k 14,3 16,3
n,s
Şekil 3.43. Hücreye farkl ı kenarlıkların uygulanmas ı < Biçim/Hücreleri Biçimlendir/Kenarl ı k > penceresi kullan ı larak ba ş l ı k da dahil tüm çizelge (B2-E13) seçilip, çizelgenin en d ışı çift çizgili yap ı labilir (Şekil 3.44). Üstelik renk k ı sm ı ndan da istenilen bir rengi seçilerek en d ış çift çizgili çerçeve renkli olarak da olu şturulabilir (Ş ekil 3.45).
91
Şekil 3.44. Tüm çizelgeye farkl ı kenarlık uygulanması
Çizelge 1. Yıllara Göre Nüfus, Tarım Alanı ve Kişi Başına Araxi Varh'w Yıllar 1944 1950 ti
1955 1960 1965 1970
1975 1980 1985 1990
Nüfus
Tanın ArazishMilyon ha)
Kişi Başına Düşen Arazi(da)
18,5 20,9 24 27,8 31,4 35,6 40,3 44,7 50,7
14,3 16,3 22,8 25,3 26,1 27,3 27,6 28,2 27,5 27,8
7,7 7,8 9,5 9,1 8,3 7,7 6,8 6,3 5,4 4,9
56,5
Şekil 3.45. Kenarlık uygulaması yapılmış çizelge 3.2.5. Hücrelerin zemin desenleri Excel'de hücrelerin dolgu rengini de ğ iştirmek mümkün oldu ğ u gibi, hücre zeminine bir desen vermek de mümkündür. Amaç sadece hücrenin dolgu rengini değ i ştirmek ise, bu dolgu rengi butonu kullan ı larak uygulanabilir ( Ş ekil 3.46).
il 43 o
47
%100
.7=
E
Dolgu Yok
11111111.111111111111111
gazi Varh
ı
lisen Arazi(da)
,7 ,8
■0 • Lİ
E:1
III III =İI Limon Rengi ❑❑
5
Şekil 3.46. Hücrelere dolgu renginin uygulanmas ı 92
Ayn ı renk de ğ iş ikli ğ ini < Biçim/Hücreler/Desenler > yolu ile açı lan sayfada yapmak da mümkündür. Bu pencere de ayr ı ca hücrelere istenilen renkte zemin deseni vermek de mümkündür ( Ş ekil 3.47). Burada çizelgenin ba şl ığı n ı n oturdu ğ u B2-E2 blo ğ u seçilerek istenilen bir desen buraya uygulanabilir. Hücreleri Biçimlendir
Sayı I Hizalama I Yazı Tipi I Kenarlık Desenler Koruma Hücre gölgelendirme Renk: !T
Renk Yok
IN IM II 111 Il IM MI IN II NI IN MI II 111 E] E] C] NI IM LO MI El E3 t MI E3 El E: O E3 E3 E: E3 E3 11 E3 E3 111 E] il MI L-3 E3 10 Il Desen:
,
5rnek
I
M E 111111111
1111 , MI
E
Tamam
Iptal
otomatk
1111111111111111111111111 1110EJINErkall MIE307jr:"""' r Açık Deniz Mavisi [-] ❑
-
1.;1J ..
L., L,
Şekil 3.47. Menü yard ımıyla dolgu rengi ve desen uygulanmas ı Şekil 3.48'de görüldü ğ ü gibi farkl ı bir desen ile çizelge ba şl ığı daha etkili olabilir. ■
I T J'
A 1
41
B
C
Yıllar 1944
Nüfus
Tanın Arazisi(Milyon ha)
18,5
14,3
Kişi Başıma DÜŞEN Arazigal'
7,7
Şekil 3.48. Dolgu rengi ve desen uygulanm ış çizelge başlığı Kontrast sağ lamas ı aç ı s ı ndan ba şl ığı n yazı rengi de değ iştirilebilir. Hücre içerisindeki metnin yaz ı rengi yazı tipi rengi butonuyla değ iştirilir ( Şekil 3.49). Çizelgenin diğ er k ı s ı mları da isteğe göre çeş itli desen ve renkli yaz ı larla düzenlenebilir (Şekil 3.50).
93
E
D
IA
1 Clzeige.1. Yıllanı, Göre Nüfus, Tenırı Alanı ve laşi ,Başma Anzi.Yerli Yıllar I
Nüfus
1
Kişi Başına Düşen Arazi(da)
I Tarım Arazisi(Milyon ha)
Şekil 3.49. Yazı renginin de ğiştirilmesi D
1J e
2 3
Yıllar 1944 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990
5 6 7 9
10 -
1 11 12 13
Maia, ' GZie Nüfus, Tarım Alam veKfsf Nüfus 18,5 20,9 24 27,8 31,4 35,6 40,3 44,7 50,7 56,5
Arazi~i
' en Araıi(da) leışi Ba.şnıa Diış 7,7 7,8 9,5 9,1 8,3 7,7 6,8 6,3 5,4 4,9
Tarmı AraıisiClIIponlıa) 14,3 16,3 22,8 25,3 26,1 27,3 27,6 28,2 27,5 27,8
1A
Şekil 3.50. Düzenlenmiş bir çizelgenin son hali 3.2.6. Hücrelerin düzenlenmesi Bu bölümde de örnek bir form haz ı rlanarak bu form üzerinde hücrelerin nas ı l biçimlendirildi ğ i ve ne gibi düzenlemelerin yap ı ld ığı anlat ı lacakt ı r.
Oluşturacak formun içi Şekil 3.51'deki gibi haz ı rlans ı n. ^^rv^mv^m
A ,-
C
I
D
E
i
F
ı
H
i
I
I
ı
i ^ I m ^m ^ I: I^ I1
3M CBS Kurs Bitirme Sertifikas ı Kursiyerin Adı Soyadı : Ali Onlükara Doğ um Tarihi: 26.06.1970 Kurs Konusu: Uzaktan Alg ılama ve CBS teknolojileri Kurs Dönemi: 23.12.2002-31.01.2003 Yukanda kimli ği belirtilen Ali Ünlükara 3. Dönem Uzaktan Alg ılama ve CBS teknolojileri Kursunu ba ş arı yla tamamlayarak bu belgeyi almaya hak kazanm ışt ır. 3M E ğitim Müdürü Arif Say ı n
Şekil 3.51. Düzenlenecek hücreler ve veri grubu Formda ilk düzenleme sertifika ad ı nda yap ı labilir. Sertifika ad ı koyulaştı rı ld ı ktan sonra, tüm sertifikay ı kaplayacak şekilde B den J kolonuna kadar Birleştir ve Ortala ı butonuyla hücreleri birle ştirilerek ortalanabilir ( Şekil 3.52).
94
D
I
!
l
E
i
F
G
^^ı
3M CBS Kurs Bitirme Sertifikas ı Kursiyerin Arl ı Srı sr rl ı .
Ar nnlrı kara
Şekil 3.52. Sertifika ba şlığının ortalatılması 3.2.7. Sütun geni şliklerinin ayarlanmas ı Sertifika sahibine ait bilgiler 4, 5, 6 ve 7. sat ı rlara girilmi ş , ancak bu bilgiler C kolonuna, D kolonundaki bilgiler de E kolonuna ta ş maktad ı r. Bu nedenle B ve D kolonlar ı n ı n bu bilgiler s ığacak şekilde geniş letilmesi gerekmektedir. C kolonunun ise daralt ı lmas ı gerekmektedir. Sütunun daralt ı lmas ı ya da genişletilmesi için fare imleci B ile C kolon etiketlerini ay ı ran çizginin üzerine getirilir. Bu durumda fare imleci sa ğa ve sola olmak üzere çift tarafl ı ok şekline dönü ş ür. Bu durumda farenin sol tu ş una bas ı l ı p sağa-sola sürüklenirse geniş li ğ i ayarlanacak sütun geni şler veya daral ı r. Sütunun geni ş leyip daralt ı lmas ı s ı ras ı nda, geni şlik karakter say ı s ı biriminden küçük bir pencerede gösterilir ( Şekil 3.53). H15 AI 1 2 3
Genişlik: 12,00 (89 piksel)
4,,
B
C
I
r
D
3M CBS Ku ı Kursiyerin Ad ı Soyad ı : Do ğ um Tarihi: Kurs Konusu:
4 5
6
Ali Ünlükara 26.06.1970 Uzaktan Alg ı la -,-. in nnnn ni
Şekil 3.53. Sütun genişliğinin elle ayarlanmas ı Uygun geniş liğe gelinince farenin butonu b ı rak ı larak kolonun geni şletilmesi sağ lanm ış olur. Hücreyi, dolay ı s ı yla sütunu belirli say ı da karakteri alacak şekilde geni ş letmek ya da daraltmak için bir di ğ er yol < Biçim/Sütun/Geni ş lik > menüsünü kullanmakt ı r (Şekil 3.54). i0_11205Ya Wien fiörünürn Elde l Iken araçlar yeri Pencere Yardım 'D
Q', Ia
al3.!.ff' 1-1(k-reler'"
1 Arial
10 B3
ki E A,
Ctri+1
5°'" ;T:«
LC
SUr'_11-
50E0 Qtomatk
1
En Qygun gzie
Koşullu ekimiendirme...
4
)Kursiyerin M ı Soyad ı :
Şekil 3.54. Sütun genişliğinin menü yardımıyla ayarlanmas ı Şekil 3.55'de görüldü ğ ü gibi bu durumda sütun geni ş liğ i penceresi aç ı l ı r. Bu pencerede sütun geni ş liğ i olarak istenilen değ er verilerek geni ş lik ayarlanabilir (Şekil 3.55).
95
L 2 3
Sütun Geni ş li ği
EIE3
(Kursiyerin
4 51
Ad ı Soyad ı : lı Do ğ um Tarihi: Kurs Konusu:
7
Kurs Dönemi:
Sütun genişliği:
iptal
Tamam
Şekil 3.55. Sütun genişliği penceresinin kullan ım! Sütun Geni ş lik ayar ı için Excel'de daha pratik bir yöntem daha vard ı r. Bulunulan sütunun geniş liğ i bu sütunda ayarlamak istenilen hücrenin geni ş liğ ine en uygun olacak şekilde otomatik olarak ayarlanabilir. Örne ğ in Kurs dönemi yaz ı l ı B7 hücresi aktifken < Biçim/Sütun/En uygun geni şlik > t ı klan ı rsa, o hücrenin sütun içerisine tam oturacak şekilde otomatik geni ş lik ayar ı yap ı l ı r (Şekil 3.56). *Ii Dosya Ddzen gırünCıe Orle ;Biçim Lıradar yeri Pencere Yardım -21
Hüçreler...
Ctr1+1
nn
rl Ganişik-
B7 A
C
Sayta
111~
SLıtemetieEkee-
2 ı 4 ı 61
z
Satır
Arial
Kursiyerin Adı Soyad ı : Do ğ um Tarihi: Kurs Konusu: Kurs Dönemi:1
Geter
Keidle Erldmiendrme••• e
26.06.1970 Uzaktan Alg ılama ve CBS teknolojileri 23.12.2002-31.01.2003
Şekil 3.56. Sütun genişliğinin en uygun genişliğe ayarlanması Bazen bir sütunda yüzlerce sat ı r veri olabilir. Bu durumda sütundaki en geniş veriyi belirlemek zor olabilir. Bir sütundaki en geni ş veriye uygun olacak şekilde sütun geni ş li ğ i ayarlamak için ya tüm sütun seçilerek En Uygun Geni ş lik komutu verilir ya da farenin imleci, ilgili sütunla bir sonraki sütun etiketi aras ı na getirilerek çift t ı klan ı r. < Biçim/Sütun > menüsünde Gizle, Göster ve Standart Geni ş lik olmak üzere üç komut daha vard ı r. Bunlardan Gizle, o anda aktif ya da seçili olan sütunlar ı görünmez hale getirir. Gizli bir sütunun sol ve sa ğı ndaki iki sütundan herhangi iki hücre seçiliyken Göster komutu verilirse gizli olan sütun görünür hale gelir.
Ayn ı menüdeki Standart Geni ş lik ise geni ş liğ ini bizim de ğ iştirdiğ imiz sütunlar d ışı nda tüm sütunlar ı n geniş liğ ini belli bir de ğ ere getirmeye yarar. Şekil 3.57'de görüldü ğ ü gibi örnek formun B ve D sütunlar ı geniş letilmiş , C sütunu ise iyice daralt ı lm ışt ı r.
96
lEi 2
F
3M CBS Kurs Bitirme Sertifikas ı Kursiyerin Ad ı Soyad ı: Ali Ünlükara Do ğ um Tarihi: 26.06.1970 Kurs Konusu: Uzaktan Alg ı lama ve CBS teknolojileri Kurs Dönemi: 23.12.2002-31.01.2003 Yukarı da kimli ğ i belirtilen Ali Ünlükara 3. Dönem Uzaktan Alg ı lama ve CBS teknolojileri Kursunu ba ş arı yla tamamlayarak bu belgeyi almaya hak kazanm ışt ı r.
3 4 5
6 6 9 10 11 2j
1
3M E ğ itim Müdürü Arif Say ı n
Şekil 3.57. Sütun genişlik ayarı yapılmış durum 3.2.8. Satı r yüksekliklerinin ayarlanmas ı
Sütun geni ş liğ inin sütun etiketi üzerinde fare ile de ğ iştirilmesi gibi, sat ı r yüksekliğ i de sat ı r etiketi üzerinde fare ile t ı klan ı p imleç yukarı aşağı sürüklenerek de ğ iştirilebilir. Bu de ğ iştirme s ı ras ı nda küçük bir pencerede sat ı r yükseklik değ eri gösterilmektedir. Sat ı r yüksekliğ ini ayarlaman ı n bir di ğer yolu da < Biçim/Sat ı r/Yükseklik > yolunun seçimidir. Sütun geni ş liğ i için anlat ı lanlar bu defa < Biçim/Sat ı r > menüsü kullan ı larak aynen sat ı rlar için geçerlidir. Örnekteki sertifika ba ş l ığı n ı n bulundu ğ u ikinci sat ı r yüksekli ğ i art ı r ı labilir (Ş ekil 3.58). Ai
B
IC1
Yükseklik: 24,00 (32 piksel)
3M CBS Kurs Bitirme Sertifikas ı
4 5 6 7 R
Kurs ı yerı n Ad ı Soyad ı :
Ali Ünlükara Do ğ um Tarihi: 26.06.1970 Kurs Konusu: Uzaktan Alg ı lama ve CBS teknolojileri Kurs Dönemi: 23.12.2002-31.01.2003 Yukarı da kimli ğ i belirtilen Ali Ünlükara 3. Dönem Uzaktan Alg ı lama ve CBS t
Şekil 3.58. Satır yüksekliğinin ayarlanması 3.2.9. Excel sayfaları n ı n biçimlendirilmesi
Biçim menüsü içerisinde Excel sayfalar ı ile ilgili biçimlendirmeler için bir bölüm bulunmaktad ı r (Şekil 3.59).
97
Dosya Düzen Görünüm Elde g
!D
ı aa .,7
Arial
Vardım
Ctrl+1
ffl Hügeler...
10 • I
D12
Biçim Araçlar Veri Pencere
a E )5.
Satır
I
Sütun 1.•
B A Otomatik Biçim.. . Koşullu Biçimlendirme...
2
3 I
% 000 Yr:1116E1- i
Zl l j k .32 4°,8 I
Adlandır
Gizle Göster.„ Arka Plan...
'4
Kursiyerin
Şekil 3.59. Aktif sayfan ın biçimlendirilmesi
Bu bölümde Yeniden Adland ı r, Gizle, Göster ve Artalan komutlar ı bulunmaktad ı r. Bunlardan Yeniden Adland ı r sayfaya yeni bir ad vermek için kullan ı l ı r. Örnekteki sayfaya Sertifika ad ı n ı vermek için sayfa aktifken < Biçim/Sayfa/Yeniden Adland ı r > t ı klan ı r. Bu durumda altta sayfan ı n ad ı n ı gösteren Bölüm koyula şı r ve klavyeden sayfan ı n yeni ad ı yaz ı labilir (Şekil 3.60). 33 34 35
ıı ı l ►
›INSertifika
Haz ır Şekil 3.60. Sayfa adının değiştirilmesi
Ayn ı iş lem < Biçim/Sayfa/Yeniden Adland ı r > tı klamak yerine sayfa ad ı çift t ı klanarak da i şlemi yap ı labilir. Hatta sayfa ad ı sağ t ı klanarak da ad değ iştirmek mümkündür. < Biçim/Sayfa > menüsündeki Gizle ve Göster komutları aktif sayfayı gizlemek ve yeniden görünür hale getirmek için kullan ı l ı r. < Biçim/Sayfa > menüsündeki Arka Plan komutu ise Excel sayfas ı n ı n arka plan ı na bir desen ya da resim yerle ştirilmesine imkan verir. Bu komutla aç ı lacak olan pencerede arka plana yerle ştirmesi dü şünülen resim seçilir ( Şekil 3.61).
98
Sayfa Arka Plan ı
Elakl
<-e]
ktap
exnn-
Et Araç[ar
eI exlktp Geçmiş
Il
1
Delgelerim
•
ıvlasausui
fııl Sık kullanılanlar
Dosya adı : Web Folders
Dosya turu:
Wde Tüm Resimler
iptal
Şekil 3.61. Sayfa arka plan ına resim eklenmesi Ekle komutu ile seçilmi ş olan resim sayfan ı n arka plan ı na yerle ştirilmi ş olur (Şekil 3.62). D 2 ! 3 'Kursiyerin
F
3M CBS Kurs Bitirme Sertifikas ı
4— Adi Soyad ı: Ali Onlükara 5 IDo ğ um Tarihi: 26.06.1970 6 IKurs Konusu: Uzaktan Alg ı lama ve CBS teknolojileri 7 ;Kurs Dönemi: 23.12.2002-31.01.2003 8 jYukarı da kimliği belirtilen Ali Onlükara 3. Dönem Uzaktan Alg ı lama ve CBS teknolojileri 9 Kursunu ba şarı yla tamamlayarak bu belgeyi almaya hak kazanm ışt ı r.
10 11
3M E ğ itim Müdürü Arif Say ın
121 l'"2
I
Şekil 3.62. Arka plana resim eklenmi ş sayfa Kenarl ı klar ve desenler kullan ı larak sertifika daha dikkat çekici hale getirilebilir ( Şekil 3.63).
99
3M CBS Kurs Bitirme Sertifikas ı Kursiyerin Adı Soyadı: Al ı Ünlükara Doğum Tarihi: 26.06.1970 Kurs Konusu: Uzaktan Alg ı lama ve CBS teknolojileri Kurs Dönemi: 23.12.2002-31.01.2003 Yukarı da kimli ğ i belirtilen Ali ünkikara 3. Dönem Uzaktan Algılama ve CBS teknolojileri Kursunu ba ş arıyla tamamlayarak bu belgeyi almaya hak kazanm ıştı r.
6
1O 11 12 ' 13
3M Eğitim Müdürü Arif Sayı n
Şekil 3.63. Sertifikan ın düzenlenmiş hali 3.2.10. Excel sayfas ı na resim eklenmesi
Bir Excel sayfas ı na resim eklemek için < Ekle/Resim > menüsü kullan ı l ı r. Burada Küçük Resim ve Dosyadan olmak üzere iki seçenek söz konusudur. Küçük Resim Windows'un kendi uygulamalar ı için hazı r olarak grupland ı rd ığı resimlerdir. Dosyadan seçene ğ i ise daha önceden bilgisayara TIF, GIF, JPG, BMP, PCX v.b resim formatlar ı nda kaydedilmi ş bir resmin sayfaya yap ışt ı r ı lmas ı için kullan ı l ı r ( Şekil 3.64). Dosya Düzen Görünüm ! Ekle Biçim Araçlar
Veri Pencere Yard ım
Satır
..
I Arial
D17
5
AI
B
Sütun
10
Grafik.
!C
-
—
A, 2 3
% 000
Çalışma SayEas ı
iş lev_
Ad
Kursiyerin Adı Soyadı: Doğum Tarihi: Kurs Konusu:
J rs
Küçük Resim...
P esını
41k, Kıjprü...
Bitirme Sert
Ctrl+Alt+K
1;j1
Şekil 3.64. Sayfaya resim yap ıştırmak için kullan ılan menü
Dosyadan komutu ile bilgisayarda bulunan bir resim sertifika üzerine yap ışt ı rı l ı p istenilen bir yere ta şı narak yerle ştirilebilir. Böylece sertifika foto ğ rafl ı hale gelmi ş olur (Şekil 3.65).
100
'
A
l
Idi
G
I
H
I
I
1«.■
3M CBS Kurs Bitirme Sertifikas ı Kursiyerin Adı Soyadı: Ali CtnIükara Doğum Tarihi: 26.06.1970 Kurs Konusu: Uzaktan Alg ı lama ye CBS teknolojileri Kurs Dönemi: 23.12.2002-31.01.2003 Yukar ı da kimli ğ i belirtilen Ali Unliikara 3. Dönem Uzaktan Algılama ve CBS teknolojileri Kursunu ba ş arıyla tamamlayarak bu belgeyi almaya hak kazanm ıştı r.
:.-.....
3M Eğitim Müdürü Arif Sayı n
Şekil 3.65. Resimli sertifikan ın son hali
3.2.11. Araç çubuklar ı
Excel'in yapabilece ğ i her i şleme menüler yard ı m ı yla ulaşmak mümkündür. Herhangi bir i şlemi yapabilmek için menülerin yan ı nda ekranda görülen butonlar da kullan ı labilir. Bu butonlar, yapt ı klar ı işlemlere göre grupland ı rı larak araç çubu ğ u ismini alm ışlard ı r. Araç çubuklar ı < Görünüm/Araç Çubuklar ı > yoluyla ekrana getirilebilir veya kapat ı labilir ( Şekil 3.66). Microsoft Excel - Kitapl
Dosya Düzen 1 Görünüm Ekle Biçim Araçla Veri Pencere Yard ım .1
1121 a
1E Normal
118 A
Durum Çubuğu Özel Qörünümler...
(-4 1 1 P»
1 1 ; S % 000
1-2-•
.11E1~1
YakrılaşV...
5 6 7 8 9
Ff 1 ıc ı
Sayfa Sonu Onizleme
f Arial
2
I
Standart
F— 1 'Ğ E:1 ■;Irrı lend ır frı e: Çizim Denetim Araç Kutusu Dış Veri Formlar Grafik İnceleme Özet Tablo Pano
10
Resim
11 12
Visual Basic
13 14
16
161
Tasarım Modundan Çık
Web WordArt Özelleştir...
17 Şekil 3.66. Araç çubuklan menüsü
Şekilde 3.66'da görüldü ğ ü gibi Standart, Biçimlendirme, Çizim gibi 15 farkl ı araç çubu ğ u vard ı r. Araç çubuklar ı ndaki butonlar istenilen i şleme k ı sa yoldan ulaşmayı sağ lar ama tüm araç çubuklar ı n ı n ekrana s ığ mas ı mümkün
101
değ ildir. Bu nedenle normal bir kurulumda Standart ve Biçimlendirme araç çubukları açı k diğerleri kapal ı d ı r. Gerekli oldu ğ unda bu menüden aç ı l ı p iş i bittikten sonra kapat ı labilirler. Aç ı lan araç çubuklar ı ekranda istenilen yere yerleştirilebilir. Hatta bunlar ı n ebatlar ı n ı değ iştirmek de mümkündür. S ı k kullan ı lan bir araç olan çizim arac ı için araç çubu ğ unda bir açma kapama butonu mevcuttur. Bu butona t ı klan ı rsa sayfan ı n altı nda çizim araç çubu ğ u aç ı l ı r ( Şekil 3.67).
Şekil 3.67. Çizim araç çubu ğunun açık durumu Aç ı lan araç çubu ğ unun sol kenar ı na gelindi ğ inde fare imleci dört uçlu ok şekline dönüş ür. Bu anda fare t ı klan ı p sürüklenerek araç çubu ğ u istenilen yere taşı nabilir. Hatta kenarlar ı ndan sürükleme yoluyla şekli de değ iştirilebilir ( Şekil 3.68).
Şekil 3.68. Araç çubuğunun şeklinin değiştirilmesi Araç Çubukları menüsünde Özelleştir şeklinde bir seçenek vard ı r. Bu seçenek sayesinde bir çok Excel komutu bir araç çubu ğ u içine sürüklenerek kolayca ulaşı labilir bir buton haline getirilmi ş olur (Şekil 3.69).
102
E:3, Microsoft Excel - Kitapl
aörünCım
:i1-#:.1 Dosya Düzen
la ,3
j D [1'
;a 21 Ş- 1 x
! Arial
. 10 lı 9
i ,
Elde Eklm Araçlar
A
.
.
[43
e0 ıi
ıı i
C
B
s 6 7
8 E 9
10 ; 11 i 12 1 13 I 14 i 15 16 , 17 !
la
--,- --I%
IC 7' A
i
D
-
1W%
----
I-
;o
E
°°° :38 4°,8 H:F
il
{1 E
f1
2 i —4
yeri Pencere Yemin
t
I
ElE3
O zelle ş tir Araç çkbuldan
r
gornutlar
ı,
:plenekleri ı
Kategoriler:
Kg_rh4utlar:
Dosya Düzen Görünüm EHe Biçim Araçlar Veri Pencere ve Yard ım Çizim Otomatik Şekil
-
k' ... —
+Hücr
"M" Sütun
M
1 Çalışma Sayfas ı ü Grafik .. j
Sayfa Sonu
Seçili komut: Tanım
I
Seçimi De ği ş tir
19, 20 i 21 1
Kapat
---
Şekil 3.69. Araç çubukları içindeki bir komutun ekrana bir buton olarak atanmas ı Eğ er kullan ı lan araç çubuklar ı içerisinde görünmesi istenmeyen yani çok kullan ı lmayan butonlar varsa bunlarda yukar ı da anlat ı lan iş lemin tersine bulunduklar ı yerden al ı n ı p özelleştir penceresi içerisine b ı rak ı larak ekrandan kald ı rı labilirler. 3.2.12. Haz ı r hücre formatları
Excel ortam ı nda kullan ı lan veri kümeleri say ı sal, alfanümerik, tarih, yüzde, finansal, kesirli veya ba ş ka özel formatlardan birisi olabilmektedir. Bu kadar farkl ı özelliklerdeki yerinin genellikle kendilerine özel gösteri ş biçimleri bulunmaktad ı r. Örneğ in parasal bir veriden bahsederken rakamlar ı n her üç hanede bir nokta ile ayr ı lmas ı ; tarih içeren bir veriden söz ediliyorsa gün/ay/y ı l ş eklinde ifade edilmesi gibi özel gösterimlere ihtiyaç duyulabilir. Tüm bunlar Excel'de yap ı labilir, ancak her hücrede bunlar ı teker teker belirlemek zaman al ı r. Bunun yerine, format ı bir defa belirleyip, sonra istenilen hücrelere bunlar ı uygulamak mümkündür. 3.2.12.1. Rakamlar ı n binlik ayraçla gösterilmesi
Biçimi de ğ i ştirilecek hücre veya hücre grubundayken < Biçim/Stil > menü yoluyla aç ı lan pencerede Stil ad ı aç ı lan menüsünde ParaBirimi [0] seçeneğ ini t ı klan ı r. Stil penceresi Ş ekil 3.70' deki duruma dönü ş ür.
103
MINI1111~111111k£ SU adı :
2.12d
arabirimi
Tamam I
Stil içeriği
P
İptal
_($*#,##oi;_($*(#, Şit*0); js*
Sayı
Değiştir,.,
r Hizalama F
Yazı Tipi
F
Sınır
F
Desenler
F
Koruma
Sil
Şekil 3.70 Hücre formatının değiştirildiği Stil penceresi Bu pencerede yer alan Değ i ştir butonu kullan ı larak rakam ı n sağı na TL simgesi eklenebilir ( Ş ekil 3.71).
2_12s..1 Sayı
1 Hizalama
Kategori: Genel Sayı Para Birimi Finansal Tarih Saat Yüzde Oran ı Kesir Bilimsel Metin Özel Isteğe Uyarlanmış
Yazı Tipi 1 Kenarlık 1 Desenler 1 Koruma 1
-örnek ! $1,234,567
Ondalık basamak sayısı :
Simge: S/. Spanish (Peru) 5Fr. French (Switzerland) SFr. German (Switzerland) SFr. Italian (Switzerland) su'm Uzbek (Latin
TT$ English (Trinidad) Z$ English (Zimbabwe) Finansal biçimler para birimi si ADP hizalar.
Tamam
un içinde
I
İptal
Şekil 3.71 Hücredeki rakam ın sağına TL eklemek
Hücredeki rakamlar 3'er 3'er virgüllerle ayr ı lm ış ve sonuna TL eklenmi ş duruma gelir.
104
3.2.12.2. Tarih format ı n ı n olu şturulmas ı 18.07.1971 şeklindeki bir tarihin 18 Temmuz 1971 şeklinde görünmesini sağ lamak için yeni bir stil olu şturulmal ı d ı r. < Biçim/Hücreler > menüsü ile aç ı lan Hücreleri Biçimlendir penceresinde tarih ile ilgili bir çok seçenek aras ı ndan istenilen format seçilerek uygulanabilir ( Şekil 3.72).
Sayı
I
Hizalama I Yaz ı Tipi I Kenarl ık I Desenler 1 Koruma I
Kategori: Genel Say ı Para Birimi Finansal Tarih Saat Yüzde Oranı Kesir Bilimsel Metin Özel iste ğe Uyarlanm ış
rörnek 18 Temmuz 1971 Tür:
2:1
14 Mart 14 Mart 98 14 Mart 98 14,03,1998 Mart 98 14 Mart 1998 14.3.98 1:30 14 Mart 1998 13:30
Tarih biçimleri, tarih ve saat seri say ılarını tarih de ğeri olarak görüntüler, Yalnızca saat kısmını görüntülemek için Saat biçimlerini kullan ın,
Tamam I
ip ta l
Şekil 3.72 Hücreleri Biçimlendir penceresinde tarih ayan Bu tarih format ı n ı sürekli k ı lmak ve ileride bu belge ile beraber di ğ er Excel çal ış ma tablolar ı nda da kullanabilmek için özel bir tan ı mlama yapmak gerekmektedir. Bunun için < Biçim/Stil > menü yolu ile aç ı lan pencerede Stil ad ı sat ı rı na gün.ay.y ı l yazarak Ekle butonuna t ı klan ı r. Böylece tüm Excel tablolar ı nda kullan ı labilecek kiş isel bir stil haz ı rlanm ış olur (Şekil 3.73).
105
SU adı : Binlik Ayracı BinlikAYrac ı f0
Stil içeriği
P
Hizalama
F✓
Yazı Tipi
Kapat
Normal ParaBirimi ParaBirimi [O] Yüzde
• Sınır
F;
Desenler
Gölgesiz
P Koruma
Birleştir, ,
1
Kilitli
Şekil 3.73 Kişisel Stiller oluşturma 3.2.12.3. Stil'in araç çubu ğ una atanmas ı
Stiller, < Biçim/Stil > menü yolu d ışı nda araç çubu ğ u yard ı m ı yla çok daha çabuk uygulanabilir. Ancak bu kestirme yol Excel'in Standart ve Biçim araç çubuğ unda yoktur. Bunu sa ğlamak için < Görünüm/Araç Çubuklar ı >'nda Özelleştir seçilir. Ş ekil 3.74' de görüldü ğ ü gibi, Komutlar klasöründen Stil ile ilgili araç bulunup fare ile araç çubu ğ unda istenilen yere ta şı n ı p b ı rak ı l ı r. (-A
(#1 E
ro,
.4100
$ % oao ';a8 4°,8
Araç Çubuklar ı
Komutlar 1 Seçenekler 1
Kategoriler: Dosya Düzen Görünüm Ekle
Komutlar: Yazı Tipi Boyutu: Stil...
Araçlar Veri Pencere ve Yard ım Çizim Otomatik Şekil
A Yazı Tipi Boyutunu Artır Av Yazı Tipi Boyutunu Azalt
z_l
K Kalın
Seçili komut: Tanım
Se;_irııi Ded!;,"-
Kapat
Şekil 3.74 Yeni Stil'in araç çubu ğuna eklenmesi
106
3.3. Sayfa i şlemleri
Excel'de i şlem yap ı lan çal ışma kitab ı n ı n bir çok sayfas ı olabilir. Bu sayfalar üzerinde bir çok i şlemler yürütütür. Bu bölümde birden fazla sayfaya ayn ı anda veri girilmesi, sayfalar ı n kopyalanmas ı , taşı nmas ı ve silinmesi gibi konularda bilgiler verilecektir. Ayn ı veri farkl ı amaçlar için birden fazla sayfada kullan ı lacaksa, her sayfaya ayr ı ayr ı girmeye gerek yoktur. Klavye yard ı m ı yla ayn ı anda birden fazla sayfaya, örne ğin üç sayfaya birden veri girmek istenirse, bu amaçla üç farkl ı sayfan ı n aktif hale getirilmesi gerekir. Sayfalar ı aktifleştirmek için 1. sayfadayken, ya Ctrl tu ş u bas ı llyken fareyle Sayfa2 hemen arkas ı ndan da Sayfa3 t ı klan ı r, ya da Shift tu şu bas ı l ı yken doğrudan Sayfa3 t ı klan ı r (Şekil 3.75). >I Sa fal
Sa fa2 Sa Fa3
Şekil 3.75 Sayfa 1 aktif
Böylece ilk üç sayfa aktif hale gelmi ş olur ( Şekil 3.76). Art ı k Sayfal'e ne yaz ı l ı rsa ayn ı şey Sayfa2 ve Sayfa3'de de yer alacakt ı r.
Şekil 3.76 Sayfa 1-2-3 aktif 3.3.1. Sayfaları n ı n taşı nmas ı ve kopyalanmas ı
Herhangi bir sayfan ı n (örneğ in sayfa 1) kopyas ı n ı oluşturmak ve/veya sayfayı başka bir yere taşı mak için Sayfal aktifken < Düzen/Sayfay ı Taşı veya Kopyala > menüsüne girilir ( Şekil 3.77) yada sayfan ı n ad ı na farenin sağ tuşu ile t ı klan ı rsa (Şekil 3.78), o sayfayla ilgili yap ı labileceklerin listesi ç ı kar.
107
ı
! Düzen Görünüm Ekle Biçim Araçta -
›.---) Geri Ai ınarna7
Cl-r1+ 7
-
(.5 Yinelenemez
Ctr1+1'
-
-
.
X Kes
Ctrl+X
14:
Ctrl+C
Kopyala
e Yapıştır
CtrI+V
Özel Yapıştır... K ğ.lprü C1ar ak. Yap ışt ı r
Doldur
►
Temizle
►
Sil... Sayfayı Sil Sayl- ayı Taşı . e.:/a Kopyala...
Ok
Bul...
Ctrl+F
Değiştir...
Ctrl+H
Git...
Ctrl+G
Badlant ılar,„, Nesne
Şekil 3.77 Sayfayı taşı veya kopyala komutu Sayfalarr Çöz
Sil Yeniden Adlandır Taşı y.eya Kopyala.,, k
Tüm Sayfaları Seç .\ (5;1 Kodu Görüntüle ıhy.ayfi a 1 ı(Lgj5aytall Sa 1
Şekil 3.78 Farenin sa ğ tuşundan sayfa taşıma ve kopyalama Buradan da Taşı veya Kopyala komutu seçilebilir. Aç ı lan pencerede bu Excel dosyas ı nda mevcut bütün sayfalar bir liste halinde görülebilir ( Şekil 3.79).
108
Taşı veya Kopyala Seçili sayfalar ın taşınatağı
Tamam I
Kitap: İptal
IKitapl
I
Sonraki sayfa: Savl-a 1 Sayfa2 SayFa3 (sona ta şı)
r- Kopya yarat Şekil 3.79 Açık kitap ve sayfa listesi E ğer Sayfal' ta şı nacaksa, bu sayfan ı n hangi Excel çal ış ma kitab ı na taşı naca ğı ve bu sayfadan sonra hangi sayfan ı n gelece ğ i seçilir ve tamam butonu t ı klanarak taşı ma yap ı l ı r. Sayfay ı ba ş ka bir yere kopyalamak için ise, yine ta şı mada kullan ı lan pencere aç ı l ı r ve kopya yarat kutucu ğ unu t ı klan ı r ( Ş ekil 3.80.). 11
12 13
14 15 16 17 18 19 20 21 22
Seçili sayfalar ın taşınacağı
Tamam I
Kitap: İptal
Kitapl Sonraki sayfa: SayFal Sayfa3 (sona ta şı )
r- kçpya yarat Sa fal
Sa Fa3
Haz ır
Şekil 3.80 Sayfan ın kopyas ının oluşturulması Sayfalar ı taşı man ı n bir baş ka yolu ise sayfa ad ı n ı n farenin imleciyle tutulduktan sonra istenen yere götürülüp b ı rak ı lmas ı d ı r ( Şekil 3.81.). Bunun sonucunda sayfan ı n yeri değ iş miş olur.
109
24
l< I I ► ►I
Sa fa
Sa fa2 Sa fa3
Haz ır
24 I<
Sa fa1 Sa fa2
ıı4 41457
Haz ır 41 ► ►I Sa Fal
Sa fa1
Sayfa3
Haz ır Şekil 3.81 Sayfan ın taşınmas ı 3.3.2. Sayfan ı n silinmesi Öncelikle silinecek sayfa aktif hale getirilir. Sonra komutu t ı klan ı r. Seçili sayfan ı n geri dönü ş ü olmayacak şekilde silinmek istendi ğ ini belirten onay penceresinde, Tamam butonunu t ı kland ığı nda, Sayfa 1 silinir. Sayfa silme i ş lemi yine silinecek sayfa aktifken farenin sa ğ butonuyla sayfa ad ı üzerine t ı klanarak aç ı lan penceredeki SU komutuyla da gerçekle ştirilebilir (Ş ekil 3.82.). Ekle... Yenide dlandır Taşı veya Kopyala... Tüm Sayfaları Seç Kodu Görüntüle
Şekil 3.82 Sayfan ın silinmesi 3.3.3. Sayfa isminin değ i ştirilmesi Sayfay ı yeniden adland ı rmak için, sayfa ad ı çift t ı klanarak sayfa ad ı koyu ve aktif hale getirilirve sayfa isim de ğ iştirilir ( Şekil 3.83.).
Şekil 3.83. Sayfa adın ın değiştirilmesi
110
3.3.4 Sayfa ayarları ve çı ktı al ı nmas ı 3.3.4.1. Sayfa ayarları
Excel'de haz ı rlanan sayfalar ı n yaz ıcı dan al ı nmas ı işleminde genellikle şu aşamalar takip edilir. İ lk olarak yaz ı lacak kağı d ı n ve sayfan ı n ayarlar ı yap ı lmal ı d ı r. Bunun için < Dosya/Sayfa Yap ı s ı > komutu seçilir. Ekrana gelen pencerede dört bölüm vard ı r ( Şekil 3.84). İ lk bölüm olan Sayfa'da kağı d ı n dikey veya yatay durmas ı Yönlendirme'den ayarlan ı r. Ölçek bölümünden yaz ı lacak k ı sm ı n ne oranda küçültülüp büyültülece ğ i ayarlan ı r. Kağıt boyutunda standart A4 veya mektup (sürekli form) seçilebilir. Baskı kalitesi yaz ı cı n ı n çözünürlü ğüne göre 72 dpi ile
1200 dpi aras ı nda değ işebilir. Dpi değeri büyüdükçe bask ı kalitesi artar ama bask ı süresi de uzar. Ilk sayfa numaras ı başl ığı yla yaz ı lacak ilk sayfaya verilmek istenen sayfa numaras ı değ iştirilebilir. Sayfa Yap ısı
ra il Kenar BoşiuWarr
I ÜstbilgilAltbilgi
Çalışma Sayfası
Yönlendirme
Yagslır...
'TL
A
Dikey
Yatay
Baskı Önizleme Seçenekler..,
Ölçek
I
Küçültme/Büyütme: normal boyuta göre oto 150-3'
C siddu i i
sayfa x i sayfa
Kı2g-ıt boyutu: IA4 210 x 297 mm Baskı kalitesi: 1300 dpi *sayfa numaras ı :
)Otomatik
Tamam
Iptal
Şekil 3.84. Sayfa özellikleri
111
Sayfa Yap ı s ı
Sayfa
Kenar Boşluklan
J
üstbilçi/Akbılgi I Çalışma Sayfası
Qst:
ustjDigi:
12.5
11.3 Baski Örüzlame I Şeçonelder...
Sol: 11.9
Alt: 12.5
11.3
Ortala Yatay
I
Tamam I
iptd
Şekil 3.85. Kenar boşlukları
İ kinci bölüm Kenar Bo ş luklar ıd ı r ( Şekil 3.85). Burada üst, alt, sol ve sağdan ne kadar bo ş luk kalmas ı gerektiğ i belirtilir. Yaz ı cı ya göre bu de ğerler belirli s ı n ı rlarda olmal ı d ı r. Bu s ı n ı rdan daha küçük bir de ğer girilirse, bilgisayar uyar ı verecektir. Üstbilgi ve Altbilgi ise bu bilgilerin üst ve alttan ne kadar uzakta olacağı n ı gösterir. Ortala seçeneğ i bas ı m alan ı kağıt boyutundan küçük ise kenarlarda kalacak bo şluğ un karşı l ı kl ı kenarlara eşit dağı lmas ı n ı sağ lar. Bu seçeneklerin ikisi de seçili durumdayken bask ı alan ı kağı d ı n tam ortas ı nda iken, seçenekler iptal edilirse sol üst kö şeye gelir. Üçüncü bölüm Üstbilgi/Altbilgidir (Şekil 3.86). Bu bölümde ka ğı d ı n üst veya alt ı na sayfa numaras ı , dosya ad ı , Excel sayfas ı n ı n ad ı , tarih gibi haz ı r notlar konabilir. El
Sayfa Yap ı .
Sayfa I Kenar Boş luldan OstO4/Altbkr I ÇoIlirna Sayfas ı I Ya?.clır,..
I
@asla Önizleme I Şrıçanalder... I
Özgl Üstbki. Altıpilsk
1,3 Borsa
Tamam
ı ja
Şekil 3.86. Üstbilgi/Altbilgi
Bu seçenekler yeterli de ğ ilse Özel Üstbilgi, Özel Altbilgi tuş ları n ı tı klanarak istenilen notu yaz ı labilir ( Şekil 3.87).
112
-
-
Üstbilgi
Metni biçimlendirmek için, metni seçip yazı tipi düğmesini tıklatın. Sayfa numarası, tarih, saat, dosya veya sekme ad ı eklemek için: Düzen kutusu içinde aklama noktas ına gelip, uygun dü ğmeyi t ıklatın.
ffi_ Sol kısım:
Tamam ls.1 iptal
I 3"_
12J21
&[Tarih]
_
I
Sağ kısım:
Orta kısım:
f
NI
Şekil 3.87. Özel üstbilgi
Dördüncü bölüm Çal ışma Sayfas ı d ı r ( Şekil 3.88). Yazd ı rma Alan ı k ı sm ı nda eğer yazd ı r ı lacak alan tek sayfaya s ığ m ıyor ve baz ı sat ı r ya da sütunları n her sayfada yaz ı lmas ı gerekiyorsa bu sat ı r-sütunlar yinelenecek bölümünde belirtilir. K ı lavuz çizgilerinin, notlar ı n veya sat ı r-sütun adland ı rmalar ı n ı n (A, B, C... ve 1, 2, 3 ... gibi) yaz ı lmas ı isteniyorsa Yazd ı r alt bölümünde önlerine birer onay konmal ı d ı r. Ayn ı bölümde ç ı kt ı n ı n siyah-beyaz ve taslak kalitesinde (çözünürlü ğü dü şük ama daha h ı zl ı ) olmas ı sağlanabilir. Sayfa S ı rası nda ise sayfalar ı n bas ı lma s ı ras ı (önce aşağı veya sola) dolay ı s ı yla sayfa numaralar ı ayarlanabilir. Sayfa Yap ıs ı
Çalışma Sayfası Il
Sayfa I Kenar Bo şlukları
2:1
Yazdırma alanı Başlıklar' yazdır
Yazdın.. Baskı Önizleme
Üstte yinelenecek sat ırlar: 2eçenekJer.,. Solda yinelenecek sütunlar:
9l f
Yazdır
r Kılavuz çizgileri r Siyalabeyaz
r Satır ve sütun başkklan ılçdclamalar:
I(yok)
Taslak kalitesi Sayfa sırası ‹; Önce aşağı, sonra yana
e
Önce yana, sonra a şağı
Tamam
iptal
Şekil 3.88. Çal ışma sayfası özellikleri
Sayfa ayarları yap ı ld ığı nda ekranda daha önce olmayan kesikli çizgiler olu şacakt ı r. Bunlar yaz ı cı dan ç ı ktı al ı nd ığı nda sayfalar ı n nerede baş layı p nerede biteceğ ini gösteren s ı n ı rlard ı r (Şekil 3.89). 113
Al
8
I
C
D
E
F
,
G
I
I
Ha ırza: Grivene Yı l Gözlem
! I ; i ( T . '
1987 Ya ğış Ak ı m 1988 Ya ğış Ak ı m 1969 Ya ğış Akı m 1980 Ya ğış Akı m 1991 Ya ğış Ak ı m 1992 Ya ğış Alom 1993 Ya ğış Ak ı m 1994 Ya ğış Ak ım 1995 Ya ğış Akı m 1998 Ya ğış Ak ı m 10 y ı llar Ya ğış Akı m ort.
X
XI
XII
25.7 11.8 75.7 0.18 0.41 0.07 27.3 18 69.5 0.48 1.02 4.4 59.7 82.9 27.4 1.02 8.62 7.72 49.7 105.8 57.7 0.51 8.54 14.92 44.9 14.7 54.1 0.23 0.62 4.03 63.4 15.3 56.2 2.52 0.05 3 30 87 38.1 0.05 2.1 7.41 1.4 41.4 59.1 0.19 2.77 52.2 98.8 27.1 0.09 1.84 3.2 30.6 118 38.9 0.03 13.58 6.73 38.5 57.3 52.5 0.5 3.77 5.46
I
I
II
iO
N
H AYLAR III IV
118.9 20.1 28.8 58.4 18.85 27.4 15.88 21.64 14.1 30.4 101.6 82.3 3.84 4.11 44.72 35.39 4.3 11.6 12 7.2 4.28 3.2 4.22 2.37 3.1 24.7 28.4 89.1 14.58 8.31 24.63 34.45 18.7 57.2 11.8 28.7 1.63 4.6 5.95 7.33 0.3 5.7 89 55.7 2.84 4.42 28.36 35 33.3 22.4 29.8 28.3 7.44 12 24,94 13.43 75.1 32.7 16 34.2 9.03 10.92 11.92 5.28 81.4 0.7 114 61.2 18.4 13.39 3.88 12.88 29.5 81.2 71.9 41.6 11.33 23.22 38.59 40.46 53 33.9 25.5 48.6 10.2 21.18 21.27 8.49
V
VI
'VII
48 35.7 38 9.58 3.38 21.16 38.3 73.4 4 10.7 2.5 22.12 48.3 31.5 10 1.55 0.01 33.7 11.8 13 21.58 4.84 1.04 52.8 33.2 21.4 2.8 1.05 5.3 55.9 10.3 77.6 17.38 8.31 14.94 86.7 23.1 7.5 15.57 14.72 4.53 3.3 7.4 80.6 8.23 1.92 53.3 28.2 42.9 5.51 1.16 1.76 5.1 8.3 99.1 21.78 7.73 2.27 22 50 34 14.08 6.05 3.15
VII
IX
2.3 0.33 2.5 0.39 18.3 0.43 8.2 0.04 19.4
0.9 0.05 4.3 0.09 2.5
2
2.1
21.4 1.21 0.1
1.7
17.0 0.09 29 0.09 12.1 0.28
79.8 1.21 14.1 0.14
29.2 0.05 3.1
17.8
P
IDRIS
Yı ll ık 481.9 117 483.7 129.8
313.7 35.32 952.2 133.5 380 33.34 423.5 114.8 388.7 103.5 333 51.24 584.2 59.98 813.8 187 441.5 94.53
25 27 28 -,
Şekil 3.89. Sayfa ayarlarından sonra sayfan ın görünüşü
3.3.4.2. Baskı önizleme < Dosya/Bask ı Önizleme > yazı c ı dan bas ı lacak şeylerin bas ı m sonucunda nas ı l olaca ğı n ı ekranda gösterir ve bask ı hakk ı nda fikir sahibi olunmas ı n ı sağ lar. Belirli bir alan ı n yazd ı r ı lmas ı Sayfadaki belirli bir alan ı n yazd ı rı lmas ı için istenilen alan seçildikten sonra
< Dosya/Yazd ı r > komutuyla aç ı lan pencerede; Yazd ı rı lacak olan k ı sm ı nda Seçim t ı klanarak Yazd ı r veya Önizleme seçilebilir ( Şekil 3.90). -Yazdırılacak olan Seçim
r" Tüm çalışma kitabı
Geçertayfalar
Önizleme I
Şekil 3.90. Belirli bir aln ının yazdırılmak üzere seçimi Yazd ı r ı lacak alan ı tek sayfaya s ığd ı rmak için yaz ı büyüklü ğ ünü (punto) düş ürebilir veya < Dosya/Sayfa yap ı s ı/Sayfa/Ölçek S ığd ı r > 1 x 1 yap ı labilir. Tüm haz ı rl ı klar bittikten sonra < Dosya/Yazd ı r > bölümünde yaz ı c ı seçilip Tamam tu ş una bas ı larak ç ı kt ı al ı nabilir.
114
3.4. Grafik Hazı rlama 3.4.1. Veri Setinden Grafik Olu şturma Excel ile yap ı lan hemen hemen her çal ış man ı n sonunda bir tak ı m rakamsal bilgiler elde edilmektedir. Bu rakamsal bilgi o çal ış man ı n sonucunu yans ı tt ığı ndan genellikle bir tablo halinde verilir. Ancak bazen tablo şeklinde sunulmu ş sonuçlar, olay ı yeterince belirgin ifade edemeyebilir. Bu yüzden bu sonuçlar ı n grafiklerle do ğ rudan göze hitap etmesi ve böylece daha etkili sunumu sa ğ lanabilir. Bir grafik olu şturabilmek için öncelikle mant ı kl ı ve eksiksiz Yerinin bulunmas ı gerekir. Bu bilgiler 1, 2, 3 ya da daha fazla boyutlu olabilir. Örne ğ in Ankara ilinin y ı ll ı k ortalama s ı cakl ığı tek boyutlu bir veridir. Ba ş ka iller de i ş in içine girerse veri 2 boyutlu olur. E ğ er yı ll ı k ortalama yerine ayl ı k durumlar dikkate al ı n ı rsa bu durumda veri 3 boyutlu özellik kazan ı r (Ş ekil 3.91). Hatta bu 3 boyutlu durum baş ka iklim bilgileri örne ğ in yağış , nem v.b. ilavesiyle 4 boyutlu hale de getirilebilir. B I Ankara
YOS 12 j
1 boyutlu
11 Ankara 3 İ stanbul 4 İ zmir
YOS 12 16 18
2 Ankara 3 İ stanbul İ zmir 4
Ocak -1 2 3
Ş ubat 2 5 6
D Mart 7 10 14
3 boyutlu
2 boyutlu
Şekil 3.91. Farklı boyutlardaki veri seti Grafik olu ştururken yerinin kaç boyutlu oldu ğ u grafik tipini do ğ rudan etkileyen bir faktördür. Bunun yan ı nda veri setindeki kaynak ve sonuç aras ı ndaki iliş ki, yerinin cinsi gibi daha birçok faktör grafi ğ in yap ı s ı n ı etkiler. Şekil 3.92'deki gibi bir veri grubundan (Rhoades et al., 1992) grafik haz ı rlamak gerekti ğ inde, öncelikle Yerinin grafi ğ i ilgilendiren k ı sm ı belirlenmelidir.
115
D
Yonca Domates Mısır Havuç
Baz ı Kültür Bitkilerinin Oransal verimleri (%) Sulama Suyu Tuzluluk Düzeyi (dSim) 8 1 4 6 2 96 93 82 55 35 21 92 86 78 48 14 91 82 62 33 27 8 90 77 44
Şekil 3.92. Grafik oluşturmada kullan ılan veri tipi
Ş ekil 3.92'de görüldü ğ ü gibi sulama suyu tuzluluk düzeylerinin de ğerleri grafiğ i ilgilendirmektedir, yani buradaki 1, 2, 4 gibi rakamlar grafikte eksen değ eri olarak kullan ı lacakt ı r. Ayr ı ca bitkilerin isimleri de grafi ğ i ilgilendirmektedir. Çizelge içindeki rakamlar ise zaten grafi ğ in as ı l değ erlerini olu şturacakt ı r. Bu durumda grafik verisi B4-G8 blo ğ u ile tan ı mlanabilir. Buna karar verildikten sonra grafik haz ı rlanabilir. Grafik haz ı rlamak için ya < Ekle/Grafik > menüsü kullan ı l ı r ya da araç çubu ğ undaki Grafik Sihirbaz ı butonu t ı klanarak bu i şe baş lan ı r. Her iki yolla da Grafik Sihirbaz ı ad ı nda 4 ad ı mdan olu şan pencerelerin birincisi aç ı l ı r ( Ş ekil 3.93).
Gel
Grafik Sihirbaz ı - Ad ım 1 / 4 - Grafik Türü
Standart Türler
Özel Türler I
Grafik türü: [ıi Sutun
Grafik alt türü:
K Çubuk =MM. gp Pasta
L XV (Da ğılım) Alan Halka Radar Yüzey Kabarc ık bil Hisse Senedi I-ler veri değerinde görüntülenen imleçli çizgi.
Örneği Görüntülemek İçin Basılı Tut
İleri >
1
Şekil 3.93. Grafik sihirbaz ında grafik türü seçimi
Bu pencerede öncelikle grafik türüne karar verilir. Her ne kadar sonradan düzeltmek mümkünse de, tabloda verilen say ı sal sonucu en iyi aç ı klayacak grafik tipine burada karar vermek önemlidir. Veri grubu bir alandaki bitki deseni 116
gibi bir bütünün yüzde oranlar ı n ı gösteriyorsa, en iyi seçenek Pasta grafik türü, biri bağı ms ız diğeri bağı ml ı iki gruptan yani X'ler ve buna ba ğ l ı değ iş im gösteren Y'ler varsa bu durumda en uygun grafik türü XY olurdu. Veri seti X eksenine göre karşı laştı rma yap ı lacak değerlerden olu şuyorsa örne ğ in X ekseninde 5 farkl ı ilin ad ı var ve grafik içinde de bu illerin s ı cakl ı klar ı karşı laştı rı l ı yorsa, bu durumda en uygunu Sütun grafik türü olurdu. Örnekteki veri grubu için en uygunu ise farkl ı seriler olmas ı ve değ işim söz konusu olmas ı nedeniyle Çizgi grafik türüdür. Bu a şamada Çizgi grafik türü sol taraftan, grafik içi gösterimi de sağ taraftan i şaretlenerek ileri butonu ile bir sonraki a şamaya geçilir ( Şekil 3.94). Grafik S ıhirbazi - Ad ım 2 / 4 - Grafik Kaynak Verisi
Veri Aralujı I Seriler I
Be grafik oluşturmak için, Veri aralığ kutusunu bklatın. Daha sonra, çakşma sayfasından grafi:ta istecginiz veri ve etiketleri içeren hecreleri seçen.
Veri arabğı:
Iı
Seri yeri:
r satyjay
r
C) I
I Sütyplar
Iptal
I
< Carf
N
İIerl >
on
Şekil 3.94. Grafik sihirbaz ında veri aralığı giriş penceresi
İ kinci ad ı mda Veri aral ığı belirlenir. Eğer veri aral ığı biliniyorsa (örne ğ in B4:G8) ilgili k ı sma klavyeden girilebilir. Ya da veri aral ığı sayfa üzerinde taranarak otomatik olarak girilmi ş olur ( Şekil 3.95).
117
AI
1
Baz ı Kültür Bitkilerinin Oransal yerimleri (%) Sulama Suyu Tuzluluk Düzeyi (1S/rn 6 8 1 2 4 96 55 35 93 82 78 48 21 92 86 33 14 91 82 62 90 27 8 77 44
Yonca Domates Mıs ır Havu ç
9 -I 10 , 11 12 13 i 14 15
El El
Kaynak Veri
Veri Araliğı I Seriler I 120 103
ao ao
17
ia 191 20 21 23- 1 24 25
Yeri
161
Seri yeri:
ara4ğı :
I=Sayf al 1$B$4:$G$81
■
l Satdar
27
SütUllar
Şekil 3.95. Grafik veri aral ığının girilmesi Elbette bu grafi ğ in daha ilk şekillenmiş halidir ve üzerinde bir çok düzenlemeye ihtiyac ı vard ı r. Grafikte her bir çizgi bir bitkiyi göstermektedir. E ğ er çizgilerin bitkilere değ il de su tuzluluk düzeylerine göre olu şmas ı istenirse, bu durumda penceredeki Seri yeri bölümünde sat ı rlar yerine sütunlar işaretlenmelidir ( Şekil 3.96). renk Sihirbaz ı - Ad ım 2 / 4 - Grafik Kaynak Ver ı s ı
LIE
Veri Aralığ I Seriler I 128
ıao aı so •ıiı
y000
Veri aralığı :
Donı.Y.m
1=5ayfa1i$8$4:$G$8
Seri yeri:
Satıtlar
■••
C
Şekil 3.96. Grafiğin sütun ve satır verisine göre olu şumu Buradaki örnek grafik için Satı rlar seçene ğ i daha uygundur. Sat ı rlar işaretliyken bir sonraki a şamaya ileri butonu t ı klanarak geçilir.
118
Üçüncü ad ı mda aç ı lan pencerede grafi ğ in temel özellikleri ayarlan ı r. Öncelikle grafik ba şl ığı , X ve Y eksen ba ş l ı kları yaz ı l ı r. Ayn ı anda ön izleme penceresinde değ iş iklikler izlenebilir ( Ş ekil 3.97). Grafik Sihirbaz ı - .Adirn 3 / 4 - Grafik Seçenekleri Başlıklar
Eksenler
j
Kılavuz Çizgileri
Gösterge
1
Veri Etiketleri I Veri Tablosu
Grafik başlığı :
I Bitkılerde Oransal Verim
Bit ki lerde Oransal Verim
(X)Kategori ekseni:
I
120
Sulama Suyu Tuzlulu ğu(d5jrn) YCP1Cil
(Y) Değer ekseni:
Domates
I Oransal Verim (%)
U ısı,
ikinci Gs) is.stegoll eksen 20 1
ikinci (Y j de ğer ekseni
2
e
s
SU L7T1ı3 S uyu T la lu lu ğ
Iptal
j
e
ıgdShıı)
İleri >
I
Son
Şekil 3.97. Grafik temel özelliklerinin belirlendi ği pencere Bu pencerede bir di ğ er sekme Eksenler sekmesidir. Bu sekmede X ya da Y eksenini tamamen yok edilebilir ve grafi ğe yeni bir boyut getirilebilir. Ama bu durum sadece tek boyutlu grafikler için uygundur. Bir di ğ er sekme Kı lavuz Çizgileri sekmesidir. Bu sekmede grafik içinde yer alan yatay ve dü şey çizgilerin olup olmamas ı ya da ne s ı kl ı kta olacağı ayarlanabilir. Genellikle grafik içindeki bir noktadan eksenlere inilen dik ile bir okuma yapmak söz konusu ise s ı k k ı lavuz çizgileri kullan ı l ı r. Gösterge sekmesi grafi ğ in kenar ı na eklenen göstergenin bulunup bulunmayacağı na, bulunacaksa grafi ğ in hangi konumunda olaca ğı na (sa ğ , alt, sol veya üst) karar verilen bir bölümdür. Veri Etiketleri sekmesi, grafik içerisinde e ğ rileri olu şturan, her bir veri noktas ı n ı n değerinin kaç oldu ğ unu ya da bu yerinin neye ait oldu ğ unu gösteren bir etiketin bu yerinin yan ı na yaz ı lmas ı n ı n mümkün oldu ğ u bir penceredir. Genellikle bu tip etiketler grafik içini kar ışı k hale getirdi ğ i için istenmezler. Veri tablosu sekmesi ise istenirse grafi ğ i olu şturan veri grubunun bir tablosunu grafik alt ı na eklemeyi sağ layan bir pencereden olu ş maktad ı r. Bu şekilde tamamlanan üçüncü ad ı mdan sonra dördüncü ve son ad ı ma gelinir ( Şekil 3.98).
119
Ii Et
Grafik Sihirbaz ı - Adı m 4 f 4 - Grafik Konumu GraFiği yerleştirme biçimi:
<-
Yeni sayfa olarak: IGraFikl
<7 Nesne olarak:
iptal
İleri >
I
Şon
Şekil 3.98. Grafiğin yerleştirilece ği yerin belirlenmesi Bu ad ı mda, haz ı rlanan grafi ğ in nereye yerleştirileceğ i karar ı verilecektir. Eğer yeni sayfa i şaretlenirse Excel dosyas ı na, içerisinde haz ı rlanan grafi ğ i bulunduran Grafik1 ad ı nda yeni bir sayfa eklenecek ve grafik bu sayfada yer alacakt ı r. Bu sayfan ı n ad ı n ı değ iştirmek mümkündür. Nesne olarak seçilirse, tablo içerisine bir nesne olarak yerle ştirilir. Bu durumda son butonu t ı klan ı rsa grafik sayfada veri grubu ile birlikte görülebilir ( Şekil 3.99).
I
4 5 6 7
24 25 26
-ı
D
r
Baz ı Kültür Bitkilerinin Oransal verimleri (%) Sulama Suyu Tuzluluk Düzeyi (dS/m) 8 1 2 4 6 96 93 35 82 56 92 86 78 48 21 91 82 62 33 14 90 77 44 27 8
Yonca Domates Mısı r Havuç
10-11 12 13 14 15 16 17i 18 19 201 21 22 23
1
Bitkilerde Oransal Verim 120 100 E
Yonca
80
Domates
aı
■
>
60
M ıs ır
40
8
Havuç
20
0 1
2
4
6
8
Sulama Suyu Tuzlulu ğ u(dSim) •
Şekil 3.99. Grafiğin nesne olarak sayfaya yerleşmesi
120
3.4.2. Grafi ğ in düzenlenmesi Hazı rlanan grafik üzerinde bir çok ayar yapmak mümkündür. Hatta grafik üzerindeki her bir eleman' tek tek seçip üzerine sa ğ t ı klayarak aç ı lan menüden ayrı ayr ı düzenlemek de mümkündür. a. Grafi ğ in taşı nmas ı : Grafi ğ in en d ış çerçevesinin hemen içindeki bo ş bir noktaya t ı klayı p b ı rakmaks ı z ı n sürükleyerek sayfa içerisinde istenilen yere grafiğ i taşı mak mümkündür. b. Grafik boyutunun de ğ i ştirilmesi: Grafik i şaretliyken kö şelerinde ve kenarlar ı n ı n orta noktalar ı nda koyu birer kutucuk görünmektedir. Bu kutucuklar üzerine t ı klan ı p sürüklenerek grafik boyutlar ı değ iştirilebilir. Kö şelerdeki kutucuklar her iki yöne boyut ayarlamas ı sağ larken, kenar üzerindeki kutucuklar sadece bir do ğ rultuda ayarlama yapmaya imkan verir. c. Grafik içinin yerle ştirilmesi: Grafik içerisinde çizim alan ı , baş l ı klar, eksenler ve gösterge bulunmaktad ı r. Bunlar ı n boyutlar ı ve yerleri yeniden düzenlenebilir. Örne ğ in gösterge üzerinde neler yap ı labileceğ i göstergeye sa ğ t ı klayarak aç ı lan menüde yer alan Göstergeyi biçimlendir seçene ğ i ile görülebilir. Bu seçenek t ı kland ığı nda Şekil 3.100'de görülen Göstergeyi Biçimlendir penceresi aç ı l ı r.
Bli
Göstergeyi Biçimlendir
Desenler I Yaz ı Tipi
Yerleştirme
i-Kenarl ık 4' Otomatik C Yok
c- Özel StiL Renk:
Otomatik
r- Gölge rÖrnek
Dolgu Efektleri—
Tamam
<1
iptal
Şekil 3.100. Göstergenin biçimlendirilmesi Bu penceredeki Desenler sekmesinde göstergenin iç k ı sm ı na bir renk verilebileceğ i gibi bir dolgu efekti bile eklenebilir. Yaz ı Tipi sekmesinde gösterge 121
•
içinde yer alan yaz ı ları n boyutu, rengi, yaz ı tipi, stili gibi yaz ı özellikleri değ iştirilebilir. Yerleştirme sekmesinde ise göstergenin grafi ğ in neresine yerleştirileceğ i ayarlanabilir. Örne ğ in Alta seçene ğ i iş aretlenirse Ş ekil 3.101'de görüldü ğ ü gibi gösterge grafikte alta yerle ş ir. Bitkilerde ['Tansel Verim 120 100 E 80 > 60
3
40
•
20 0 1
2
4
6
8
Sulama Suyu Tuzlulu ğ u(dS/m)
6
—
—
Yonca
—
E
—
Domates e
Mısır
Havuç
Şekil 3.101. Göstergenin grafikte alta yerle şmesi Şekil 3.102'de görüldü ğü gibi grafik içindeki di ğer bileşenler hem yerleştirme ve boyut, hem yaz ı özellikleri, hem de desen ve dolgu efektleri aç ı s ı ndan yeniden düzenlenebilir. 10 11 12 13 14 16 17 18 19
20 21 22 23 24
Bitkilerde Oransal Verim 120 100 80 60
73'
g
40
O 20
o 2
26 27 28
6
4
8
Sulama Suyu Tuzlulu ğu (dSfm)
2s Yonca
Domates
M ısır
Havuç
Şekil 3.102. Düzenlenmesi bitmi ş grafik Bu ayarlar d ışı nda eksenlerin ayarlanmas ı , veri serilerinin hatta tek bir yerinin bile ayr ı bir şekilde ayar yap ı lmas ı mümkündür. Bu ayarlar, ayarlanacak k ı s ı m işaretlenip sa ğ t ı klayarak aç ı lan menü yard ı m ı yla önceden anlat ı lanlara benzer şekilde yap ı labilir.
122
3.5. Formüllerin Kullan ı lmas ı
Bu bölümde matematiksel olarak ifade edilebilen bir i ş lemin nas ı l formül haline getirebilece ğ i, hücrelere bu formüllerin nas ı l girilece ğ i, bu formüllerin baş ka hücrelerde nas ı l kullan ı lacağı anlat ı lacakt ı r. 3.5.1. Bir formülün hücreye girilmesi
Excel'de i ş lem yaparken bazen bir formülü girdi verisini de ğ iştirerek çok kez kullanmak gerekebilmektedir. Böyle bir durumda o i ş lemin formülü bir hücreye girilerek i şlem sonucu her bir durum için kolayl ı kla hesaplanabilir. Örneğ in bir kenar ı bilinen karenin çevresinin bulunmas ı ele al ı n ı rsa: İ lk hücreye Kenar ad ı verilir ve bu kolona kenar de ğ eri girildikten sonra ikinci kolona da Çevre ad ı verilip sonuçlar ı n burada hesaplanmas ı sağ lanabilir ( Şekil 3.103.). B2
A
1
B
vre
Kenar
2 3
4
Şekil 3.103. Bir karenin çevresinin hesaplanmas ı B2 hücresine formülünün (çevre=4 x kenar) girilmesi için ş u iş lemler yap ı l ı r: Kenar değeri A2 hücresinde oldu ğ undan girilecek formül çevre=4 x A2 olacakt ı r. "Çevre" burada B2 hücresi oldu ğ u için; B2 hücresine "=4*A2" ifadesi girilir. Bir hücreye formül girildi ğ inde, formül ayn ı zamanda formül çubu ğ una da yaz ı l ı r. Bir hücreye formül girerken ba şı na mutlaka = i şareti konulmal ı d ı r (Ş ekil 3.104.). ORTALAMA ^
1
ı A
X
B
= t
=4*A2
Formül Çubu ğu
Kenar
3 Şekil 3.104. Bir hücreye formül girilmesi Bir hücreye formül yazarken örne ğ in 4* yazd ı ktan sonra de ğ iş ken olan A2 hücresi klavyeden yaz ı labileceğ i gibi o a şamaya gelindi ğ inde fare ile ilgili hücre (A2) de t ı klat ı labilir. Bu durumda A2 hücresinin etraf ı dönen kesikli çizgilerle kaplan ı r ve formül hücresine hücre ad ı yaz ı lm ış olur (Şekil 3.105.).
123
12:[ X B
ORTALAMA
A Kenar
%I/ =
=4*A2
C
evre 4'=4*A2
23 4
Şekil 3.105. Hücre belirtme Formül giri ş i bittiğ inde Enter tu ş una bas ı larak formül sonucu görülebilir ( Şekil 3.106). B3
1
A
B
Kenar
Çevre
2
4
16 cû)
Şekil 3.106. Çevre formülünün sonucu Hazı rlam ış olan formül, kenar uzunlu ğ u A2 hücresine girilen karenin çevresini B2 hücresinde vermektedir. Örne ğ in A2 hücresindeki rakam de ğ i ştirilip 7 yap ı l ı rsa, B2 hücresindeki çevre sonucu da kendili ğ inden değ i şecektir ( Şekil 3.107).
I
A 1 'Kenar 2
B Çevre
7
28
Şekil 3.107. Hücre değerlerinin otomatik de ğişimi Kenar uzunlu ğ u bilinen karenin alan ı n ı bulan formülü C2 hücresinde olu şturmak için; ilgili hücreye "=A2*A2" yaz ı lmal ı d ı r ( Şekil 3.108). _v_i X Ni = =A2*A2
ORTALAMA
A 1 Kenar _LI
ft Çevre 7
Ç_g>_Ç Alan 28I=A2*A2 1
Şekil 3.108. Karenin alan formülü Formül girilip Enter tu ş una bas ı l ı nca sonuç C2 hücresinde görülecektir (Şekil 3.109).
124
zi
C3
1 2 3 I
A Kenar
1
B Çevre 7
1
C
1
Alan 49
28
Şekil 3.109. Alan formülünün sonucu A2 hücresine yeni bir kenar de ğeri verilerek hem çevre hem de alan hesaplanabilir ( Şekil 3.110). Görüldü ğ ü gibi A2 hücresine girilen değerlere göre sonuçlar otomatik olarak al ı nmaktad ı r. A3
,A
B
1 Kenar Çevre 2 16 3 I
Alan 64
256
Şekil 3.110. Kaynak hücrenin de ğerinin değişmesiyle sonuçların değişimi 3.5.2. Birden fazla değ işkene sahip formül kullan ı m ı Bir hububat üreticisinin satt ığı buğday ı n kilosu 100.000 TL, arpan ı n kilosu 50.000 TL ise, üretim miktar ı da bilindi ğine göre; tek tek ve toplam gelirin hesaplanmas ı ş u şekilde olur. Öncelikle tablo olu şturulur. A2 ve B2 hücrelerinde bu ğday ve arpa üretim miktarlar ı bulunsun. C2-D2 de bu ürünlerin birim sat ış fiyatlar ı ve E2 de toplam elde edilen gelir hesaplans ı n. Yani değ iş kenler A2 ve B2 hücrelerine, formüller ise C2, D2 ve E2 hücrelerine girilsin. Üretilen bu ğdayı n miktar ı 32.000 kg, arpan ı nki ise 62.000 kg olarak girildikten sonra formüllerin yaz ı m ı na geçilebilir. C2 hücresi bu ğday gelirini içerecektir. Bu formül, bu ğday miktar ı (A2) ile sat ış fiyat ı n ı n (100.000 TL) çarp ı m ı d ı r. Yani formül "=100000*A2"dir ( Şekil 3.111). TAVANAYUVARLA izj X J
=100000*A2 B A D E C t 1 !Bu ğ day üretimi Arpa üretimi Bu . Gelir Arpa Gelir. Toplam Gelir 2— 32000 62000 =100000*A2 Şekil 3.111. Buğday gelirinin hesaplanması
Bu formülü yazarken "=100000*" yaz ı l ı p sonra A2 hücresi t ı klanabilir. Bu şekilde hücreyi t ı klamak hatal ı yazı mları engellemek aç ı s ı ndan önemlidir. D2 hücresine de "=50000*B2" formülü girilir ( Şekil 3.112)
125
TAVANAYUVARLA
X J = =50000*B2
A 1
C
D
I
E
Bu ğ day üretimi Arpa üretimi Bu ğ . Gelir Ar a Gelir. Toplam Gelir 32000 62000 3200000000 =50000*B2 Şekil 3.112. Arpa gelirinin hesaplanmas ı
Toplam geliri E2 hücresinde "=C2+D2" formülü ile bulunabilece ğ i gibi; B2 ve C2 deki formüllerin birle şmiş hali olan "=100000*A2+50000*B2" formülü ile de bulunabilir (Şekil 3.113). X ,,/ = =100000*A2+60000*B2 A B C ı D , E 1 Bu ğ day üretimi ArEa üretimi Bu ğ . Gelir Arpa Gelir. To lam Gelir 2 32000:: 62000+3200000000 3100000000 =100000*A2+.50000*B2I
TAVANAYUVARLA
Şekil 3.113. Toplam gelirin formülü
Enter tu şu ile formül giri ş i tamamland ığı nda sonuç görülebilir ( Şekil 3.114).
1
E B C E D E A Bu ğday üretimi Arpa üretimi Bu ğ. Gelir Arpa Gelir. Toplam Gelir 32000 62000 3200000000 3100000000 6300000000 Şekil 3.114. Toplam gelir
3.5.3. Formüllerin kopyalanmas ı
Bazı durumlarda bir formülün farkl ı yerlerde ayn ı içerikle kullan ı lmas ı gerekli olabilmektedir. Bu durumda formülün yeniden yaz ı lmas ı yerine kopyalan ı p yap ıştı rı labilir. Örne ğin A, B, C ve D olmak üzere 4 çe ş it mal sat ı lan bir mağazada, malları n al ış ve sat ış fiyatları ve bu ay için sat ış miktarlar ı şekilde verilmiştir. Mallar ı n sat ış fiyatlar ı belli oldu ğ una göre mallardan elde edilen ciro hesaplanabilir. Her bir mal ı n sat ış miktar ı yla sat ış fiyat ı çarp ı l ı rsa o mal için elde edilen ciro bulunur. A mal ı için "ciro=B4*B5" olacakt ı r (Şekil 3.115).
126
ORTALAMA A
X
fi 2 3 Alış fiyatı ($) 4 Satılan (Adet) 5 Satış fiyatı (S) 6
7
Ciro ($) Net kar ($)
4.1 =! =B4*B5 B
C
A
B
C
D
84 28 99.12
70 16 79.8
24 73 29.28
72 41 82.8
j ?
=B4*B5 I
Pı
Şekil 3.115. Cironun formülü Sonuç olarak A mal ı için ciro 3394.8 $ d ı r. B, C ve D mallar ı için ciro formülleri de A mal ı n ı n benzeridir. B mal ı için C4*C5, C mal ı için D4*D5 ve D mal ı için E4*E5 dir. Yani her bir mal ı n yazı l ı oldu ğu kolondaki sat ış miktar ve sat ış fiyatlar ı n ı n çarp ı m ı olacaktı r. A mal ı için de ayn ı şey geçerliydi. O halde A mal ı için yazı lan formül, di ğer mallar için de kullan ı labilir. Kopyalama i şlemi hücre içindeki formülü de içerir. Bir di ğer ifade ile, önce kaynak formülün bulunduğ u hücre t ı klan ı r. Kopyala komutu verilir. Sonra hedef hücreye gidilir ve yap ıştı r komutu verilir. Kopyala komutunu ya Düzen menüsünden, ya Ctrl+C k ısa yol tu şlarıyla, ya menülerin hemen alt ı ndaki kopyala işlem kutucu ğunu tı klayarak ya da kaynak hücre i şaretlendikten sonra bu hücre üzerine sa ğ tı klayarak aç ı lan menüden verilebilir. Bu durumda kopyalanacak hücrenin etraf ı hareketli bir çizgi ile kaplan ı r (Şekil 3.116). Kopyala komutunu bu şekilde verdikten sonra hedef hücre veya hücreler (bu durumda üç hücre) i şaretlenir (Şekil 3.117) ve bilinen yollardan biriyle Yapıştı r komutu verilir ( Şekil 3.118). B6
A
. zJ
= =B4*B5 B
2 3 Alış fiyatı ($) 72 4 Satılan (Adet) 41 5 Satış fiyatı ($) 82.8 ı 3394.8 6, Ciro (S) 7 Net kar ($)
I
C
D
84 28 99.12
70 16 79.8
,
24 73 29.28
Şekil 3.116. Kopyala komutu
127
C6
A
2
3 Alış fiyatı ($) 72 4 Satılan (Adet) 41 5 Satış fiyatı ($) 82.8 6 Ciro ($) bı 3394.8 7 Net kar ($) I 1
B
C
D
84 28 99.12
70 16 79.8
24 73 29.28
Şekil 3.117. Hücrelerin seçilmesi =1 =C4*C5
C6
A 72 3 Alış fiyatı ($) 4 Satılan (Adet) 41 5 Satış fiyatı ($) 82.8 6 iCiro ($) ± 3394.8 7 Net kar ($)
B
C
84 28 99.12 2775.36
70 16 79.8
24 73 29.28 2137. 44 1
1276.8
I
°k^
Şekil 3.118. Yap ıştır komutunun sonucu Böylece formül hedef hücrelere kopyalanm ış olur ve sonuçlar al ı n ı r. Formül kopyalamas ı nda eğer kaynak hücre ile hedef hücre (veya hücreler) kom şu ise daha kolay bir şekilde kopyalama yap ı labilir. Bu tür kopyalamada kaynak hücre (B6) i şaretlendikten sonra farenin göstergeci bu hücrenin sa ğ alt köşesine getirilir. Bu anda farenin göstergeci + şeklini al ı r (Şekil 3.119). .= I =B4*65 B67 -! 1 A -
1-2
B
C
A
B
3 Alış fiyatı ($) 72 84 4 Satılan (Adet) 41 28 99.12 5 Satış fiyatı ($) 82.8 Ciro ($) 13394.8 Ii -F I 7 Net kar (,$) R
D
j
E
C
D
70 16 79.8
24 73 29.28
Şekil 3.119. Fare kullanarak hücre formülünün kopyalanmas ı
128
Bu durumdayken fare t ı klan ı r ve kopyalaman ı n yap ı lacağı tarafa doğ ru sürüklenir (B6 dan ba ş lay ı p C6, D6 ve E6'ye kadar) ( Şekil 3.120) Farenin butonu b ı rak ı ld ığı nda kopyalama i ş lemi tamamlan ı r (Ş ekil 3.121).
86
=1 =B4*B5
c 3 Ak§ fiyatı ($) 4 !Satılan (Adet) 5 İ Satış fiyatı (S)
A
B
C
D
72 41 82.8
84 28 99.12
70 16 79.8
24 73
'111111 lllll 1 lllll 1 llllll 1111111101 llllllllllllllllll 111111111 llllllll 11111111111 lllllllll 11
6 Ciro ($) 7 Afet kar ($)
1
ııııı
29.28
224 ı § ııııı0 ııııı i ıııı lllll ı lllll ı lllll 11 ıı ll ıııııııı m ı l ıı llllll ııııı m ı lllllllll n ıııııııı +
Şekil 3.120. Artı (+) imlecinin kullan ımı =134*B5
B6
ı
2 3 Alış fiyatı ($) 4 Sanlan (Adet) 5 15.90,9 fiyatr ($) 6 Ciro ($) 7 ,Net kar ($)
A 72 41 82.8 3394.8
B 84 28 99.12
C 70 16 79.8
D 24 73 29.28
2775 36
1276.0
2137.44
Şekil 3.121. Formül kopyalaman ın sonucu Formül kopyalama i ş leminin sonucunda kaynak hücredeki formül hedef hücreye değ işerek yap ışt ı rı l ı r. Örneğ in, B6 hücresindeki B4*B5 formülü C6 hücresine yap ışt ı rı ld ığı nda formül B4*B5 olarak de ğ il de C4*C5 olarak de ğ iş ir. Değ iş me miktar ı kaynaktan ne kadar uzakla şt ığı na (ne kadar sa ğa ve ne kadar aşağı gidildi ğ ine) ba ğ l ı d ı r. Yani bir hücredeki formülü 3 sa ğ ve 2 alt hücreye kopyalarsan ı z; 3 sağ nedeniyle hücrenin kolon harfi 3 artar, sat ı r numaras ı da 2 aşağı oldu ğ u için 2 artar. Örne ğ in, D5 hücresindeki bir formül Al diye bir terim içeriyorsa ve bu formül D5 ten 3 sa ğ da 2 altta olan G7 hücresine kopyalan ı rsa G7 deki formül Al de ğ il bunun yerine Al in 3 sa ğı nda ve 2 alt ı ndaki D3 terimini içerir. 3.5.4. Formüllerin de ğ i ştirilmesi ve silinmesi Bir hücre içine yaz ı lm ış olan formülün hatal ı oldu ğ u fark edildi ğ inde bütün formülü hücreye yeniden girmeye gerek yoktur. Formül üzerinde değ i ş iklik yapmak mümkündür. Örne ğ in E7 hücresinde "=E4*(E5-E3)" olan formülü gene ayn ı sonucu veren "=(E4*E5)-(E4*E3)" ile de ğ iştirmek için düzeltilecek hücre ya çift t ı klanarak, ya da tek t ı klan ı p F2 tu şuna bas ı larak
129
üzerinde düzeltme yap ı labilecek hale dönü ştürülebilir. Bu durumda hücredeki formül hem hücre içinde hem de formül sat ı rı nda görülür ( Şekil 3.122). =E4*(E5-E3)
E ORTALAMA I J X
A
B
C
D
A 72 41 82.8 3394.8 442.8
B 84 28 99.12 2775.36 423.36
70 16 79.8 1276.8
1 3- Alış fiyatı (%) 4 Satılan (Adet) Satış fiyatı ($) 6 Ciro ($) Net kar ($)
C
D 24 73 29.28 2137.44 =E4*(E5.E3
Şekil 3.122. Formülün düzeltilmesi
Bundan sonra gerekli değ iş iklikler yap ı l ı r (Şekil 3.123) daha sonra da Enter tu ş una bas ı larak yeni formüle göre sonuç al ı n ı r ( Şekil 3.124). ORTALAMA
3 4 5 6
X %,
A
B
Ahş fiyatı ($) Satılan (Adet) Satış fiyatı (%) Ciro (%) Net kar ($)
A 72 41 82.8 3394.8 442.8
=(E4*E5)-(E4*E3) C D C
84 28 99.12 2775.36 423.36
70 24 16 73 79.8 29.28 1276.8 2137.44 =(E4*E5)-(E4*1 3)
Şekil 3.123. Düzeltilmiş formül
Bir hücredeki formülü tamamen silmek için o hücreye gelinir ve Delete tu ş u ile hücrenin içeri ğ i temizlenebilir.
130
E8
A 2 3 4 5 6
Alış fiyat, ($) Satılan (Adet) Satrş fiyatı A Ciro ($) Net kar ($)
A 72 41 82.8 3394.8 442.8
B 84 28 99.12 2775.36 423.36
C 70 16 79.8 1276.8 156.8
24 73 29.28 2137.44 385.44
F-1 ,
C
I
"
c 2i
Şekil 3.124. Düzeltilmiş formül sonucu Drenaj Debisinin Excel Yard ı m ı yla Hesaplanmas ı Drenaj sistemlerinde ya ğış sonras ı olu şacak fazla suyun uzakla şt ı rı lmas ı için sistem debisinin belirlenmesi gereklidir. Sistem debisinin belirlenmesinde kullan ı lan yöntemlerden birisi de McMath yöntemidir. Bu yöntemde Q=0.0023xCxIxS 1/5xA415 eş itli ğ i kullan ı l ı r. McMath yöntemine göre sistem debisini hesaplamak için a şağı daki şekildeki tablo olu şturulabilir ( Şekil 3.125). A
E
B
2 Katsay ı
Q A Ya ğış ş id.(mm/h) Yatak e ğ .(%) Drn. Alan ı (ha) Debi (m3/s)
A
Şekil 3.125. McMath tablosu B4-E4 hücrelerine e ş itlik için gerekli olan de ğ erler yaz ı ld ı ktan sonra, F4 hücresine "=0.0023*B4*C4*(D41000)^(1/5)*(E4)^(4/5)" formülü yaz ı larak debi değeri hesaplanabilir ( Şekil 3.126).
L F4 A
1 _...,
__ 2 1 3 1
4
B t
=0.0023*B4*C4*(b41000)A(1/5)*(E4)A(4/5) D ; E C
1
F
t
Q S C Ya ğış ş id.(mm/h) Yatak e ğ .(%) Drn. Alan ı (ha) Debi m 3/s Katsay ı 2.7469 e 500 0.3 1 201 0.005 A Şekil 3.126. McMath yöntemiyle hesaplanan yüzey ak ış miktarı
Formülde örne ğ in A4/5 değerini hesaplamak için (E4)^(4/5) ifadesi kullan ı lm ışt ı r.
131
3.6. Genel Hücre i ş lemleri Excel, çal ış ma sayfas ı n ı n görünümüne ve şekline yönelik pek çok alternatifi kullan ı c ı lara sunmaktad ı r. Bu alternatifler aras ı nda hücre kenarl ı klar ı (çizgileri), hücre yükseklik ve geni şli ğ i, ondal ı k say ı lar ı n gösterimi ve sayfa ad ı gibi kullan ı c ı ya düzen ve anla şı labilirlik aç ı s ı ndan kolayl ı klar sunar. 3.6.1. Özel yap ıştı r ve hücre format' Daha önceki bölümlerde anlat ı lan kopyala/yap ışt ı r i ş lemi hücrenin tüm kopyalamaktad ı r. Baz ı durumlarda hücrenin tüm özelliklerinin kopyalanmas ı istenmeyebilir. Özellikle formül içeren hücrelerin ba ş ka yerlere kopyalanmas ı veya yap ışt ı r ı lmas ı s ı ras ı nda olu şan hatalar ı gidermek için özel yap ışt ı r iş lemi kullan ı lmal ı d ı r. Şekil 3.127'de bir s ı n ı fa ait ara s ı nav sonuçlar ı görülmektedir . özelliklerini
S ı n ı ftaki en yüksek not 88 dir. 100 baz al ı narak tüm s ı n ıfı n notlar ı ayn ı oranda yükseltilebilir. İ lk s ı radaki öğ renci notunun sa ğı ndaki ilk hücrede (G5) "=F5*1 00/88" formülü ile tüm puanlar ı n 100/88=1.136 kat yükseltilmesi sağ layacak formül yaz ı l ı r ( Şekil 3.128.).
NUMARA
_1 0 1 11 12 13 ' 14 1 151 16 17 1 19 20 ---, 21 . 22 _. , 23_ ■ 24 ' 2526 . 27 -
73879501 73879502 73879503 73879504 73879505 73879506 73879507 73879508 73879509 73879510 73879511 73879512 73879513 73879514 73879515 73879516 73879517 73879518 73879519 73879520 73879521 73879522 73879523
ADI KOR ŞAD MELİ H EVRIM DENIZ VOLKAN ERDEM SAM İ Y E N İ LAY İ LKAY TOLGA HALIT AYTEN SERAL SEHER SEMA GÜLŞAH İ HSAN D İ LSE DILEK SELIM CIHAT METIN ALPER BORA
ARA SINAV SOYADI 54 ALTAY LI 50 ATABEK 4 DARANDE 73 DE Ğ IRMENCI 50 DEM İ RO Ğ LU 16 DEM İ RYOREK 68 DI Ş LI 57 DUMAN 57 FIRINCI 42 HAZIR KARAKAYA 33 56 KASAP 68 KAYGILI 33 KOYUN 21 ÖLMEZ 4 ÖZCAN 8 ÖZDEM İ R 27 Ş EN 44 TUNCER 82 TURAL 88 UYSAL 61 ÜNLÜ 56 YAYAN
Şekil 3.127 Bir s ınıfın ara sınav sonuçları
132
SOYAD' ALTAYLI ATABEK
ARA SINAV 54 il =F510088 50
11.11-4,-
Şekil 3.128 Hücreye formül yaz ılması Daha sonra bu formül hücrenin sa ğ alt kö şesinden aş ağı ya do ğ ru çekilerek aşağı daki tüm hücrelere uygulan ı r (Şekil 3.129). Böylece tüm ö ğ rencilerin art ı r ı lm ış puanlar ı elde edilmi ş olur ( Şekil 3.130.).
SOYADI ARA SINAV ALTAYLI 54 ATABEK 50 DARANDE 4 DE Ğ IRMENCI 73
61 3636364. +
Şekil 3.129 Hücre formülünün kopyalanmas ı NUMARA 73879501 73879502 73879503 73879504 73879505 73879506 73879507 73879508 73879509 73879510 73879511 73879512 73879513 73879514 73879515 73879516 73879517 73879518 73879519 73879520 73879521 73879522 73879523
ADI KÜRŞAD MELİH EVRIM DENIZ VOLKAN ERDEM SAM İ YE N İ LAY İ LKAY TOLGA HALİT AYTEN SERAL SEHER SEMA GÜLŞAH IHSAN D İ LSE DILEK SELİ M CIHAT METIN ALPER BORA
SOYADI ARA SINAV ALTAYLI 54 ATABEK 50 DARANDE 4 DEĞİ RMENC İ 73 DEMIRO Ğ LU 50 DEM İ RYÜREK 16 D İŞLİ 68 DUMAN 57 FIRINCI 57 HAZIR 42 33 KARAKAYA KASAP 56 KAYGILI 68 KOYUN 33 ÖLMEZ 21 ÖZCAN 4 ÖZDEMİR 8 ŞEN 27 TUNCER 44 TURAL 82 88 UYSAL ÜNLÜ 61 56 YAYAN
61.3636364 66.8181818 4.54545456 82.9645465 56.8181818 18.1818182 77.2727273 64.7727273 64.7727273 47.7272727 37.5 63.6363636 77.2727273 37.6 23.8636364 4.54545455 9.09090909 30.6818182 50 93.1818182 100 69.3181818 63.6363636.0
Şekil 3.130 Yükseltilmiş notlar Bu sayfan ı n ad ı "Ham Notlar" olarak de ğ iştirilmesi ilerde kullan ı c ı ya yard ı mc ı olacakt ı r ( Şekil 3.131).
133
Şekil 3.131 Sayfa adı Ham notlar yerine bu sayfadaki isim ve numaralar ile düzeltilmi ş notlar ı n ba ş ka bir sayfaya aktar ı larak orada ilan ı daha do ğ ru olacakt ı r. Bunun için ilgili bilgilerin oldu ğ u B4-E27 hücreleri seçilerek kopyala komutu verilir. Ekran ı n sol alt köşesindeki Sayfa2 yaz ı s ı t ı klanarak Sayfa2'ye geçilir ve istenilen bir hücre seçilerek yap ışt ı r komutu verilir ( Ş ekil 3.132.). 3 4 5 6
NU +RA 73879501 73879502 73879503 73879504 73879505 73879506 73879507 73879508 73879509 73879510 73879511 73879512 73879513 73879514 73879515 73879516 73879517 73879518 73879519 73879520 73879521 73879522 73879523
8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
ADI SOYADI KÜRŞAD ALTAY LI MELIH ATABEK EVRIM DE DARAND VOLKAN DE Ğ IRME CI ERDEM DEMIRO U SAM İ YE DEM İ RYÜ EK D İŞ Lİ N İ LAY İ LKAY DUMAN TOLGA FIRINCI HALJT HAZIR AYTEN KARAKA SERAL KASAP SEHER KAYGILJ SEMA KOYUN GÜLŞAH ÖLMEZ İ HSAN ÖZCAN ÖZDEM İ R D İ LSE DILEK Ş EN SELIM TUNCER CIHAT TURAL METIN UYSAL ALPER ÜNLÜ BORA YAYAN
30 31 _32H 1.1;1 , 111,1\ Ham Notlar ), SayfoLCSayta3
■
Şekil 3.132. Notların Sayfa2 ye aktarılması Karma şı kl ığı önlemek için sayfa2'nin ad ı çift t ı kland ı ktan sonra i ş lenmiş Notlar olarak de ğ i ştirilir ( Şekil 3.133.).
134
4
O 32 1 ~Ham Notlar kIşlenmiş Notlar t Sayfa3 Şekil 3.133 Sayfa adının değiştirilmesi
Ham notlar sayfas ı nda kalan öğ renci notlar ı nda benzer şekilde kopyalan ı p yap ışt ı r ı l ı rsa ilgili hücrelerde "#DE Ğ ER!" hatas ı görülür. Bunun nedeni kopyalanan hücrelerin "=F5*100/88" şeklinde formül içermesidir. Yap ıştı rma iş lemiyle birlikte yap ıştı rı lan hücrenin bir solundaki hücrenin içeri ğ i 100 ile çarp ı l ı p, 88 e bölünmek istenmektedir. Ancak soldaki hücre "Ham Notlar" sayfas ı na say ı sal bir de ğere sahipken, "I şlenmi ş Notlar" sayfas ı nda "metin" dir. Metin matematiksel bir i şleme tabi tutulamayaca ğı için VDE Ğ ER!" hatas ı vermektedir ( Şekil 3.134.). SOYAD! ARA S İ NAV
ALTAY LI #0 ER!' ATABEK #43 ER! E DARANDE #DE Ğ ERI DE Ğİ RME #DE Ğ ER! DEMIRO Ğ #DE Ğ ER! DEM İ RYÜ #DE Ğ ERI D İŞ Lİ #0E Ğ ER İ DUMAN ADE Ğ ERI FIRINCI #1-ı Ft:',FRI Şekil 3.134 ttDEĞER! hatas ı
Bu hatayı önlemek için, kopyalanacak hücreler seçilir, kopyala komutu verildikten sonra, yap ışt ı r ı lacak hücre seçilir, farenin sağ tu ş u veya Düzen menüsünden Özel Yap ışt ı r komutu seçilir ( Şekil 3.135.).
135
• SOYADI ARA SINAV ALTAYLI =11 Kes ATABEK DARANDE I Kppyala DE Ğ IRMENCI IN Yapıştır DEMIRO Ğ LU DEM İ RYÜREK Kopyalanan Hücreleri Ekle... D İ SLI DUMAN FIRINCI İçeriği Temizle HAZIR ij aç ıklama Elde KARAKAYA KASAP r2 Hücreleri Biçimlendir... KAYGILI Listeden Al... KOYUN (11> Köprü... ÖLMEZ ÖZCAN
Şekil 3.135 Özel yap ıştır komutu Aç ı lan Özel Yap ıştı r penceresinde Değ erleri seçilerek Tamam tu şuna bas ı l ı r (Şekil 3.136.). Uzel Yap ış tı r
Yapıştır T ümünü
•
Formülleri
Açıklamalar ı Doğrulamayı
<7 ıDeğerle
•
Kenarl ıklar dışındaki her şeyi
( B içimleri
•
Sütun genişliklerini
işlem <7 Yok
Çap
r*
Bö[
Topla Çıkar
r Boş olanlar ı atla I
r işlemi tersine çevir Tamam I
Iptal
I
Şekil 3.136 Özel yap ıştırın uygulanmas ı Sonuç istenilen şekilde olacakt ı r (Şekil 3.137). S ı nav notları n ı n ondal ı k k ısm ı n ı gizlemek için not hücreleri seçili durumdayken, < Biçim/Hücreler > menüsünde, Sayı sekmesinde Ondal ı k basamak sayı s ı seçeneğ i 0 değerine getirilir ( Şekil 3.138.), böylece rakam en yak ı n tam sayı ya yuvarlanacakt ı r ( Şekil 3.139.).
136
NUMARA 73879501 73879502 73879503 73879504 73879505 73879506 73879507 73879508 73879509 73879510 73879511 73879512 73879513 73879514 73879515 73879516 73879517 73879518 73879519 73879520 73879521 73879522 73879523
ADI SOYADI KÜR ŞAD ALTAYLI MELİH ATABEK EVRIM DE DARAND VOLKAN DE Ğİ RME ERDEM DEMIR° ' SAM İ YE DEM İ RYÜ N İ LAY D İŞ Lİ İ LKAY DUMAN TOLGA FIRINCI HALİT HAZIR AYTEN KARAKA SERAL KASAP SEHER KAYGILI SEMA KOYUN GÜLŞAH ÖLMEZ IHSAN ÖZCAN D İ LSE ÖZDEMIR DILEK Ş EN SELİ M TUNCER CIHAT TURAL METIN UYSAL ALPER ÜNLÜ BORA YAYAN
ARA SINAV 61.36364 56.81818 4.545455 82.95455 56.81818 18.18182 77.27273 64.77273 64.77273 47.72727 37.5 63.63636 77.27273 37.5 23.86364 4.545455 9.090909 30.68182 50 93.18182 100 69.31818 63.63636 •
Şekil 3.137 özel yap ıştırın sonucu ADI SOYADI ARA SINAV KÜRŞAD ALTAYLI 61.36364 Hücreleri Bicirülendir
Sayı
I Hizalama I yazı Tipi I Kenarlık I Desenler
Kategori: Genel
Örinek 6
Koruma
[
Para Birimi Finansal Tarih Saat Yüzde Oranı Kesir Bilimsel Metin Özel isteğe Uyarlanmış
Ondalık basamak say ısı:
r ,1000 Ayır ıcısı (,) Kullan Negatif say ılar: 1234 -1234 -1234
Sayı, genel sayı görünümü için kullanılır, Para Birimi ve Finansal, parasal de ğer için özelleştirilrniş biçimlendirme sunar.
Tamam I
iptal
Şekil 3.138 Ondalık kullan ımı
137
NUMARA 73879501 73879502 73879503 738795114 73879505 73879606 73879507 73879508 73879509 73879510 73879511 73879512 73879513 73879514 73879515 73879516 73879617 73879518 73879519 73879520 73879521 73879522 73879623
SOYADI ARA SINAV ADI KÜR ŞAD ALTAY LI MELİH ATABEK EVR İM DE DARAND VOLKAN DE Ğİ RME ERDEM DEM İRO SAMİYE DEM İRYÜ DİŞ Lİ N İLAY DUMAN ILKAY TOLGA FIRINCI HAZIR HALİT AYTEN KARAKA SERAL KASAP SEHER KAYGILI SEMA KOYUN GÜLŞAH ÖLMEZ IHSAN ÖZCAN Dİ LSE ÖZDEM İ R Ş EN DILEK SELİ M TUNCER CIHAT TURAL METİ N UYSAL ALPER ÜNLÜ BORA YAYAN
Şekil 3.139 Tamsayıya yuvarlanm ış notlar
Tüm metin seçildikten sonra < Biçim/Sütun/En uygun geni ş lik > komutu ile tüm hücrelerin en uygun geni şliği almas ı sağ lan ı r (Şekil 3.140.). NUMARA 73879501 73879502 73879503 73879504 73879505 73879506 73879507 73879508 73879589 73879510 73879511 73879512 73879513 73879514 731379515 73879516 73879517 73879518 73879519 73879520 73879521 73879522 73879523
ADI SOYADI ARA SİNAV; 61 KÜRŞAD ALTAYLI ATABEK 57 MELİ H 5 EVRİM DENIZ DARANDE VOLKAN DE Ğ IRMENCI 83 DEM İ RO ĞLU 57 ERDEM 18 SAM İ YE DEMİ RYÜREK 77 Nİ LAY DİŞ Lİ 65 ILKAY DUMAN FIRINCI 65 TOLGA 48 HALIT HAZİ R KARAKAYA 38 AYTEN 64 SERAL KASAP KAYGILI 77 SEHER SEMA KOYUN 38 24 ÖLMEZ GÜLŞAH 5 ÖZCAN İHSAN 9 DILSE OZDEM İR 31 ŞEN DILEK 50 SELİM TUNCER CIHAT TURAL 93 100 METİN UYSAL ALPER ÜNLÜ 69 64 YAYAN BORA
de
Şekil 3.140. En uygun genişliğin kullanımı
138
3.6.2. Biçim boyac ı s ı Soyad ı ba ş l ığı n ı n alt ı ndaki çizgiyi Ara S ı nav baş l ığı n ı n alt ı na ta şı mak için araç çubu ğ undaki Biçim boyac ı s ı kullan ı labilir. Bunun için biçimi kopyalanmak istenen hücre seçildikten sonra biçim boyac ı s ı tu ş una bas ı l ı r (Şekil 3.141) daha sonra biçimin ta şı naca ğı hücre(ler) t ı klan ı r (Şekil 3.142.).
Araçlar Veri Pencere Vardım Acrobat
ieN
)1
D
I .<, - C
E
SOYADI ALTAYLI
t,
- !
I
E fi. Z'' ,
F
IARA S İ NAV 61
Şekil 3.141 Biçim boyacısı
\D
;.SOYAIRJ ALTAYLI
iiıARAŞ2AV 61
ATARPli
Şekil 3.142 Biçim boyacıs ının uygulanmas ı 3.6.3. Hücre aç ı klamaları
Bir hücreye aç ı klama koymak için, ilgili hücre seçiliyken, < Ekle/Aç ı klama > komutu verilir ( Şekil 3.143.). Aç ı lan küçük kutucu ğa istenilen aç ı klama yaz ı l ı r (Şekil 3.144.).
139
Ekle Biçim
Araçlar
Veri Penc
Hücreler...
, 8
Satır Sütun Çalışma Sayfas ı
0, Grafik... Sayfa Sonu
S,
işlev_ Ad
►
Resim
►
'L:2 H ___— ı Nesne-. Köprü...
G Ctrl+Alt+K
Şekil 3.143. Hücreye aç ıklama eklemek
TUNCER TURAL UYSAL ÜNLÜ YAYAN
50 1:22
Not: En başarılı öğrenci'
Şekil 3.144 Aç ıklamanın yazılmas ı
Daha sonra bu hücrenin sa ğ üst köşesinde k ı rm ı zı bir üçgen belirir. Bu üçgenin üzerine fare ile gelindi ğ inde daha önce eklenen aç ı klama görülecektir ( Şekil 3.145).
••T Ş EN TUNCER TURAL UYSAL ÜNLÜ YAYAN
31 50 Not: En başarılı öğrenci
Şekil 3.145 Aç ıklaman ın görüntülemesi
140
3.6.4. Otomatik biçim
Çizelge şeklindeki bölümlerin düzenini sağlamak ve okunurlu ğunu art ı rmak için çizelgeye biçim verilebilir. Bunun için ilgili alan seçiliyken, < Biçim/Otomatik biçim > komutu verilir, ekrana gelen örneklerden birisi ( Şekil 3.146.) seçilerek Tamam tu şuna bas ı l ı r (Şekil 3.147.). NUMARA 73879501 73879502 73879503 73879504 73879505 73879506 73879507 73879508 73879509 73879510 73879511 73879512 73879513 73879514 73879515 73879516 73679517 73879518 73879519 73879520 73879521 73879522 73879523
ADI KÜR ŞAD
SOYADI ALTAYLI
ARA SINAV 61
_112.
Otomatik Biçaülendir
~fflaffiMeffl Doğu Batı
Giittey
Top
Renkli 1 Oca 7
7 6
7 4
5 19 7 17
8 21
7 18
9 24 21 60
ı
Ternarn
I
111tel
I
şpçerelder... I
Renkli 2
Şut, Md ı lop 7 r 1 .12
Renkli 3 Ona
iJ
Liste 1
ub Mar Top
Doğu 7 7 5 19 Batı 6 4 7 17 Güney 8 7 9 24 12e.....21.22211ı0 Liste 2
Oca şub Mar Top
Doğu Batı Güney Top
7 6 8 21
7 4 7 18
5 7 9 21
19 17 24 60
Liste 3
Şekil 3.146 Örnek otomatik biçimler 1 2
8 i 9 11 "12 1 131 14
15 16 17,
18
;
19
21 22 23 24
251 26
22'
NUMARA 73879501 73879502 73879503 73879504 73879505 73879506 73979507 73879508 73879509 73879510 73879511 73879512 73879513 73879514 73879515 73879516 73879517 73879518 73879519 73879520 73879521 73879522 73879523
ARA SINAV ADI SOYADI 61 KOR ŞAD ALTAYLJ 57 MELIH ATABEK 5 EVRIM DENIZ DARANDE VOLKAN DE ĞIRMENCI 83 57 ERDEM DEMIROĞLU 18 SAMİYE DEMİRYÜREK 77 NILAY oişıi 65 İLKAY DUMAN TOLGA FIRINCI 65 48 HALIT HAZIR AYTEN KARAKAYA 38 64 SERAL KASAP 77 SEHER KAYGILI 38 SEMA KOYUN 24 GÜLŞAH ÖLMEZ İHSAN ÖZCAN 5 DILSE ÖZDEMIR 9 31 DILEK Ş EN SELIM TUNCER 50 93 CIHAT TURAL 100 METIN UYSAL 69 ALPER ÜNLÜ 64 BORA YAYAN
Şekil 3.147 Otomatik biçimin sonucu
141
•
•
3.7. İşlevlerin Kullan ı lmas ı
Excel'de önceden girilmi ş veriler üzerinde bir tak ı m hesaplamalar ya da bir tak ı m işlemler yapmak mümkündür. Bu hesaplamalar ı yaparken formüller kullanmak gerekebilir. Ancak baz ı formüllerin ya da baz ı işlemlerin Excel'de tek bir komut halinde yürütülmesi de mümkündür. Bunun için Excel'de haz ı rlanm ış bir çok i şlev mevcuttur. Bazen saatlerce hesaplanamayan bir i şlem, ilgili bir i şlev sayesinde tek bir komutla bulunabilmektedir. Ayr ı ca bazı i şlevlerin yapt ığı iş ya da yerine getirdi ğ i fonksiyonu formüllerle bile bulmak mümkün de ğ ildir. Excel'de 250 civarı nda işlev vard ı r. Bunlar gördükleri fonksiyona göre çe şitli kategorilerde toplanm ışlard ı r. 3.7.1. İşlevlerin uygulanmas ı
işlevler uyguland ı kları hücre içinde sonuç verirler. Ancak ba şka hücreleri kaynak olarak kullanabilirler. Örne ğ in Topla i ş levi Al hücresine giriliyorsa, i şlev içerisinde hangi hücrelerin toplanaca ğı belirtilmelidir. Bunun sonucunda toplam Al hücresinde görüntülenir. Bir hücreye bir i şlev girmek için 3 farkl ı yol vard ı r. Bunlardan en kolay ı Excel menülerinin hemen alt ı ndaki k ı sa yol butonlar ı ndan işlev yap ışt ı r butonunu di ğeri < Ekle/i ş lev > komutunu, tı klamakt ı r. üçüncü yol ise formül çubu ğundaki formül düzenle butonu t ı kland ı ktan sonra sol tarafta aşağı aç ı lan menüden i şlevlere ulaşmak şeklindedir ( Şekil 3.148). Bu yolla son kullan ı lan 10 i şleve doğ rudan ula şmak mümkündür. TOPLA TOPLA ORTALAMA EĞER
X
=
ınucu =
Tamam
KÖPRÜ BAĞ_DEĞ _SAY MAK SİN ETOPLA DEVRESEL_ÖDEME STDSAPMA
11
Şekil 3.148 Formül düzenle butonuyla işlevlere ulaşmak 3.7.2. Matematik ve trigonometri kategorisi 3.7.2.1. Otomatik toplam ve topla i şlevi
Topla işlevi kullan ı m ı en basit olan i şlevlerden biridir. Öncelikle Şekil 3.149'daki gibi A2 den E2 ye kadar rakamlarla dolu hücreler hücrelerin toplam ı G2 hücresinde hesaplanmas ı için en kolay yol otomatik toplam butonunu kullanmakt ı r.
142
L
A
2
2D
5
3
E
4
iı
Şekil 3.149. Toplam ı bulunacak veriler
Asl ı nda bu Topla i şlevinin kendisidir. Sadece otomatik toplam uyguland ığı hücre etrafı nda sayı gruplar ı arar bulur ve alternatif olarak, toplanacak yer buras ı m ı diye sorar. Eğer toplanacak yer doğru gösteriliyorsa Enter tu şuna basarak sonuç öğ renilebilir. Örneğ in G2 hücresine otomatik toplam i şlevi girilirse, alternatif sunulur ve Enter tu şu ile de sonuç al ı n ı r (Şekil 3.150). I 3 I 2
5
B 3
I
C
D
4
2
6
C
D
E
4
2
6
I
1
=T15717491E) I
F
I
G
I
20
Şekil 3.150. Otomatik toplam ın kullanım ı
Şekilde de görüldü ğü gibi otomatik topla komutu girilmesine kar şı l ı k hücreye =Topla(A2:F2) yaz ı ld ı . Asl ı nda bu durum da gösteriyor ki Otomatik Topla, Topla işlevinin ayn ı s ı d ı r. G2 hücresine Topla i şlevini girmek için önce G2 hücresi silinir ve iş lev Yap ıştı r butonuna t ı klan ı r. Bu durumda iş lev Yap ıştı r penceresi açı l ı r (Şekil 3.151). Bu pencerede sol tarafta kategoriler, sa ğ tarafta da o kategori içindeki işlevler yer almaktad ı r. i şaretli olan kategori "En Son Kullan ı lan" oldu ğu için sa ğ tarafta en son kullan ı lan i şlevler görülmektedir. Topla işlevi en son kullan ı ld ığı için burada mevcuttur. Topla i şlevi matematiksel bir i şlev olduğ u için Şekil 3.152'deki gibi Matematik ve Trigonometri kategorisinden bulunup işaretlenebilir.
143
I şlev Yapıştır
Işiev kategorisi:
Işlev adı :
En Son Kullanılan
:TOPLA
Tümü Finansal Tarih ve Saat Matematik ve Trigonometri İstatistiksel Arama ve Ba şvuru Veritaban ı Metin Mantı ksal
ORTALAMA EĞER KÖPRÜ BAĞ_DEĞ_SAY MAK SİN ETOPLA DEVRESEL ÖDEME STDSAPMK
Bilgi
TOPLA(sayı l;sayı2;...) Tüm sayıları bir hücre aral ığına ekler.
Tamam I
İptal
I
Şekil 3.151. işlev Yap ıştır penceresi
Ei
I şlev Yapış tır .
şlev kategorisi: En Son Kullan ılan Tümü Finansal Tarih ve Saat Mal..ernatik ve Trioonornetri
İstatistiksel Arama ve Ba şvuru Veritaban ı Metin Mantıksal Bilgi
Işlev adı : TANH TAVANAYUVARLA TEK TOPKARE :TOPLA , TOPLA. ıPik. PIM
TOPX2AY2 TOPX2EY2 TOPXEY2 ÜS YUKARIYUVARLA
TOPLA(sayı l;say ı2;...) Tüm sayıları bir hücre aral ığına ekler
Tamam
İpt al
I
Şekil 3.152. Matematik ve Trigonometri kategorisindeki Topla işlevi
Bir işlev işaretlendi ğ inde alt k ı s ı mda o işlevle ilgili bilgi verilir. Burada "Tüm say ı ları bir hücre aral ığı na ekler" şeklinde bir bilgi mevcuttur. Bazen i ş levler isimleri itibariyle birbirine çok benzeyebilir. Bu bilgi yard ı m ı yla hangi i şlevin kullan ı lacağı na karar verilebilir. Uygulanacak i şlev bu şekilde işaretlendikten sonra tamam butonuyla sonraki a şamaya geçilir. Bu a şamada aç ı lan pencere fare ile sürüklenerek istenilen yere ta şı nabilir ( Şekil 3.153). Bu pencerede Sayı l olarak görünen yer toplama i şleminin yap ı lacağı bloğ u göstermektedir. Şu anda bu blok A2:F2 blo ğ udur ancak bu değ iştirilebilir. Bu değ iştirme ya klavyeden yaz ı larak ya da. toplanacak blok neresi ise oras ı
144
-TOPLA Sayı l
71~1.111111713j
= <5;3;4;2;6;0}
Sayı2 I = 20 Tüm sayıları bir hücre aral ığına ekler. Sayı l:
Q
I
sayı l;sayı2;... toplam için kullandan1-30 aras ındaki sayılar, Mantıksal değerler ve metin, hücrelere dahil edilmez, ba ğımsız değişken olarak girilmişlerse dahil edilir,
Tamam
Formül sonucu = 20
Iptal
Şekil 3.153. Topla işlevinin uygulan ışı
sayfadan taranarak yap ı labilir. Örne ğ in sayfadan A2:E2 bloğ u seçilirse burada da A2:B2 görülür. Bu penceredeki Sayı 2 k ı sm ı eğer toplanacak birden fazla blok varsa kullan ı l ı r. Buras ı işaretlenip A2:C2 blo ğ u seçilirse, bu bloktaki say ı lar da toplanacak anlam ı na gelir ve Topla iş levinin girildi ğ i hücrede bu iki blo ğ un hücrelerinin toplam ı bulunacakt ı r (Şekil 3.154). s
s-TOPLA Sayı l )A2:E2 5ay12 1A2:C21
= {5;3;4;2;6} = <5;3;4}
Sayı3 = 32 Tüm sayıları bir hücre aral ığına ekler. Sayı2:
Q
1
sayı l;sayı2;.., toplam için kullandan1-30 aras ındaki sayılar, Mantıksal de ğerler ve metin, hücrelere dahil edilmez, bağımsız değişken olarak girilmi şlerse dahil edilir.
Formül sonucu = 32
Tamam
İptal
Şekil 3.154. Topla işlevinde birden fazla blok seçimi
Şekil 3.154'de dikkat edilecek bir di ğer nokta da mevcut durumda göz önüne al ı nan hücre değerlerinin (5,3,4,2,6 ve 5,3,4) ve i ş lem sonucunun (32) bu pencere üzerinde gösterilmesidir. Tamam butonu ile i şlev bitirildi ğ inde işlev sonucu hücrede görüntülenir ( Ş ekil 3.155). ,.._, — — l ==" 1-= --' G2 = 1 =TOPLA(A2:E2;A2:C2) C E A 1 B D F j G I 1 32 ■ 4 2 6 2 5 3 Şekil 3.155. işlev sonucu
145
Şekilde G2 hücresinde i ş lev sonucu görülürken, formül çubu ğ unda da iş levin aç ı l ı m ı görülmektedir.
3.7.2.2. Çarp ım işlevi Çarp ı m işlevinin Topla iş levinden tek fark ı belirtilen hücrelerdeki say ı lar ı n birbiri ile toplanmas ı yerine çarp ı lmas ı d ı r. Çarp ı m iş levi de Matematik ve Trigonometri kategorisi içerisinde yer al ı r. G3 hücresine az önce kullan ı lan blok için Çarp ı m iş levi girilirse ( Şekil 3.156); seçilen hücrelerdeki say ı lar birbiri ile çarp ı larak sonuç bulunacakt ı r. ÇARPIM
=ÇARPIM(A2:E2j
X J1
T
L_ 3
4
D
EIFI
2
6
:
G
1
K
L
32 l2:E2)
-ÇARPIM
6
Sayı /. Sayı2 I
8 9
A2:E2I
= {5;3;4.2;6} 91/ =
=
720
10 i Bağımsız değişken olarak verilen tüm sayıları çarpar ve çarpımı verir. 11
Sayı l:
12 13
14 15 I
16_.1
1=.1
Formül sonucu = 720
sayı lisayı2;... çarpımını bulmak istedi ğiniz 1-30 arasındaki say ılar, mantıksal değerler ya da say ıları temsil eden metin.
Tamam
I
iptal
I
Şekil 3.156. Çarp ım işlevinin uygulanışı Pencereden de görüldü ğ ü gibi Çarpım iş levinin uygulan ışı Topla iş leviyle tamamen ayn ı d ı r. Pencerede çarp ı lan de ğ erler ve ortaya ç ı kacak sonuç da görülmektedir.
3.7.2.3. Dçarp i şlevi Sat ı r halinde girilmi ş bir grup veri ile sütun halinde girilmi ş bir baş ka grup yerinin birebir çarp ı l ı p toplanmas ı n ı sağ layan i ş lev, Dçarp (Diziçarp) i ş levidir. Bu işlev 2 dizinin karşı l ı kl ı elemanlar ı n ı birebir çarp ı p toplamaktad ı r. Bu iş levin uygulanmas ı nda bir tek kural vard ı r o da sat ı r halindeki dizinin eleman say ı s ı yla sütun halindeki dizinin eleman say ı s ı n ı n eş it olma zorunlulu ğ udur. Zaten böyle olmasa baz ı elemanlar çarp ı lacak eş bulamazlar. Dçarp iş lemi a l , az, a3 , an şeklindeki n elemanl ı sat ı r halindeki diziyle bi, b 2 , b3 , b n ş eklindeki n +a n *b n elemanl ı sütun halindeki diziyi i şleme tabi tutar ve ai*bl+a2*b2+a3*b3+ iş lemi sonucunu hesaplar. Bu i ş lev için A2-A6 bloğ una 5, 4, 1, 2, 3 say ı ları girilmi ş olsun ve A2-E2 bloğ u ile bu işlev G4 hücresine uygulans ı n (Şekil 3.157).
146
DÇARP
,=,=DÇARNAM2;A2A6)
B
CID
lE
FJGjHl I 1 J j K
İ
1
3 3 4
5
4
2
6
32 720 1,2:A6) 1
4 1 2 rDÇARP
211
Dizil JA2:E2
8j 9 10! 11i 121, 13 14 : 15 16 17
= {5;3;4;2;6} = {5j45,1‘213}
Dizi2 IA2:A61
= {63} İki dizinin dizey çarpımı verir, sonuç, Dizil ile aynı sayıda satıra ve Dizi2 ile ayn ı sayıda sütuna sahip olan bir dizidir. Dizi2 çarpmak istedi ğiniz sayılar dizisidir ve sütun say ısı Dizi2'nin satır sayısıyla aynı olmandır.
1::) I
Tamam Il
Formül sonucu = 63
Iptal
Şekil 3.157. Dçarp işlevinin uygulan ışı Dizi1 k ı sm ı na A2:E2, Dizi2 k ı sm ı na da A2:A6 dizisini ya klavyeden ya da sayfadan taranarak girilir. Görüldü ğ ü gibi bu diziler girilir girilmez i ş lem sonucu bu pencerede görüntülenir. Tamam butonuyla i ş lev bitirildiğ inde G4 hücresinde sonuç görülmektedir ( Şekil 3.158).
=I =DÇARP(A2:E2;A2:A6)
G4
E
3 4
4
2
F
6
G 32 720
1
_5 2 Şekil 3.158. Dçarp işlev sonucu 3.8.2.4. S_Say ı_Üret i şlevi Bu iş lev girildiğ i hücrede 0 ile 0.999999 aras ı nda rasgele bir say ı üretir. Örne ğ in boş Excel sayfas ı n ı n B2 hücresine bu i şlev girilsin. I ş lev Matematik ve trigonometri kategorisinden seçilir. i şlev seçildi ğ inde S_Sayı_Üret penceresi açı l ı r (Şekil 3.159).
147
F-S_SAYI ÜRET = Geçici ü ya da Odan büyük ve i'den küçük bir say ıyı eşit dağılımla rastgele verir (yeniden hesaplama sonucunda de ğişir). Bu işlev ba ğımsız değişken kullanmaz.
Tamam
Formül sonucu = Geçici
I
iptal
I
Şekil 3.159. S Sayı Üret işlevinin uygulan ışı
Görüldü ğü gibi pencerede de ğer girilecek ya da kaynak belirtilecek bir bir bölüm yoktur. Yani bu ad ı mda sadece tamam butonuyla ç ı kmak söz konusudur. Dikkat edilirse bu pencerede sonuç Geçici olarak ifade edilmi ştir. Bu i şlev ile üretilen sonuç kal ı c ı değil, geçicidir. Üretilen bu say ı , Excel sayfas ı ndaki herhangi bir i şlemle sürekli de ğ iş im gösterir. Tamam butonuyla S_Sayı_Üret penceresinden ç ı k ı ld ığı nda üretilen say ı B2 hücresine yaz ı lm ışt ı r (Şekil 3.160).
B2A B
1 2
I
= =S_SAYLÜRETO LI C D
rr8=13!
Şekil 3.160. S Sayı_Oret işleviyle değişken sayı üretimi
Burada görülen say ı , diğer hücrelerde yap ı lan her hangi bir i şlemle değ iş ir. Hatta boş bir hücreye gidip Delete tu şuna bas ı lsa bile üretilen bu say ı değ işecektir. 3.7.3. İstatistiksel kategorisi 3.7.3.1. Bo ş luksay i ş levi
Çok büyük bir veri grubunda içi bo ş olan hücrelerin say ı s ı na ihtiyaç Boş luksay işlevi duyulabilir. Bu durumda istatistiksel kategorisinde kullan ı labilir. Bu i şlev Şekil 3.161'deki gibi girilmi ş bir miktar veri üzerinde E4 hücresine uygulans ı n. Öncelikle istatistiksel kategorisinden Bo ş luksay i şlevi seçilir ( Şekil 3.162). I şlevin uyguland ığı penceredeki Aral ı k k ı sm ı na, boşluklar ı sayı lacak veri grubunun blo ğ unu ya klavyeden veya sayfadan seçilerek girilir (Şekil 3.163).
148
■
i
A 456 546 98 6 43
2 3 5 6 1
11-
B
C
84
49 52
56 14
61 47 14 18
1
Şekil 3.161. Boşlukları sayılacak veri grubu B El
I şlev Yapış t ı' Işlev kategorisi:
Işlev adı :
En Son Kullanılan
BAG_DEG_SAY BASIKLIK BETADAĞ BETATERS BİNOMDAĞ
Tümü Finansal
Tarih ve Saat Matematik ve Tricionometri İ statısd1sel Arama ve Ba şvuru Veritaban ı Metin Mantıksal Bilgi
BÜYÜK BÜYÜME ÇARPIKLIK DOT DÖRTTEBIRLIK
BOŞLUICSAY(arahk) Belirtilen hücre aralığindald boş hücreleri sayar.
'iptal
Şekil 3.162. Boşluksay işlevi , --- A
______E_____L
•-■- X J^'I =80 ş LUNSAY(A2:D6j
BOSLUIĞAY
1
C
--A-
_,
j
ı 4
# r )
o
456 546 98 6 43
84 56 14
49 52 1
61
■
47 14 18
İ (A2:
ı
i-B05LUK5AY
I
9
---1
10 I 11 i
12 ı
Aralık 142: D6
i
21
= {456;89;49;61/546;
j
=5 Belirtilen hücre aralidindaki bo ş hücreleri sayar.
Aralık boş hücrelerin sayısini
13_1 14
renmekIstedlOniz aralık.
,
151
161 , 17 ı
,,,,, 1 W I
Formül sonucu i.J. 5
-
Iptal
I
ın '
Şekil 3.163. Boşluksay işlevinin uygulan ışı
Uygulama penceresinde aral ı k girildikten sonra, i şlev sonucu (5) gösterilmektedir. Tamam butonu ile i şlev uyguland ığı nda gerçekten de blok içindeki bo şluk sayı s ı doğru olarak verilmi ştir (Şekil 3.164).
149
j
E4
466 546 98 6 43
3 4 5 6
-4 I =BO Ş LUKSAY(A2:D6)
84
49
61
56 14
7
Şekil 3.164. Boşluksay işlevinin sonucu 3.7.3.2. Büyük i ş levi
istatistiksel kategorisindeki i ş levlerden birisi de Mak işlevidir. Bu i şlev bir veri grubundaki en büyük (maksimum) de ğeri bulmay ı sağlar. Büyük işlevi de bir veri grubundaki en büyük de ğeri bulmayı sağlar. Yaln ı z bu işlevin Mak işlevine göre bir üstünlü ğ ü vard ı r. Bu üstünlük; Büyük işlevi ile istenilen s ı radaki en büyük say ı n ı n bulunabilmesidir. Yani 1. en büyük denirse en büyük say ı bulunur (bu Mak ile ayn ı anlamdad ı r), 2. en büyük denirse büyükten küçü ğe s ı ralamada en büyükten sonraki say ı , 3. denirse 3. büyük say ı vb. bulunur. Az önce boşlukları bulunan veri grubunun bo ş luklar ı da sayı larla doldurularak bu i ş levi E4 hücresine uygulamak için istatistiksel kategorisinden Büyük işlevi seçilir. Aç ı lan pencerede Dizi k ısm ı na veri grubunun blo ğ u klavyeden veya sayfadan taranarak girilir. Burada K ise kaç ı ncı en büyük say ı n ı n arand ığı n ı belirtir. Örne ğ in K yerine 1 yaz ı l ı rsa; 1. büyük say ı olarak 873 bulunur ( Ş ekil 3.165).
■ş
BÜYÜK
456 546 98 6 43
4 5 1
7
—
84 71 56 14 54
----'
-I3UVÜK
—
1
17 18-- '1 19
49 52 873 1 671
61 711 47 14 18
IQ. D6,1)
1
Dizi jA2:D6
1
18 ı 11 1 12 `
13 I - ---4 14 ' ------, 151 i6 1 -,
t. X sı a ı =BOYÜK(A2:D6;1)
K 11
.. <456;84;49;611546; _Lf 9
.
1
.. 871,,,, Bır veri kümesi içindeki en büyük k. de ğeri verir. K
gelecek olan değerli bulunduğu hücre aralığı veya
dizadeki konumu (en büyük de ğerden).
LI
I
Formül sonucu = 873
Tamam
I
Iptal
Şekil 3.165. Büyük işlevinin uygulan ışı
K yerine 2 rakam ı girilirse 2. büyük say ı olan 711, 3 girilirse 3. büyük say ı 671 bulunur ( Şekil 3.166).
150
-
-
13CIY11K = {456;84;49;61 \ 546;
Dizi IA2:D6
31,f. = 3
K 131
= 671 Bir veri kümesi içindeki en büyük k. de ğeri verir. K
gelecek olan de ğerin bulunduğu hücre aral ığı veya dizideld konumu (en büyük de ğerden).
Iptal
Tamam
Formül sonucu = 671
I
Şekil 3.166. Büyük işlevinin uygulan ışı Büyük i ş leviyle tamamen ayn ı şekilde kullan ı lan ve Büyük i ş levinin tersi olan ve veri grubundaki en küçük de ğeri bulan Küçük iş levi de vard ı r. Küçük i ş levi bir veri grubundaki en küçük say ı y ı veren Min i ş levinden farkl ı olarak 2. en küçük say ı y ı , 3. en küçük say ı yı vb. verebilmektedir. 3.7.3.3. Ortanca i ş levi Bir veri grubunun büyükten küçü ğ e doğ ru dizildi ğ inde en ortadaki de ğer o veri grubunun Ortanca de ğ erini olu şturmaktad ı r. istatistiksel kategorisindeki Ortanca iş levi ile bu de ğ er kolayca bulunabilmektedir. A2-C6 blo ğ unda bir tak ı m rakamlar bulunsun ( Şekil 3.167).
2
456 546 98 6 43
3
7
84 56 71 14 54
49 52 873 1 671
i şlev Yapış tı r
e 9
şlev kategorisi ı
şlev adı :
10
En Son Kullan ılan Tümü Finansal Tarih ve Saat Matematik ve Tri.onometri Istatistiksel Arama ve Ba şvuru Veritaban ı Metin Mantıksal Bilgi
NORMTERS OLASILIK ORTALAMA ORTALAMAA
11 12
13 14
15_, 16 17 j o"
. -_ , PTANCA
ORTSAP PEARSON PERMÜTASYON POISSON RANK J RKARE
ORTANCA(sayı l;sayı2;...)
19 20
Verilen sayılar kümesinin ortancas ını ya da bu kümenin ortas ındaki say ıyı verir.
211
221 23 '34
118,1
iptal
Şekil 3.167. Ortanca işlevi i ş lev seçilip Ortanca penceresi aç ı ld ığı nda, Seyri ad ı nda bir bölüme veri bloğ u girilmesi istenir. Veri grubu birden fazlaysa bu durumda ikinci grubun
151
Sayı2 bölümüne, üçüncü grubun Say ı3 bölümüne girilmesi gerekir ( Şekil 3.168). ORTANCA
I=X
J =i
=ORTANCA(A2:C6) .C D (
B 84 56 71 14
43
54
671
E
..: . ,.(A2:
: :
8
456 546 98 6
49 52 873 1
Sayı l 1A2:C6I 0
I
1
;ORTANCA
I—
^ ı p ^ ı m ı V^T ı W ı w LN1^J
,
A
3,1
{456;84;49/54656;
9f =
5ayı2 I
— 56 12 ---ı 13 Verilen sayılar kümesinin ortancasını ya da buildknenin ortas ındaki sayıyı verir. 141 1-30 aras ındaki
Sayıl:
15
. .,
sayı1;say12;... ortancasını aradığınız sayılar, adlar, crailer ya da say ı içeren başvurular.
16
17
18 19
CJ i
Formül sonucu = 56
I
T arim
I
İ otal
1
Şekil 3.168. Ortanca işlevinin uygulanışı
Veri bloğ u girilir girilmez ortanca de ğer 56 olarak pencerede görülür. Tamam butonu ile pencereden ç ı k ı ld ığı nda işlev girilen D4 hücresinde 56 rakam ı belirecektir. 3.7.4. Metin kategorisi
Metinsel veriler üzerinde de baz ı iş lemler yürüten i ş levler vard ı r. Bunlar Metin kategorisi içerisinde yer almaktad ı r. 3.7.4.1. Birle ştir i ş levi
Bu işlev farkl ı hücrelerde bulunan metin özelli ğ indeki yerinin bir hücre içerisinde birle ştirilmesi amac ı yla kullan ı l ı r. Şekil 3.169'daki gibi bir veri grubu olsun.
C7 1
l Ad ı
2:1
A
21Ali 3 'Banu 4 iHasan ı
Soyad ı Özyurt Çelik Atmaca
Şekil 3.169. Kullan ılacak veri grubu
Bu örnekte 3 ki ş inin ad ı ve soyad ı olmas ı na ra ğmen bu işlev yüzlerce veriye de uygulanabilir. Bu örnekte amaç her bir ad ve soyad ı arada bir boşluk olacak şekilde C sütununa birle ştirerek yerle ştirmektir. Öncelikle C1 hücresine Ad ı ve Soyad ı kelimelerinin birle ştirilmesi için C1 hücresine Metin
152
kategorisindeki Birle ştir i ş levi girilir. Bu durumda Birleştir penceresi aç ı l ı r ( Şekil 3.170). BİRL2ŞTİR; ■
I
A
1
te,F
Ali Banu Hasan
5
-BİRIEŞTİR
7 B
!
111
B Soyad ı Özyurt Çelik Atmaca
Ad ı
Td1
X r., el 1
-I
=BIRLE şTIRO C
=BilRLESTIRO
.
Metini II Metin2 I = Birden fazla metin dizesini bir metin dizesi halinde birle ştirir.
12
metin!:
13 14 . 15: 16
,..,... 1 u> I
metin 1;metin2; ... bir tek metin dizesinde birle ştirilecek olan 1-30 aras ındaki metin dizeleridir ve metin dizesi, say ı ya da tek hücre ba şvurusu olabilir.
Formül sonucu =
Tamam
I
Iptal
I
17
Şekil 3.170. Birleştir penceresi Cl hücresinde Al ve B1 hücrelerinin içerikleri birle ştirilmek isteniyor. Metini k ı sm ı na Al Metin2 k ı sm ı na da B1 yaz ı larak birleştirme Cl hücresinde yap ı l ı r. Ancak Şekil 3.171'de görüldü ğ ü gibi iki veri aras ı nda boşluk yoktur. Yani Birleştir işlevi eksik olarak uygulanm ışt ı r. BİRLEŞTİR
.I.13-<
..,/ r;.1.1 =BIRLE ŞTIR(M;B1)
Ala e-
Adi
;Soyad ı
re en 'er
Ali Banu Hasan
Ozyurt Çelik Atmaca
5
I C :E ŞTIR(A1;B1)
D a
-BİRLEŞTİR Metini I Al
3%
= "Adı"
Metin2 181.1
5.1 = "Soyadı"
Metin3 1
il =
: 89
11 12 I 13 14 15 16 17 18
= "AdıSoyade Birden fazla metin dizesini bir metin dizesi halinde birle ştirir. Metin2:
IT,,I I
r'''
metinl;metin2;,., bir tek metin dizesinde birleştirilecek olan 1-30 arasındaki metin dizeleridir ve metin dizesi, say ı ya da tek hücre ba şvurusu olabilir.
Formül sonucu = Adı5oyadı
Tamam
I
iptal
I
Şekil 3.171. Birle ştir işlevinin eksik uygulan ışı Bu durumda Metini k ı sm ı na Al hücresi, Metin2 k ı sm ı na boş luk ve Metin3 k ı sm ı na B1 hücresi girilmelidir. Bir metin parças ı aynen girilecekse Metin k ı sm ı na t ı rnak içinde aynen yaz ı larak girilebilir. Yani Metin2 k ı sm ı na boş luk
153
girmek için " " yaz ı l ı r. Bu iki t ı rnak aras ı ndaki boşluk bir metin parças ı olarak iki metnin aras ı na yerleşecektir ( Şekil 3.172). FBİRLEŞTİR Metini 1A I.
= "Adı"
Metin2 I" "
_11 9 Soyadı"
Metin3 181 Metin4 I
= "Adı Soyadı" Birden fazla metin dizesini bir metin dizesi halinde birle ştirir. Metin3: metinl; metin2; bir tek metin dizesinde birle ştirilecek olan 1-30 arasındaki metin dizeleridir ve metin dizesi, say ı
ya da tek hücre başvurusu olabilir.
Q
Formül sonucu = Ad ı Soyadı
Tamam
iptal
I
Şekil 3.172. Birle ştir işlevinin doğru uygulanışı
C1 hücresine yerle şecek olan birle ştirilmi ş metnin doğru oldu ğu bu pencere üzerinde de görülmektedir. Tamam butonuyla i şlev bitirildi ğ inde C1 hücresinde birleştirilmi ş metin görünecektir ( Şekil 3.173). = =BIRLE ŞTIR(Al ." " . 131)
C1 A 1 !Ad ı 2 Ali 3-1 Banu 4 Hasan
D
C
Soyadı Özyurt Çelik Atmaca
AcMoyad
ı
Şekil 3.173. Birle ştirilmiş metin
Birinci satı rdaki veriler birle ştirilmi ş oldu. Burada her sat ı r için bu i şlevi tek tek girmeye gerek yoktur. C1 hücresine girilmi ş olan bu i şlev alt sat ı rlara kopyalanarak alt sat ı rlara da ayn ı işlev girilmi ş olur. Bu tip kopyalama için kolay bir yol; C1 hücresi seçiliyken hücrenin sa ğ alt ı na fare ile gelindi ğ inde, farenin işaretçisi küçük bir art ı i şaretine dönü ştü ğ ü durumdayken t ı klan ı p alt sat ı rlara doğ ru sürüklenerek i şlevin alt sat ı rlara otomatik olarak kopyalanmas ı d ı r (Şekil 3.174). r:J
C1 A
L^ı^
Ad ı Ali Banu Hasan
L-. =BilRLE ŞTİ R(A1;" ";B1) B I C D Soyad ı Ad ı Soyad ı Özyurt Çelik Atmaca .. -F
rA I =BIRLE ŞTİ R(A1;" ";E
C1 1
1
A
Ad ı 2 Ali 3 Banu 4 Hasan 5
j
B Soyad ı Özyurt Çelik Atmaca
I
C Ad ı Soyad ı Ali- Özyurt
Banu Çelik Hasan Atmaca
Şekil 3.174. işlevin başka hücrelere kolay kopyalanmas ı
154
.[--
3.7.4.2. Büyükharf işlevi Bu işlev; bir hücredeki yerinin, i ş levin girildiğ i hücreye büyük harflerle yazı lmas ı n ı sağlar. Önceki örnekte C sütununa birle ştirilmi ş olan verilerin, D sütununda büyük harflerle yaz ı l ı olacak şekilde düzenlenmesi mümkündür. D1 hücresi aktifken Metin kategorisinden Büyükharf i şlevi seçilir. Aç ı lan Büyükharf penceresinde Metin k ı sm ı na C1 hücresi yaz ı l ı r. Böylece pencerede D1 hücre içeri ğ i de görülmü ş olur (Şekil 3.175). BLIYUKHARF
:53-CVEa.1 -.131MiNHARF(C1)
BIÇ_I D 1A _LlAdi Soyad ı LA,,d ı Soyad ı :=BÜYÜKHARF(C1) 2 !Ah Özyurt Ali Özyurt 3 'Banu Çelik Banu Çelik ı, 4 İ l—5-1 FBOYOKHARF ...11 . ... "Adı soyadı" 6 metin la 7 l "ADI 50YADr, 1^3 9 l Bir metni büyat hada dönüştürür. 10
Metin
11 ' I
! _J
büyük bade dönüştikmak istediğiniz mett , bir başvuru ya da bir metin dizesi.
12 !
- 13
1
-14
C.I I
Formül sonucu ' ADI SOYADI
Tamam
Iptal
15
Şekil 3.175. Büyükharf işlevinin uygulan ışı Tamam butonu ile i şlev uyguland ığı nda artı k D1 hücresinde C1 hücresinin büyük harflerle yaz ı lm ış hali vard ı r. Bir önceki konuda belirtildiğ i gibi D1 deki bu işlev alt sat ı rlara kopyalan ı rsa tüm isimler D kolonunda büyük harflerle yaz ı l ı olarak görülür ( Şekil 3.176). 1 2 3 4 5
A Adı Ali Banu Hasan
B _I C Soyadı Ad ı Soyad ı Özyurt Ali Özyurt Çelik Banu Çelik Atmaca Hasan Atmaca
ADI SOYAD İ ALİ ÖZYURT BANU ÇELIK HASAN ATMACA
Şekil 3.176. Büyükharf işlevinin uygulanmış durumu 3.7.5. Mant ı ksal kategorisi içerisinde en az işlev bulunan ancak bir çok yerde mant ı ksal karar vermeyi gerektiren i ş levi içerisinde bar ı nd ı ran ve mantı ksal s ı namaları yapmaya imkan veren bir kategoridir. 3.7.5.1. Ve i şlevi Bu işlev "mant ı ksal ve" iş ini görmektedir. Yani 2 ya da daha fazla mant ı ksal s ı naman ı n hepsi doğ ru olduğ unda doğru, en az biri yanl ış oldu ğ unda yanl ış sonucunu verir. Şekil 3.177'deki gibi veriler olsun. C2 hücresine Mant ı ksal kategorisinden Ve i şlevi eklenmek istendi ğ inde açı lan pencerede 155
Mant ı ksall k ı sm ı na Al
mantı ksal s ı namas ı yaz ı ls ı n. Ş u an için bu iki s ı naman ı n da sonucu do ğ ru oldu ğ u için Şekil 3.177'de sonuç do ğ ru olarak görülmektedir. VE
.
=VE (Al < B1 ;A2< B2)
,
1
1
2 7
(A2<82)
-vE ,
=
Mantıksal' lA1<81
7 --8
DOĞRU
Mantıksal2 IA2<1321
91
= DOĞRU
Mantıksal3 I
...1 M
= •
= pcı.Ğ. Ru 1,,,
10 ,
Bütün bağımsız değişkenler DOĞRU ise, DOĞRU verir; herhangi bir ba ğımsız değ*en YANLIŞ 11 1 ise YANLIŞ verir. Mantıksal2: mantıksall;mantıksal2;... DOĞRU veya YANLI Ş olduğunu "dı sınamak istediğiniz 1-30 aras ındaki koşullar& ve 13 ' mantıksal değer, dizi ya da ba şvuru olabilirler. 71 4
1§... 1
Q1 '
I
Tamam
Formül sonucu = DO ĞRU
I
iptal
I
Şekil 3.177. Ve işlevinin uygulan ışı
Tamam butonuyla i ş lev uygulad ığı nda hücrede sonuç görülür ( Şekil 3.178). C2
= =VE(Al
7
1DOG R U
Şekil 3.178. Ve işlevi sonucu
Veri seti içindeki baz ı rakamlar de ğ iştirilerek i şlev sonucunun de ğ iş imi incelenebilir ( Şekil 3.179). A 3 A 4 3
1
B
YANLI Ş 1 C
1
YANLIS
5
7
YANLI Ş C
2
3
7
DO Ğ RU
Şekil 3.179. Verilerdeki de ğişime ba ğlı olarak Ve işlevinin sonucunun değ işimi 3.7.5.2. Yada i ş levi
Bu işlev "mantı ksal veya" i ş ini görmektedir. Yani 2 ya da daha fazla mant ı ksal s ı naman ı n hepsi yanl ış oldu ğ unda yanl ış , en az biri do ğru oldu ğ unda doğ ru sonucunu verir. Ve i şlevinde kullan ı lan değerler Yada iş levi için aynen kullan ı labilir ( Şekil 3.180).
156
YADA
1
2 3
■
A 1
X •,/ .= i =YADA(Al < B1 ;A2c B2) 8
2 7
6
C
E
D
IA2
YADA
5 6
7 99
Mantıksal) jAi
_1 9
–
DOĞRU
Mantıksal2 IA2<132
ij
■
DOĞRU
Hanbksal3 I
24 „
—
=
DOĞRU Herhangi bir bağbrrıso değişken DOĞRU ise DOĞRU; bağımsız değişkenlerin tümü YANLI Ş ise YANLIŞ verir. MantrIcsa12: mantıksall;manbksal2; .,. s ınamak istech ığirliz 1 -30 12– arasındaki koşullar, DO ĞRU veya YANLI Ş olabitr, 10 1i
13 14
16
IZI 1
Formül sonucu
ı
e DOĞRU
Tamam
ı
iptal
Şekil 3.180. Yada işlevinin uygulanışı Şekil 3.180'de görüldü ğ ü gibi her iki s ı nama sonucu da doğ rudur ve sonuç doğ ru olarak gösterilmektedir. S ı namalardan biri yanl ış olsayd ı , sonuç yine doğ ru olarak gösterilecekti. Çünkü Yada iş levinin yanl ış olmas ı için bütün sonuçlar ı n yanl ış olmas ı gerekir. Veri seti içindeki baz ı rakamlar değ iştirilerek i şlev sonucunun değ iş imi Şekil 3.181'de incelenebilir.
1 2 1
2
A 4 3 A 4 3
j
6 2 1 B 8 1
C YANLI Ş
1 2
C DO Ğ RU
1 2
A 4 5 A 4 3
B 2 7 13 8 7
C DO Ğ RU C DO Ğ RU
Şekil 3.181. yerlerdeki değişime bağlı olarak Yada işlevinin sonucunun değişimi 3.7.5.3. Eğ er i ş levi Eğer iş levi oldukça önemli ve çok kullan ı lan bir i şlevdir. Bu i şlevle mant ı ksal bir ifade ya da matematiksel bir e ş itlik üzerinde s ı nama yap ı larak sonucunun doğ ru olmas ı halinde hücreye bir ifade, yanl ış olmas ı halinde ba ş ka bir ifade yaz ı labilir. Al hücresinde bir say ı , B1 hücresinde de ba ş ka bir say ı bulunsun. Bu 2 sayı dan hangisinin büyük olduğ unu bulmak için Eğ er işlevinin kullan ı lmas ı ve mantı ksal s ı nama yap ı lmas ı gerekir. D1 hücresine Eğer i şlevi girilsin. Aç ı lan Eğ er penceresinin Mantı ksal_s ı nama k ı sm ı na s ı nama olayı yani Al >B1 sorusu sorulabilir. E ğer bu s ı nama doğ ruysa Eğer_doğ ruysa_değer k ı sm ı na sonuç yaz ı lacaktı r. Burada s ı naman ı n doğ ru olmas ı Al değerinin B1 den büyük olmas ı demektir ki bu durumda buraya Al de ğeri yaz ı lmal ı d ı r. Eğ er_yanli şsa_değer k ı sm ı na ise sonuç yanl ışsa yani Al, BI den büyük değ ilse yaz ı lacak sonuç yani B1 yaz ı labilir ( Şekil 3.182).
157
11:
EĞER
X'../[4: =E Ğ ER(A1>131;A1;131) C 7
A,1 81)
2 -EĞER Mantıksal_aınarna lA ı >BI '5
6
- YANL İŞ
A
Eğer_dsğruysa
Eğer_yanlışsa_cleer/ 61
.7
- 7 Elalıittiğıniz koşul DOĞ 441arakciağerlaıdv ılıyorsa pir değer, YAIVLIŞ olarak değatle,ndirPyorsa Ixfikkg,:blr dağ:« Yorır, ' Eğer_...5945?_,değer mantıksaLsınarna YANLIŞ olduğunda ğelan değer. -•• . ..-. l' ., .- Atlankşa, Yanlış çak. ..
9 .10 tl
12 13 14
.Eç"4.
15
4
' 9,
1--Tamam
`7..
Iptal
Şekil 3.182. Eğer işlevinin uygulan ışı
Böylece Eğ er işlevi girilen hücreye Al büyükse Al, B1 büyükse B1 yazı lacaktı r. Veri setindeki rakamlar de ğ iştirilerek i şlev sonucunun değişimi Şekil 3.183'de incelenebilir. A. 4 A 54
I
B 55
C
D 7 1
ry I
1 2
C,
B 7
D
55
2
1 2
A 96
B 11
D 96
A 44 ——
44
D ' 44
Şekil 3.183. Verilerdeki de ğişime bağlı olarak Eğer işlevinin sonucunun de ğişimi Eğ er i şlevi bir hücreye girildikten sonra formül çubu ğ unda görülen i şlev içine bir Eğer işlevi daha girilebilir. Hatta iç içe 8 e ğer i şlevi girmek mümkündür. Örnekte Cl hücresinde de bir say ı bulunsayd ı ve Al, B1,C1 sayı lar ı ndan en büyü ğ ünün bulunmas ı istenseydi; bu durumda iç içe Eğer işlevi kullanmak gerekirdi. İ ç içe girilen E ğ er iş levi için Formül çubu ğu Şekil 3.184'deki gibi görülecektir. D1
J
.7.
-- 1 —
=E ĞER(A1>B1 EGER(Al >C1;Al EGER(81>C1,81;C1));EGER(B1>C1;131;C )) G ','..4:-;.- 4'44,,T;P:-.:'`• I ' I I ". D 1 E 'F e
Şekil 3.184. İç içe Eğer işlevinin uygulan ışı
İş levlerle yap ı labilecek bir çok i şlemden ancak bir k ı sm ı burada anlatı lm ıştı r. Genel olarak i ş levlerin kullan ı m ı birbirine oldukça benzemektedir. Ihtiyaç duyulan bir i ş lev yard ı m al ı narak kolayca uygulanabilir.
158
3.8. Mutlak Referanslar ve Diziler 3.8.1. Mutlak referanslar
Daha önceki bölümlerde anlat ı ld ığı üzere herhangi bir hücredeki formül, bulunduğ u yerden baş ka bir yere kopyaland ığı nda, formül içindeki referanslar değ işmektedir. Örneğ in Al hücresindeki bir formül (=A4+1), D3 hücresine kopyaland ığı nda; sütun sayı s ı 3, sat ı r say ı s ı 2 arttığı için formüldeki referansları n da sütun say ı las ı 3, sat ı r sayı s ı 2 artacakt ı r (=C6+1). Bu şekilde verilen referanslar göreceli referanslard ı r. Baz ı durumlarda ise bir formül taşı nd ığı nda referans ı n değ işmemesi gerekmektedir. Bu durumda mutlak referanslar kullan ı lmal ı d ı r. Mutlak referanslarda formül ba şka bir yere kopyalansa bile formül içeri ğ i değ işmemektedir. Mutlak 'referanslar, yar ı mutlak ve tam mutlak referanslar olarak iki şekilde olabilir. Bir referans ı n mutlak olmas ı o referans ı n başı na klavyeden $ yaz ı lmas ı veya F4 tu şuna bas ı lmas ı gereklidir. F4 tu şuna her bas ı l ışta yukar ı da bahsedilen 4 durum aras ı nda geçi ş sağ lan ı r. Örne ğ in herhangi bir hücredeki D5 referans ı ; - D5
: Göreceli referans,
- $D5
: Sütun yönünden yar ı mutlak referans
- D$5
: Sat ı r yönünden yar ı mutlak referans
- $D$5
: Tam mutlak referans
şeklinde olabilir. Tam mutlak referanslar ba şka hücrelere kopyaland ığı nda hiç değ işmezken, sütun yönünden yar ı mutlak referanslar ı n yaln ı z sütun değ eri, sat ı r yönünden yarı mutlak referanslar ı n yaln ı z sat ı r değeri değ iş mez ( Şekil 3.185). EĞER
W. r ■OM■
— $D6 2
iX
Ni
= =$D5 .._...
,
Şekil 3.185 Yan mutlak referans Örneğ in $D5 referans ı nda sütun (D) değ işmez durumdad ı r. Yani bu referans ı Al hücresinden C3 hücresine kopyalan ı rsa sat ı r ve sütun de ğerlerinin 2 birim artmas ı beklenirken sütun de ğ işmeyecek ve referans $D7 olacakt ı r (Şekil 3.186).
159
EĞER
∎ ı X N.of =
=$D7
2 =$D7 4
5 Şekil 3.186 Yarımutlak referans ın kopyalanm ış durumu
Ayn ı şekilde Al hücresindeki D$5 referans ı C3 hücresine kopyalan ı rsa, bu kez sat ı r numaras ı mutlak oldu ğu için de ğ iş meyecek ve referans F$5 şeklini alacakt ı r (Şekil 3.187).
IJ X ,..1, =
EĞER
A 1 2
=F$5
B O =F$5
5 Şekil 3.187 Yarı mutlak referans
Mutlak referanslar sadece bir hücre de ğerini almak için de ğ il, formüllerde de kullan ı labilir. Örne ğ in Al hücresinde 2 de ğeri varken B1 hücresine de bulunan "=A1+3" formülü göreceli referanst ı r ( Şekil 3.188).
= =A1 +3
EĞER
A
w
2
B =A1+3
C I
2 3
Şekil 3.188 Göreceli referans
Yani B1 hücresindeki bu formül C2 hücresine kopyalan ı rsa, Al göreceli referans ı n ı n hem satı r sayı s ı hem sütun sayı s ı 1 artarak formül "=B2+3" şekline dönüşecektir. B2 hücresinde herhangi bir say ı olmad ığı için de C2 hücresinin içeriğ i 3 olacakt ı r (Şekil 3.189). B1 hücresindeki Al referans ı n ı n tam mutlak iken (Ş ekil 3.190) B1 deki formülün C2 ye ta şı nması durumunda hem formül hem de sonuç de ğ işmeyecektir (Şekil 3.191).
160
..:j
C2
A
=B2+3 C 1
B
-
2 Şekil 3.189 Göreceli referans ın kopyalanm ış durumu
./
B
A
ii
= =!liA$1+3
2 =$A$1 +3
2
A
Şekil 3.190 Tam mutlak referans
C2
=$A$1 +3 C I
.
A 1
2
5
2 3 Şekil 3.191 Tam mutlak referans ın kopyalanm ış durumu 3.8.2. Dizilerle yap ı lan i şlemler
Satı rlar ya da sütunlar halinde verilen ve aralar ı nda birebir i ş lemler yapabilen say ı gruplar ı dizi olarak adland ı r ı lmaktad ı r. Bir say ı grubunu dizi olarak de ğ erlendirebilmek için o say ı grubunun kullan ı ld ığı formül ya da i ş lev girildikten sonra Enter tu ş u yerine Ctrl+Shift+Enter tu ş kombinasyonuna bas ı lmas ı gerekir. Bu tu ş lara bas ı ld ığı nda say ı grubu dizi haline geldi ğ i formül ya da i ş levin en d ış kenarlar ı na yerleştirilen büyük parantez { ve } i ş aretlerinden anlaşı l ı r. Örne ğ in Al - A3'de bulunan 1, 2, 5 gibi üç rakam A4 hücresinde toplans ı n ( Ş ekil 3.192).
=TO P LA(Al :A3)
A4
1 2
El
2 5 8!
5 Şekil 3.192 Dizisin toplama işlemi Görüldü ğ ü gibi A1:A3 say ı grubu ş u anda dizi değ ildir. Toplama i ş lemi yap ı lan A4 hücresi çift t ı klanarak aktifle ştirildikten sonra Ctrl+Shift+Enter tu ş
161
kombinasyonuna bas ı l ı rsa (Şekil 3.193) hücre içeri ğ indeki i şlevin en d ışlar ı na { } parantezleri eklenir. Böylece A1:A3 say ı grubunu bir dizi haline getirilerek toplanm ış olur. E ğer işlev hücresi (A4) içeri ğinde herhangi bir de ğişiklik yap ı l ı rsa dizi olma durumu bozulur.
{=TOPLA(Al :A3)} D
A4
2 5
Şekil 3.193 Dizili toplama işlemi
Diziler as ı l olarak birebir i şlemlerin yap ı ld ığı hesaplamalarda kullan ı l ı rlar. Örneğ in bir öğrencinin bir yar ı yı la ait a ğı rl ı kl ı ortalama notunun hesaplanmas ı nda başarı puan ı her bir dersten al ı nan notun o dersin kredisi ile çarp ı m ı sonunda bulunur. O halde toplam başar ı puan ı için, öğrencinin her dersten ald ığı not ile bu derslerin kredisi birebir çarp ı l ı p toplanmal ı d ı r. Asl ı nda bu işlem dizi olu şturmadan da yap ı labilir. Ama dizi olu şturuldu ğ unda, bu iş lemi sadece 1 hücre içerisinde gerçekle ştirilebilir. Örne ğ in aç ı k olabilmesi aç ı s ı ndan bir öğrencinin ald ığı 5 ders ve kredileri Şekil 3.194'da gösterilmi ştir. D2
••
Dersler Kredi 2' Matematik, Fizik Botanik Tarih ingilizce
,
T.Ba arı Puan ı
Notu
69 74 87 61 68
Şekil 3.194 Örnek not çizelgesi
Toplam başar ı puan ı na iliş kin iş levi D2 hücresine girmek için kredi dizisiyle notu dizisindeki her bir eleman birebir çarp ı l ı p sonra toplanmal ı d ı r. Yani toplam başarı puan ı =4*69+4*74+4*87+2*61+3*68 şeklinde olacakt ı r. Bunun için D2 hücresine Topla i şlevinde sayı 1 olarak kredi dizisi, say ı 2 olarak da notu dizisi girilir ( Şekil 3.195).
162
TOPLA
L:I X ./l ıı. 1 =TOPLA(B2:86;C2:C6)
N I C.,,I. '4) (D
I e A Dersler Kredi Matematik Fizik Botanik Tarih İ ngilizce
7 -TOPLA 8 9 10 11 12 13
14
c
i
1
1G
D IEIF T.Başarı Puan ı I 6912:Ei6;C2:C6) 74 87 61 68
Notu 4 4' 4 2 3 Sayıl 162:66
9:‘ - {41 414 1213}
■
Saya I C2:C6I
:9..‘ı -, <6%74 t 67 61‘68}
Sayi3 I
_I..j ...,
— 376 Tüm sayılan bir hücre af elığina ekler.
15
SayıZ sayıl ısan2;... toplam içn kullanian1-30 aras ındaki sanki'', Mantıksal değerler ve metin, lığtTeleıre dehledinıez, beğmse dakMerl ederek
16 17 _1=2i
Tarnır
Formül sonucu -376
I
Iptal
Şekil 3.195 Başarı notunun oluşturulması
Tamam komutuyla ç ı k ı ld ığı nda D2 hücresinde dizilerin toplam ı elde edilmiş olur. Dizi elemanlar ı n ı n birebir çarp ı mlar ı n ı n toplam ı için D2 hücresi aktifleştirildikten sonra iki dizinin tan ı mları n ı n aras ı ndaki ; i şareti * ile değ iştirilmelidir. Daha sonra girilen verilerin dizi oldu ğunu ifade etmek üzere Ctrl+Shift+Enter tu ş kombinasyonuna bas ı lmal ı d ı r (Şekil 3.196).
i_-_i X
TOPLA
A
= =TOPLA(B2:86*C2:C6)
4
D f E _T.Basan Puan ı 691=TOPLA(B2: B6*C2: C6) 74
4
87-'
2 3
61'• 68
C Notu
4
Li.0
1 Dersler 2 Matematik 3 Fizik Botanik Tarih ingilizce 7
...,
B Kredi
Şekil 3.196. Ba şarı notunun hesabı
Hesaplanan toplam ba şarı puan ı bir başka hücrede toplam krediye bölünerek ortalama ba şarı puan ı hesaplanabilir (Şekil 3.197). D2
A 1 2 3 4 6 6
Dersler Matematik Fizik Botanik Tarih İ ngilizce
I
= I{=TOPLA(B2: I36*C2:C6)}
B
Kredi
T.Başarı Puan ı
Notu 4
4 4 2ı 3
69 74 87 61 68
12461ıı
- - -
7
Şekil 3.197 Başarı notunun diziye çevrilmiş durumu
163
3 farkl ı dizinin bulunduğ u bir hesaplamada yap ı lacak i şlemler için aşağı daki örnek verilmiştir. Bir firma 5 farkl ı çeş it mal al ı p sat ı yorsa, firman ı n bu mallardan elde etti ğ i karı hesaplamak için: Her bir mal için kar=(o mal ı n satış fiyat ı - al ış fiyat ı )*sat ı lan miktar şeklinde olacakt ı r. Dizileri bu formüle uygun girdikten sonra, toplam kar e ş itliğ i formül çubuğ unda da görüldü ğ ü gibi {=TOPLA((B2:B6-C2:C6)*D2:D6)} şeklinde olacakt ı r. Dizi iş lemi sonunda toplam kar 517.530.000 TL olarak bulunur ( Şekil 3.198).
{=TOPLA((62: B6- C2: C6)*D2: D6)}
E2
1
Satış fiyatı Al ış fiyat ı
Buzdolab ı Televizyon 4 Ç.Makinas ı B.Makinas ı 6 F ı rı n
186,000,000 162,000,000 178,000,000 175,000,000 164,000 ,000
E I Toplam kar
Miktar
177,540,000 156,850,000 171,000,000 169,750,000 145,430,000
14 21 11 13 17
1517,630,000!
Şekil 3.198 Dizi özelliği ile kann hesaplanması 3.9. Veri Yönetimi Excel, bu bölüme kadar aç ı klanan özellikleri yan ı nda başl ı başı na bir veri yönetim yaz ı l ı m ı d ı r. Bir kaç küçük ad ı mda veri taban ı oluşturulabilir. Üzerinde değ iş iklikler yap ı larak ilgililere kolayca inceleyebilecekleri bir ortam haz ı rlayabilir. Aşağı daki örnekte Türkiye'nin baz ı illerine ait basit bir meteorolojik veri taban ı n ı n haz ı rlan ışı ve üzerinde inceleme ve analiz yap ı lmaya nas ı l hazı r hale getirildiğ i gösterilmi ştir. öncelikle meteorolojik veri taban ı n ı meydana getirecek veri alan ı tarifleri belirlenmelidir. Bunlar; istasyon numaras ı , istasyon ad ı , istasyonun bulundu ğ u il, enlem ve boylam değerleri ile, ortalama s ı cakl ı k ve ortalama ya ğış değerleridir. Hiç şüphesiz, bu alanlardan çok daha fazlas ı veri taban ı na eklenebilirdi. Ancak i şlemlerin kolay anla şı labilmesi bak ı m ı ndan dü şük yoğ unluklu böyle bir veri taban ı kullan ı lm ıştı r. Bu veri alanlar ı Excel tablosuna s ı rayla yaz ı l ı r (Ş ekil 3.199). A
1 2
B
I
C
istasyon no istasyon
D
ii
I
E
I
F
G
I
H
enlem boylam ortalama ya ğış ortalama s ı cakl ı k •
3 4
ot Şekil 3.199. Veri alanlann ın tanımlanmas ı
Dikkat edilirse alan adlar ı ayn ı uzunlukta olmad ı klar ı için sütun boyutlar ı da homojen olmam ışt ı r. Bu şekilde kalmas ı n ı n bir mahsuru olmasa da sütunlar ı n eş geniş likte olmas ı tercih edilir. Veri alanlar ı n ı n ilk sütundan veya ilk sat ı rdan
164
başlamas ı gerekti ğ i gibi bir s ı n ı rlama yoktur. Fakat, veri alanlar ı n ı tan ı mlayan ifadelerin birbirini takip eden sütunlara girilmesine dikkat edilmelidir. Böylece 7 veri alan ı na sahip boş veri taban ı haz ı rlanm ış oldu. Art ı k bilgiler girilebilir. Bilgi girişi iki yolla gerçekle ştirilebilir. Doğ rudan iş lem sayfas ı üzerinden ya da Form yard ı m 1 yla.
3.9.1. Doğ rudan işlem sayfas ı üzerinden bilgi giri ş i Bunun için, A3 hücresinden ba ş lamak üzere meteorolojik bilgiler ilgili sütunlara yaz ı l ı rlar. Şekil 3.200'deki tabloda 134 meteoroloji istasyonuna ait bilgi örnek olarak girilmi ş ve ekran görüntüsünün sadece bir bölümü buraya al ı nm ışt ı r.
I 2 3 4 5 6 7 9 10 11 12 13
14 15
No 17351 17908 17934 17069 17265 17190 17862 17089 17834 17085 17083 17680 17128
istasyon Ad ı Adana Kozan Pozant ı Adapazarı Ad ı yaman Afyon Dinar Ağ rı Aksaray Amasya Merzifon Baypazarı Esenbo ğa
İl Adana Adana Adana Adapazarı Ad ı yaman Afyon Afyon Ağ rı Aksaray Amasya Amas a Ankara Ankara
D
Enlem Boylam 36,59 35,18 37,25 35,50 37,25 34,52 40,47 30,25 27,45 38,17 38,45 30,32 38,03 30,10 39,31 44,08 38,23 34,03 40,39 35,51 40,53 35,29 1 40,10 31 56 40,07 32,59 _.... ......,_
Ortalama Ya ğış S ı cakl ı k 18,8 668,2 856,6 19,1 664,7 13,6 14,1 813,6 17,1 776,7 11,4 432,7 12,7 484,4 5,9 521,2 11,8 355,1 430,4 13,7 11,6 393,9 393 2 13,1 411,0 10,2 ____ ....
Şekil 3.200. Doğrudan işlem sayfas ı üzerinden bilgi girişi Eğer bilgiler toplu halde elde bulunuyorsa her bir istasyona ait bilgilerin tek tek girilmesi yerine benzer bilgilerin toplu halde girilmesi daha uygundur. Böylece daha süratli veri giri ş i mümkün olacakt ı r. Örneğ in önce istasyon numaraları n ı n alt alta girilmesi, sonra da di ğer benzer bilgilerin alt alta eklenmesi gibi. Bununla beraber, bu yöntemin hataya daha aç ı k olduğ u da unutulmamal ı d ı r. Eğer bilgi girişi her bir istasyon için tek tek yap ı lacaksa Excel'in otomatik dönüş özelli ğ ini kullanmak yararl ı olacakt ı r. Bunun için ilk veri alan ı na gelinir. Buraya ilgili veri girildikten sonra Enter veya ok tu şları na basmak yerine Tab tuş u ile yan hücreye geçilir. Bu sat ı rdaki en son bilgi girildikten sonra Enter tu şuna bas ı l ı rsa bir sonraki kayd ı n girilmesi için imleç otomatik olarak ilk veri alan ı n ı n altı ndaki ilk boş hücreye atlayacakt ı r. Veri giri şi s ı ras ı nda ço ğ u kullan ı c ı n ı n Tab veya ok tu şları na basmak yerine Enter tu şunu tercih etti ğ i bilinmektedir. Bu şekilde s ı ral ı bir yerinin girişinde bir sağ hücreye geçerken ok veya Tab tu şunu kullanmak zorunda kal ı nmaktad ı r. Excel' de veri giri ş i ile ilgili bu tip istekler için opsiyonlar geli ştirilmi ştir. < Araçlar/Seçenekler/Düzen > alt
165
menüsünde Seçimi Enter tu şundan sonra ta şı seçeneğ inde Enter tu şuna bas ı ld ı ktan sonra gidilecek do ğrultu verilebilmektedir ( Şekil 3.201).
I
Geçiş
özel Listeler I
Görünüm
ı
Hesaplama
Grafik
Renk
Düzen
Genel
Ayarlar
rv Do ğrudan hücre içinde düzenle p- lfficre sürüldeme ve b ırakmaya izin ver P- Hücre üzerine yazmadan 'yar
Liste biçimlerini ve formüllerini geni şlet
17
Otomatik yüzde girişini etkinleştir
r; Seçimi Enter tuşundan şonra ta şı Yön:
r Sabit ondalık Başamak 1,7 blesneleri hücrelerle birlikte kes, kopyala ve s ırala F• Otomatik baı5anblan güncelleştirmek için sor Çanlandırmayla geri besleme sa ğla Hücre değerleri için Otomatik Tamamla'y ı Ltkinieştir
Şekil 3.201. Seçenekler penceresinde Enter tu şuna basıldıktan sonra imleçin gideceği yön ayarlanabilir.
Bundan sonra her Enter tu şuna bas ı ld ığ" ı nda imleç sağ taraftaki ilk hücreye geçecektir. Fakat bu opsiyonu uygulad ığı n ı z andan itibaren yukar ı da bahsedilen otomatik dönü ş özelli ğ i kullan ı m d ışı olacaktı r. Otomatik dönü ş özelli ğ ini uygulayabilmek için eski duruma getirmek gerekmektedir. Excel'de veri giri şini kolayla ştı ran bir di ğer yard ı mc ı işlev de, otoekle özelliğ idir. Sadece sütunlarda kullan ı labilen bu yard ı mcı , içinde bulundu ğunuz sütunda daha önceden girilmi ş bir alfanümerik yerinin tekrar tamamen girilmeden ilk karakterinin girilmesiyle kalan di ğer bütün karakterlerin otomatik yazı lmas ı n ı sağ lar. Örneğ in, İ l sütununa bir defa Ankara bilgisini girdikten sonra ayn ı sütunun herhangi bir hücresine A harfini yazar yazmaz (büyük veya küçük harfle yaz ı lmas ı fark etmez) Excel otomatik olarak Ankara bilgisini girmeye hazı r olarak kullan ı cı n ı n Enter tu şuna basmas ı n ı bekler. Eğer ayn ı sütunda yine A ile başlayan bir ba şka kelime varsa, bu durumda ayn ı kelimenin otomatik olarak yazı labilmesi için A den sonra gelen ikinci harfin de girilmesi gerekir. Eğer bu harf de ayn ı ysa kelimeler aras ı ndaki benzerlik bozuluncaya kadar klavyeden karakter girmeye devam edilir. 3.9.2. Bilgi giri ş formunun kullan ı m ı
Bundan önce anlat ı lan yöntemde oldu ğ u gibi öncelikle veri alanlar ı n ı n işlem sayfas ı na girilmesi gerekmektedir. Kay ı t bilgilerini menu yard ı m ı yla girmek amacı yla veri alan ı bilgileri bloklan ı r. < Veri/Form > alt menüsü seçildiğ inde ekrana gelen diyalog kutusunda veri etiketi olarak en üst sat ı rı n al ı nacağı n ı
166
belirtilen bir uyar ı görülür. Bu pencere geçildi ğ inde ekrana veri giri ş formu gelir (Şekil 3.202). 112e j
Meteorolojik Veri Taban ı
J
NO: Adi:
Manavgat
İ
Antalya
Eniew 36,47 2pykıffn 31,26 Yt4ş:
21 1 134 Y-enl
şu İlk Durum I örıcelrini
Bul
1238,9
Sgilddc 18,3
Sonrakini Bul ölçüt
I
g.aPelt
I
Şekil 3.202. Veri giriş formu
Artı k boş veri giri ş kutular ı na ilgili kayıtlar girilebilir. Bir sonraki veri alan ı na Tab, bir önceki veri alan ı na Shift + Tab tuş kombinasyonuna bas ı larak geçilebilir. Bir sonraki kay ı da Enter ve bir önceki kay ı da Shift + Enter ile
geçilebilir. Ayn ı i şlemler, dü şey kayd ı rma çubu ğuyla veya diyalog kutusunun sağ tarafı nda yer alan Öncekini Bul veya Sonrakini Bul butonlar ı yla da gerçekleştirilebilir. Sil tu şu mevcut kayd ı silerken, Yeni tuşu bir sonraki boş kayıt formunu açar. İ lk Durum tuşu mevcut bilgileri pencerenin ilk aç ı ld ığı andaki durumuna döndürür. Bu tu şun işlevi Enter tuşuna bas ı l ı nca biter. Kapat butonu ile bu pencereyi kapatarak i şlem sayfas ı na geri dönülebilir. Bu formu kullanman ı n avantajl ı yan ı , veri kümesi içinde hareket ederken toplam kaç veri kayd ı n ı n girildi ğ i ve o anda kaç numaral ı kayıtı n incelendiğini göstermesidir. Ayr ı ca, Ölçüt yazı l ı butonu kullanarak herhangi bir özelli ğe göre kayı tlar aras ı nda arama yapt ı r ı labilir. Örne ğ in sadece Ankara ili s ı n ı rları ndaki istasyonlar ı n durumunu incelemek için, Ölçüt tu şuna bas ı ld ı ktan sonra gelen boş forma Ankara yaz ı l ı r. Öncekini Bul veya Sonrakini Bul tuş ları ile veri taban ı içindeki belirtilen kritere uyan kay ı tlar s ı rayla ekrana getirilebilir ( Şekil 3.203).
167
öiçüt Yeni
rnlej le Ilk Qurum I öacekini Bel
I
Sonrakıni Bul
giuştur
Şekil 3.203. Form penceresi yard ımıyla veri süzme 3.9.3. Veri taban ı ndaki kayı tları n s ı ralanmas ı
Kayı tlar istasyon numaras ı na, istasyon ad ı veya istasyonun bulundu ğ u ile göre, hatta ortalama s ı cakl ı k veya yağış verisine göre s ı ralanabilir. Di ğer bir deyi şle, her bir veri alan ı bir s ı ralama kriteri olarak kullan ı labilir. Örnek olarak istasyon iline göre alfabetik olarak s ı ralama a şağı da aç ı kland ığı gibi gerçekle ştirilir. Veri etiketlerinin de yer ald ığı sat ı r dahil olmak üzere bütün kayı t bilgileri seçildikten sonra, < Veri/S ı rala > menüsü yoluyla S ı rala penceresi aç ı l ı r (veri taban ı n ı n tamam ı n ı seçmek için veri kümesi içinde herhangi bir yerde iken S ı rala penceresini açmak yeterlidir. Excel otomatik olarak tüm veri setini seçecektir). Bu pencerede birinci s ı ralama ölçütü olarak İ l, ikinci s ı ralama ölçütü olarak da Ad ı alan ı seçilir. Istasyonlar ı alfabetik olarak sondan ba şa do ğru s ı ralamak istemiyorsak penceredeki di ğer ayarlar ı değ iştirmeye gerek yoktur. Sondan ba şa doğ ru s ı ralama istendiğ inde Azalan sat ı rı n ı n seçili olmas ı gerekir (Şekil 3.204). Ayn ı pencerede yer alan Baş l ı k satı rı yok seçeneğ i, veri tablosu herhangi bir aç ı klama sat ı rı içermiyorsa, ilk sat ı r ı n da s ı ralamaya dahil edilebilmesi için i şaretlenir. Örnek tabloda ilk sat ı r veri alan ı tan ı mlamalar ı n ı içerdi ğ inden S ı ralama penceresinde Baş l ı k sat ı rı var seçeneğ i işaretlenmi ştir. S ı ralama i şlemi sadece seçili sütunlardaki bilgilere göre yap ı lmaktad ı r. Bu nedenle, s ı ralama yap ı l ı rken çok dikkatli olunmas ı gereklidir. Aksi takdirde, s ı ralama i şleminden önce seçimi unutulmu ş sütunda herhangi bir de ğ işme olmayacağı ndan bilgilerin birbirine kar ışma riski vard ı r. Böyle bir duruma kar şı , s ı ralama i şlemini yapmadan önce Excel dosyas ı n ı n kaydedilmesinde fayda vard ı r. Bununla beraber, bir hata yap ı ld ığı fark edildi ğ inde < Düzen/Geri Al > seçeneğ i ile bir önceki konuma dönme şans ı vard ı r.
168
EZI~İlıel"' /IS
4.« kaşlık sabrı var
Ba şlık satın yak
Şekil 3.204. Sıralama penceresi 3.9.4. Kayıtları n filtrelenmesi veya süzülmesi Filtreleme i şleminin amac ı , kayı tlar aras ı nda aran ı lan özelliklere sahip olanları n süzülüp ç ı karı lmas ı d ı r. Bu i şlem özellikle, çok say ı da yerinin bulundu ğ u durumlarda kullan ış l ı olmaktad ı r. Örneğ in, meteorolojik veri taban ı nda sadece Ankara ilindeki istasyonlar ve buralarda elde edilen meteorolojik ölçüm sonuçlar ı listelenmek istense, bu ya bütün kay ı tlar tek tek incelenerek ya da İ l sütununa göre s ı ralanarak gerçekle ştirilebilir. Bununla beraber, bunlardan daha pratik Süzme ad ı verilen bir yöntem daha vard ı r. Örneğ in, sadece Ankara ilinde bulunan meteorolojik istasyonlar ı n bir listesini ç ı karmak için, veri kümesi üzerindeyken < Veri/Süz/Otomatik Süz> seçilir. Birinci sat ı rdaki veri etiketlerinin yan ı nda küçük birer kutucuk olu ştu ğ u görülür ( Şekil 3.205). 1 1 2 3 4 1,0 CO
ımacıffilmı.ıı
7 8
No 17351 17908 17934 17069 17265 17190
istasyon _vj Ad ı :_r_i Il Adana Adana Kozan Adana Pozant ı Adana Adapazarı Adapazarı Ad ı yaman Adıyaman Afyon Afyon
D
[
E
Ortalama - Ya ğ ziS ı cakzj Enle2jBoy1 .82j 18,8 k 36,59 35,18 668,2 37,25 35,50 856,6 19,1 13,6 37,25 34,52 664,7 14,1 40,47 30,25 813,6 27,45 38,17 776,7 17,1 11,4 38,45 30,32 432,7
III.
Şekil 3.205. Otomatik Süz ile veri taban ının incelenmesi İ l veri etiketi yan ı ndaki kutucuk t ı kland ığı nda yeni bir menü aç ı l ı r. Bu menüdeki seçeneklerde, ilgili kolondaki tüm filtreleme olas ı l ı kları görülebilir (Şekil 3.206).
169
A
B I C istasyon No 2:I Ad ı 2:1 İl (Tümü) 17351 Adana (ilk 113.,.) 17908 Kozan 17934 Pozant ı (gdar .) Ada pazan 17069 Adapazarı Adıyaman 17265 Ad ı yaman Afyon 17190 Afyon Ağrı 17862 Dinar Aksaray Amas a 17089 Ağ rı Ankara Aksaray 17834 Antalya 17085 Amasya Ardahan Artvin 17083 Merzifon 17680 Baypazarı 2'tcık:sir 17128 lEsenbo ıtia_ Bartın 17664 Kı z ı lcahaman Batman Bilecik 17728 Polat'. crz ı n n ı ,,,,,, i'PM i 1,„,,
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 io
D Ortalama v EnledBoylez_l Ya ğ JS ı cakJ ∎ 36,59 35,18 668,2 18,8 19,1 37,25 35,50 856,6 13,6 37,25 34,52 664,7 14,1 40,47 30,25 813,6 17,1 27,45 38,17 776,7 11,4 38,46 30,32 432,7 12,7 38,03 30,10 484,4 5,9 39,31 44,08 521,2 11,8 38,23 , 34,03 355,1 13,7 40,39 35,51 430,4 11,6 40,53 35,29 393,9 13,1 40,10 31,56 393,2 10,2 40,07 32,59 411,0 10,1 40,28 32,39 568,3 10,2 ,r 39,35 32,08 386,9 1Q -7 'x,.. .1-1 ın 1111P ''
k
Şekil 3.206. Otomatik Süz'ün kullan ımı Burada Ankara yazan sat ı r tı klan ı r. Sadece Ankara ilindeki istasyonlar ı n listeden süzülüp al ı nd ığı , filtreleme kriterine uymayan di ğerlerinin gizlendi ğ i; ayrı ca, satı r numaralar ı ve süzme yap ı lan veri etiketi yan ı ndaki kutucu ğ un farkl ı bir renge büründü ğ ü görülür ( Şekil 3.207). A
T
1
2 14 15 16 17 137
No z_I 17680 17128 17664 17728
8 1 Istasyon
C
Adı
İl
..7_1
Baypazarı Ankara Esenbo ğ a Ankara Kız ı lcahamam Ankara Polatl ı Ankara
IDIEIFIGI
H
Ortalama ,
IEnlEzjBoy152:j Ya ğ2jS ı cakzj 13,1 40,10 31,56 393,2 10,2 40,07 32,59 411,0 10,1 40,28 32,39 568,3 10,2 39,35 32,08 386,9
Şekil 3.207. Otomatik Süzme uyguland ıktan sonra çalışma tablosu Süzme arac ı n ı n her ne kadar bütün veri tipleri için kullan ı ld ığı söylense de, sayı sal veri analizindeki kullan ı m ı daha fonksiyonel ve etkileyicidir. Meteorolojik veri taban ı örneğ inde, yağış ve s ı cakl ı k verisi üzerinde süzme arac ı n ı n getirdi ğ i bu kolayl ı kları inceleyebiliriz. Veri etiketleri içerisinde Ya ğış sütunu yan ı ndaki menü aç ı ld ığı nda bu sütunda yer alan tüm say ı sal veri yan ı nda (Tümü), ( İ lk 10...) ve (özel...) olmak üzere üç farkl ı seçenek daha görülür. ( İ lk 10...) sat ı rı tı kland ığı nda İ lk 10 Otomatik Süzgeç penceresi aç ı l ı r ( Şekil 3.208).
170
İlk 10 Otomatik Süzgeç
Göster rc-3 Iıi
(Öğeler
Tamam I
ipta
l
I
Şekil 3.208. İlk 10 Otomatik Süzgeç penceresi
Bu bölümde, listedeki rakamlar ı n büyükten küçü ğe veya aksi s ı ralama koşunda belirtilen say ı daki miktar ı n ı n görüntülenebilmesi sa ğlanabilmektedir. Örneğ in, istasyonlar aras ı nda ya ğış miktarlar ı açı s ı ndan en büyük 10 istasyon seçilebilir (Şekil 3.209). A 1 2 18 23 26 64 66 106 112 113 114 136
i
13
i
C
istasyon No ,j Ad ı .1 İl 17310 Alanya Antalya 17954 Manavgat Antalya 17042 Hopa Artvin 17034 Giresun Giresun 17984 ,Antakya Hatay 17292 Mu ğla Mu ğ la 17033 Ordu Ordu 17628 Pazar Rize 17040 Rize Rize 17022 Zonguldak Zonguldak
'DIE
F G Ortalama .1EnlezjBoylez.1 Ya ğzjSicakzj 36,53 30,42 1108,3 18,7 36,47: 31,26 12389 18,3 41,25 41,25 2124,9 14,3 40,55 38,24 1279,4 14,2 36,15 36,07 1185,2 18,1 37,12 28,20 1202,8 14,9 40,59 37,52 1124,4 13,9 41,12. 40,54 1963,0 13,6 41,02 40,30 2314,0 14,1 41,27 31,48 1225,3 13,5
1'77
Şekil 3.209. En fazla yağış alan 10 istasyonun seçimi
En dü şük yağış alan istasyonlar ı listelemek için İ lk 10 Otomatik Süzgeç penceresinde Şekil 3.210' da görüldü ğ ü gibi Son sat ı r ı seçilir.
Göster
Ilo
'Öğeler
Tamam
I
Iptal
Şekil 3.210. En düşük yağış alan 10 istasyonun seçimi 3.9.5. Özel otomatik süzme
Otomatik süzme arac ı daha karma şı k incelemeler için de kullan ı labilir. Örneğ in, yı ll ı k ortalama s ıcakl ığı 10 °C veya daha az olan meteorolojik istasyonlar ı belirlemek için S ı cakl ı k veri etiketinin yan ı ndaki oku t ı klayarak açı lan menüde (Özel...) satı rı seçilir. Özel Otomatik Süzme penceresi aç ı l ı r (Şekil 3.211). 171
Ozel Otomatik Süzme
Süzme ölçütü: &aldık 'küçük ya da e şittir Cr Ve
Veya
Tek bir karakter yerine ? kullan ın Bir dizi karakter yerine* kullan ın Tamam I
iptal
Şekil 3.211. Özel Otomatik Süzme penceresi
Burada 4 farkl ı açı l ı r menü görülüyor. Sol üstte ve gerekirse sol alttaki menülerde süzme operatörleri, sa ğdaki di ğer menülerde ise ko şulu meydana getiren s ı n ı r rakam ı bulunmaktad ı r. Sadece 10'a e şit ve küçük kayıtları süzmek için seçim Şekil 3.211'deki gibi yap ı lmal ıd ı r. Bu kriterlere göre sonuç Şekil 3.212' da görülmektedir. T1 2 10 24 38 39 58 59 60 77 79 81 83 84 95 107 111 119 120 128 129 131 132 133 135
I B Istasyon Ad ı , İ
No J 17089 Ağ ri 17630 Ardahan 17843 Bitlis 17205 Tatvan 17718 Tercan 17096 Erzurum 17740 Hı nıs 17866 Goksun 17098 Kars 17074 Kastamonu 17802 P ı narba şı 17840 Sarı z 17704 Tavş anl ı 17780 Malazgirt 17906 Uluk ış la 17090 Sivas 17716 Zara 17770 Hozat 17772 Tunceli 17880 Ba ş kale 17784 Erci ş 17172 Van 17140 Yozgat
IDIEIFIGI Ortalama Il zjEnlEzjBoylsjj Ya ğz_IS ı cakzi 5,9 Ağ rı 39,31 44,08 521,2 5,3 Ardahan 41,08 42,42 511,3 38,22 42,06 1079,9 9,8 Bitlis 9,1 Bitlis 38,30 42,16 810,4 8,5 39,47 40,23 432,9 Erzincan 6,0 Erzurum 39,22 41,44 452,7 7,4 Erzurum 39,22 41,44 597,4 9,4 Kahramanmara ş 38,02 30,30 615,9 Kars 40,36 43,05 510,6 4,2 Kastamonu 41,22 33,46 447,9 10,0 8,3 Kayseri 38,44 36,24 418,8 7,8 Kayseri 38,29 36,30 508,1 9,6 Kütahya 39,32 29,27 474,3 8,5 Mu ş 39,08 42,31 423,7 10,0 Ni ğde 37,33 34,29 347,1 9,3 39,45 37,01 422,6 Sivas 9,1 Sivas 39,55 37,46 517,E 9,6 Tunceli 39,07 39,13 805,4 9,2 Tunceli 39,06 39,32 422,4 6,6 Van 38,03 44,01 511,3 8,3 38,58 43,18 467,5 Van 9,2 Van 38,28 43,21 389,5 7,4 Yozgat 39,50 34,49 559,4 C
Şekil 3.212. Sıcaklıkları 10 °C'ye eşit ve 10 °C'den düşük bölgeler
Kritere uyan bu istasyonlar içinde Türkiye'nin bat ı s ı nda kalanlar hangileri diye sorulsa, cevab ı n ı vermek için Boylam sütununda yukar ıda anlatı ld ığı yöntemle gerekli seçim yapt ı rı labilir. Örnek olarak 36. boylam ı n batıs ı nda bulunan bölgeler süzülmü ş ve bu işlemin sonucu Şekil 3.213' de verilmi ştir.
172
A 1 2 77 81 95 111 135
No 17866 17074 17704 17906 17140
T
B
İ
istasyon Ortalama ğA,Şicalıd. .1 Ad ı il ziEniedEloyiezj ya J. Göksun 'Kahramanmara ş ' 38,02 30,30 ; 615,9 : 9,4 ; Kastamonu Kastamonu 41,22 33,46 447,9 : 10,0 Tavş anl ı 9,6 Kütahya 39,32 29,27 474,3 Uluk ış la Niğ de 3733 ; 34,29 347,1 w 10,0 : Yozgat ' 39,601 34,49 : 559,4 L 7,4 Yozgat
137
Şekil 3.213. Yıllık ortalama sıcaklığı 10 ° C'ye eşit ve düşük ve 36 boylam derecesinin batısında kalan bölgelerin seçimi 3.9.6. Veri tablolar ı
Özellikle karmaşı k fonksiyon veya denklemlerin kullan ı ld ığı problemlerin çözümünde çok kullan ışl ı olan Veri Tablolar ı , bir veya iki anahtar de ğişkenin alaca ğı değerlerin sonucu nas ı l etkilediğ ini an ı nda gösteren bir çözümleme arac ı d ı r. Aşağı daki örneklerde Veri Tablolar ı 'n ı n tek değişkenli ve çift değ işkenli olma durumları na göre nas ı l kullan ı ld ığı açı klanm ıştı r. 3.9.6.1. Tek değ i ş kenli veri tablolar ı
Birinci örneğ imiz konunun kolay anla şı labilmesi için temel bir matematiksel hesaplama üzerinde yap ı lm ıştı r. Farkl ı çaplardaki dairelerin alanlar ı n ı bulan bu örnekte, çap ı 1 cm ile 10 cm aras ı nda olan 10 farkl ı dairenin alan ı hesaplanm ıştı r. Bilindi ği gibi dairenin alan ı II D2/4 formülü ile bulunur. Burada D dairenin çap ı n ı temsil etmektedir. Veri Tablolar ı ile çap ı 1 cm ile 10 cm aras ı nda kalan 10 farkl ı dairenin alanlar ı n ı bulmak için önce Excel çal ışma sayfas ı üzerinde bo ş bir sütuna bu 10 rakam alt alta girilir ( Şekil 3.214). A
B
6
10 11
6! 7' 8
121 1'R
Şekil 3.214. Veri Tablosu hazırlığı Veri Tablolar ı kural ı na göre veri giri şinin yap ı ld ığı ilk hücrenin sağ üst çapraz ı na tablo formülü' nün girilmesi gerekmektedir. Örnekte veri giri şinin yap ı ld ığı ilk hücre C3 hücresi oldu ğuna göre sağ üst çapraz ı ndaki hücre D2 hücresidir. Buraya tablo formülü girilir (Şekil 3.215).
173
D2 A
=
.... B
=3,1416*B2A2/4 C D
1
.1.• _,
■ı ■ ı
o. 2
4 5 6 9 10 11 12
7 8 9 10
1'2
Şekil 3.215. Veri tabloları kuralına göre formülün girildi ği hücre Tablo formülü olarak dairenin alan ı n ı veren formülü Excel diliyle yazmak gerekiyor : = 3,1416* B2A2 / 4 Burada II say ı s ı olarak 3,1416 değ eri kabul edildi. B2 hücresinin referans gösterilme nedeni ise bir di ğ er Veri Tablolar ı kural ı d ı r. Yani referans hücre olarak değ iş ken de ğ erlerinin girildi ğ i hücreler d ışı nda boş bir hücrenin gösterilmesi gerekiyor. Bu referans hücre B2 yerine örne ğ in B1 veya El de olabilirdi. Fakat de ğ iş ken değerlerinin girildi ğ i sütun yan ı ndaki boş hücrelerden herhangi biri (örneğ in D10) referans hücre olarak gösterilmemelidir. Çünkü, birazdan çözüm sonucu bu kom ş u sütunda gösterilecektir. Ba ş lang ı çta D2 hücresinde hesaplanm ış değerin 0 oldu ğ u görülür. C2-D12 bloklad ı ktan sonra < Veri/Tablo > menü seçene ğ i t ı klan ı r. Aç ı lan Tablo penceresinde iki liste seçme kutusu vard ı r (Şekil 3.216). A
F
E
1
5 6
7 8 9 10 11 12
13 14 15 16
Satır giriş hücresi:
I
Sütun giriş hücresi:
1$B$21
I
Tamam
iptal
Şekil 3.216. Tablo penceresine referans hücre adresinin girilmesi 174
Bunlardan sadece ikincisini yani Sütun giri ş hücresi düzenlenir. Çünkü, değ i ş ken değerleri sütunlarda alt alta girilmi ş durumdad ı r. E ğer değ iş ken değerleri sütunlarda de ğ il de sat ı rlarda verilmi ş olsayd ı bu penceredeki Satı r giriş hücresi'ni düzenlemek gerekecekti. Sütun giri ş hücresini seçmek için sa ğ baştaki liste seçme dü ğ mesi t ı klan ı r. Sonra da fare ile daha önce belirlenen B2 hücresi seçilir. Böylece formülde referans olarak verilen B2 hücresi sütun giri ş hücresi olarak belirlenmi ş olur. Bu i ş lemin sonucu Şekil 3.217'de verilmi ştir.
C
D
2 3 4
8 9 10 11 12 Şekil 3.217. Veri Tabloları yöntemi ile elde edilen çözüm Farkl ı çaplardaki herbir daire için alanlar bulunmu ş oldu. İ stenirse de ğ i ş ken değ erlerinin girildi ğ i sütunda yer alan daire çaplar ı farkl ı değ erlerle değ iştirilebilir. Excel sonuçlar ı otomatik olarak hesaplayacakt ı r. 3.9.6.2 İ ki değ i ş kenli veri tablolar ı Önceki bölümde Veri Tablolar ı ile tek bir değ iş kenin kullan ı ld ığı durum görülmü ştü. Bu bölümde ise ayn ı formül içerisinde iki de ğ i ş ken oldu ğ unda Veri Tabloları özelli ğ inin nas ı l kullan ı ld ığı , farkl ı çap ve yüksekliklerdeki silindirlerin hacimlerinin hesaplat ı lmas ı örne ğ i yard ı m ı yla anlat ı lm ışt ı r. Bir silindirin hacmi; II D2/4*h formülü ile bulunabilir. Burada h silindir yüksekli ğ ini ifade etmektedir. Silindir taban yüzeyinin çap ı D ve yüksekliğ i h, bu örnekteki de ğ işkenlerdir. Tek değ iş kenli örnekte oldu ğ u gibi D değerleri C3 hücresinden itibaren alt alta bir sütuna, h değerleri de C3 hücresinin sa ğ üst çapraz ı ndaki D2 hücresinden itibaren sağ tarafa do ğ ru bir sat ı r halinde girilmi ştir (Şekil 3.218). Kural gereğ i formülün bu iki veri kümesinin çak ıştığı C2 hücresine girilmesi gerekir. Yukar ı daki formül Excel' in anlayaca ğı şekilde yaz ı lacak olursa; =3,141 6*B2A2/4*C1
175
=1 =3,1416132.2/4*C1
B
l
C
I
D
E
F 1
0,5
G
H
1,5
2
J 2,5
3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Şekil 3.218. Çift de'ğişkenli örnek tablo
Dikkat edilirse silindir çap ı n ı veren D için referans olarak B2 bo ş hücresi ve silindir yüksekli ğ ini veren h için referans olarak da C1 boş hücresi seçilmi ştir. C2-112 aral ığı seçilip < VerifTablo > menüsü ça ğı rı l ı r. Aç ı lan pencerede Satı r giri ş hücresi yerine C1, Sütun giri ş hücresi olarak da B2 referans ı n ı n verilmesi gerekiyor ( Şekil 3.219). B
ICIDI
El
F
I
G1
HI
I
Şekil 3.219. Çift de ğişken!' tabloda referans hücrelerin seçimi
Bu işlem sonucu Ş ekil 3.220' de verilmi ştir. 1
D
E
F
1
G
I
H
1
Şekil 3.220. Çift de ğişkenli tablonun çözümü
Tablodaki değerler aras ı nda enterpolasyon yapmak için ayr ıca uğraşmaya gerek yoktur. Örne ğ in 5,3 cm çap için sonuçlar nas ı l değ iş irdi diye sorulsa, C7 176
hücresindeki 5 yerine 5,3 yazmak yeterlidir. Hatta 1. sat ı r ve 1. sütundaki değerlerin ikisi birden de ğ i ştirilerek çift yönlü enterpolasyon bile yap ı labilir. 3.10. Özet Tablo Excel gerçekten de çok geli ş mi ş veri yönetim araçlar ı na sahiptir. Veri kütlesi ne kadar karma şı k olursa olsun, kullan ı c ı ya çok kuvvetli kontrol ve inceleme araçlar ı sunmaktad ı r. Bu araçlardan biri de, ço ğ u Excel kullan ı c ı s ı n ı n pek bilmedi ğ i, fakat belki de buraya kadar anlat ı lan yöntemlerden çok daha faydal ı bir inceleme ve kontrol yöntemi olan Özet Tablo' dur. Büyük ölçekli, düzensiz ve karma şı k veri gruplar ı n ı kolayca analiz etmeye yarayan güçlü bir yard ı mc ı d ı r. Aşağı daki örnekte 17270 numaral ı Şanl ı urfa meteoroloji istasyonundan elde edilen ortalama s ı cakl ı k değerleri kullan ı lm ışt ı r. 1971-1999 y ı lları aras ı ndaki günlük ölçüm değ erlerini içeren bu tablo 10592 sat ı rdan olu şmaktad ı r. 1973 Haziran ay ı ndan itibaren 1980 yı l ı Aral ı k ay ı sonuna kadarki dönem bilgisi bulunmad ığı ndan ilgili sat ı rlara ortalama s ı cakl ı k verisi girilmemi ştir. Şanl ı urfa için elde edilen bu veri kümesi yard ı m ı yla y ı ll ı k ortalama s ı cakl ı k, ayl ı k ortalama s ı cakl ı k veya günlük ortalama s ı cakl ı k değerleri hesaplanabilir. Örneğ in, y ı ll ı k ortalamalar ı n klasik yöntemlerle hesaplanabilmesi için tablo içinde her y ı l için ayr ı ayr ı ortalamalar ı n hesaplat ı l ı p ayr ı bir hücre ya da sayfada özetlenmesi gerekmektedir. Böylesi bir yöntem i şlem zaman ı n ı oldu ğ u kadar hatal ı hesaplama ihtimalini de art ı rmaktad ı r. Y ı ll ı k ortalamalar ı n dahi bu kadar zor haz ı rlanabileceğ i bu yöntem ile ayl ı k ortalamalar ı n hesaplanmas ı daha fazla zaman harcamay ı gerektirmekte ve hata olas ı l ığı n ı artı rmaktad ı r. Ayr ı ca, bu hesaplamalar ı n Türkiye'deki tüm istasyonlar için ve di ğ er meteorolojik parametreler için de yap ı lmas ı gerekti ğ i dü ş ünülürse, ihtiyaç duyulacak zaman ve hata yapma oran ı n ı n ne kadar artaca ğı tahmin edilebilir. Bir di ğ er önemli nokta da, veri setinin her zaman düzenli olmad ığı ve eksik bilgilerin var oldu ğ u gerçe ğ idir. Bu, eksik ve düzensiz yerinin ay ı klanmas ı n ı gerektirdi ğ inden i ş lem zaman ı n ı art ı ran ve hatal ı hesaplamalar ı çoğ altan önemli bir etkendir. özet Tablo arac ı say ı lan bütün bu olumsuzluklar ı ortadan kald ı ran çok faydal ı bir veri izleme, değ erlendirme ve yönetim arac ı d ı r. Aşağı da verilen örnekte Şanl ı urfa ile 1971-1999 y ı lları aras ı ndaki günlük ortalama s ı cakl ı k değerleri kullan ı lm ışt ı r. Bu veri setinden yararlanarak y ı ll ı k ortalama s ı cakl ı klar, ayl ı k ortalama s ı cakl ı klar, belirtilen bir zaman dilimindeki ortalama s ı cakl ı klar, yine belirtilen bir zaman aral ığı ndaki en yüksek ve en dü ş ük s ı cakl ı k gibi baz ı ekstrem de ğerler Özet Tablo yard ı m ı yla hesaplat ı lm ışt ı r. Kullan ı lan veri setinde eksik bilgilerin de oldu ğ unu belirtmekte fayda vard ı r. Şekil 3.221' de A4-D10595 aral ığı na yerle ştirilmi ş veri setinin bir bölümü görülmektedir. A3-D3 aral ığı ndaki 4 hücreye de veri etiketleri yaz ı lm ışt ı r.
177
A B 1 ISTASYON: 17270 2 3 YIL AY 4 1971 1 5 1971 1 6 1971 1 7 1971 1 8 1971 1 9 1971 1 10 1971 1 11 1971 1 12 1971 1 13 1971 1 14 1971 1 15 1971 1 1P
1Q71
C ŞANLIURFA GUN 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ORT. SIC ° C 8,2 10,2 12,2 12,5 12,8 11,5 12,1 12,5 12,5 13,1 8,8 9,4
1'
ı rı )
1
-
Şekil 3.221. Tablo olarak girilmi ş Şanlıurfa meteoroloji istasyonu bilgileri İ mleç ile veri seti üzerindeki herhangi bir hücre seçildikten sonra < Veri/Özet Tablo ve Özet Grafik Raporu > menü yoluyla bir dizi i ş lemin yap ı laca ğı Özet Tablo ve Özet Grafik Sihirbaz ı penceresi aç ı l ı r ( Şekil 3.222).
JJ
Ozet Tablo ve Ozet Grafik Sihirbaz ı - Ad ını 1
Çözümlemek istedi ğiniz veri nerede? (7; IMicrıiiöft Excel listesi veya veritabziii)
r
Dış yeri kaynağı
r r
Çoidu brIeştirme aralıkla(' Başka Özet Tablo veya Özet Grafik
Nehirde bir rapor olu şturmak istiyorsunuz? kT Özet Tablo
r
Özet Grafik (Özet Tablo ile birlikte)
Iptal
I
< Geri
I
İleri
> I
Son
Şekil 3.222. özet Tablo için 1. adım Çözümlemek istenilen veri, mevcut Excel tablosunda oldu ğ u için bu bölümde herhangi bir de ğ iş iklik yapmadan İ leri butonu ile 2. ad ı ma geçilir ( Şekil 3.223).
178
JJ
Özet Tablo ve Özet Grafik Sihirbaz ı - Adım 2 Kullanmak istediğiniz veri nerede?
Aralık:
IMEGEEEMİ~~3.
I
iptal
I
< Geri
Gözat-
İleri
I
Şon
Şekil 3.223. Veri kümesinin bulundu ğu alan ın belirtilmesi
Özet Tablo'ya veri olacak aral ı k burada belirtilir. Otomatik olarak belirlenen bu veri aral ığı n ı n doğru olup olmad ığı kontrol edilmelidir. Yanl ış aral ı k yanl ış sonuç demektir. Sonraki ad ı mda sonuç tablosunun yerle ştirileceği sayfa ve bazı temel özellikler belirlenir ( Şekil 3.224). Ozet Tablo ve Özet Grafik Sihirbaz ı - Ad ım 3
Özet Tabio'yu nereye koymak istiyorsunuz?
Yeni çalışma sayfası Varolan çalışma sayfası
Özet Tablo oluşturmak için Son'u bklatın. Yedeşim...
Sesenelder...
I
iptal
I
,eri
I
Ileri >
Şekil 3.224. Özet Tablo için son ad ım
Öncelikle tabloda veri alanlar ı n ı n yerleşeceğ i k ı s ı mlar saptanmal ı d ı r. Bunun için Yerleş im butonu t ı klan ı r. Aç ı lan pencerede bu yerle şimler sürükle-b ı rak yöntemiyle gerçekle ştirilir. Şekil 3.225' de görüldü ğü gibi tablonun sat ı rları na Y ı l, sütunlar ı na Ay ve gövdesi diyebilece ğ imiz özet tablo alan ı na ortalama sı cakl ı k değerleri yerleştirilmi ştir. Sol üst kö şede de tablonun 3. boyutu diyebileceğ imiz sayfalar yer almaktad ı r. Bu sayfalara da Gün veri alan ı eklenmi ştir.
179
Özet Tablo ve Özet Grafik Sihirbaz ı - Yerleşim 11:1921
Alan dü§melerini sağdan soldaki çlzIme doğru sürüldeyerek Özet Tablo'nuzu oluşturun,
GUN
SUTUN
JIN
YIL
SATIR
11E01 VERI
Yaıdlm
Tamam !
Iptal
Şekil 3.225. Özet Tablo yerleşimlerinin belirlenmesi
Özet Tablo alan ı na yerleştirdiğ imiz ortalama s ı cakl ı k değerleri ile ilgili neler yap ı labileceğ ini görmek için, yerle şimi tamamlad ı ktan hemen sonra ortalama s ı cakl ı k butonuna çift t ı klan ı r. Şekil 3.226' de gösterilen Özet Tablo Alan ı penceresi açı l ı r.
Kaynak alan: Ad:
ORT. SIC oC
!Ortalama ORT. SIC oC
Özetleme: Toplam Sa iortalama En Büyük En Küçük Çarpım Sayı Adedi
Tamam I
iptal
I
2zle
I I
Senekler >>
I
Şekil 3.226. Özet Tablo Alan ı penceresi
Bu pencere, Özet Tablonun en önemli ayar noktas ı d ı r. Özetleme kutusunda görülece ğ i gibi, mevcut veriden; toplamlar, say ı adedi, ortalama, en büyük veya en küçük de ğer çarp ı mları , standart sapmalar ve varyanslar hesaplatı labilmektedir. Seçenekler butonu ile bu özetleme çe şitliliği art ı rı labilir. Veri seti için özel bir formüle göre özet ç ı kart ı lmas ı dahi istenebilir. Son olarak Sayı butonuna bas ı lmak suretiyle özet tabloda elde edilen sonuçlar ı n biçimsel olarak yap ı s ı ayarlanabilmektedir. Bu örnek çal ışmada, sayı ları n virgülden sonraki basamak say ı s ı 1 olarak ayarlanm ıştı r (Şekil 3.227).
180
Hücreleri Biçimlendir
r nek ORT. SIC oC Para Birimi Finansal Tarih Saat Yüzde Oran ı Kesir Bilimsel Metin Özel iste ğe Uyarlanmış
gıdalık basamak sayısı :
F 1000 Aynası (.)Kullan Uegatıf sayılar: 1234,0 -1234,0 -1234,0
Sayı., genel sayı görünümü Için kullanılır. Para Birimi ve Finansal, parasal de ğer iç n dzellestirilmis biçirelendirme sunar.
Tamam I
Iptal
Şekil 3.227. Özet Tablo'da yer alacak bilginin biçimlendirilmesi
Özet Tablo 3. ad ı m ı tamamland ığı nda Şekil 3.228' de gösterilen sonuç elde edilir.
Şekil 3.228. Sonuçlandınlmış Özet Tablo çalışması
Tablonun satı rları nda yı llar, sütunlar ı nda ise aylar görülmektedir. Bu sayede hangi y ı l ı n hangi ay ı nda s ı cakl ı k ortalamas ı ne olmuş okunabilmektedir. Örneğ in 1981 y ı l ı Ocak ayı ortalamas ı 6.3 °C dir. 1973 y ı l ı Temmuz ay ı ile 1980 yı l ı Aral ı k ayı aras ı nda boşluk görülmektedir. Bu zaman diliminde eksik veri oldu ğundan tabloya herhangi bir değer eklenmemiştir. Tablonun sat ı r ve sütun sonları nda ise Genel Toplam' lar görülmektedir. Genel Toplam tan ı m ı , ilgili 181
sat ı r veya sütun için dikkate al ı nan kritere ili ş kin genel iş lem sonucunu ifade etmektedir. Di ğer bir deyi şle, hangi kriter özet tablonun ç ı karı lmas ı nda esas olarak kullan ı ld ı ysa, Genel Toplam satı r veya sütunlar ı nda da bu kriter uygulanm ış demektir. Örneğ in burada oldu ğ u gibi veri setindeki sayı ları n ortalamas ı ana kriter ise Genel Toplam satı rı ve sütununda bulunan de ğerlerde genel ortalamay ı vermektedir. Ana kriter, en büyük de ğeri bulmaksa, burada da ilgili sat ı r ve sütunlar dikkate al ı narak en büyük say ı bulunur ve yaz ı l ı r, Excel'in Türkçe sürümü, Genel Toplam tan ı m ı n ı İ ngilizce'deki "Total" ifadesi yerine kullanmaktad ı r. Her bir sat ı r sonunda yı ll ı k ortalama s ı cakl ı k, her bir sütun sonunda da ayl ı k ortalama s ı cakl ı k değerleri otomatik olarak hesaplat ı lm ıştı r. 1973 yı l ı için ilk 6 ay ortalamas ı verilirken, ortalama sadece bu zaman dilimi esas al ı narak hesap edilmiştir. Özet Tablo' nun sol üst kö şesinde ise Gün veri alan ı değerleri Özet Tablo Sayfası olarak gösterilmektedir ( Şekil 3.229) . Sayfa
Sütun
1 GU (tümü) 2 3 Ortalama AY 4 YIL 1 5 1971 8,6 6 972 1,3 973 7 3,8 8 1 74
Satı r
.\
6, 3, 8,
Özet Tablo Alan ı
Şekil 3.229. Özet Tablo'da sayfa,satır, sütun ve Özet Tablo alan ı Örnek tabloda Gün sayfas ı içeri ğ inde (Tümü) seçeneğ i aktif olarak görülmektedir. Bunun anlam ı , Özet Tablo Alan ı nda gösterilen de ğerlerin ay içerisindeki tüm günlerin dikkate al ı narak hesapland ığı d ı r. İstenirse bu seçenek değ iştirilerek hesaplamalar ı n yeniden yap ı lmas ı sağ lanabilir. Özet Tablo, veri setinin sadece belli bir k ı sm ı için de hazı rlat ı labilir. Örneğ in, 1990-1999 yı lları aras ı nda sadece yaz aylar ı n ı n ortalama s ıcakl ı kları incelemek istense, sadece birkaç küçük de ğ işiklikle bu ayarlamalar yap ı labilir. Bunun için Şekil 3.229' da gösterilen sat ı r ve sütun etiketlerinde ilgili ayarlamalar yap ı lmal ı d ı r. Önce Y ı l ayarlamas ı n ı yapmak için YIL etiketinin sağ tarafı ndaki kutucuk t ı klanarak aç ı lan pencereden 1990-1999 aral ığı seçili, diğer yı llar seçimsiz yap ı l ı r ( Şekil 3.230).
182
A GUN
1
B (Tümü)
C
1
I
2
3 Ortalama AY 4 YIL . ...r: 5 6 !....fl 1986 7 1...i:j 1987 B ....1:-.31988 9 l''''OECE1 10 i – E.,] 1990 11 :—Rİ 1991 12 r" iki 1992 13 -.1:',,:t 1993 14 ı—ıamarn 15 1981
.1 2 3,9' .. 3,9
.
/----iptal
6,3
7,6
Şekil 3.230. Özet Tablo satır özelliklerinin de ğiştirilmesi
Sonra da yaz aylar ı na ilişkin ayarlamalar ı yapmak için AY etiketinin sa ğ tarafı ndaki kutucuk t ı klanarak aç ı lan pencereden 6, 7 ve 8. aylar seçilir, di ğerleri seçimsiz yap ı l ı r (Şekil 3.231). A
B
3 2,3 , 2,0
u
1 GUN (Tümü) . 2 3 Ortalama ORT. SIC oC AY 4 YIL 5 1990 1991 ]..-8-?; 6 1992 i..50.- 7 8 1993 1....R B 9 1994 1–(....) 9 10 1995 H::3 1° 11 1996 : ..r,-, J.11 12 1997 13 1998 Tamam 14 1999 8,4 15 Genel Toplam 6,0' 1R
t3,4
:
0,2 25
2,3 96' 7–,-i .
-
i l3tal
2 6,5,
dı 11,5 10,7
Şekil 3.231. Özet Tablo sütun özelliklerinin de ğiştirilmesi
Sonuç olarak Şekil 3.232' daki yeni Özet Tablo haz ı rlanm ış olur.
183
Lrı coı
A B 1 GUN (Tümü) . 2 3 Ortalama ORT. SIC oC AY .1. 4 YIL 1990 27,9 1991 29,7 1992 26,2 8 1993 27,0 9 1994 28,4 10 1995 26,6 11 1996 28,2 12 1997 28,4, 13 1998 29,4, 14 1999 28,8 , 16 Genel Toplam 28,3 1F
C
D
32,7 31,9
■
29,5 31,8 31,8 30,9 33,7 31,2 33,0 32,5 31,9
8 Genel Toplam 30,5 30,6 31,1 31,6 29,0 31,2 30,2 31,6 31,4 30,6 30,2 31,2 31,1 313 29,7 29,6 33,4 32,0 31,2 30,9 31,3 30,5
Şekil 3.232. Yani düzenlemelerden sonra Özet Tablo
Bu tabloda, Genel Toplam sat ı r ve sütunlar ı nda sadece ilgili ay ve y ı l değerleri esas al ı narak hesaplanm ış ortalamalar görülmektedir. Özet Tablo' nun di ğer faydal ı özellikleri, a şağı da verilen bir di ğer örnekte anlat ı lm ıştı r. Bu örnek çal ışmada, Şanl ı urfa, Ceylanp ı nar ve Ad ı yaman meteoroloji istasyonlar ı ndan elde edilen ve toplam 31776 sat ı rdan olu şan veri seti dikkate al ı nm ışt ı r. Diğer örnekten farkl ı olarak istasyon numaralar ı için bir sütun daha aç ı lm ış ve tüm veri seti alt alta s ı ralanm ıştı r (Şekil 3.233).
1 2 3 4
5 8 9 10
11 12 13 14
A No 17270 17270 17270
YIL 1971 1971 1971
17270 17270 17270 17270 17270 17270 17270 17270 17270 17270
1971 1971 1971 1971 1971 1971 1971 1971 1971 1971
C AY 1
D
E
GUN ORT. SIC ° C
1 2 3
8,2 10,2 12,2 12,5 12,8 11,5 12,1 12,5 12,5 1013,1 11 8,8 9,4 12 13 10,2
Şekil 3.233. Özet Tablo için haz ırlanan diğer örnek çalış ma tablosu
Yukarı da verilen örnekte oldu ğ u gibi Özet Tablo Sihirbaz ı 3 ad ı mda sonuca gitmektedir. Ancak 3. ad ı mdaki yerleşim safhas ı nda da gösterildi ğ i gibi Özet Tablo' nun Sayfa bölümüne Gün veri alan ı ile birlikte istasyon numaralar ı n ı n yer ald ığı No veri alan ı da dahil edilmi ştir (Şekil 3.234).
184
Özet Tajilo ve Özet Grafik Sibirbazı - Yerle şim
Şekil 3.234. Özet Tablo yerleşimi
Elde edilen yeni sonuç tablosu Şekil 3.235' de gösterilmi ştir. B (Tür(. (Tan'.
No GUN
35
Ortalama ORT. SIC oC YIL m.sı b'ı öı m ö^ı m .a^ı .m öi ^ ö5 öS'', gS ^ $ -^ ^ .gf klSö . öı
ö
4 5
Genel Toplam
_
C
1
DIEIFIGINI
IIJI
17-I
L
I
1,1 1
AY .1 75 05 3,3
5,9 35 8,3
6,0 5,7 1,9 6,7 67 6,2 513 4,6 3,2 3,6 5,7 2 ,0 4,3 7,9 6,4 6,0 6,4 45 75 5,1
75 4,3 4,5 7,8 3,1 8,2 8,13 55 6,2 65 55 1,7 4,2 70 8,6 7,9 4,5
82
'
, ' '
112 10,2 10,1
13,9 16,1 15,2
5 23,3 19,1 22,9
6 27,6 25,8 24,6
7 31,1 302
8 29,7 29,4
9 26,8 26,0
10 17,9 20,4
11 12,0 10,8
12 45 55
Genel Toplam 17,7 165 12,7
11,4 8,8 9,5 105 8,3 11,5 7,2 9,0 122 117 11,5 7,8 9,4 11,7 11,4 9,3 7,2 9,8
14,6 16,3 15,0 14,2 16,4 17,5 14,7 14,6 20,8 15,2 16,4 15,6 145 18,4 15,1 13,4 133 16,4 16,C 15,6
18,6 20,7 21,6 21,6 23,5 19,4 22,2 21,8 23,7 22,1 20,7 19,9 18,8 23,0 22,7 23,5 23,2 21,6 23,8 21,7
27,4 26,7 26,6 28,2 28,1 26,9 27,7 25,9 27,8 27,8 29,1 25,8 26,7 28,3 28,2 27,8 28,0 29,4 280 27,5
32,1 29,1 30,2 31,1 30A 32,5 32,1 31,8 32,5 32,3 315 29,4 31,4 31,9 30,7 33,1 31,1 325 32,1 31,4
31,1 295 285 28,3 32,3 31,9 302 31,1 305 30,1 31,2 30,9 31,2 31 P 30,9 30,8 29P 32,6 30,9 30,6
26,9 21,1 26,3 18,4 25,7 18,1 267 19,1 26,1 17,3 28,0 19,4 26,6 172 25,9 17,8 25,4 17,8 25,5 19,8 25,9 19,9 25,1 20,6 26,4 20,9 28,4 20,9 255 18,6 24,7 17,8 24,1 19,3 26,3 20,6 25,9 20,4 26,1 19,2
9,9 9,3 13,3 10,9 14,2 9,9 11,0 8,4 112 13,7 12,6 10,6 9,4 11,2 9,7 13,1 12,6 15,6 12,9 11,5
8,7 52 7,4 4,7 6,6 6,0 6,7 6,4 6,4 8,1 5,6 3,9 8,7 3,9 6,6 9,6 7,4 9,0 9,5 6,7
18,0 16,8 17,0 17,5 17,9 18,2 17,6 17,1 18,2 18,1 18,0 16,2 17,3 18,7 175 18,1 172 18,8 18,9 17,6
7,5 ı op 6,1 110,0
Şekil 3.235. İkinci örnek Özet Tablo'nun görünümü
Bir önceki örnekten pek farkl ı görünmemekle birlikte burada özetlenen ortalama s ıcakl ı klar, her üç istasyonun birlikte ortalamas ı n ı içermektedir. Bu nedenle istasyonlar ayrı ayrı görmek istenebilir. Bunun için Özet Tablo' nun sayfas ı nda gösterilen No veri etiketinin sağı ndaki kutucuk tı klanarak aç ı lan pencereden Şanl ı urfa istasyonun numaras ı 17270 seçilir ( Şekil 3.236).
185
1 2 3 4 5 6
No GUN
Ü IT ...
(Tümü) 968 17265
Ortalama ORT. SIC oC YIL 1971 1972 8 1973 9 1974 10 1975 11 1976 1?
5 23,3 19,1 22,9
Tamam
iptal
1977
Şekil 3.236. istasyon numaralar ına göre süzme Yeni Özet Tablo sonucu Şekil 3.237' de gösterilmi ştir. 1727C. GUN
10 12 13 14 15 16 17
Ortalama ORT. SIC oC YIL 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982
(Tümü AY «I
1
2
3 4 11,513,9 16,0 10,4 10,3 15,4
15,0 16,5
Şekil 3.237. 17270 nolu meteoroloji istasyonu için Özet Tablo Eğer ayn ı tabloda her üç istasyona ait s ı cakl ı k ortalamalar ı ayrı ayrı görülmek istenirse, Özet Tablo Sihirbaz ı Yerleş im penceresi çağrı l ı r ve bu pencerede sürükle b ı rak yöntemi ile No ve Yı l veri etiketleri yer de ğ iştirilir (Şekil 3.238).
186
Alan düğmelerini sağdan soldaki çizime doğru sürükleyerek Özet Tablo'nuzu oluşturun.
H k'ıf
SÜTUN
'Ortalama ORT. SIC
SATIR
VERI
Şekil 3.238. Veri alanlarının yer değişimi Yeni düzenleme ile elde edilen sonuçlar Şekil 3.239' da gösterilmi ştir.
ıo
IIMINEN•••■•••■
A B 1 GUN (Tüm'. 2 YIL (Tüm' 3 4 Ortalama ORT SIC oC AY . 5 No . 1 938 5,0 17265 4,6 17270 5,7 9. Geneı To.lam 51
2 6,2 5,4 6,6 6,1
3 10,2 9,4 10,5 10,0
4 15,9 14,9 16,1 15,6
5 222 20,7 222 217
6 28,4 26,4 27 8 27 5
7 31,8 30,8 31 6 31 4
8 30,5 30,2 31 O 30,6
9 25,6 25,8 26G 26,1
10 18,7 18,7 20,1 19,2
11 11,2 11,1 12,3 11,5
12 6,3 6,4 7,2 6,7
Genel Toplam 17,6 17,0 18,1 17,6
Şekil 3.239. Yeniden düzenlenmiş Özet Tablo Örneğ in sadece 1990 y ı l ı ortalama s ı cakl ı kları incelenmek istense, Şekil 3.240' de gösterildi ğ i gibi basit bir ayarlama ile sonuca ula şı labilir.
187
A GUN YIL
1 2 3 4 5 6 7 8 9
B (Tüm .-n 1 ... 1986 1987 1988 1989
Ortalama ORT. SIC oC J No 968 17265 17270 Genel Toplam
1.990
1991 1992 1993 1994
10 11
Tamam
L
12
4 15, 1 14 16, 15,1
iptal
..1. Şekil 3.240. Yıl yıl Özet Tablo
1990 y ı l ı nda ortalama s ı cakl ı klar Şekil 3.241' de özetlenmi ştir. A GUN YIL
B (Tüm. 199t.
C
l
D
l
E
I
F
I
G
i
H
l
I
-I
J
l
K
I
L
I
M
1
N
3
cj 9
Ortalama ORT. SIC oC No 968 17265 17270 Genel Toplam
AY. 1 3,5 3,4 4,1 3,6
2 6,4 6,0 6,9 6,5
3 11,2 11,6 12,3 11,7
4 15,3 14,5 15,7 15,2
5 22,7 20,9 22,8 22,1
6 28,9 26,5 279 27,8
7 32,6 31,7 327 32 3
8 29,9 29,7 30,8 30 1
9 25,0 24,9 26,6 25,5
10 19,4 190 21,0 19,8
11 12,9 13,1 15,0 13,7
12 7,4 7,7 91 8,1
Genel Toplam
lep 17,5 18 B 18,1
Şekil 3.241. 1990 yılında ortalama s ıcaklıklar
Özet Tablo, ayn ı veri setini kullanarak say ı s ı z inceleme yapmaya olanak vermektedir. Örneğ in ayn ı bölgelerdeki en dü şük ortalama s ıcakl ı kları n durumu incelenmek istense, Özet Tablo alan ayarlar ı n ı değiştirmek yeterli olacakt ı r. Bunun için, Özet Tablo üzerinde herhangi bir yerde iken sa ğ tı klama ile aç ı lan pencerede, Alan Ayarları simgesi t ı klan ı r (Şekil 3.242).
Özet Tablo
■
fttl
Lkj YIL
AY
Gl Alan Ayarları
Şekil 3.242. Özet Tablo alan ayarlarının değiştirilmesi
Açı lan Özet Tablo Alan ı penceresinde ilgili sat ı r seçilir ( Şekil 3.243). 188
Kaynak alan:
ORT. SIC oC
Ad: I WEEEMES
Tamam
11
iptal
I
gzle
I
Sayı ...
I
Ozetleme: Çarpım Sayı Adedi Std5apma Std5apmas Değişken Vars
SaçenelcIer >> I
Şekil 3.243. özetleme kriterinin belirlenmesi
Sonuçta incelenen bölgeler için kaydedilmi ş en düşük ortalama s ı cakl ı k değerleri 31776 sat ı rdan olu şan veri setinden an ı nda süzülüp tabloya yerleştirilmi ştir (Şekil 3.244). 1 2 3 4 5
-I-1-1 9
A GUN YIL En KO ük ORT. SIC oC No 968 17265 17270 Genel Toplam
8 (Türr.. (Ton- . AY .1 1 -4,4 -7,8 -3,5 -7,8
C
2 -5,4 -5,2 -5,3 -5,4
1
D!
3 -2,7 -1,2 -1,4 -2,7
E
4 4,4 4,1 4,4 4,1
1
F
IGI
H
5 12,7 10,5 118 10,5
6 16,5 160 171 16,0
7 23,3 23,2 24,6 23,2
I
I
8 24,6 23,8 24,6 23 8
EJ
K
10
ı
L
[M
1
N
9 18,2
ep
11 05
12 -4,0
Genel Toplam -5,4
16,9 17,8
9_p 9,2
1,3 2,0
-3,4 -36
-76 -5,3
16 9
8,8
0,5
-4,0
-7,8
-0L
Şekil 3.244. Meteoroloji istasyonlarında ölçülen en küçük de ğerler
Özet Tablo arac ı n ı n bir diğer önemli özelli ğ i de mevcut veriyi grafik olarak da inceleme olana ğı n ı sunmas ı d ı r. Aşağı daki örnekte, Şanl ı urfa, Ceylanp ı nar ve Ad ı yaman meteoroloji istasyonundan elde edilen bilgilerin grafi ğe dökülmesi gösterilmi ştir. Veri seti Excel tablosu olarak girildikten sonra, Özet Tablo Sihirbazı çağı rı l ı r. 1. ad ı m penceresinde Özet Grafik hazı rlamak istendi ğ i belirtilir ( Şekil 3.245).
189
Özet Tablo ve özet Grafik Sihirbaz ı - Ad ı m 1
Çözüm " lemek isteddiniz veri nerede? bcrosoft Excel listesi veya veritabani
r Dış Yeri kaYnaö
ÇoWu Ude:girme roalıkled Boika özet Tabio veya özet Grafik
Ne türde bir rapor olu şturmak istiyorsunuz? öZet Dibi° WaitthrWLtWfablo
Şekil 3.245. Özet Grafik hazırlığı Sonuç Şekil 3.246'da gösterilmi ştir.
Şekil 3.246. Özet Grafik Tablosu Özet grafik tablosundaki grafik tipi de ğiştirilebilir. Bunun için grafik üzerinde iken sağ tı klama ile aç ı lan pencereden Grafik Sihirbaz ı simgesi seçilir. istenen grafik tipi bu pencereden seçilebilir ( Şekil 3.247).
190
Grafik Sihirbaz ı - Adım 1 ,/ 4 - Grafik Türü
İ`İ-Zı
'J.1b11-1
K Çubuk 1_C Çizgi aş Pasta XY (Da ğılım) kıl Alan
eb
Halka
Radar Yüzey tş Kabarcık Hisse Senedi Kurnelenmiş Sütun. De ğerleri kategoriler boyunca kar şılaştım'.
Örne ği Görüntülernek İçin Besili Tut
Şekil 3.247. Özet Grafik Tablosundaki grafik tipinin de ğiştirilmesi Grafiğ in üst, alt ve sa ğ taraflar ı ndaki veri etiketlerinin dinamik yap ı s ı sayesinde, grafi ğ in çizilmesine temel olan veri setinin istenilen k ı sm ı kulland ı rı l ı p, buna göre grafikler an ı nda tekrar ve tekrar çizdirilebilir. Örne ğ in sadece belirtilen aylar ı n grafiklenmesi için AY veri etiketi yan ı ndaki ayar kutucu ğ unda istenilen aylar seçilirken di ğ erleri seçimsiz hale getirilir ( Şekil 3.248).
Şekil 3.248. Sadece belirtilen aylar grafiklenebilir Buna göre elde edilen grafik Şekil 3.249' de gösterilmi ştir.
191
GUNI(Tümü) . İ YILI(Tümü)
Odaları. ORT. SIC oCi 35,0
30,0
25,0 AY .„ 01
20,0
■2 06 07
15,0
el 8 o 12
10,0
5
0.0 968
17265
17270
KL.141
Şekil 3.249. Örnek tablo için k ış ve yaz ayları çubuk grafiği
Alan ayarlar ı değ iştirilerek, örne ğ in ortalama s ı cakl ı klar ortalamas ı yerine en dü ş ük ortalama s ı cakl ı klara göre grafiklenebilir. ( Şekil 3.250).
Şekil 3.250. En dü şük s ıcaklık değerlerine göre grafik
192
3.11. İ leri Hesaplama Araçlar ı 3.11.1. Çözücü Çözücü arac ı son derece iyi düzenlenmi ş bir optimizasyon program ı d ı r. Belirtilen k ı s ı tlar alt ı nda amaçlanan hedefin maksimum, minimum veya belli bir değ ere e ş itlenmesini sa ğ lar. Do ğ rusal, doğ rusal olmayan ve tam say ı l ı optimizasyon problemlerini çözebilir.
Araçlar menüsünde yer alan Çözücü, asl ı nda bir Eklenti program ı d ı r. Bu nedenle, Araçlar menüsünde görülmemesi durumunda, öncelikle kurulmas ı gerekmektedir. < Araçlar/Eklentiler > menü yoluyla ula şı lan pencerede Çözücü Eklentisi seçilir ( Şekil 3.251) . Böylece Çözücü program ı Excel'in araçlar menüsüne yerle ş ir. Çözücü arac ı n ı n kullan ı m amac ı , matematiksel model haline getirilmi ş optimizasyon problemlerinin çözümüdür.
C1~I~1111~ Kullanılabilir Eldentiler: Arama 5ihirbazı
Tamam
I
Cözücü Eklentisi
r Eklenti Ba ğlantılarını Gü
leştir
T- Euro Para Birimi Araçlar ı r Excel 5 Uyumluluğu için M5 Query Ekle T- Frontline's Mathematical Functions F Internet Assistant VBA
iptal Gözat...
r Koşullu Toplam Sihirbaz ı r Microsoft Access Ba ğ lantılar ı Eklentisi T- ODBC Eklentisi
—Çözücü Eklentisi Denklem çözümü ve eniyile ştirme için çok çe şitli sayısal yöntemlerin kullan ılmasına olanak tan ır
Şekil 3.251. Eklentiler penceresi Bir optimizasyon probleminin iki temel a şamas ı vard ı r. Birinci a şamada olayla ilgili mevcut bilgilerden faydalanarak problemin matematiksel modeli kurulur ve ikinci a şamada da uygun bir yöntemle çözülür. Excel' in çözücü arac ı da bu ikinci aşamada, yani matematiksel modeli kurulmu ş olan problemin çözüm aşamas ı nda kullan ı labilecek bir araçt ı r. Bir matematiksel model, farkl ı alternatif çözümlerin bulundu ğ u gerçek bir olay ı n matematiksel ifadelere dönü ştürülmü ş halidir. Bu olay bir kaynak atama problemi, bir ta şı mac ı l ı k problemi ya da bir arazi kullan ı m problemi olabilir. Bu ve benzeri problemlerde amaç belli k ı s ı tlamalar alt ı nda hedeflenen noktaya ulaşmaktı r. Hedeflenen nokta, kar ı n maksimizasyonu veya masraflar ı n minimizasyonu olabilir. Bir matematiksel modelin en önemli avantaj ı problem ne
193
kadar karma şı k olursa olsun, onu temsil eden modelin basit matematiksel ifadelerden ibaret olmas ı d ı r. Bir matematiksel model iki ana bölümden olu şur. 1. Amaç fonksiyonu : Toplam de ğeri minimum ya da maksimum yapan ifade; 2. Kı s ı tlar : Belirtilen amaca ula şabilmek için kullan ı lan öğelerin (değ işkenlerin) kullan ı m s ı n ı rl ı l ı klar ı . Aşağı da Excel' in Çözücü arac ı yard ı m ı yla çözülmü ş bir optimizasyon problemi örnek olarak verilmi ştir. 3.11.1.1. Optimizasyon problemi
Üç farkl ı sulama alan ı na 4 farkl ı Kaynaktan su iletilebilmektedir. Kaynaklar ı n sulama alanlar ı na mesafeleri ile kaynaklar ı n su iletim kapasiteleri ve sulama alanlar ı n ı n talepleri Şekil 3.252' de şematik olarak verilmi ştir. Buna göre, sulama alanlar ı n ı n ihtiyaçlar ı n ı karşı layacak ve maliyetin minimum olmas ı n ı sağ layacak optimum da ğı tı m nas ı l olmal ı d ı r ve buna göre minimum maliyet ne olacakt ı r ?
Şekil 3.252. Örnek optimizasyon problemi
Dörtgen şekiller su kaynaklar ı n ı , diğerleri ise sulama alanlar ı n ı temsil etmektedirler. Dörtgen ve halkalar içine her bir kaynak veya talep noktas ı n ı n kapasite veya ihtiyaç miktarlar ı yazı lm ıştı r. Çizelge 3.1'de Şekil 3.252'de gösterilen bu kaynak noktalar ı ile her bir sulama alan ı aras ı ndaki mesafeler metre olarak verilmi ştir. K simgeleri kaynak S simgeleri ise sulama alanlar ı n ı
194
temsil etmektedir. Örneğ in, Çizelge 3.1'deki bilgiye göre 1 numaral ı K1 kayna ğı ndan 1 numaral ı S1 sulama alan ı na ta şı ma mesafesi 2500 metredir. Çizelge 3. 1. Örnek problemde su kaynağı ve sulama alanları arasındaki mesafeler (m)
S1
S2
S3
Kaynak kapasitesi
K1
2500
4000
1500
400 lis
K2
2000
3500
1000
200 lis
K3
3000
2000
1000
500 lis
K4
4000
2500
1000
100 lis
Sulama alan ı
300 Its
400 lis
500 lis
1200 lis
ihtiyaçlar ı 3.11.1.2. Optimizasyon problemi çözüm a şamaları
Öncelikle yukar ı da verilen bilgilerin matematiksel ifadesi yaz ı lmal ı d ı r. Bunun için ş u aşamalar izlenir. A. Problem maksimizasyon mu yoksa minimizasyon problemi mi, karar verilir; B. Değ iş kenler belirlenir ve bir simge ile gösterilir; C. Amaç fonksiyon unu yaz ı r; D. Kı s ı tlar yaz ı l ı r; E. Problemi çözülür; F. Sonuçlar ı yorumlan ı r. A. En dü ş ük masrafla ta şı mayı gerçekle ştirmek istendi ğ ine göre, bu problem bir minimizasyon problemidir. B. Bu örnekte en uygun ta şı ma miktar ı n ı n 4x3= 12 güzergahtan hangileri üzerinden gerçekle ş mesi gerekti ğ i arand ığı na göre; her bir güzergahta taşı nacak sulama suyu miktar ı X1, X2, ve X12 olmak üzere ifade edilebilir. Örne ğ in X 1 K1 — S1 hatt ı nda ta şı nacak sulama suyu miktar ı n ı ifade etmektedir. Hemen bu de ğ i ş ken için ş u söylenebilir: Bu güzergah üzerinden maksimum taşı nabilecek miktar 300 lis ile s ı n ı rl ı d ı r. Çünkü, bu ta şı mayı s ı n ı rlayan S1 noktas ı n ı n talep etti ğ i 300 lis sulama suyudur. E ğ er 300 lis nin tamam ı S1'e aktar ı l ı rsa K1 de kalan 400 — 300 = 100 lis sulama suyu olacakt ı r. Kalan bu miktar S2 veya S3' den birisine aktar ı labilir. Böylece yukar ı daki tablonun sol üst köşesindeki hücreden ba ş layarak ve kaynak noktalar ı n ı n kapasitesi ile talep noktalar ı n ı n ihtiyaç miktarlar ı dikkate al ı narak sa ğ alt kö şedeki son hücreye ,
195
kadar bir dağı t ı m gerçekle ştirilebilir. Çizelge 3.2. böyle bir da ğı t ı m ı n sonuçlar ı n ı göstermektedir. Çizelge 3. 2. Örnek problemin basit çözümü S1
S2
S3
Kaynak kapasitesi
100
4001/s
K2
200
200 Us
K3
100
K1
300
K4 Sulama alan ı
3001/s
400 l/s
400
500I/s
100
1001/s
5001/s
12001/s
ihtiyaçlar ı
Daha aç ı k ifade edilirse; K1 -> S1 : 300
1/s sulama suyu (X1),
taşı ma mesafesi : 2500 m.
K1 —> S2 : 100
1/s sulama suyu (X2),
taşı ma mesafesi : 4000 m.
K2 —> S2 : 200
1/s sulama suyu (X 5 ),
taşı ma mesafesi : 3500 m.
K3 -> S2 : 100
Vs sulama suyu (X 8 ),
taşı ma mesafesi : 2000 m.
K3 —> S3 : 400
1/s sulama suyu (X 9),
taşı ma mesafesi : 1000 m.
K4 —> S4 : 100
Vs sulama suyu (X 12 ),
taşı ma mesafesi : 1000 m.
1 1/s suyun 1 m. ta şı nmas ı maliyetinin (yani birim ta şı ma maliyetinin) 1 Milyon TL. oldu ğ unu kabul edersek, bu ta şı ma plan ı n ı n toplam maliyeti: M = 2500 X1 + 4000 X2 + 3500 X5 + 2000 X8 + 1000 X9 + 1000 X12 Milyon TL. M = 2500 x 300 + 4000 x 100 + 3500 x 200 + 2000 x 100 + 1000 x 400 + 1000 x 100 = 2 550 000 Milyon TL. olur. Bu çözüm yanl ış değ ildir. Fakat, en uygun çözüm de olmayabilir. Farkl ı maliyetli bir çok çözüm sonucu bulunabilir. Ancak, en uygun çözüm sadece bir tanedir ve bu da en dü şük maliyeti veren optimum çözümdür. Optimum çözümü bulabilmek için 3. ve 4. maddede görülece ğ i gibi önce amaç fonksiyonunu ve k ı s ı tları belirleyip modeli do ğ ru kurmak gerekmektedir. C. Amaç Fonksiyonu (AF)
196
X, den Xi2 ye kadar bütün güzergahlar için birim ta şı ma maliyetleri önceki tablolarda verilmi şti. Bu durumda Amaç Fonksiyonu : AF = 2500 X i + 4000 X2 + 1500 X3 + 2000 X4 + 3500 X5 + 1000 X6 + 3000 X7 + 2000 X8 + 1000 X9 + 4000 X10 + 2500 X 11 + 1000 X12 olur. D. Kı s ıtlar Her bir kaynak noktas ı n ı n kapasitesi k ı s ıtl ı olduğuna ve yine her bir talep noktas ı n ı n ihtiyaçlar ı diğer bir s ı n ı r oldu ğ una göre a şağı daki denklemler yazı labilir. a ) X, + X2 + X3 = 400
( 1. kaynak noktas ı için),
b ) X4 + X5 + X6 = 200
( 2. kaynak noktas ı için),
c ) X7 + X8 + X9 = 500
( 3. kaynak noktas ı için),
d ) Xıo +
100
( 4. kaynak noktas ı için),
e) Xı "1" X4 + X7 + X10 =
300
( 1. talep noktas ı için),
f) X2+X5+X8+X11=
400
( 2. talep noktas ı için),
g ) X3 + X6 + X9 + X12 =
500
( 3. talep noktas ı için),
+ X12 =
Unutulmamas ı gereken iki k ıs ı t daha var; h ) Pozitiflik k ıs ı tı . Tüm değ iş kenlerin en az s ıfı r veya pozitif bir say ı olmas ı gerekir. Çünkü negatif sulama suyu miktar ı mümkün değ ildir. X, , X2 ,
Xİ2
i ) Tam sayı k ı s ı tı . Bu örnek problemde tam say ı k ı s ı tı söz konusu değ ildir. Bunun yan ı nda, tane veya adetle ifade edilebilen, bir di ğer deyi şle, bölünemeyen ürünler içeren problemlerde yer alan de ğiş kenler için bu k ı s ı tı modele dahil etmek gereklidir.
X-1 , X2 „ X12 = Tamsayı E. Modelin çözümü Yukar ıda modeli kurulan do ğ rusal programlama modelinin Excel'in Çözücü arac ı ile çözümü a şağı da anlat ı lm ıştı r. Şekil 3.253'da verilen ekran ç ı ktı s ı nda örnek problemin çözülmesi için haz ı rlanm ış tablolar görülmektedir.
197
A
l
ICIDIEj
I3
_hI^I^hI HI mi m
Amaç Fonksiyonu AF = 3500 X,
F
1
G1
• 1500 X, • 4000 X, • 2000 X, • 3500 X, • 1000
H
I
I
3000 X,
IJJKI
L
• 2000 X.• 1000 X, • 4000 X10 • 2500 X1
1
M
I
N
•1000 X12
K ısıtlar
C)
a)X, 1-X2*X3=4430
d)Xş +Xn +Xu= 100
lajX4+Xs+Xş =200
e)X,+X4+X7-1-Xı o=303
c)Xı *Nı +X0=500
f)X2 4-Xs.X.4-X11=4430
De ğ işkenlerin amaç fonksiyonundaki katsay ı lan S1 S2 S3 Kapasite K1 2500 4003 1500 401 3500 1030 200 K2 2000 K3 3000 2000 1000 500 K4 4000 2500 1000 100 Ihtiyaçlar 300 400 500 1200
91X4', Xs 1- Xo+XN=500 , X12 >= O 1)X,Yo
Defilşkenierin losıtlardaki katsayı lan S1 S2 S3 1 1 1 K1 1 1 1 1 1 1 K3 1 K4 1 1
1
De ğ işkenlerin kendisi
C)
II
K1 K2 K3 K4 Karşılanan ihtiyaçlar
si
s2
1 1 1 1 , -
1 1 1 1
,,, " 1 1 1 1
Kullanılan kapasite 3 3 3 3
Toplam tayı ma maliyeti :
28.000 Milyon TL.
12
Şekil 3.253. Çözücü arac ı ile bir doğrusal modelin çözümü
B3-M9 referans aral ığı nda görülen amaç fonksiyonu ve k ı s ıtlar sadece bilgi vermek amac ıyla yazı lm ıştı r, Çözücü arac ı n ı kullan ı rken bunlar yaz ı lmak zorunda değ ildir. Ancak, bu bilgilerin Çözücü' nün anlayaca ğı şekle getirilmesi gerekmektedir. Yukarıda da değinildiğ i gibi model iki ana bölümden olu şuyor. Amaç fonksiyonu ve k ıs ı tlar. Değ işkenler her iki durum için farkl ı katsayı lar almaktad ı r. Örneğ in X1 değ iş keninin amaç fonksiyonundaki katsay ıs ı 3500 iken, bu değ işken, bulunduğu iki farkl ı k ıs ıt denkleminde (a ve e denklemleri) 1 katsayı s ı n ı alm ıştı r. O halde, Excel de bir modeli çözerken de ğişkenlerin amaç fonksiyonunda ve k ı s ıtlarda ald ığı katsayı ları n ayrı ayr ı yazı lmas ı ve Çözücü' nün tan ı yacağı şekle getirilmesi gerekmektedir. Ayr ı ca, değ iş kenlerin kendi mutlak değerleri de tan ıtı lmal ı d ı r. Son olarak, amaç fonksiyonunun Excel'in kendi ifadeleri ile ayr ı bir hücrede formüle edilmesi gerekmektedir. Bu 4 ana bölüm Şekil 3.253'de 4 farkl ı bölümde gösterilmi ştir. Çözücü' nün yanl ış kullan ı lmamas ı için bu bölümlerin hatas ız hazı rlanmas ı çok önemlidir. Özetlenirse, aşağı da maddeler halinde s ı ralanan 4 farkl ı kavram ı n Çözücü' nün anlayaca ğı şekilde ifade edilmesi gerekiyor: Değ işkenlerin amaç fonksiyonundaki katsay ı ları , Değ işkenlerin k ı s ı t denklemlerindeki katsay ıları , Değ işkenlerin kendisi, Amaç fonksiyonu denkleminin Excel e şitliğ i haline getirilmesi. a. Değ işkenlerin amaç fonksiyonundaki katsay ı ları : Değ işkenlerin amaç fonksiyonundaki katsay ı ları n ı gösteren matris çal ışma sayfas ı n ı n herhangi bir kö şesinde hazı rlan ı r (Şekil 3.254).
198
De ğ işkenlerin amaç fonksiyonundaki katsa yı ları S1 Ka asite S2 S3 K1 400 2600 4000 1500 K2 1000 200 2000 3500 K3 3000 2000 1000 500 K4 4000 2500 100 1000 Ihtiyaçlar 1200 300 400 500
Şekil 3.254. Değişkenlerin amaç fonksiyonundaki katsayıları Sadece katsayı lar ı n tablo haline getirilmesi yeterli olmakla beraber, sat ı r ve sütun ba ş l ı klar ı n ı n ve sulama suyu ihtiyaçlar ı ile kaynak kapasitelerinin de eklenmesinde bir zarar yoktur. b. De ğ iş kenlerin k ı s ı t denklemlerindeki katsay ı ları : Ş ekil 3.255'de verilen ekran ç ı kt ı s ı nda, X1, X2, X12 değ i ş kenlerinin k ı s ı t denklemlerindeki katsay ı lar ı görülüyor. Bu örnek problemin tüm k ı s ı t denklemlerinde de ğ i ş ken katsay ı lar ı 1 dir. De ğ işkenlerin kısıtlardaki katsayı ları S1 S2 S3 K1 1 1 K2 1 1 K3 1 1 1
M
Şekil 3.255. De ğişkenlerin kısıt denklemlerindeki katsayıları c. De ğ iş kenlerin kendisi Ş ekil 3.256'de bu 12 değ i ş kenin ald ığı veya alacağı değ erler (bir di ğ er deyi ş le, mevcut şartlarda gönderilen sulama suyu miktarlar ı ) görülmektedir. Her ne kadar bütün hücreler 1 rakam ı ile doldurulmu ş görünse de; bu, söz konusu noktalar aras ı ndaki nihai ta şı ma miktarlar ı n ı ifade etmemektedir. Sadece baş lang ı ç olarak, hücreler bo ş kalmas ı n diye konulmu ş hayali de ğ erleri göstermektedir. Problem çözüldü ğ ünde olmas ı gereken rakamlar burada görülecektir. Kullan ı lan kapasite ve kar şı lanan ihtiyaçlar ı gösteren bölümler, sat ı r ve sütun toplamlar ı n ı n sonuçlar ı n ı göstermektedir. Model çözüldü ğ ünde, buradaki rakamlar ı n gerçek de ğerlerini ald ığı görülecektir. d. Amaç fonksiyonu denkleminin Excel e ş itliğ i haline getirilmesi Burada önemli bir Excel kural ı n ı n hat ı rlat ı lmas ı nda fayda vard ı r : En basit matematiksel ifadelerin bile Excel'in anlayaca ğı formata dönü ştürülmesi gerekir. Bu nedenle, örnekte kullan ı lan amaç fonksiyonu ve k ı s ı t denklemleri eş itlikler halinde çal ış ma tablosuna yerle ştirilmelidir.
199
De'aiykenlerin kendisi
K1 K2 K3 K4 Karşı lanan ihti a lar
S1
S2
S3
ı
ı
ı
1 1 1
1 1 1
1 1 1
Kullan ı lan kapasite 3 3 3 3
4
4
4
12
Şekil 3.256. Değişkenlerin kendisi
Amaç denklemi a şağı daki gibiydi : AF = 2500 X 1 + 4000 X2 + 1500 X3 + 2000 X4 + 3500 X5 + 1000 X6 + 3000 X7 + 2000 X8 + 1000 X9 + 4000 X i o + 2500 X 11 + 1000 X12 Bu denklem çal ış ma sayfas ı üzerinde herhangi bir hücreye yaz ı labilir. Örnekte M23 hücresine a şağı daki formül yaz ı lm ışt ı r. = C13*C22 + D13*D22 + E13*E22 + C14*C23 + D14*D23 + E14*E23 + C15*C24 + D15*D24 + E15*E24 + C16*C25 + D16*D25 + E16*E25 Tahmin edilebilece ğ i gibi, böyle bir denklemi yazmak zor oldu ğ u kadar hataya da oldukça aç ı kt ı r. Bu nedenle, formül dizisi girme yöntemi tercih edilmektedir. Bunu için M23 hücresine ş u formül yaz ı l ı r: =TOPLA(C22:E25*C13:E16) sonra da Ctrl + Shift + Enter tu ş lar ı na ayn ı anda bas ı l ı r. Bu i ş lemi yapt ı ktan sonra hücredeki matematiksel formül; {=TOPLA(C22:E25*C13:E16)} şekline dönü ş ür ki bu bir matematiksel diziyi ifade eder. Ctrl + Shift + Enter tu ş kombinasyonlar ı n ı uygulamadan hücrelere { ve } i ş aretlerini klavyeden manuel olarak girilirse hatal ı olur. Excel bunu matematiksel bir ifade olarak kabul etmez.
Toplam ta şı ma maliyeti 28.000 olarak görülüyor. Bu sonuç problemin gerçek sonucu de ğ ildir, sadece mevcut tablodaki de ğ erlerin çarp ı m ı ndan ibarettir. Optimumu verecek gerçek de ğ er Çözücü arac ı n ı n kullan ı m ı sonucunda ortaya ç ı kacakt ı r Amaç fonksiyonunu formülle ştirildikten sonra, s ı rada k ı s ı t denklemleri var. K ı s ı t denklemleri şöyleydi : a) X1 + X2 + X3 = 400
( 1. kaynak noktas ı için),
b ) X4 + X5 + X6 =
200
( 2. kaynak noktas ı için),
c ) X7 + X8 + X9 =
500
( 3. kaynak noktas ı için),
d ) Xıo + X
200
X12 =
100
( 4. kaynak noktas ı için),
e)
X10 =
300
( 1. talep noktas ı için),
f ) X2 + X5 + X8 + X1 ı =
400
( 2. talep noktas ı için),
g ) X3 + X6 + X0 + X12
500
( 3. talep noktas ı için),
+ X4 + X7 +
h)
,
X2 , •• X12
O
Pozitiflik k ıs ıt ı d ışı ndaki her bir denklem çal ışma sayfaları na girilmelidir. Bu denklemlerin girilece ğ i hücreler konusunda belli bir zorunluluk olmamakla beraber, en uygun yer C26-E26 aral ığı ndaki karşı lanan ihtiyaçlar satı r ı ile, kullan ı lan kapasitelerin belirtildiğ i F22-F25 aral ığı d ı r. Amaç fonksiyonunda oldu ğ u gibi, de ğ i şkenlerin kendisinin bulundu ğ u C22-E25 matrisi ile, k ı s ı t değ iş kenleri önündeki katsay ı lar ı n bulundu ğ u J13-L16 matrisinin karşı l ı kl ı elemanları çarp ı l ı p toplanmal ı d ı r. Ancak bu defa, iki matrisin sat ı r elemanlar ı n ı n çarp ı m ı Kullan ı lan kapasiteler sütununa; sütun elemanlar ı n ı n çarp ı m ı da karşı lanan ihtiyaçlar sat ı r ı na yazı lmas ı gerekiyor. K ı s ı t denklemleri yaz ı l ı rken amaç denkleminde oldu ğ u gibi dizilerden faydalan ı labilir. Böylece ilk 7 k ı s ı t denklemi çal ışma sayfas ı üzerinde tan ı mlam ış olur. Pozitiflik k ısı tı ise Çözücü arac ı kullan ı l ı rken tan ı mlanacakt ı r. 3.11.1.3. Çözücü arac ı n ı n kullan ı m ı Çözücü 'yü kullan ı m aşamalar ı şöyle s ı ralanabilir.
1. < Araçlar/Çözücü > menüsü tı klan ı r. Çözücü parametrelerinin girildi ğ i pencere aç ı l ı r (Şekil 3.257).
Hedef Hücre:
IIERffi'.1_11
Eşittır ı
C— En Büyük G E Küçük r. Değer:
[ü ---
■ eğışen Hücreler.
Tahmin
Kapat
I
ısıtlamalar ı
5eçenekJ_er I
Tümünü 5ıfırla I yardım
Şekil 3.257. Çözücü Parametreleri penceresi
2. En üst bölümdeki Hedef Hücre kutusuna, amaç fonksiyonu denkleminin girildi ğ i hücrenin referans adresi M23, ya doğ rudan klavye ile ya da bu hücre üzerine bir kez t ı klamak suretiyle girilir. Amaç masraf ı minimum yapmak olduğ una göre, Eş ittir sat ı r ı nda En Küçük seçeneği işaretlenir.
201
3. Değ i şen Hücreler kutusuna tabloda ba ş lang ı ç ta şı ma miktarlar ı n ı n girildiğ i (varsay ı lan değ iş ken de ğ erlerinin bulundu ğ u değ iş kenlerin kendisi matrisi) referans adresi (C22:E25) klavye veya fare ile girilir ( Şekil 3.258).
Hedef Hücre: I $M$23 Eşittir:
r En Büyük ir; En Küçük eğışen Hücreler.
r•
Değer:
1$C$22:$E$25
Kapat
I
Tahmin I
sıtlamalar:
5eçeneklpr I _t
Ekle
I
Değiştir
I
21
I
z1
Tümünü Sıfırla yardım
I
Şekil 3.258. Optimum yap ılacak değişkenlerin referans adreslerinin girişi 4. Model k ı s ıtlar ı n ı n girilebilmesi için, k ı s ı tlamalar alt penceresindeki Ekle butonuna bas ı l ı r. Kıs ıtlama Ekle penceresinde Hücre Başvurusu kutusuna tabloda k ı s ı t denklemlerinin yer ald ığı Kullan ı lan kapasite kolonunun referans adresi verilir ( Şekil 3.259). Kısıtlama seçenek kutusunda e ş itsizliğ in biçimi belirlenir.
~11~1111=11111111111111W JJ Hücre Başvurusu:
Kısıtlama: 2,11
l$F$22:$F$25
1=$F$13:$F$16
.;
<= "
Tamam
I
iptal
>=
Ekle
ı
yardım I
Şekil 3.259. Kısıt denklemlerinin tanımlanması En sa ğdaki son kutuya da maksimum üretim kapasitelerinin yer ald ığı F13— F16 referans adresleri girilir ve Ekle butonuna bas ı l ı r. 5. Buraya kadar k ı s ı t denklemlerinden ayn ı cinsten olan (kaynak kapasitesi ile ilgili) ilk k ı s ı tlar girilmi ş oldu. Sonraki 3 k ı s ı t talep miktar ı ile ilgiliydi. Bu kı s ı t denklemleri de ayn ı yöntemle eklenir (Şekil 3.260). Tamam butonuna t ı klayı nca Çözücü Parametreleri penceresine dönülür. Burada ş u ana kadar girilen k ı s ı t denklemleri listeye eklenmi ş olarak görülebilir.
202
H ü cre Başvurusu: I $C$26:$E$26
F-3
J
Iptal
I
Kısı tlama:
112-1
1=$C$17:$E$171 Ekle
Yardım
Şekil 3.260. Yeni kısıt denklemlerinin tan ımlanması 6. Pozitiflik k ı s ı t ı n ı girilir (Şekil 3.261). ~11.1111111~11111111~ 2,12.1 ( Hücre Başvurusu:
Kısıtlama'
Şekil 3.261. Pozitiflik k ısıtı Yeni bir k ı s ı t ilavesi için Ekle, mevcut k ı s ı tlarda düzenleme yapmak için Değ i ştir, modelden ç ı kar ı lmas ı gereken k ı s ı t denklemleri için Sil butonlar ı kullan ı labilir. 7. Örnek problem, bir do ğ rusal programlama modeli haline getirildi ğ ine göre Seçenekler butonuna t ı klayı nca aç ı lan pencerede Doğ rusal Model Varsay seçene ğ i işaretlenir ( Şekil 3.262).
Zaman Sınırı : Ylneleme:
Wıl saniye
Tamam
100
Duyarlılık: Tolerans: Yakııısama:
Yardım
Dodrusal Model "say
r
Negatif Olmadığı' rı%arsay -Hesaplamalar Türevler re- Teget <; İleri 2.Dereceden
r
r Otomatik Ölçek Kutlan r Yinelenıe Sonucunu Göster
Merkez
—Ara Newton blenik
Şekil 3.262. Çözücü Seçenekler' penceresi
203
Modele ili ş kin tüm ayarlamalar yap ı ld ı ktan sonra Çözücü Parametreleri penceresi Şekil 3.263'deki gibi olacakt ı r.
JJ
Çözücü Parametreleri Hedef Hücre: IfE~
r
Esıttir:
Çöz
En tüyük <;" EniSpçük
r
Kapat
eğıseaHücreler. I$C$22:$E$25
j
Tahmin I
sıtlamalar:
Seçenekl e r
$C$22:$E$25 >= 0 $C$26:$E$26 = $C$17:$E$17 $F$22:$F$25 = $F$13:$F$16
Değiştir 2.1
I
Tümünü Sıfırla I
şiı
Yardım
I
Şekl 3.263. Bütün parametreler girildikten sonra Çözücü Parametreleri penceresi
Çöz butonuna bas ı l ı nca Çözücü Sonuçlar ı penceresi aç ı l ı r. "Çözücü, tüm koşul ve s ı n ı rlamalar ı sağ layan bir çözüm buldu" aç ı klamas ı görülür ( Şekil 3.264). Çözücü Sonuçlar ı
Çözücü, tüm ko şulları ve sınırlamaları sağlayan bir çözüm buldu.
r
Raporlar Yanıt Duyarlılık Sınırlamalar
Özgün Değerleri Yeniden Yükle
I
Tamam
Iptal
Senaryo Kaydet...
Yardım
Şekil 3.264. Çözücü Sonuçtan penceresi
Tamam butonuna t ı klayarak Excel tablosuna dönüldü ğünde bu örnek için optimum sonucun 2.100.000 Milyon TL. oldu ğu görülüyor. Bir di ğer deyiş le, mevcut k ıs ıtlar altı nda söz konusu sulama suyu ihtiyaçlar ı n ı karşı layabilmek için, en az 2.100.000 Milyon TL. masraf yap ı lmal ı d ı r. En dü şük maliyetli bu sonuca göre; K1-S1 300, K1-S3 100, K2-S3 200, K3-S2 400, K3-S3 100 ve K4S3 100 Vs taşı ma gerçekleştirilmi ştir (Şekil 3.265). De ğişkenlerin kendisi Si
52
53
Kullanılan kapasite
100 200 100
400 200 500
K1 K2 K3
300 0
0 0 400
ı<4
0
0
ı oo
100
Karşılanan ihtiyaçlar
300
400
500
1200
0
Toplam taşı ma maliyeti ı
Şekil 3.265. Optimum sonuç
204
I
2.100.0001MIlyon TL.
4. MICROSOFT POWERPOINT 2000 Bir konu üzerinde ders, seminer veya bilgi vermek istendi ğ inde günümüz teknolojisini kullanarak bir sunum haz ı rlamak ve sunum yapmak çok daha verimli ve etkili olabilmektedir. Bir bilgisayar ve bir projeksiyon cihaz ı arac ı l ığı yla fazla say ı daki dinleyici kitlesine bir sunum yard ı m ı yla kolayl ı kla istenilen aktarı labilmektedir. Bu amaçla kullan ı labilecek yazı l ı mlardan birisi de MS Powerpoint dir. 4.1. Ak ı ll ı içerik Sihirbaz ı
Ms Powerpoint program ı çal ışt ı r ı ld ığı nda "Ak ı ll ı içerik sihirbaz ı ", "Tasar ı m Şablonu", "Boş sunu" ve "Varolan sunuyu aç" seçeneklerinden olu şan bir pencere aç ı l ı r (Şekil 4.1). El Microsoft PowerPoint Dosya Düzen Görünüm Ekle Biçim Araçlar 51ayt Gösterisi Pencere Yard ım •
.x R2, leii11`)
rA
41,
1
rJ
PowerPoint —Yeni sunu oluşturmak için Iwllan
E .
)) t; Akıllı Içerik Sihirbazı
r
3
Tasarım Şablonu
C Boş sunu
r
Varolan sunuyu aç
Tüm Dosyalar,,, A:‘hay.yetkhay,yet ıslahl Content.IE5V3LONC707 S, AB E:‘...‘sunumUklirrıasama-II D:\yedekyy root'çbölümtan ıtırrı
r- Bu iletişim kutusunu bir daha gösterme Tamam
iptal
Şekil 4.1. Ms Powerpoint aç ılış ekranı İ lk seçenek işaretlenerek Tamam tu ş una bas ı ld ığı nda ak ı ll ı içerik sihirbaz ı açı l ı r ( Şekil 4.2).
205
Qosya Düzen ğörünüm Elde 2içirn araçlar
Stayt Gösterisi
Eencere Yardmı Acrokat
D c ', W ■-_-=1 ,'£- Z' I k- e i':f I — c-- - I rk 7: 414 ':::1]::1 ._'.:<_4 w>.-: . .;I: T A Gjw -z,i :::- E A.-1 -: % fili ;
:
!
_?..125.1
Ak ı ll ı Içerik S ı h ı rbaz ı
...
Başiat
Akıllı tçerk Shrban, haz ırlamak istediğiniz sunu için öneriler ve düzenleme sağlayarak, çalışmaya başlamanızı kolaylaştırır.
Sunu türe 5 ıı rm stili ,Urıll
seçanekler ı
e
■
son
•
İ l eri >
Iptal
Son
Şekil 4.2. Akıllı içerik sihirbaz ı Bu sihirbaz, 5 ad ı mda farkl ı konudaki sunumlarda kullan ı c ı ya yol göstererek sunum haz ı rlanmas ı na yard ı mc ı olur. İ lk ad ı mda k ı sa bilgi verilmektedir. İ kinci ad ı mda 5 farkl ı baş l ı k alt ı nda (Genel, Ş irket, Projeler, Satış/Pazarlama ve Carnegie E ğ itmeni) 24 konuda yar ı -hazı r içerik bulunmaktad ı r (Şekil 4.3). Bu konulardan Genel altı nda Eğ itim seçilerek üçüncü ad ı ma geçilerek sununun hangi ortamda yap ı laca ğı seçilmelidir ( Şekil 4.4). Ak ı ll ı Içerik Sihirbazi - [E ğitim] Yapacağınız sununun türünü seçin Baslat Sunu türü Sunu stili
Tümü Genel 5irket
Projeler
I Genel Strateji Önerisi Kötü Haberi Verme Euitirfi artışması Oturumu I Fikir T Sertifika
Sunu seçenekleri Satış / Pazarlama I Carnegie Eğitmen I
Ekle.,.
Iptal
I
< Geri I
I
Kaldır
İleri >
Şekil 4.3. Akıllı içerik sihirbazı-Adım 2
206
I
Akıllı Içerik Sihirbazı - [Eğitim]
Ne tür ç ıktı kullanacaks ınız? Baslat
6: Ekran sunusu " Sunu türü
e C r"
Sunu stili Sunu seçenekleri
Web sunusu Siyah beyaz asetat Renkli asetat
r. 35 mm slayt Son
İleri > l
Son
Şekil 4.4. Akıllı içerik sihirbazı —Adım 3 Bir projeksiyon cihaz ı ile sunum yap ı lacağı kabul edilerek Ekran sunusu seçilip dördüncü ad ı ma geçildi ğ inde, sununun ba ş l ığı yazı larak ( Şekil 4.5) beş inci aşamaya geçilir. Akı llı Içerik Sihirbaz ı - [Eğitim]
Sunu başlığı :
Baslat
Eğitimin başlığı Sunu türü
Her slayda eklenecek ö ğeler:
Sunu stili
Altbilgi: Sunu seceneklen
17 Son güncelleştirme tarihi
r,7
Slayt numaras ı
iptal
I
< Geri
İleri >
Son
Şekil 4.5. Akıllı içerik sihirbazı — Adım 4 Bu aşamada yap ı lacak tek şey Son tu ş una basarak ön haz ı rl ığı n bitirilmesidir ( Ş ekil 4.6).
207
Akıll ı Içerik Sihirbaz ı - [E ğ itim]
Ba ş lat Sunu türü Sunu stili .
Akıllı Içerik Sihirbaz ı
unu seçenekler'
Sununuzu olu ş turmak için sihirbaz ın gereksinim duyduğu tüm yan ıtlar bunlar. Belgeyi görüntülemek için Son'u seçin.
Son
iptal
l
< Geri
Şekil 4.6. Akıllı içerik sihirbazı - Adım 5 Ekran ç ı kt ı s ı n ı n sol taraf ı nda görüldü ğ ü üzere 9 slayttan olu şan E ğ itim içerikli sunum kullan ı ma hazı r duruma gelir ( Ş ekil 4.7). ş r< caBeıa Cnve y.d ş aaoşm
Ei1e Dır,
DHya
K r- A, G
,
Eğitiol'io
baş, ğl Hak APAVIDIN
O Biri; • Konuyu tan ımlayın • Dinleyiciler, bu e ğ itımcle neler tl ğrenece ğ hi anlatın • Dinleyiciler, konuyla ilgili olabilecek brkirrı lern ve liglern ı bulup ç ıkar ın
alt ı m' ın ba ş h ğ l
O Hündem • Ele alnacak başIkLarn bn listesini yap,
Halit AP:\Y DFIN
• Her bin gin ayr ı lan tamam da listeley, • O Genel Balo;
• Konuyu genel grgı ler ke yerin • Her baş l ığın diğeriyle olan ı llşk ıs ın ı açklayr O Kelime Flernesi • Terun ıer sizkığü • Ter irnkiri konu ıç nde kullan ı ldığı biçimde tanırrı laye 6 O 1. Başük
• Ayr ıntı lar ı anlat, • örnekler verin • Oğrenrneyi pekiştirmek için al ışbrrnalar yap. O 2. Ba şlık • Ayr ıntı lar ı anlatın • Örnekler yerin • Öğrenme, pelgşbrinek ç. al ıştrrnalar yap ıg e 0 Direr • Neler lig.enildiğhi =beyin • Amran eğ rbmin nas ıl uygulanacağını anatn • Verilen ağı tm hakkriclak yorumlar ı al ın
le
9 O Ek Bilgilerin Narelerde Bulunabilece ği Bg ı31(1%. T ıı ı l
Şekil 4.7. Akıllı içerik sihirbazı ile hazırlanan sunu Sunumda bulunan 9 slayt kullan ı c ı ya yol göstermek için program geliştiriciler taraf ı nda haz ı rlanm ışt ı r. 1. slaytta konu ba ş l ığı , slayt s ı ras ı ve tarihi Akı ll ı içerik sihirbaz ı nda belirtilen şekilde bulunmaktad ı r. 2. slaytta Giri ş baş l ığı nda kullan ı c ı ya yard ı mc ı olmak için "Konuyu tan ı mlayı n, Dinleyicilerin bu 208
eğ itimde neler öğ reneceğ ini anlat ı n ve Dinleyicilerin konuyla ilgili olabilecek birikimlerini ve ilgilerini bulup ç ı kart ı n" maddeleri s ı ralanm ışt ı r (Şekil 4.8). ı
Oktıbitt başlığı Halit APAYDIN
2 El
İri ş ,,01,11y11
tan ı mlay ın
, ı nleye ı lern
bu eg ıtirrldn neler nerranneenwil
3rı btın ,inleyE ı lerin konuyla ilgili alabilecek kimlerin ı ve ı lg ı lern ı kulu ı ıjk.lf
, İr
3
Gündem
4
El Genel Bakış
• Ele al ınacak ba ş l ıklar ın bir listesini yap ın
• Konuyu tan ımlayın • Dinleyicilerin bu egitirnde neler öğrenece ğini anlat ın • Dinleyicilerin konuyla ilgili olabilecek birikimlerini ve ilgilerini bulup ç ıkarın
• Her biri için ayr ı lan zaman ı da Ilsteleyin • Konuyu genel çizgileri ile verin • Her baş l ığın diğeriyle olan ili şkisini aç ıklay ın o
Kelime Haznesi • Terimler sbellığü • Terimleri konu içinde kullan ı ldığı biçimde tan ı mlay ın
61:3 1. Baş lık
Şekil 4.8. Örnek sununun içeri ği Daha sonraki slaytlarda benzer şekilde maddelerden olu ş maktad ı r. Bu maddelerin üzerine fare ile t ı klanarak yan ı p sönen imleç olu ştu ğ unda istenilen bölüm silinerek dinleyicilere aktar ı lmak istenen metin yaz ı labilir. Ak ı ll ı içerik sihirbaz ı kullan ı larak sunum hazı rlama konusunda tecrübesi olmayan kullan ı c ı lar kolayl ı kla ve k ı sa sürede sunu haz ı rlayabilir. 4.2. Tasarı m şablonu
Ms Powerpoint aç ı ld ığı nda Tasarı m şablonu seçilirse ( Ş ekil 4.9); kullan ı c ı n ı n karşı s ı na biri seçilmesi gereken 44 farkl ı tasar ı mdan (zemin resmi, rengi, yaz ı rengi farkl ı ) olu şan yeni bir pencere aç ı l ı r (Ş ekil 4.10). PowerPoint
PYeni sunu oluşturmak için kullan
e
Akıllı içerik Sihirbazi
• Tasarım şablonu
Boş sunu
Şekil 4.9. Tasarım şablonu seçimi
209
Ağ Sald ır ısı CI Ateş Topu Bambu
tff Işaretler I-C1 Japon Dalgalar'
C3 Dağ
01Ka ğıt
CliDeFter
q1Kaktüs
ol Doğa
Limonata çrl Mavi Baskı
Jakuzi
] Mavi Köşegen Mermer 0-1Modern
Kalın Çizgiler rA3:- Kapsüller
01Radar
I±3.1Evrensel
C11 Kar ışık
C-11Romantik
El Fabrika
Cr Kıvrımlı
1F Stratejik
C3 Gevşek
elKilit ve Anahtar
IU^ SumiBoyama
C1 Kravat
E.,15üslü
Gök Mavisi O Güne şli Günler İnşaat Bölgesi
Loııem Ipsu ın
01 Neon Çerçeve
01Düz Sınır
‘Elelor sit an,t
ı
fı.. 544 d ıart, 1/011,1 my . rrl ,, serı .111ırldulda ■ am. MSF 4n. ı waulamı rmaccıplı eı.o =mı.
cre.
01 şeritler
Kumtaşı
l LaVerne
01 Teknoloji
Tamam I
İptal
Şekil 4.10. Powerpoint'deki şablonlar bu pencerenin sol taraf ı nda ş ablonun ad ı , sağ taraf ı nda ise önizleme bölümü bulunmaktad ı r. Geli ştiriciler taraf ı ndan hazı rlanm ış şablonlardan örnek olarak Kal ı n Çizgiler seçilip Tamam tu ş una bas ı ld ığı nda (Şekil 4.11) kullan ı c ı dan slayt şeklini seçmesini bekleyen yeni bir pencere aç ı l ı r ( Şekil 4.12).
Genel Sunular Tasar ım Şablonları Ağ Saldırısı
Limonata
Isaretler
Ate ş Topu
ET Jakuzi
Bambu
WIJapon Dalgalar ı
Dağ
Cr Ka ğıt
DeFter
Mav ı Baskı 01Mavi Kösegen
rr5ol Önizlem e --
Mermer ElModern
Kaktüs
Doğa
E'ji Kal ın Çizgiler
01Neon Çerçeve
Düz S ınır
EI Kapsüller
, CMRadar
-IEvrensel
Kar ışık
Fabrika
Kıvrımlı
Gevşek
Kilit ve Anahtar
0-1Romantik 5tratejik
Ur e -I,e104 sit an-14t consectedım 4dim4onq Mit seri dmm ı,brı •
aÜ Sumi Boyama
Gök Mavisi
ICI1Kravat
Süslü
Güne şli Günler
M Kumta şı
Şeritler
İnşaat Bölgesi
0]LaVerne
Teknoloji
Tamam I
Şekil 4.11. Şablon seçimi
210
İptal
Otomatik Düzen seçin: iptal
11
rıJ Başlık 5laydı
r Bu ileti ş im kutusunu bir daha gösterme Şekil 4.12. Slaytin eklenmesi Bu pencerede 24 farkl ı slayt şekli bulunmaktad ı r. İ lk slayt 2 sat ı rdan olu ş mu ş olup genellikle sunumun ilk slayd ı olarak kullan ı l ı r. İ lk slayt şekli seçili durumdayken Tamam tu ş una bas ı l ı rsa kullan ı c ı n ı n karşı s ı na 2 bölümden olu ş an bir sayfa aç ı l ı r (Şekil 4.13).
Baş l ı k eklemek iç Alt ba ş l ı k eklemek için t ı klat ı n
Şekil 4.13. Yeni slayta metin eklenmesi İ lk sat ı rdaki "Ba ş l ı k eklemek için t ı klay ı n" yaz ı s ı na t ı kland ığı nda yaz ı kaybolup yan ı p sönen imleç belirir. Bu bölüme slayt ba ş l ığı , alt sat ı ra da sunum yapan ki ş inin ad ı yaz ı labilir (Şekil 4.14).
211
°- IL>esYa Düzen Airünürn Dde Qjçirn Araçlar Stayt Gestehe esere Xarcl ım Aeretzat
yp
; Verdana
24
;A
K T A Z;
r
Qtakerirevler
1:1 EROZYON
Mehmet ÇOKBILIR
E ROZYO N
Mehmet ÇOKBILIR
Şekil 4.14. Sunumun ilk slayt ı Böylece sunumun ilk slayd ı tamamlanm ış olur. Yeni bir slayt eklemek için <
Ekle/Yeni slayt> seçilmelidir ( Şekil 4.15). 0 Microsoft PowerPoint - [Sunu 1] 1:11 Dosya Düzen Görünüm Ekle Biçim Araçlar Slayt Göste
Yeni 51a.:.k...
i 'ı,
Ctrl+M
,
Verdana
Slayt Numaras ı Tarih ve Saat.. •
1 El EROZYON
Resim Metin Kutusu Film ve Sesler Mehmet ÇOKBILIR
[0, Grafik... ❑
Tablo... KfLD;çj
Şekil 4.15. Yeni slayt eklenmesi Bu durumda Şekil 4.12 yeniden kullan ı c ı n ı n karşı s ı na gelir. İ kinci slaytta bir konu baş l ığı n ı n alt ı nda çeş itli bilgiler verilmek istenirse 2. s ı radaki slayt şekli seçilerek Tamam tu şuna bas ı l ı r ( Şekil 4.16).
212
h
=2:111=1111111~ki..
2j2_‹1
Otomatik Düzen seçin:
Tamam I
'=
İ
■ ••••••
r
iptal
LJi
I
irLA
Madde Işaretli Liste
r
Bu ileti şim kutusunu bir daha gösterme J 1
Şekil 4.16. Madde işaretli slayt eklenmesi İ lk slayttakine benzer şekilde ikinci ( Ş ekil 4.17) ve üçüncü slaytlar ı n içi de doldurulabilir ( Şekil 4.18). Cl EROZYON
*in041~0%0VİİA,>, J:A
I•4
Mehmet ÇOKBILIR Erozyon nedir?
Erozyon nedir?
• Erozyon sözcü ğü Frans ızca kaynakl ı Ekip sozlüğende Aşınma, aş rmini itked anlam ına geldiğ i belidlimektedr.
ıııı 40»,0
'AK ır ı
ıA,Aiı
ıı
• Erozyon sözcü ğ ü Frans ı zca kaynakl ı
I
olup TDK sözlü ğ ünde Aşı nma, a şı n ı m; itikl anlam ı na geldi ğ i belirtilmektedir.
III
/./ "la
Şekil 4.17. İkinci slayt Eklenen her slayt ekran ı n sol taraf ı nda özet, sa ğ taraf ı nda gerçek görünüm şeklinde görülebilmektedir.
213
Q EROZYON
Mehmet ÇOKBILIR.
0 Erozyon nedir?
Tarı msal anlamda erozyon
• Erozyon sözcüğü Frans ızca kaynakl ı olup TDK sıöslüğünde A şınma, aşın ır% thklal anlam ına geldiğ i belirtilreektedir
■ Tar ı m alanları ndaki topra ğı n su,
rüzgar, buzul i ve yanl ış tarı msal ' i şlemler sonucu bulundu ğ u noktadan ayr ı l ı p uzakla ş ması d ı rl
Tarımsal anlamda erozyon • Tar ım alanlar ındaki toprağ a] sıı, rüzgar, buzul ve yanl ış tarı msal Iş lemler sontxu ',tı kandı* noktadan ayr ı l ıp uzaklaş mas ıdır.
Şekil 4.18. Üçüncü slayt 4.3. Genel Özellikler Bilgisayar kullan ı m ı s ı ras ı nda elektrik kesilmeleri veya bilgisayar ı n kilitlenmesine kar şı önlem olarak üzerinde çal ışı lan dosya tam olarak bitmese bile aral ı klarla kaydedilmelidir. Bunun için Dosya menüsünden Farkl ı kaydet komutu seçilir ( Şekil 4.19). KI Microsoft PowerPoint - [Sunul]
Efl Dosya Düzen Görünüm Ekle Biçim Ar
n
D
Yeni...
CtrI+N CtrI+O
-lC
Kapat ,„ Kaydet
Ctr1+5
:421 Web Sayfas ı Olarakaydet„. Web Sayfa önizlemesi Sayfa Yaos ı ... Yazdir...
Ctrl+P
Gönder 1 A:Vıay.yet\hay.yet ıslahl 3
Eg
k... Content.IE51,8LONC707 AB 2E: 1, ...‘sunumkIkJımasama-II 2
4D:\yedek\yykroot‘bölümtan ıtim
Şekil 4.19. Farklı kaydet Aç ı lan pencerede ( Şekil 4.20) dosya ad ı bölümüne sunuma verilmek istenen ad yaz ı larak Kaydet tu ş una bas ı l ı rsa dosya belirtilen adla kaydedilmi ş olur. Kaydedilen bu dosyadaki sunum ba ş ka bir bilgisayar arac ı l ığı yla
214
yap ı lacaksa, sunumun yap ı lacağı bilgisayarda da Ms Powerpoint'in ayn ı sürümünün (Office 97, Office 2000, Office XP gibi) olmas ı gereklidir. Ayn ı sürümün olmamas ı durumunda kullan ı lan şablon, orjinalinden farkl ı görüntüde olabilir. Sunu yap ı lacak bilgisayar da Ms Powerpoint program ı n ı n bulunmamas ı durumunda ise sunum yap ı lamaz. Her iki olumsuzlu ğ u da aş mak için sunumun son hali Farkl ı kaydet penceresinde Powerpoint Gösterisi dosya türü seçilerek a şı labilir ( Ş ekil 4.21). I kr] Losya Düzen Eörünüm Elde Eiçim Araçlar Slayt Gösterisi &meze Yardm Acrolzat
g;
61.
if3
; TA in i : Verdana
32
41, K T A
G !WW
[01
clio67
' ;= iF İ ►
'› • iJ ıle
Farkl ı Kaydet
Kayıt yedi
I
- Araçlar
My Documents
33 Başvuru
sdocs_old ÛSED i:ITARP1989 ,:Jtez_deger --
Adobe BasinPrj —J bio dersler dilekçe
Û Lllead DVD PictweShow 23 Visual Studio Projects
DPTPRO3
xis
dtez_AS FinePrint Files 9aPPri haletez My etlooks My Pictures
';:.3 yayınlar '23zytproje @imelünddim
My Webs sdocs
My rleb.v, ı 4 `, •FtaCes •
Ddsya adi:
IMIN
KaYıt Nrü:
'Sunu
Kaydet
I
Iptal
Şekil 4.20. Dosya ad ının verilmesi Kaydedilen bir sunum Powerpoint'in önceki sürümlerinde de kullan ı lmak istenirse Farkl ı kaydet penceresinde dosya türü olarak Powerpoint97-2000 & 95 sunusu seçilmelidir. Sunumun hazı rlanmas ı ve gösterisi s ı ras ı nda farkl ı şekillerde izlenmesi gerekebilmektedir. Şekil 4.22 de Normal görünümdeki bir slayt görülmektedir.
215
TA6j
K
Qrt
IJ251 Kayıt yed:
My Documents 2.133 Başvuru
JSED
Adobe --
1 . "_sdocs old
1BasinPrj
J TARPt989
bio
ltez_deger
J Ulead DYD Picture5how J visual Studio Projects
dersler lddekçe
J xls
JDPTPROJ
J yayınlar
. 1dtez_45
2J FinePrint Nes S.J-9aPPri
21 zvtproje
J haetez
girnekiniklim-h
eBooks Pictures 21My Webs ,511 Kullarnbrılırl
:Jsdocs
I
025Ya adi:
EROZYON
KayK tQl.Cı
PowerPoint 97-2000 ei 95 Sunu şu
fiehwıry
PJ9L.'
lıa Kayğet
I
Iptal
PowerPoint 4.0 Tasarım şablonu PowerPoint Eklentisi GIF Gra& De'Ckim Biçimi
Q
JPEG Dosya De4sirn Biçimi
Şekil 4.21. Farkl ı türde kayıt
Mehrret ÇOKBRJR • Erozyon stısci*Fransecı• kayru*11 alıp TDK saslüğınde a.snın; aşırı«, ıtk81 anLarma 904, lıelird ırrekted, Ternsal anlamda eııı.Nıs, • Tam alaNar naakl topısjıl su, rüzgar ,buaı, , yanı, ravıcal ışlanıler fon., bılırclığu noktacları ayr ılsı uzaklaşma..
re
d
Tarı rnsal anlamda erozyon ■ Tarım alanları ndaki topra ğı n su,
rüzgar, buzul ve yanl ış tarımsal i şlemler sonucu bulundu ğ u noktadan ayrıl ı p uzakla şmas ıd ı rl
Şekil 4.22. Normal görünümündeki bir slayt Görünüm menüsünden Slayt s ı ralayıc ı sı (Şekil 4.23) veya sol alt köşeden ilgili tu ş seçilirse ( Şekil 4.24); slaytlar yan yana dizilirler ( Şekil 4.25).
216
kj Microsoft Po ıscrPoint - [EROZYON] Ede @Içim Araçta
Dosya Düzen Ccaribüln
Ell EROZYON 1 Oioy t GÖOdena
I
F5
&••■1
eyos
5y
Mehmet ç 2 1=1 Erozyon rn • Erozyon süzlı411 Aşınma, anlamın 3 1.2 Tarımsal
• Tar ım a ve yanl ı
cubu", Cetvel kiavudar Ostbigi ye AçIdemalar
yakeşnle„,
Şekil 4.23. Görünüm menüsünden Slayt S ıralayıcısının seçimi
cf Microsoft PorverPoint - [EROZYON] rlş2 Dosya Drigen Görünüm Ekle Lin'
D râ; Verdana
1 0 EROZYON
Mehmet ÇOKBİLİR 2
0 Erozyon nedir? • Erozyon sözcüğü Frans ızca sözlüğünde Aşınma, aşını m; itikâ1 anlam ına geldiğ i belirtilmel
3 [D
Tarımsal anlamda erozyon • Tar ı m alanlar ındaki toprağ ve yanl ış tar ı msal iş lemler noktadan ayr ılıp uzaklaş ma
tl eı Çjz
■
115:
Otomatik Selel Slayt Sıralaylcısı Görünümü
Şekil 4.24. Slayt Sıralayıcısının seçimi
217
LIMicrosoft PowerPoint - [EROZYON] Dosya Düçen Görünüm Ekle Qiçirn Araçlar Slayt Gösterisi Eencere Narcl ırn Acrobst
,3:=^44L *466 Geçiş Yok
@% j
- Efekt Yok
• Qrtak Görevi&
Erozyon nedir?
Tar ı msal anlamda erozyon
• raıryon•c•ruda
• Teen• e ıennnnee nmo4e51ns Dr.12 YI ve VOM442,1 ,05.1 •••••c• eml•uson. u ıd, •,1,111
•eınmee eeemeel ı O4 sa! 11•34 ede ı vre ı •ı m. 1,41 enbm ıne ee.14, oelluellmeeeeee,
•■
2
ıı
3
Şekil 4.25. Slaytlann s ıralanmış durumu Görünüm menüsü veya sol alt kö ş eden Normal seçene ğ i ile önceki duruma dönülebilir ( Ş ekil 4.26).
-22 Slayt Normal Görünüm
Şekil 4.26. Normal görünüme geçiş İ stenirse ayn ı menüdeki veya sol alt kö ş edeki Slayt gösterisi adl ı tu ş ile sadece slayt ı n bulundu ğ u görünüme geçilebilir ( Ş ekil 4.27).
Şekil 4.27. Slayt gösterisi gösterimi Bu görünüm, ayn ı zamanda haz ı rlanm ış slayd ı n gösteriminde kullan ı lacak görünüm şeklidir. Bu görünümde bo ş luk tu ş u, page down veya N tu ş u ile bir sonraki slayda, page up veya P tu ş u ile bir önceki slayda geçilebilir.
218
Yanl ış l ı kla eklenmi ş veya daha sonradan gerekli görülmeyen bir slayt seçildikten sonra, Düzen menüsündeki Slayt sil komutu ile silinebilir ( Şekil 4.28). 0 Microsoft PowerPoint - [EROZYON]
:j1j Dosya rDüzen Görünüm Ekle Biçim Araçlar S
[2) 2° G
.71 ,
Yeniden Slayt Gösterisi Ctrl+Y
10
Kes
Ctrl+X
1421 Kwyala
Ctrl+C
e Yapıştır
Ctrl+V
Özel Yapıştır...
2 O Eroz
Temizle
• E A
Sil
Tümünü Seç
Ctrl+A
Coğak
CtrI+D
111~.11.111 3
Tar ır
Cal+F
But — Değiştir... -
Ctrl+H
r
Şekil 4.28. Slaytın silinmesi Varolan bir slayd ı n ayn ı s ı n ı sunuma eklemek için ilgili slayt seçili durumdayken Ekle menüsünden Slayt Ço ğ alt komutu kullan ı labilir. Bu durumda seçili slayd ı n ayn ı s ı hemen alta kopyalan ı r (Şekil 4.29). Microsoft PowerPoint - [EROZYON] E21 Dosya Düzen Görünüm ':Ekle Biçim Araçlar Slayt Göster
ca7,-'12
Yeni Slayt...
Ctrl+M
Verdana Slayt Numaras ı Tarih ve Saat.Resim Metin Kutusu
vle,hrrıet
Q:DK:BILIR
2 Q Erozyon nedir?
Film ve Sesler
WI M Tablo...
• Erozyon sözcüğü sözlüğünde r Aşınma, aşın ı m; i anlam ına geldi ğ i
1,
Şekil 4.29. Slayt kopyalanmas ı Powerpoint de metin yan ı nda çizelge, ak ış şemas ı , resim, kurulu ş şemas ı vb. sunumu da yap ı labilir. Bunun için < Ekle/slayt > komutundan ilgili slayt şekli seçilir ( Şekil 4.30).
219
• 511 Dosya Düzen Görünüm Ekle Bçm 'Araçlar Slayt Gösterisi Eencere
/aır dırn Acrol2at
CI;1;go'Ş';,%R3CO:;•, ; ,0'•;%:;IMia' ,3j;11
%
ID Verdana
32+ -
K TAG r>
%33
ı 12 12
'
ı op
Otomatik Düzen seçim
Tamam
2 0 Erozy
1
• Eri 30 Aş an 3
0 Tar ım,
D
Ta ve no
Metin ve Küçük Resim
r Bu debşim kutusunu bir daha gösterme
Şekil 4.30. Sunuya resim içeren slayt eklenmesi Slayt ekrana geldikten sonra sa ğ taraftaki bölüm t ı klanarak ( Şekil 4.31)
Ekle menüsünün Resim bölümünden Dosyadan... seçilir, aç ı lan Resim ekle penceresinden istenilen resim seçilerek Ekle tu ş u t ı klan ı r (Şekil 4.32).
Ba ş l ı k eklemek için t ı klat ı n ■ Metin eklemek için t ı klat ı n
Küçük resim eklemek için çift t ı klat ı n db....,..ıııııı.ııııııııııı'ııııtıtııtı ntnıtınrıtııııtııııııııı
Şekil 4.31. Resim eklenmesi
220
112<1
Resim Ekle Bak:
ı ::.1 Erz_tipler ı
7',.- 103
,
105
Ge,711.ş
99 Imagel
31.
iiik
1 I 1
Image la
brIg,le ı ,n1
-
Image2a Image3
a
Araçlar .
rn loo
:A
a f
i
1 et X Li €ıfi -
_ZI 4»
IC
Iffil Image6
Mas-au.510
Iffil Image6b
I ,
_ . ..., • " 4; -.4 '4. '... •
iffl Imagel Irnage8
ti `:,:-4, .t_ı llJraldr,I.,:.
;L
Iffi sagok
1( tl
Dg,sya adı :
l I. Ner,,crl, g3ces
I .1 /
J g<14 ,
Dosya türü:
'Tüm Resimler
2:1
Iptal
I
rd Şekil 4.32. Resmin seçilmesi Sayfaya eklenen resmin kö ş elerinde ç ı kan çift yönlü imleç t ı klanarak istenilen boyut verilebilir ( Şekil 4.33).
Ba ş l ı k eklemek için t ı klat ı n
Şekil 4.33. Resmin boyutlandınlmasi Grafik, tablo, film ve ses de istenirse benzer şekilde sunuma eklenebilir.
221
Slaytlar ı n ekrana gelme şekli de (slayt geçi ş i) düzenlenebilir. Bunun için geçiş in uygulanmas ı istenilen slayt seçildikten sonra < Slayt gösterisi/Slayt geçiş i > komutu seçilir ( Şekil 4.34).
r Slayt Gösterisi Pencere yard ım Acrol2e
r;• Gösteriyi Görüntüle
rA'
F5
Zamanlama Provas ı Konuşma Kaydet..,
1
Çevrimiçi Yayın Gösteri Ayqrla... ►
=1>i Eylem 12üğmeleri Eylem ky.ar
,
Önceden Belirlenmiş Animasyon
"c21 Özel Animasyon... Anirnas....on On ızierne.
Slayt Gizle Özel Gösteriler...
azgar, buzul
-iııkr.
Şela 4.34. Slayt geçişinin ayarlanmas ı Aç ı lan pencereden istenilen geçi ş şekli (efekt) seçilerek Uygula tu ş una bas ı l ı r (Şekil 4.35). :11)1 : rEfekt
Tümüne Uygula I
e
Uygula
I
iptal
I
Slayt Yukarı Doğru E
51a t Sa"aDo ■ ru Slayt Soldan Aşağı Slayt Soldan Yukarı Slayt Sağdan A şağı Slayt Sağdan Yukarı Hemen Geçiş Karart ıp Hemen Geçi ş Erime
ss Yok] rı r aki 535 3
3∎1 ,
Şekil 4.35. Slayt geçiş çeşitleri Ayn ı penceredeki Tümüne uygula tu ş una bas ı lmas ı durumunda efekt tüm slaytlara uygulan ı r. Bu noktada dikkate al ı nmas ı gereken husus her bir slayda farkl ı geçiş verilmesi genellikle sunum ciddiyetine uygun de ğ ildir. 222
Slayt gösterisi menüsünden gösteriyi görüntüle seçilerek sunum yap ı lmas ı s ı ras ı nda metin, grafik veya resim içeren bir slayd ı n üzerinde farenin sa ğ tu ş una bast ı ktan sonra aç ı lan menüden Kalem seçilirse ekrana çizim yap ı labilen bir kalem çı kar (Ş ekil 4.36). Bu kalem kullan ı larak ekran üzerinde istenilen bölümler i şaretlenebil r ( Şekil 4.37).
Şekil 4.36. İşaretçi seçenekleri
Şekil 4.37. Ekranda çizim Ms Powerpoint'in kullan ı m ı veya özellikleri hakk ı nda daha detayl ı bilgi almak için program ı n içinde bulunan Yard ı m menüsü kullan ı labilir (Şekil 4.38).
223
E] Microsoft PowerPoint - [EROZYON]
Dosya Düzen
13rünüm . Ekle Biçim Araçlar Slayt Gösterisi Pencere Yard ım Acrobat hlicrosntt PuwerPoint ,Jrd ırrıı
ifn rfn
Verdana
K TA
=
k Gör
Üstkrktr+Fl
Ilk? Bu Nedir?
I E:3 EROZYON
F1
Office Yard ımednı Gizle
Web'de Office Algıla ve Onar... Microsoft PowerPoint dakkinda
Mehmet ÇOKBILIR
T"
2 t:1 Erozyon nedir?
rı
rrı rni ni
Şekil 4.38. Yardım menüsü Bu menüdeki Microsoft PowerPoint Yard ı m ı 'n ı n seçilmesiyle aç ı lan pencerede ( Şekil 4.39) Yard ı m konuları n ı n tam listesi seçilerek istenilen konu hakk ı nda aç ı klamalar ı n bulundu ğ u bölüm görülebilir ( Ş ekil 4.40).
Ne yapmak istiyorsunuz? , Yard ım konular ının tam listesi , Slayt gösteriniz için zamanlama ayarlama , Slayt gösterisi zamanlamalann ı ayarlama ve prova etme hakk ında
1
o
Arıahatta içeri ği düzenleme yollar 1 , Varolan anahattan sunu oluşturma
14_2= 2. 1(1.3, Şekil 4.39. Yardım seçenekleri
224
1£1.
1 Microsoft PowerPoint Yardım
,Lizi2£1
5.1t _I J-fl Çalışırken yard ı m alma yolları Bu konu a ş a ğı dakiler hakk ı nda ba şvuru bilgisi sa ğlar: Office Yarcl ı mcı s ı 'ndan Yard ım isteme Yarc
- s - nsaoyarğıLi n alma
Office Update Web sitesi ıı den yard ım alma PowerPoint 2000 icindeki yenilikleri ö'ğ renme fik bilgi
Office Yard ı ması 'ndan Yard ı m isteme Bir Microsoft Office program ı ile ilgili bir sorunuz olduğunda, Office Yard ı mesina sorabilirsiniz. Örne ğin bir grafi ğ i biçimlendirme hakk ı nda Yard ı m almak için, Yard ı mdda Grafi ğ i nas ı l biğ imlendirebilirim? yaz ın.
—
Yard ı mcı balonunda do ğru konu görüntülenmiyorsa, konu listesinin altında Yukandakilerden hiçbiri, Wetı 'cle daha fazla Yard ı m aray ı bklatı n. Office Yard ı mcı s ı 'na sordu ğ unuz soruyu nas ı l ifade edece ğ iniz veya araman ı z ı anahtar sözcüklerle nas ı l daraltabilece ğiniz hakk ında öneriler al ı rs ı n ı z. Arad ığı nız bilgiyi hala bulam ı yorsan ı z, Yard ı m ın gelecekteki süri ı mlerini iyile ştirmek ve orada yard ı m aramak üzere otomatik olarak Microsoft Office Update Web sitesine ba ğ lanmak için geri besleme gönderebilirsiniz.
- 1.1»IIfI
Yardı mcı otomatik olarak çal ışırken yaptığı n ı z i ş ler hakk ı nda Yard ım konuları ve ipuçlan sunar — sizin bir soru sorman ı z ı beklemez. Örne ğ in, bir mektup yazd ığı nı zda, Yard ı mcı otomatik olarak size bir mektup olu şturma ve biçimlendirmede yard ımcı olacak konular ı görüntüler. Yard ı mcı ayn ı zamanda Office programlanndaki özellikleri daha etkin bir biçimde kullanmak hakk ı nda ipuçlar ı görüntüler. Bir ipucu görmek için Yard ı mcı n ı n yan ındaki ampulii lı tıklatı n. Aynı zamanda farkl ı bir Yard ımcı secebilir ve onu kişili ğ inize ve çal ış ma biçiminize uyacak biçimde istemek üzere ayarlayabilirsiniz. Örne ğ in, fareyi
2. •j
Şekil 4.40. Istenilen konuda yardım alınması
225
5. UYGULAMA ÖRNEKLERI 5.1. Arazide Sulamadan Kaynaklanan Tuz Birikiminin Belirlenmesi
Bütün sulama sular ı bünyelerinde erimi ş kat ı madde ya da tuzlar ı bulundururlar. Tar ı m alanları na sulama suyu ile birlikte büyük miktarlarda tuz da verilmektedir. Bir tar ı m alan ı nda yı ll ı k verilen tuz miktar ı n ı n hesaplanabilmesi için, arazi büyüklü ğü, sulama suyu elektriksel iletkenli ğ i ve y ı ll ı k uygulanan sulama suyu miktar ı bilgilerine ihtiyaç vard ı r (Ayy ı ld ı z, 1983) ( Şekil 5.1). A
L
B
C
L
Arazi büyüklü ğ ü (da)
120
Sulama suyu elektriksel iletkenli ğ i (dS/m)
1,4
Uygulanan Sulama suyu miktarı (mm)
740
Şekil 5.1. Elde mevcut veriler
Sulama suyu elektriksel iletkenli ğ inden yararlanarak sudaki tuz miktar ı ppm, mg/I veya g/m 3 birimlerine dönü ştürülebilir. Bu birimlerin üçü de ayn ı şeyi ifade ederler. Sulama suyu elektriksel iletkenlik de ğeri (dS/m) 640 rakam ı ile çarp ı l ı rsa sudaki tuz miktar ı g/m3 olarak bulunur (Güngör ve Erözel,1994). Bu miktar ile araziye verilen su miktar ı m 3 olarak bulunup çarp ı l ı rsa, araziye verilen tuz miktar ı g cinsinden bulunur. Bu de ğer bine bölünerek kg'a ya da milyona bölünerek tona çevrilebilir. Excel sayfas ı nda bu hesaplamalar ı yapmak için ilgili formüller girilmelidir. Böylece tuz konsantrasyonu ( Şekil 5.2), uygulanan toplam su miktar ı (Şekil 5.3) ve araziye verilen toplam tuz miktarlar ı (Şekil 5.4) bulunabilir . C6
.
=C3*640
1 120
3
Arazi büyüklü ğ ü (da) Sulama suyu elektriksel iletkenli ğ i (dS/m)
4
Uygulanan Sulama suyu miktar ı (mm)
740
Tuz konsantrasyonu(g/m 3) I
8961
1,4
5'
Şekil 5.2. Tuz konsantrasyonunun hesaplanmas ı
227
C7
=C2*C4
A
B
C
Arazi büyüklü ğ ü (da) Sulama suyu elektriksel iletkenli ğ i (dS/rn)
3!
120 1,4
Uygulanan Sulama suyu miktarı (mm)
4I —"5 6;
Tuz konsantrasyonu(g/m 3) Uygulanan su (m 3)
7 İ
740 896 88800
8
Şekil 5.3. Uygulanan toplam su miktarının hesaplanmas ı C8
= i =C6"C711000000
B Arazi büyüklü ğ ü (da) Sulama suyu elektriksel iletkenli ğ i (dS/m)
2 3
Uygulanan Sulama suyu miktarı (mm)
4 5 6 7
Tuz konsantrasyonu(g/m 3) Uygulanan su (m3) Verilen tuz (ton) I
c 120
1 740 896 88800 79,56481
Şekil 5.4. Araziye verilen toplam tuz miktarın ın hesaplanması 5.2. Sulama Sular ı n ı n SAR Değ erine Göre S ı n ı fland ı rı lmaları Sulama sular ı n ı n sodyum içeri ğ i ile ilgili en çok kullan ı lan s ı n ıfland ı rma Sodyum Adsorpsiyon Oran ı (SAR) değ eridir. Bu değ er
SAR = Na Ca + Mg
\i
eş itli ğ i ile hesaplanmaktad ı r. Burada kullan ı lan
2
katyonlar ı n birimleri miliekivalan/litre (me/I) dir. SAR de ğ erine göre s ı n ı fland ı rma a. Az sodyumlu
: O
b. Orta derece sodyumlu :10
:18
d. Çok fazla sodyumlu
:26
şeklindedir (K ı z ı lkaya, 1988). Na, Ca ve Mg miktarlar ı bilindi ğ i durumda SAR de ğ erinin bulundu ğ u ve buna göre s ı n ı fland ı rman ı n yap ı ld ığı bir hesap tablosu haz ı rlanabilir ( Şekil 5.5).
228
B5
B
A C D 1 ; Sulama suyunun içerdi ğ i katyon miktar ı (me11) ı 2 'Na 4 Mq S ı n ıf
sodyumlu
Şekil 5.5. SAR değerinin hesaplanmas ı
Bu değ erlere göre SAR için formül B5 hücresine girilmi ştir. Sulama suyunun s ı n ıfı n ı n belirlenmesi ise SAR' ı n alacağı değere göre B6 hücresinde buldurulacakt ı r. B6 hücresine öyle bir i şlev girilmelidir ki; SAR' ı n alaca ğı değere göre Az, Orta, Fazla veya Çok fazla sodyumlu şeklinde s ı n ı fı belirtebilmelidir. Böyle bir değ erlendirme hücreye Eğ er işlevi girilmesi ile mümkündür ( Şekil 5.6). ,
Arial
10
.
B6
.
:! K
r
A ı7
.,. ,,, ı -,..4 E3 Wıl % 000
.,d
4,1,2
.;,C t":"_ ı 13 . ,e» . ..L
:j
=T=EGER(85<10;"Az";EER(85<18;"Oda";E Ğ ER(B5<26;"FazIa";"Çok fazla'))) A BIC;D E;F LGII-1 I 1 ; Sulama suyunun içerdi ği kalyon miktar ı (me/l) 2 ;Na 14,08 3 İ Ca 7,21 4 fMg 8,13 5 SAR ,08399334 6 Sı n ıf Az sod umlu 7
Şekil 5.6. Eğer işlevi ile s ınıfın bulunması
Şekil 5.6'da görüldü ğ ü gibi SAR değeri 10 de ğ erinden küçük oldu ğ u için sulama suyu "Az sodyumlu" bulunmu ştur. Katyonlara verilen değerlere göre olu şan s ı n ıflara ili şkin örnekler Şekil 5.7de görülmektedir. 1311 I
A
I3
L
C
JDJ
1 Sulama suyunun içerdi ğ i kalyon miktar ı (me/I) 2 ;Na 7,15 3 Ca 6,89 4 :Mg 7,12 5 !SAR 2,70148134 6 ;Sı n ıf Az sodyumlu B11
"1
A,BICID 1 ; Sulama suyunun içerdi ği kalyon miktari (me/I) 2 Na 61,48 3 Ca 9,99 4 iMq 13,13 5 ' SAR 18,0823529 ' 6 :S ı n ıf Fazla sodyumlu
A
a
I
c
1 Sulama su unun i erditi kat on m kta 2 ;Na 41,78 3 'Ca 9,15 4 M. 12,26 12,7695355 __5..SAR 6 ;S ı nıf Orta sod umlu
D
me/
8 iA,BIC D 1 1 Sulama suyunun içerdi ği kalyon miktarı (me/1) 2 'Na 68,91 3 1Ca 6,89 4 'Mq 7,12 t 5 !SAR 26,0362348 6 :Sinir
Çok fazla sodyumlu
Şekil 5.7. Katyonlara verilen de ğerlere göre farklı sınıfların oluşumu 5.3. SCS yöntemine Göre Yüzey Ak ış Debisinin Hesaplanmas ı
SCS yöntemi; bitki örtüsü, örtünün durumu, ekim şekli, hidrolojik toprak grubu ve topraktaki nem miktar ı na göre bir ya ğış sonras ı olu şan yüzey ak ışı n miktarı n ı n hesaplanmas ı nda kullan ı lan bir yöntemdir. Bir alanda 54 mm lik bir yağ ıştan sonra olu şabilecek yüzey ak ış miktar ı n ı n bulunmas ı için Şekil 5.8.'de 229
verilen Excel sayfas ı hazı rlanm ıştı r. Burada Arazideki 5 farkl ı örtünün alan ı ve özellikleri ile SCS yönteminde esas al ı nan eğri numaralar ı n ı n bulunabilece ğ i bir başvuru çizelgesi bulunmaktad ı r (Bu örnek Okman (1994)'den faydalan ı larak hazı rlanm I ştir).
3 ı 4 6 7
Örtü
Alan (ha)
Nadas Bakliye Orman Yerle ş im Taneli bitki
14 18 37 4 24
Hidrolojik ko ş ul
Kötü
Ekim ş ekli Sürülmü ş S ı ra
Orta iyi
Kontur
Hidrolojik toprak grubu B A B D C
9
13 14
Örtü
Ekim şekli
Nadas-s ıra bit.
Sürülmüş Sıra Sıra T eras Sıra Sıra KR.rktW
16
17 18 _j
19 20 21 22
23 24 25 26
27 28
Taneli bitki
ı2Mag
Bakliye
Sıra Sıra Könttit Kı;ınIw
Orman
Yerle şim
---
29
Hidrolojik Kkkololik toprak gra" ko şul A B C D -77 86 91 94 Kötü 72 81 88 91 İyi 67 78 85 89 Kötü 70 79 84 88 Kötü 65 76 84 88 Iyi 63 75 83 87 63 74 82 85 Kötü 61 73 81 84 iyi Kötü 66 77 85 89 Iyi 58 71 81 85 Kötü 64 75 83 85 55 69 78 83 İyi Kötü 45 66 77 83 36 60 73 79 Orta İyi 25 55 70 77 -74 84 90 92
Şekil 5.8. Arazi özellikleri ve SCS ba ş vuru tablosu
SCS yöntemi ile yüzey ak ışı n hesaplanabilmesi için ilk olarak her bir örtü grubunun e ğ ri numaras ı belirlenmelidir. Bunun için G3 hücresine "E ğri no" başl ığı yaz ı ld ı ktan sonra her bir örtü durumu için B12 hücresinden ba şlayan başvuru tablosundan e ğ ri numaralar ı bulunarak G4-G8 hücrelerine yaz ı l ı r (Şekil 5.9). Örtü
Alan (ha) , Hidrolojik ko ş ul Nadas 14 Bakliye 18 Kötü Orman 37 Orta Yerle ş im 4 Taneli bitki 24 iyi
230
Ekim ş ekli Sürülmü ş S ı ra -Kontur
Hidrolojik toprak E ğ ri no grubu B 86 A 66 B 60 D 92 C lel
Şekil 5.9. Belirlenmiş eğri numaralan
Daha sonra eğ ri numaras ı n ı n alana göre a ğı rl ı kl ı ortalamas ı n ı bulmak için önce H4 hücresinde eğri no hücresi (G4) ile örtü alan ı (C4) çarp ı l ı r (Şekil 5.10Şekil 5.11). I Al 1
2
4 5 7 8 I
Örtü
Alan (ha)
Nadas Bakliye Orman Yerle ş im Taneli bitki
14 18 37 4 24
Hidrolojik ko ş ul -Kötü Orta -iyi
Ekim ş ekli Sürülmü ş S ı ra --Kontur
E ğri no Toplam Hidrolojik toprak E ğ ri no grubu B ∎ı. 864=C4-*G4 A 66 B 60 D 92 C 81
Şekil 5.10. Eğri numarası x alan hesabı
Örtü
Alan (ha)
Nadas Bakliye Orman Yerle ş im Taneli bitki
14 18 37 4 24
D
E
Hidrolojik ko ş ul -Kötü Orta -iyi
Ekim ş ekli Sürülmü ş S ı ra --Kontur
J Hidrolojik toprak grubu B A B D C
G
H
E ğ ri no
Toplam Eğ ri no
86 66 60 92 81
1204 1188 2220 368 1944
I
01
Şekil 5.11. Eğri numarası x alan hesabı sonucu
Sonra alan toplam ı bulunur ( Şekil 5.12), daha sonra alan x e ğ ri no toplam ı (H9), alan toplam ı na bölünerek alan a ğı rl ı kl ı ortalama eğri numaras ı elde edilir (Şekil 5.13)
231
X J = İ =TOPLA(C4:CS)
LOG10
A
D
C I
Örtü
Alan (ha)
Nadas Bakliye Orman Yerle ş im Taneli bitki
14
Hidrolojik ko ş ul --
Kötü Orta
18 37 4
iyi 24 [...TOPLAM
Şekil 5.12. Toplam alan ın hesaplanması
Örtü
Alan (ha)
Nadas Bakliye Orman Yerle ş im Taneli bitki
14 18 37 4 24
Hidrolojik koş ul —
Ekim ş ekli Sürülmü ş
Hidrolojik toprak grubu B
Kötü
S ıra
A
Orta — iyi
--Kontur
B D C
97.:
E ğri no Toplam E ğ ri no 1204 1188 2220 60 368 92 1944 81 1.-- TOPLA(H4:H8)/C9
86
66
Ortalama E ğri Na
Şekil 5.13. Alan ağırlıklı ortalama e ğri no hesabı Alan ağı rl ı kl ı eğ ri no 71.38 olarak bulunur ( Şekil 5.14).
5
Hidrolojik toprak grubu B A
E ğ ri no
Toplam E ğ ri no
86 66
1204 1188
B D
60 92
C
81
2220 368 1944 71,3814
Ortalama E ğ ri No
Şekil 5.14. Alan ağırlıklı ortalama e ğri no Daha sonra su tutma potansiyeli (S) de ğeri hesaplan ı r (Şekil 5.15)
232
Hidrolojik toprak grubu
E ğ ri no
Toplam E ğ ri no
86
1204
66
1188
B
60
2220
D
92
368
C
81
1944
Ortalama E ğ ri No
S=25400/0rt. E ğ ri. Na =25400/H9i
71.3814:
Şekil 5.15. Su tutma potansiyelinin hesaplanmas ı
En son olarak SCS formülünden, yüzey ak ış miktar ı hesaplan ı r ve 0.87019 mm olarak bulunur ( Şekil 5.16- Şekil 5.17).
1 Hidrolojik toprak grubu
E ğ ri na
Toplam E ğ ri no
86
A B D C
1204
66
1188
60
2220
92
368
81
1944 71.3814 541rnm
Ortalama E ğ ri No Ya ğış
S=25400/Ort. E ğ ri. No 355 .8351
P - 0.2xS) 2/(P+0,8S) =(H10-0.2*K6)^2/(H10+0,8*K6)
Şekil 5.16. Yüzey akış miktarının hesaplanmas ı
Hidrolojik toprak grubu
E ğ ri na
B
Toplam E ğ ri no
86 66 60
A D c
92 81
Ortalama E ğ ri Na Ya ğış
1204 1188 2220 368 1944 71.3814 54 mm
S=25400/Ort. E ğ ri. No 355.835
Q=(P 0.2xS) 2 /(P+0.8S) -
0.87019
Şekil 5.17. Yüzey akış miktarı 5.4. Sulama Modülünün Hesaplanmas ı
Bir sulama projelesinde; her aya ili ş kin bitki su tüketimi (ETc) hesapland ı ktan sonra, bitkilerin ekili ş oranlar ı na göre alan a ğı rl ı kl ı ETc, daha
233
sonra etkili ya ğış ve rand ı man değerleride göz önüne al ı narak sulama modülü hesaplan ı r. Şekil 5.18'de bir sulama alan ı na ilişkin değerler verilmi ştir. Bu değerler ışığı nda sulama modülü Excel yard ı m ı yla şu şekilde hesaplanabilir (Bu örnek Y ı ld ı r ı m (1996)'dan faydalan ı larak haz ı rlanm ıştı r). A
B
Net sulama suyu Su iletirn rand ı man, Su uygulama rand ı man ı
4 6 ET9 11
Ekili ş oran ı
Bitki
12
(%)
Hububat Ş . Pancan Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze
ı
35 25 15 10
Nisan 93.8 63.0 19.3 19.6 27.0
10
May ı s 149.6 106.7 67.0 77.4 102.6 73.3
Bitki su tüketimi Haziran Temmuz Ağ ustos 170.6 -253.5 276.5 2020 161.5 156.6 243.7 214.7 151.3 2458 268.3 284.2 186.3 167.7 151.9 254.0
41.3 32.3 26.6 16.2 9.8 15.0 24.1
64.5 46.8 32.1 16.2 9.8 15.0 37.6
Nisan May ı s Haziran Temmuz Ağ ustos Eylül Ekim
75 mm/sulama 86 60 %
Eylül 98.7 28.7 143.4 --
Ekim --
57.5
Şekil 5.18. Sulama alan ının özellikleri
İ lk olarak verilerin alt ı na sulama modülü için yeni bir tablo olu şturulur. Bu tabloda; ay, bitki, bitki su tüketimi (ETc), a ğı rl ı kl ı ETc, Etkili yağış , net sulama suyu, toplam sulama suyu ve sulama modülü sütunlar ı olmal ı d ı r ( Şekil 5.19). Ay, bitki, ETc ve etkili ya ğış sütunlar ı Şekil 5.18'deki bilgiler yard ı m ı yla doldurulur. Ekim H
1 37T6T-
1 j 24.1
o Ekili ş oran ı (Ye)
Bitki
',-','
Hububat Ş . Pancarı Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze
A :`-' 9- "-' 9-
12 13 14 15 16 17
I
Nisan 93.8 63.0 19.3 19.3 27.0 --
May ı s 149.6 106.7 67.0 774 102.6 73.3
Bitki su tüketimi Temmuz Ağ ustos Haziran 170.6 -253.5 202.0 276.5 161.5 243.7 1566 214.7 151.3 246.8 284.2 2663 186.3 167.7 254.0 161.9
Eylül
Ekim
98.7 -28.7 143.4 .-
-57.5
19' 20 21 ı 22 Haziran 23
za
31 32 33
Hububat Ş . Pancar, Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze Hububat Ş . Pancarı Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze
ET (rn ın/ay)
Ekili ş oran ı (%)
Ağı rl ı kl ı ET (nı n:Vay)
Etkili ya ğış (mrn)
Toplam Net sulama sulama suyu (nen) suyu (mm)
Sulama modülü )Us/ha)
170.3 202.0 156.6 151.3 186.3 151.9 -276.5 2437 245.8 268.3 254.0
g,",2
25 261 27 ı 28 Temmuz 29
Bitki
Şekil 5.19. Sulama modülü tablosu
Daha sonra alan a ğı rl ı kl ı ET'nin hesaplanmas ı için ayl ı k bitki su tüketimi ile ekili ş oran ı çarp ı l ı r ( Şekil 5.20- Şekil 5.21).
234
LOGIO
20 21 221Haz ı ran 23 24 25 26 27 28 Temmuz 29 30 31 32 33
X J = =C22 D22/100
Bitki Hububat Ş . Pancar ı Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze Hububat S. Pancarı Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze
ET (mm/ay)
EkiIi
ş oran ı (Q/0)
170.6 202.0 156.6 151.3 186.3 151.9 .... 276.5 243.7 245.8 268.3 254.0
Ağırl ı kl ı ET (mm/ay)
Etkili ya ğış (mm)
35 =C22*D22/100 25 15 10 5 10 35 25 15 10 5 10
Toplam Net sulama sulama suyu (mm) suyu (mm)
Sulama modülü (L/slha)
cC2
Şekil 5.20. Alana göre a ğırlıklı bitki su tüketim miktarlarını n hesaplanmas ı
E22
20 21 22 IHaziran 23 24 25 26 27 28.Temmuz — 29 1 30 31 -321 33 34
=C22'022/100
Bitki Hububat Ş . Pancar! Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze Hububat Ş . Pancar] Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze
Ekili§ ET (mm/ay) E>ran ı (%) 170.6 202.0 166.6 151.3 186.3 161.9 276.5 243.7 245.8 268.3 254.0
35 25 15 10 5 10 35 25 15 10 5 10
Ağı rl ı kl ı ET (rnrnıay) 59.71
Şekil 5.21. Alana göre a ğırlıklı bitki su tüketim miktarlar ı Bu değ er tüm bitkiler için hesaplanmak istendi ğ inde Temmuz ay ı nda hububat ekili olmad ığı için hata verecektir. Hata uyar ı s ı 0 değ eri ile değ iştirilmelidir ( Şekil 5.22).
235
= =C28*D28/100
E28 19 20
Bitki
21 22 :Haziran 23 24 25 26 27 28 Temrnuz 29 30 31 32 33
-
ET (mmlay)
Ekili ş oran ı (%)
59.71 35 50.5 25 23.49 15 15.13 10 9.315 5 10 15.19 35 i#DE Ğ ERIF 69.125 25 36.555 15 24.58 10 13.415 5 25.4 10
170 6 202.0 156.6 151.3 186.3 151.9
Hububat Ş . Pancarı Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze Hububat Ş . Pancarı Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze
Ağı rl ı kl ı ET (mrday)
276.5 243.7 245.8 268.3 254.0
Şekil 5.22. Alana göre ağırlıklı bitki su tüketim miktarlar ı Etkili ya ğış değ erleri Ş ekil 5.18'den aktar ı ld ı ktan sonra Haziran ay ı ndaki toplam a ğı rl ı kl ı ET değerinden etkili ya ğış değ eri ç ı kart ı larak net sulama suyu miktar ı (dn) bulunur ( Şekil 5.23) LOGIO
:1 X
=TOPLA(E22:E27)-F221 G
19 20 21 22 'Haziran 23 24 26 „.. 27 28 :Temmuz
-
30 31 32 . 33
Bitki Hububat Ş . Pancarı Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze Hububat Ş . Pancarı Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze
ET (mm/ay) 170.6 202.0 156.6 151.3 186.3 151.9 276.5 243.7 246.8 268.3 254.0
Ekili ş oran ı (%) 35 25 15 10 10
35 25 15 10 5 10
Ağı rl ı kl ı ET (mm/ay) 59.71 50.5 23.49 16.13 9.315 15.19 0 69.125 36.555 24.58 13.415 26.4
Etkili ya ğış (mrn) 26.6
Toplam Net sulama sulama suyu (mm) suyu (mm)
SL m (U
22:E27)-F22
16.2
Şekil 5.23. Net sulama suyu miktarının hesaplanmas ı Bulunan net sulama suyu miktar ı Ondal ı k Azalt tu ş u kullan ı larak tek haneli ondal ı k sayı ya yuvarlanabilir ( Şekil 5.24).
236
19 G22
zi
B
L
19 Bitki
20 21
_
C
-24 -25 • 26 27 21,Temmuz 29 30 31
32 33
hS F
D'E
ET (mm/ay)
Hububat Ş . Pancarı Ayçiçe ği Patates Yonca Sebze Hububat Ş. Pancarı Ayçiçe ği Patates Yonca Sebze
23
% 000 :dg 4"11
=TOPLA(E22:E27)-F22
A
jııi Haziran
T A j"k"
10
1 Arial
Ekili ş oran ı (%)
170.6 202.0 156.6 151.3 186.3 151.9
35 25 15 10 5 10 35 25 15 10 5 10
276.5 243.7 245.8 268.3 254.0
Ağı rlı klı ET (mm/ay) 59.71 50.5 23.49 15.13 9.315 15.19 0
ı
G
Ondabk Azalt
r
Toplam Net Etkili sulama sulama ya ğış suyu (mm) suyu (mm) (mm) 26.6 1 146.7351
16.2
152.875
69.125 36.555 24.58 13.415 25.4
Şekil 5.24. Net sulama suyu miktarının yuvarlanması Toplam sulama suyu miktar ı , Net sulama suyu miktar ı n ı n D4 ve D5 hücrelerinde belirtilen rand ı manlara bölünmesiyle hesaplanabilir ( Şekil 5.25). LOGIO A
1
1 7. X J =I =G22/(D4/100'D5/1o0) B C D Net sulama suyu Su iletim rand ı man ı Su uygulama rand ı manı
7 ı 8 9 J 101 11 12
Bitki
13
Hububat Ş . Pancarı Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze
:T47 16 17 , 18 ı 19 ı
Bitki
20
75 mm/sulama 85 60 %
Ekili ş oran ı
(Y.) 35
25 15 10
5
22iHaziran
Nisan 93.8 63.0 19.3 19.6 27.0
10
ET (mm/ay)
12 nn
H Aylar Nisan May ı s Haziran Temmuz Ağ ustos Eylül Ekim
E
May ıs 149.6 106.7 67.0 77.4 102.6 73.3
Ekili ş oran ı (%)
Ağırlı kl ı ET (mm/ay)
Hububat
170.6
35
59.71
n
nrin n
nr
rn
Bitki su tüketimi Ağ ustos Haziran Temmuz 170.6 276.5 253.5 202.0 161.5 156.6 243.7 214.7 245.8 151.3 268.3 284.2 186.3 254.0 167.7 151.9
Ya ğış 64.5 46.8 32.1 16.2 9.8 15.0 37.6
Eylül -98.7 -28.7 143.4
Sulama Toplam Net modülü sulama sulama suyu (mm) suyu (mm) (Us/ha) 146.7 =G22/ 04/100*D5/100) 26.6 Y
Etkili yağış (mm)
Şekil 5.25. Toplam sulama suyu miktann ın hesaplanması Sulama modülü ise 10*dn/(3.6*gün say ı s ı *24) eş itliğ i ile hesaplanabilir (Şekil 5.26).
237
LOG11515X J ==10*H22/(3.6*30*24) B C 1 D Sebze 10 T [
E
; 73.3
F
G
151.9•
254.0
I 167.7
f9i 1
Bitki
20! 21I 2-2Haziran
ET (mm/ay)
Ağı rl ı kl ı ET (mmlay)
Ekili ş oran ı (%)
Sulama Toplam Net modülü sulama sulama suyu (mm) suyu (mm) (Us/ha) =10*H22/ .6'30'24) 148.7
Etkili ya ğış (mm)
Şekil 5.26. Sulama modülünün hesaplanmas ı
Sonuç olarak proje alan ı nda sulama modülü Haziran için 1.11, Temmuz için 1.12 olarak bulunmu ş olup, en yüksek rakam olan 1.12 1/s/ha değerine göre projelendirme yap ı l ı r (Şekil 5.27). B Sebze
18 j
20 21 22 Haziran 24 25 26 27 28 Temmuz 29i
30 31
32 33"
Bitki
C
D
E
lo ı
ET (mm/ay)
Hububat Ş . Pancarı Ayçiçe ğ i Patates Yonca Sebze Hububat Ş . Pancarı Ayçiçeğ i Patates Yonca Sebze
73.3
Ekili ş oran ı (%)
170.6 202.0 156.6 151.3 186.3 151.9 -276.5 243.7 245.8 268.3 254.0
35. 25 15 10
5 10 35 25 15 10 5 10
Ağı rl ı kl ı ET (mm/ay) 59.71 50.5 23.49 15.13 9.315 15.19 0 69.125 36.555 24.58 13.415 25.4
F; 151.9 Etkili yağış (mm)
G! 254.0
H 167.7
Toplam Net sulama sulama suyu (mm) suyu (mm)
Sulama modülü (Us/ha)
26.6
146.7
287.7
1.11
16.2
152.9
299.8
1.12
Şekil 5.27. Tamamlanm ış sulama modülü tablosu 5.5. Manning E şitli ğ inin Kullan ı m ı
Beton kanal şeklinde yap ı lacak bir trapez kesitli kanalda 5 m 3/s su taşı nacakt ı r. Kanal taban eğ iminin 0.0001 olmas ı durumunda en uygun kanal kesitini ve kanaldaki su h ı zı n ı bulunuz. Kanal şey eğ imi 1:1.5 ve n=0.016 d ı r (Ayyı ld ı z, 1989). Bu sorunun çözümü için a şağı da belirtilen e şitlikler kullan ı lm ıştı r. Excel ile bu eşitlikler yard ı m ı yla sorunun nas ı l çözüldüğ ünün detaylar ı yla anlatı ld ığı bu problemde; ayr ı ca, sonuçlar ı n nas ı l kolayca analiz edildi ğ ini ve farkl ı alternatiflerin nas ı l kolayca değerlendirilebildi ğ i de gösterilmi ştir. Verilenler:
238
Q =
5 m3/s
I
=
0.0001
m
=
1.5
n
=
0.016
Kullan ı lacak eşitlikler:
V =Q A __1 R 2,3
1 1/2
A = h 2 (2 -■/1 + m 2 - m) R=
2
b = 2h (\il + m 2 -m) Eşitliklerde; V:
kanaldaki su h ı zı (m/s)
Q:
suyun debisi (m 3/s)
A:
kanal kesit alan ı (m 2)
R:
hidrolik yar ı çap (m)
h :
kanalda akan suyun yüksekli ğ i (m)
b :
kanal taban geni şliğ i (m)
:
kanal taban eğimi
1/m:
kanal şey eğ imi
n :
kanal pürüzlülük katsay ı s ı
Bu ve benzeri problemlerin çözümünde, öncelikle verilenler s ı rayla yaz ı l ı r (Şekil 5.28).
21 145 7
Verilenler
3
6
-
Q=5 I = 0,0001 m = 1,5 n = 0,016
m3/s
P
Şekil 5.28 Verilenlerin yaz ılması
239
Verilenlerin hemen yan ı ndaki bölüme kullan ı lacak eş itlikler yaz ı l ı r. Bu problemde kullan ı lmas ı gereken ve yukar ı da verilen 5 eş itlik, Excel'in e ş itlik yazma kurallar ı içinde Şekil 5.29'de gösterildi ğ i gibi yaz ı lm ışt ı r.
F5 A
= = (1 İC7)*F7A(2,3)*C5A0 ,5 E D C Verilenler
Eşitlikler
Q=5 I = 0,0001 m = 1,5 n = 0,016
6
F
m3/s
V= #SAYI/0! Vm . 0 A= 0 R= 0 b= h=
=1--=
Şekil 5.29. Eşitliklerin yaz ılması Örne ğ in, Manning eş itliğ i de denilen 2 numaral ı eşitlik, Excel formülü olarak Şekil 5.29'un üst bölümünde görüldü ğ ü gibi yaz ı lm ışt ı r. Benzer şekilde di ğer eş itlikler de yaz ı l ı r. Eş itlik sonuçlar ı nda görülen 0 ve #SAYI/0! hatas ı , F9 hücresinde belirtilen kanalda akan su yüksekli ğ i (h) için herhangi bir de ğ er girilmedi ğ inden olu şmu ştur. Bu nedenle ş u aşamada bu hatalar ı n önemi yoktur. h için gerçek değer hesaplat ı l ı p verildi ğ inde buradaki rakamlar da düzelecektir. Soruda istenen, en uygun kesitin ve buna göre su h ı z ı n ı n belirlenmesidir. En uygun kesiti belirleyebilmek için h ve b de ğ erlerinin bulunmas ı gerekmektedir. Klasik yöntemde, 1 ve 2 numaral ı formüller e ş itlenerek h ve sonra da 5 nolu eş itlik yard ı m ı yla b değ eri bulunabilir. Bunun için, ayr ı bir hücrede, 1 ve 2 numaral ı eş itliklerdeki h de ğ eri çekilerek elde edilen yeni e ş itlik girilmelidir. Bir di ğ er deyi ş le ; Q
= —1 R 2/3 1 1/2
A n
h2(2‘
1
Q
1 h 2/3 i1/2
+ m 2 _ m)
n 2 213
.\ 3/8
Q n 2 2'
h= \ İ
(6) I "
şeklinde çekilen 6 nolu h e ş itliğ i örnek tabloda F9 hücresine girilir ( Şekil 5.30).
240
= =((C4*C7*2A(2/3))/(C5A0,5*(2*(1+C6A2)A0,5-C6)))A(3/8) E
F9
Verilenler
Eşitlikler
=5 = 0,0001 m = 1,5 n = 0,016
7
V = 0,617015 Vm = 0,617015 A = 8,103524 R= 0,980898 b = 1,187969
m3/s
11=1 1,961797! n
Şekil 5.30. h'yi veren formülün F9 hücresine girilmesi Kanaldaki su yüksekli ğ i, kanal taban geni ş liğ i ve buna ba ğ l ı olarak V su h ı z ı otomatik olarak hesaplanm ış olur. Burada F9 hücresine girilen formüle bak ı lacak olursa, ne kadar dikkatli girilmesi gerekti ğ i ortaya ç ı kar. Formüldeki en küçük bir hata, örne ğ in bir parantezin veya bir rakam ı n eksik girilmesi, sonucun yanl ış olmas ı na neden olur. Örnekteki su yüksekli ğ i h'nin, uzun ve dikkatle girilmesi gereken bir formülle bulunmas ı yerine, Excel'in bu de ğ eri doğ rudan hesaplayabilen araçlar ı ndan faydalan ı labilir. Bölüm 3.11 de detayl ı bir şekilde anlat ı lan Çözücü arac ı h'nin doğ rudan hesaplanabilmesini sa ğ lar. < Araçlar/Çözücü > menü yoluyla ulaşı lan Çözücü Parametreleri penceresinde yukar ı daki örnek için Şekil 5.31'deki basit ayarlamalar yap ı lm ışt ı r. E
F
G!
H
j I
i
J! K
L LM
L
Eşitlikler
m3/s
0 0
R= h=
O O
h=
I g*
Hedef Hücre: 142~ ... ji
V -Lkş.YILO1 \fm =
Eşidir:
.<7, En Büyük rDeğişen Hücreler:
IVO
r
En (Küçük
r
Değer:
I=
91
Tahmin
i-Kısıtimalar: $F$4 = $F$5
-4
J
I ı
Ekle
Değiştir
1
. s-.1.
Sil
1
ı 'I Tümünü 5 ıfırla -
II I ---
I
Yardım -
Şekil 5.31. h de ğerinin hesaplanmas ında Çözücü arac ının kullanımı Çözücü Parametreleri penceresinde Değ i şen Hücreler sat ı rı na h değerini buldurulup yazd ı r ı lacağı F9 adresi; Hedef Hücre sat ı rı na su h ı z ı n ı n hesaplat ı ld ığı F4 adresi; Kı s ı tlamalar bölümünde de F4 ve F5 adreslerinde yer alan V değerlerinin birbirlerine e ş it oldu ğ u bilgisi girilir. Çöz butonu t ı kland ığı nda
241
Şekil 5.32'de görülen Çözücü Sonuçlar ı penceresinde, hatal ı bir de ğ ere rastland ığı ndan herhangi bir çözüm al ı namad ığı n ı bildiren bir mesaj görülür.
Eşitl ikl e r V = #SAYI/0! Vm = 0 A= O R= O o b= h= 0
Çözücü, bir hedef veya s ınırlama hücresinde hatal ı bir değere rastlad ı .
Raporlar
<■":Ç özümü Sakla Bar i
< Özgün De ğerleri Yeniden Yükle -
Tamam
İptal
Yardım
Senaryo Kaydet...
Şekil 5.32. Çözücü'nün verdi ği hata mesajı Arka planda F9 daki h de ğ erine dikkat edilirse 0 oldu ğ u görülür. Hatal ı sonuç al ı nmas ı n ı n nedeni de budur. Hedef hücre için ba ş lang ı ç değ eri hiçbir zaman s ı fı r olmamal ı d ı r. S ı fı r d ışı ndaki herhangi bir pozitif de ğ er istenilen sonuca götürecektir. Bu nedenle, F9 hücresine ba ş lang ı ç değ eri olarak, örneğ in 1 verildi ğ inde, doğ ru sonuç elde edilir ( Şekil 5.33). F
L
K
G
M
Eşitliki er V= 0,617015 Vm = 0,617016 A= 8 103528 R = 0,980899 h = 1,187969 h = 1,961797
2.1 2s..1
Çözücü Sonuçlar ı Çözücü, tüm ko şullar ı ve sınırlamaları sağlayan bir çözüm buldu,
fçüürnü-S-ildül e` Özgün De ğerleri Yeniden Yülde
Tamam I
İptal
Raporlar Yanıt Duyarlılık Snırlamalar
Senaryo Kaydet... I
Yard ım
Şekil 5.33. Çözücü arac ı ile elde edilen sonuç Böylece daha önce F9 hücresine yaz ı lan formül ile hesaplat ı lan kanaldaki su yüksekliğ i (h), bu defa hiçbir ekstra formül girmeden hesaplat ı lm ış oldu. Bu yöntemin di ğ er mühendislik problemlerinde de kullan ı labileceğ inde hiçbir ş üphe yoktur. Ancak, örnekte oldu ğ u gibi en az bir parametrenin iki farkl ı formülle hesaplat ı labilmesi gerekmektedir. Buradaki örnekte V h ı z ı 1 ve 2 numaral ı formüllerle hesaplat ı labilmekteydi.
242
5.6. Drenaj Kanal ı nda Kritik H ız ı n Bulunmas ı
Kapasitesi 12 m 3/s olan trapez kesitli bir ana drenaj kanal ı n ı n şev eğ imi 1:2 ve kanal taban geni şli ğ i (b) 3 m ise, kanaldaki kritik su derinli ğ i ve kritik h ı z ne olur ? Bu örnekte, drenaj kanal ı ndaki kritik h ı z ve kritik su derinli ğ i, aşağı da verilen eş itlik yard ı m ı yla deneme yan ı lma yöntemiyle bulunmaktad ı r. Ancak, Excel'de bu uzun deneme yan ı lma yöntemine gerek kalmadan çözüm gerçekleştirilebilmektedir. Verilenler: Q=
12 m 3/s
m=
2
b=
3m
g
=
9.81 m/s 2
Kullan ı lacak eşitlikler : Q 2 (b +m h k )3 h k 3 (b+2mh k ) g Q (1D + m h k )h k
( 2)
Vk = ,
ş itliklerde:
(1)
E
Q:
drenaj kanal ı kapasitesi (m 3/s)
1/m:
şey eğimi
b :
kanal taban geni ş li ğ i (m)
g :
yerçekimi ivmesi (m/s 2)
hk :
kritik su yüksekli ğ i (m)
Vk
kritik h ı z (m/s)
Verilenler ve kullan ı lacak eş itlikler Excel tablosuna yaz ı l ı r (Şekil 5.34). 1 numaral ı eşitli ğ in sol tarafı n ı A, sağ tarafı n ı da B harfleri simgelemektedir. 2 numaral ı eş itlik ise H8 hücresine yaz ı lm ıştı r.
243
A
iE
B
C
i
1:ljE,F.G
H
1 2
Verilenler 4 5 6 7
Eşitlikler
Q = 12 m= 2 b= 3
A= B= hk = Vk =
14,6789 17,857U 1 2,4
9
Şekil 5.34. Örnek problem için verilenler ve çözüm e şitliklerinin yaz ılması H7 hücresine 1 rakam ı yaz ı ld ığı nda A, B ve Vk de ğ erleri otomatik olarak hesaplanm ış ; A ve B değ erleri e ş it olmad ığı ndan aran ı lan sonuca ulaşı lamam ışt ı r. Aran ı lan sonucu tam olarak bulabilmek için yine Çözücü'den yararlan ı l ı r (Şekil 5.35). Çözücü Parametreleri
Hedef Hücre: 1$H$5 Eşittir:
<;* [Değişen Hücreler: I$H$7
çö
<-
En Küçük
r. Değer: 211
Kapat Tahmin Secenel
$H$5 = $H$6
Elde Değiştir
I
Sil
I
Tümünü Sifirla
I
yardım
I
Şekil 5.35. Çözücü parametrelerinin girilmesi Hedef Hücre sat ı rı na 1 numaral ı eş itli ğ in sol taraf ı n ı temsil eden H5; Değ i şen Hücreler sat ı rı na kritik h ı z değ erinin bulunaca ğı H7 ve Kı s ıtlamalar bölümünde de 1 numaral ı formülün sol ve sa ğ taraflar ı n ı simgeleyen H5 ve H6 eş itlenmi ştir. Bu iş lemin sonucu Şekil 5.36'da görülmektedir.
244
21,1j J
3 4
7 8 9 r 10 r 12 141 .. 15 1-6 . J —17 1
el
Verilenler Q= m= b= g=
Eşitlikler 12 2 3 9,81
A= 14,6789 B = 14,6789 hk = 0,884706 Vk = 2,843922
IJ2d
Coziku Sonuçlar ı Ç.özüdi, tüm koşullan ve sindarnalan sairilayan bir çözüm buldu.
özgün Qatederi Yeniden
Tamam
Iptal
Raporlar Yan ıt Duyarklk Smırlamalar
Yük].
İ
Senaryo ljeydet...
İ
yardım
1 c1
Şekil 5.36. Çözücü yard ımıyla kritik yükseklik ve h ızın bulunmas ı 5.7. Thiessen Metodu İ le Havza Ya ğış Ortalamas ı n ı n Bulunmas ı
Bu örnek Şekil 5.37'de görülen havza için Thiessen metodu ile havza ya ğış ortalamas ı n ı n Excel yard ı m ı ile belirlenmesini aç ı klamaktad ı r (Sönmez ve Balaban, 1968).
Şekil 5.37. Thiessen metodunun uyguland ığı havza
Thiessen metodunda ya ğış istasyonlar ı n ı n yeri havza haritas ı nda işaretlenir. İstasyonlar aras ı doğ ru hatlarla birle ştirilir. Bu hatlar ı n teşkil etti ğ i üçgenlerin dikey kenar ortaylar ı çizilir ve kesi ştikleri nokta belirlenir. Bu kenar ortayları n meydana getirdiğ i şekle Thiessen poligonu denir. Bu poligonun ya ğış havzas ı üzerinde ay ı rd ığı zonlar ı n alan ı ölçülür. ( Şekil 5.38).
245
Şekil 5.38. Yağış istasyonları poligonlara ayrılır Havza ya ğış ortalamas ı şöyle hesap edilir; "o
Al h1 + A 2 h 2
+
+ An hn
A
(1)
Eş itlikte; ho
ortalama ya ğış
Aı -An
her bir zonun alan ı (da)
H ı ••h n
her bir zona ait ya ğış (mm)
Havza ya ğış ortalamalar ı n ı bulmak üzere Excel tablosu haz ı rlan ı r. Zonlar ı simgeleyen indisli değ iş ken adlar ı n ı girerken Excel'in otomatik tamamlama özelliğ i kullan ı labilir. Bunun için ilk simgenin girildiğ i hücrenin sa ğ alt kenar ı ndan fareyle tutulup a şağı doğ ru çekildi ğ inde indisin otomatik olarak artt ığı görülür. 5 satı r kadar kayd ı rı p b ı rak ı l ı nca aradaki tüm hücreler doldurulur ( Şekil 5.39).
246
2 3
Yağış (mm)
Zon
Alan (da) Ortalama
4 5
6
9 Şekil 5.39. Zon adlarının kolay yoldan tabloya girişi
Yağış ve alan değerleri girildikten sonra D8 hücresine araç çubu ğ undaki Otomatik Toplam simgesine t ı klamak suretiyle genel toplam ald ı r ı l ı r (Şekil
5.40). E3 — E7 aral ığı na 1 numaral ı eşitlik yard ı m ı yla ortalamalar hesaplat ı l ı r. Bu bölümde Excel'in mutlak referans özelli ğ i hesaplamalar ı n daha kolay yap ı lmas ı n ı sağ lar. İ;£
X J =1 =TOPLA(D3:1:17) B C D
BİRLEŞTİR
A
2 3 4 5
6 7
Zon
Al A2 A3 M AS
Ya ğış (mm)
Alan (tia)
■-- -58-63
482 508 496: 474: 502
t
E
F
z
Otomatik Toplam —7
Ortalama
4750 1225 9650 4320
1=TOPLASEI 9
10 Şekil 5.40. Toplam alan
Örneğ in, E3 hücresi için yap ı lan hesaplamada =C3*D31$D$8 formülü kullan ı l ı r. Formülde D8 hücresi referans verilirken sütun adresini belirten D harfi ve sat ı r adresini belirten 8 rakam ı n ı n hemen önünde $ i şareti vard ı r. Daha önce de ilgili bölümde aç ı kland ığı gibi $ işareti önünde bulunduğ u referans ı mutlak hale getirmektedir. Örnekte her sat ı r ve sütun referanslar ı n ı n her ikisinin de önünde bulundu ğu için bu hücre (D8 hücresi) mutlak referans olmu ştur. Bundan sonra E3 hücresinde yap ı lan bu hesaplama di ğer hücrelere kopyaland ığı nda D8 referans ı mutlak, yani sabit kalacak ve değişmeyecektir ( Şekil 5.41).
247
Zon
Ya ğış (mm)
Al A2 A3 M A6
Alan (da)
Ortalama
58001=C3*D3/$12$81 4750 1225 9650 4320
482 508 496 474 502
Şekil 5.41. Mutlak referans ın kullan ımı
Havza ya ğış ortalamas ı n ı bulmak için son ad ı m, E8 hücresinde genel toplam ald ı rmakt ı r. Örnek havzan ı n yağış ortalamas ı 487,8 mm olarak hesaplanm ış olur (Şekil 5.42).
E8
=TOPLA(E3:E7)
2
Zarı
Al A2 A3 M
C
D
E
Ya ğış (mm)
Alan (da)
Ortalama
482 508 496 474 502
5800 4750 1225 9650 4320 257451
1
F
108,5881 93,72694 23,6007 177,6695 84,23539 487,82051
Şekil 5.42. Havza ya ğış ortalaması 5.8. Çift Silindir İ nfiltrometre Sonuçlar ı n ı n Bulunması ve Grafiklenmesi
Bir tarla parselinde yap ı lan çift silindir infiltrometre ölçmelerine ili ş kin sonuçlar Çizelge 3.3'de verilmi ştir. Saat 08:00 de ba şlay ı p, birim zamanda toprağa giren su miktar ı n ı n sabitleşmeye baş lad ığı 17:00 de tamamlanm ıştı r. Buna göre, su alma h ı zı eşitli ğ i, ortalama su alma h ı zı eş itliğ i ve eklemeli su alma eş itliklerini bulunuz, grafiklerini çiziniz (Y ı ld ı r ı m, 1996). Bu problemin Excel'de çözülebilmesi için Şekil 5.43' de gösterilen tablo hazı rlanm ıştı r. Çizelge 3.3'de verilen ölçüm de ğerleri bu tabloda B ve E sütunlar ı na girilir. Geri kalan sutun de ğerleri bu de ğerlerden faydalan ı larak hesap edilir.
248
Çizelge 3.3. Çift silindir infiltrometre ölçüm de ğerleri
Gözlem zaman ı
B
1
C
Su düzeyi ölçmeleri (mm)
8.00
52
8.10
67
8.20
76
8.30
84
8.45
93
9.00
101
9.30
116
10.00
129
11.00
152
13.00
188
15.00
218
17.00
248
ı
Cı _ı;
G
E
Gözlem süresi (dak) Su düzeyi Gözlem Okumalar Eklemeli ölçmeleri zaman ı aras ı zaman (mm) 08:00 52 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 ;-,
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
08:10 08:20 08:30 08:45 09:00 09:30 10:00 11:00 13:00 15:00 17- 00.
Su alma Su alma Derinlik
(mm)
hı zı
H
I
Eklemeli su alma Derinlik On. su
(mm)
alma
67 76 84 93 101 116 129
152 188 218 248
Şekil 5.43. Çift silindir infiltrometre ölçümleri için tablo haz ırlığı
Şekil 5.43'de seçili olan alana girilecek yerinin zaman format ı nda olmas ı gerekmektedir. Bunun için ilgili alana özel biçimde veri girilmesi gerekmektedir. Örneğin saat 8.00 da baş layan ölçüm i şlemi 8:00 format ı nda girilmesi gerekmektedir. Bu şekildeki giri şler otomatik olarak zaman format ı nda alg ı lanmaktad ı rlar.
249
C kolonu : Bu kolondaki değ erler ölçmeler aras ı nda geçen gözlem süreleridir. Örne ğ in 8.00 ile 8.10 aras ı nda geçen süre 10 dakikad ı r (Şekil 5.44). Bu değ erin Excel'de hesaplat ı lmas ı iki yolla yap ı labilir. Birinci yol; do ğ rudan büyük de ğ erden küçü ğ ü ç ı karmakt ı r. Bu durumda C5 hücresine [ =B5-B4 ] yazmak yeterli olacakt ı r. Bununla beraber, C sütununda hesaplanacak değ erlerin toplan ı p ç ı kar ı labilir özellikte olmas ı gerekmektedir. Bir di ğ er deyi ş le, bu de ğerin di ğ er kolonlarda yap ı lacak hesaplamalarda kullan ı labilmesi için zaman format ı ndan kurtar ı lmas ı gerekmektedir. Bunun için DAK İ KA ve SAAT i şlevlerinden faydalan ı l ı r. DAK İ KA i ş levi, zaman format ı nda yaz ı lm ış bir rakam ı n dakika k ı sm ı n ı belirlerken; SAAT i ş levi de saat k ı sm ı n ı belirler. Örne ğ in B5 hücresindeki 8:10 ifadesi 8 saat 10 dakikay ı göstermektedir. O halde C kolonundaki hücrelerde [=(DAKIKA(B5)+(SAAT(B5)*60))-(DAK İ KA(B4)+ (SAAT(B4)*60)) ] şeklindeki bir hesaplatma ile B5 hücresindeki 8 saat 10 dakikadan, B4 hücresindeki 8 saat 0 dakika ç ı kar ı labilir. Sonuçta, di ğ er sütunlardaki rakamlarla ayn ı formatta bir say ı elde edilmi ş olur. D kolonu : Eklemeli zaman, di ğer bir deyi ş le, ölçme zaman ı n ı n baş lang ı ca olan toplam süresidir. C kolonu değ erleri toplanarak elde edilir. F kolonu Derinlik cinsinden su alma de ğ erleridir. Her zaman aral ığı nda topra ğ a giren su miktarlar ı n ı ifade etmektedir. E kolonu değ erlerinin farklar ı ndan bulunur. Örne ğ in, F5 hücresindeki 15 rakam ı , E5-E4 fark ı ndan bulunmu ştur. G kolonu : Her zaman aral ı ğ' ı ndaki mm/h cinsinden su alma h ı z ı değerleridir. F ve C kolonundaki de ğ erlerden faydalan ı larak hesap edilirler. Örne ğ in, saat 8.00 ile 8.10 aras ı ndaki 10 dakikal ı k sürede topra ğ a 15 mm su girmi ştir. Bunun 1 saat yani 60 dakikaya kar şı l ı k gelen değ eri 90 mm/h dir. H kolonu : Baş lang ı çtan itibaren herhangi bir zamana kadar topra ğa giren mm cinsinden su miktar ı d ı r. F kolonundaki de ğ erlerin eklemeli olarak toplanmas ı ile bulunur. 1 kolonu : Baş lang ı çtan itibaren herhangi bir zamana kadar mm/h cinsinden ortalama su alma h ı z ı değerleridir. H ve D kolonlar ı ndan faydalan ı larak hesap edilir.
Tablo Ş ekil 5.44'deki gibi elde edilir.
250
C5
J
2
,..
3 4 6 7
9 10 11 12 13 14 15 1--""--
= j =(DAKİ KA(B5)+(SAAT(B5)"60))-(DAK İKA(B4)+(SAAT(B4) 0)) G L H E F ,
Gözlem süresi (dak) Su düzeyi Su alma Gözlem Okumalar Eklemek ölçmeleri Derinlik Su alma zamanı arası zaman (mm) (mm) hızı (mm/h) 08:00 52 08:10r=10 15 90 10 67 08:20 10 9 54 20 76 08:30 10 30 84 8 48 36 08:45 15 45 93 9 09:00 15 8 32 60 101 09:30 30 90 116 15 30 10:00 30 26 120 129 13 11:00 23 23 60 180 152 13:00 18 120 300 188 36 15:00 120 420 218 15 30 17:00 120 15 540 248 30
Sıra no 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Eklemeli su alma Derinlik Ort. su alma (mm) hızı(mm/h) 15 24 32 41 49 64 77 100 136 166 196
90,0 72,0 64,0 54,7 49,0 42,7 38,5 33,3 27,2 23,7 21,8
Şekil 5.44. Doldurulmuş çift silindir infiltrometre ölçüm tablosu
Tablodaki eklemeli zaman sütununa karşı (D kolonu); su alma h ı zı (G kolonu), eklemeli derinlik cinsinden su alma (H kolonu) ve eklemeli ortalama su alma h ızı cinsinden su alma (I kolonu) değerleri normal ve tam logaritmik olarak grafiklenir. Bunun için D, G, H ve I kolonlar ı seçildikten sonra araç çubu ğ undaki Grafik Sihirbaz ı simgesine t ı klan ı r (Şekil 5.45).
25, y I ei3
_ <,
w")
•
- I E fo.
= Su alma h ı z ı (mmlh)
Gözlem zaman ı
08:00 08:10 08:20 08:30 08:45 09:00 09:30 10:00
11:00 13:00 15:00 17:00
Gözlem süresi (dak) Su düzeyi Okumalar Eklemeli ölçmeleri aras ı zaman (mm) 52 10 10 67 10 20 76 10 30 84 15 45 93 15 60 101 30 90 116 30 120 129 60 180 152 120 300 188 120 420 218 120 540 248
- 10
» İ Arial
.
Grafik sihirbazı Su alma Derinlik Su alma (mm) h ı z ı (mm/h)j 15 9
8 9
8 15 13 23
36 30 30
90 54 48 36 32 30 26 23 18 15 15
Eklemeli su alma
Derinlik (mm)
Ort. su alma hızı(mm/h)
15 24 32 41 49 64 77 100 136 166 196
90,0 72,0 64,0 54,7 49,0 42,7 38,5 33,3 27,2 237 21,8
Şekil 5.45. Çizilecek grafiğe temel olacak kolonlann seçilmesi Grafik Sihirbaz ı penceresinde XY (Dağı l ı m) grafik türü seçilir ( Şekil 5.46).
251
Grafik Sihirbaz ı - Adı nı 1 4 - Grafik T'
Standart Türler
Özel Türler I
Grafik türü:
Grafik ak türü:
Sutun Çubuk Çizgi
t>
Pasta
kik Alan Halka Radar Yüzey ?: Kabarc ık Hisse Senedi Çizgilerle birbirine ba ğlanrnış veri noktalar ı olan dağılım.
Örneği Görüntülemek İçin hasılı Tut
İptal
I
İleri >
1
20,1
Şekil 5.46. Grafik Sihirbaz ı penceresinde grafik türünün seçilmesi
Bu pencerede son ad ı ma kadar gidilip, gerekli ayarlamalar tamamland ı ktan sonra Ş ekil 5.47'deki gibi bir grafik elde edilmi ş olur. 250
200 —İ-- Su alma h ı z ı (mm/h)
160
(mm)
100
--k— Ort. su alma h ı z ı (mmih)
60
o 0
100
'
'
'
200
300
400
600
600
Şekil 5.47. İnfiltrometre ölçüm sonuçlar ın ın normal grafiği
Tam logaritmik grafi ğ i elde edebilmek için her iki eksenin de logaritmik yap ı daki ölçe ğe dönü ştürülmesi gerekmektedir. Bunun için farenin okunu X ve Y eksenleri üzerine getirip sa ğ t ı kland ığı nda Şekil 5.48'deki pencere aç ı l ı r. Burada Ekseni Biçimlendir sat ı rı seçilir.
252
250
200
,..- ---^ Al
—ı— Su alma h ı z ı (mm/h)
.--."---
150 _--)1""---., ,-
1 00
ir--
Derinlik (mm)
.-
---
Ort. su alma h ı z ı (m rn/h)
50
0
100
200
30P Ekseni Eilç ı rı-ı lerı dı r
ekil 5.48. Eksen/erin logaritmik ölçege dönü ştürülmesi Ekseni Biçimlendir penceresinde Logaritmik ölçek sat ı rı seçilir ( Ş ekil 5.49). Ekseni Biçimlendir
Desenler
ölçek 1 Yazı Tipi
Sayı 1 Hizalama 1
(X) Değer ekseni ölçeği Otomatik J
En Küçük
rs-;
En Büyük:
o 1600
P
Ana birim:
1100
P
İkincil birim:
120
i
(Y) Değer Ekseni Kesişrne yeri: 10
Görüntü birimi:
Ivok
j,
17 Göriı r,:: ■ .;
P l'çi'?*■ii:ıiTiıTk81---k1 F Değerler ters ada
F
(Y) Eksen' en büyük de ğerde keser
Tamam
I
İptal
Şekil 5.49. Ekseni Biçimlendir penceresi Ayn ı iş lem di ğ er eksen için yap ı ld ı ktan sonra tam logaritmik ölçekteki grafik elde edilir ( Ş ekil 5.50).
253
1000
100
1111111 ■ 1111111
~~1 İMMIIİ~IM ~~~111111111• •1111,~PINEINI~I~Olffiffilr.1111~~1•IIN
1~111"711~111MWTI
■
MINIIN~~•• ~NMİİM
■
İIIIII•11
10
11111111111111 10
■■■1
—Iı—Su alma h ı z ı (mm/h) --e— Derinlik (mm) —A--- Ort. su alma h ız ı (mm/h)
111111111 1000
100
Şekil 5.50. Tam logaritmik ölçekte infiltrometre ölçüm sonuçları Son olarak 3 çizgisel grafi ğ in de denklemlerinin tespit edilebilmesi için, her grafik çizgisi üzerinde sağ t ı klama ile aç ı lan pencerede Eğ im Çizgisi Ekle sat ı rı seçilir (Şekil 5.51). 1000
MINIMEI
MI~I~N İM
WINIMI~NIIME 1111~111~1111••
~11111•11~~ •■■ =MIIIIIIII•
=MENEM
IIIMffillIll
=MEEENII~~11111111111
MIINNI ■ II Meelln
IIIIIIIIIIHNI Eleilıllini
gı
11111111.1 1••• ffiffill__• 2 Veri Sensin' Biçimiendir... ~~~1M-
100
■■
~fflııi=r~~~ ımmımm Iffil•~1~111~MIZIWi
67■
~C~İlinelulialee
Grafik Türü... Kaynak Verici...
1111•31•1111111ffl
Su alma hı z ı (mm/h) rinlik m) . su alma ı (mm/h)
ESilin ı i;icgb.i
Temizle
10
10
100
1000
Şekil 5.51. Eğim çizgisi ekleme Eğ im Çizgisi Ekle penceresinde iki klasör vard ı r. Tür klasöründe Eğ im/Regresyon türü seçenekleri vard ı r. İ nfiltrometre örne ğ i için uygun olan Üs türü seçilir ( Şekil 5.52).
254
Eg ıl ı nı Çizgisi Ekle
Tür
I Seçenekler 1
[-EğdirniRegresyon türü
12 eglinorn .
Logaritmik
Lkiğrusal
Hareketli grtalama Kullanılan seri; ınl ı l, C mu, '1
Ort. su atroaChızı(mm/h)
iptal
Tamam
I
Şekil 5.52. Eğim türünün belirlenmesi Ayn ı penceredeki Seçenekler klasöründe Grafik üzerinde denklemi görüntüle seçeneğ i işaretlenir ( Şekil 5.53). 1.1 2..z1
Eg ıl ı m Çizgisi Ekle
Seçenekler
Tür
-Eğdim çizgisi adı 4. Otomatik:
r
Üs (Derinlie(mm))
özel:
Tahmin İteri:
eri:
I
Birim
10
Brim
re.sırn rıoktsı = r§;'-a1U--işcı
0
r Grafik üzde E-kare değerini görün'Lie
Tamam
I
iptal
I
Şekil 5.53. Eğilim Çizgisi Ekle penceresi Seçenekler klasörü Su alma h ı zı eş itliğ i; Y=206,89 X-°'4305 Eklemelisualmaeş itliğ i; Y=3,5527 X 0.6396
255
Ortalama su alma e ş itliğ i; 11=213.16 X 413"2 Olarak bulunmu ş olur (Ş ekil 5.54). Bu eş itliklerden yararlanarak, tarla parselinin herhangi bir noktas ı nda, yüzeyde suyun toprakla temas etti ğ i andan itibaren geçecek belirli süredeki su alma h ı z ı ve topra ğ a giren su miktar ı hesaplanabilir. Örne ğ in baş lang ı çtan itibaren 90. dakika dikkate al ı n ı rsa, yukar ı da verilen eş itliklerde X yerine 90 değeri konarak; 90. dakikadaki su alma h ı zı 29.8 mm/h, Ba ş lang ı çtan itibaren 90. dakikaya kadar topra ğ a giren suyun ortalama h ı z ı 42.1 mm/h Baş lang ı çtan itibaren ilk 90 dakikada topra ğ a giren su miktar ı 63.2 mm olarak hesaplan ı r.
Şekil 5.54. Grafik denklemlerinin belirlenmesi 5.9. Yap ı larda Is ı ve Nem Dengesi Soru: En soğ uk aydaki ortalama s ı cakl ığı —5 °C ve ba ğı l nemi % 90 olan bir bölgede (bu s ı cakl ı k ve ba ğı l nemde havan ı n mutlak nemi 2.92 gr/m 3 dir) 20 baş l ı k bir süt ine ğ i ah ı r ı in şa edilecektir. Ah ı r içi s ı cakl ığı n ı 15 °C, bağı l nemin % 75 olmas ı öngörülmektedir (bu s ı cakl ı k ve bağı l nemde havan ı n mutlak nemi 9.63 gr/m3 dir). Doğ al havaland ı rma ile havaland ı r ı lacak ah ı rda etkili baca
256
yüksekli ğ i 4 metredir. Net duvar yüzeyi 125 m 2, çat ı yüzeyi 168 m 2, toplam pencere yüzeyi 6 m 2, toplam kap ı yüzeyi 9 m 2 dir. Bir ineğ in optimum koş ullarda yayd ığı ı s ı 750 Kcal/saat, su buhar ı ise 300 gr/saat dir. Ah ı rda kullan ı lan s ı val ı tek tu ğ la duvar ı n toplam ı s ı iletim katsay ı s ı 1.81 Kcal/m 2 °C h, ah şap kaplama üzeri marsilya kiremidi ile kapl ı çat ı n ı n toplam ı s ı iletim katsay ı s ı 2.4 Kcal/m 2 °C h, ah şap çerçeveli pencerenin toplam ı s ı iletim katsay ı s ı 6 Kcal/m2 °C h, ah şap kap ı n ı n ı s ı iletim katsay ı s ı 3.5 Kcal/m 2 °C h dir (Balaban ve Şen 1988). istenenler: Ah ı r içindeki fazla nemin d ışarı at ı labilmesi için gerekli minimum hava ak ı m ı miktar ı nedir ? Yap ı elemanlar ı yoluyla kayb ı na izin verilecek ı s ı miktar ı nedir ? Çat ı dan kaybolan ı s ı n ı n izin verilebilir s ı n ı rlar içinde kalabilmesi için çat ı n ı n toplam ı s ı iletim katsay ı s ı ne olmal ı d ı r ? Ah ı r içindeki fazla nemi d ışarı atmak için gerekli olan ve minimum hava ak ı m ı n ı sağ layacak olan hava bacas ı n ı n kesit alan ı ne olmal ı d ı r ? Kullan ı lacak eşitlikler: Wa
Q m
( )
gi - gd
qi =0.29 Q, (t ; - t d )
(2)
q=UA(t ; -t d ) (3) Q = A,, V ( 4 ) V=6.6.ğ h(t i -t d ) ( 5 ) Eş itliklerde; Q,„ :
minimum hava ak ı m ı miktarı (m3/h)
Q:
hava ak ı m ı miktar ı (m 3/h)
Wa
ah ı r havas ı na verilen toplam su buhar ı miktar ı (gr/h)
gi :
iç havan ı n mutlak nemi (gr/m 3)
9d
d ış havan ı n mutlak nemi (gr/m 3)
qi :
havaland ı rma yoluyla kaybolan ı s ı (Kcal/h)
q :
yap ı elemanlar ı yoluyla kaybolan ı s ı (Kcal/h)
ti :
iç ortam s ı cakl ığı (°C)
td
d ış ortam s ı cakl ığı (°C)
U:
yap ı eleman ı n ı n ı s ı iletim katsay ı s ı (Kcal/m 2 °C h)
257
A :
yap ı eleman ı n ı n yüzey alan ı (m 2 )
Ah
havaland ı rma bacas ı kesit alan ı (m 2)
V :
hava ak ı m ı n ı n ortalama h ı zı (m/dak)
h :
havaland ı rma bacas ı etkili yüksekliğ i (m)
Excel ortam ı nda bu ve benzeri problemlerin çözümünde, tablonun bir bölümünü verilenler, bir bölümünü e ş itliklere diğ er bir bölümünü de istenenler için ay ı rmak, h ı zl ı ve hatas ı z çal ış ma için ön ko ş uldur denebilir. Bu prensipler doğ rultusunda, problemde verilenler, e ş itlikler ve istenenler Excel tablosuna girı lmi ştir ( Şekil 5.55). AI
B
I
C
D I
E
Verilenler
1gI
G
H
1
ı
mm
td
iç ortam mutlak nemi d ış ortam mutlak nemi
gd = 2,92 gr/m3
süt ine ğ i sayıs ı etkili baca yüksekli ği
tl gl
15 oC -5 oC ■
h-
9,63 gr/m3 20 adet 4m
^^^I ^I^I^i°I ^Iml^l ^l^
net duvar yüzeyi çatı yüzeyi toplam kap ı yüzeyi toplam pencere yüzeyi bir ine ğ in yayd ığı ısı bir ine ğ in ortama verdi ğ i su baharı duvar ısı iletim katsayısı
Ad AçAk = Ap -
çatı ısı iletim katsayısı kap ı ısı iletim katsayısı pencere ı sı iletim katsayısı
Uç- 2,40 Kcal/m2 ° C h
125 m2 168 m2 9 m2 6 m2 750 Kcallh 300 gr/h Ud - 1,81 Kcelhliz °C h
Qm..
L
Istemınier
E ş itlikler
iç ortam sı cakl ığı d ış ortam sı cakl ığı
IJI
094,2 nı3/h
894,2 m3/11
I-
. qi - 5186,3 Kcal/h , -
ıl . ■ 9813,7 Kcalıb
qd - 4525,0 Kcal/h 'tl< - 630,0 Kcal/h
III«,
qp =,
720,0 Kcal/h
ın açığı qç (maks)
3938,7 KcaUh
- -
4125,3 Kedi/k
■
1,17 Kcal/m2 ° C h
qç.• 8084,0 Kcalfh IV.= Q ı.
14,9 m3/dak
V-
59A ın/dak
0,25 nt2
-- -
Uk - 3,50 KcaUm2 ° C h Up - 6,00 Kcal/m2 ° C h
Şekil 5.55. Yap ılarda ısı ve nem dengesine ilişkin örnek Tablonun H ve L kolonlar ı nda gerekli hesaplamalar yap ı lm ışt ı r. Buna göre örneğ in, çat ı da meydana gelen ı s ı aç ığı 4125.3 Kcal/h olmaktad ı r. Bu aç ığı n kapat ı labilmesi için çat ı da seçilecek malzemenin maksimum ı s ı iletim katsayı s ı 1.17 Kcal/m 2 °C h olmal ı d ı r. Burada akla şöyle bir soru gelebilir. Acaba çat ı malzemesini de ğ iştirmeye gerek b ı rakmamak için bu ortamda kaç süt ine ğ i daha bar ı nd ı rabilirim ? Di ğer bir deyi ş le, kaç süt ine ğ i daha eklenirse çat ı dan kaybolan ı s ı miktar ı n ı dengelenir ? Bunun için Excel'de Hedef Ara aracı kullan ı labilir. < Araçlar/Hedef Ara > menü yoluyla aç ı lan pencerede gerekli düzenlemeler yap ı labilir ( Şekil 5.56).
258
Hedef Ara
Ayarlanacak Hücre: 11_10 Sonuç hücre:
I°
Değişecek hücre:
1$D$9
Şekil 5.56. Hedef Ara penceresi
Bu pencerede Ayarlanacak Hücre satı r ı na, çat ı dan kayb ı na izin verilen ı s ı miktarı ile mevcut durumda çat ıdan kaybolan ı s ı miktarı n ı n karşı laştı r ı ld ığı L10 hücresi referans gösterilir. Sonuç hücre sıfı r olmal ı d ı r. Çünkü ancak s ıfı r değerine ulaşı ld ığı nda denge durumu gerçekleşecektir. Değ i şecek hücre ise süt ineğ i sayısı n ı n girildi ğ i D9 hücresidir. Tamam butonuna tı kland ığı nda D9 hücresinde 28,4 say ı s ı , L10 hücresinde de 0 rakam ı görülür. Böylece, mevcut şartlarda çat ı da herhangi bir ı sı yal ıtı m ı önlemine gerek duyulmamas ı için ah ı ra en az 9 inek daha dahil edilmelidir. Is ı kayb ı n ı önlemek için bir di ğer önlem de, e ğ er mümkünse, çat ı yüzey alan ı n ı n azaltı lmas ı d ı r. Bu durumda, çat ı yüzey alan ı n ı kaç m 2'ye dü şürmek gerekmektedir ? Bu sorunun cevab ı , yine Hedef Ara aracı ile kolayca verilebilir. Hedef Ara penceresinde Ayarlanacak Hücre ve Sonuç hücre satı rları değiştirilmeden Değ işecek hücre satı rı na çat ı yüzey alan ı n ı n verildiğ i D12 referans adresi verilir. Sonuç, 82.1 m 2 olarak bulunur. 5.10. Basit Bir Yap ı da Metraj ve Ke şif Özeti
Bu örnek Prof. Dr. Ayd ı n Öneş'in in şaat Malzeme Bilgisi adl ı kitab ı ndan yararlan ı larak haz ı rlanm ıştı r. Şekil 5.57`de kesiti ve ayr ı ntı ları verilen hangar ı n görülen bölümlerinin 10 m. Uzunlu ğu için metraj ı n ı n yap ı l ı p malzeme keşif özetinin ç ı karı lmas ı . Böyle bir örnek çözülürken öncelikle metraj belirlenmelidir. Metraj, yap ı yı oluşturan elemanları n uzunlukları n ı n (m), alanlar ı n ı n (m2), hacimlerinin (m 3) ve demir i şlerinin (kg) olarak miktarlar ı n ı n bulunmas ı işlemidir. Metrajdan yararlan ı larak bütün yap ı elemanları n ı n yap ı m ı için gerekli malzeme miktar ı n ı n belirlenmesine de Malzeme ke şfi denir. Malzeme keşfinden yararlan ı larak ayn ı cins malzemelerin bir kalemde topland ığı listeye ise Malzeme ke ş if özeti denir. Metraj ı n çı karı labilmesi için gerekli boyutlar Error! Reference source not found.'den al ı n ı p bir tablo olu şturulabilir ( Şekil 5.58).
259
3.0 7-7---
16.0431
2.8
1.5 Tuğla+10.044 2 cm iç-dış s ıva (10.044)
0.2 Grobeton (16.002) 0.3 Taş blokaj
0.5 0.3 0.1
4ıı ı 0.0
A
-0.7 7---
0.5
0.5
4-
3.5
Şekil 5.57. Örnek bir yap ının kesit ve ayrıntıları
260
--
I
A13
z_l
=
A
B 1 METRAJ 2 Yap ı elemanları na ilişkin boyutlar (m) 3 Yap ı Eleman' Genişlik Yükseklik Uzunluk 4 5 6 7 8 9 10
Figüre Ta ş Duvar Ta ş blokaj Grobeton Tu ğ la duvar Betonarme alt hat ı l . Betonarme üst hat ı l İç s ıva 11 D ış s ıva 12 Çat ı izdü ş üm alan ı
0,5
3,5 3,7 0,3 0,5 0,3 0,02 0,02 4,5
0,8 0,3 0,2 2,5 0,2 0,2
10 10 10 10 10 10
2,5 3
10 10
-
10
13 1,1
Şekil 5.58. Metraj çıkarmada gerekli boyutlar Bu boyutlar incelendi ğ inde çat ı izdü ş ümü 2 boyutlu (alan) di ğ erleri 3 boyutlu (hacim) şeklindedir. Alan hesab ı için mevcut 2 boyut, hacim hesaplar ı için de mevcut 3 boyut çarp ı larak metraj ç ı karı lm ış olur (Şekil 5.59). E4
=B4*C4174 A
I
^,^ ,ı
13 1 METRAJ Yap ı elemanları na ilişkin boyutlar (m) Metraj Yap ı Eleman' Genişlik YükseklikUzunluk 0,8 10 ) 4 1 Figura Taş Duvar 0,6 10,5 Taş blokaj 10 3,5 0,3 7,4 3,7 0,2 10 Grobeton Tuğ la duvar 10 7,5 0,3 2,5 1 Betonarme alt hat ı l 0,5 0,2 10 0,6 10 Betonarme Ost hat ı l 0,3 0,2 0,5 İ ç s ıva 10 0,02 2,5 D ış s ıva 0,02 3 10 0,6 12 Çatı izdü şüm alan ı 10 ' 45 4,5 13 lA
Şekil 5.59. Metrajın çıkarılması Yap ı ya iliş kin keş if çı kar ı rken her bir yap ı eleman ı nda kullan ı lan malzemeler belirlenir. Örne ğ in Taş ihtiyac ı duvarda ve ta ş blokajda söz konusudur. Taş ihtiyac ı belirlenirken duvar hacmi 1.2 ile ta ş blokaj hacmi de 1.1 ile çarp ı l ı r ( Şekil 5.60).
261
EĞER
J X ,./
=
=1,2*E4 D E B I C METRAJ Yap ı elemanlar ı na ilişkin boyutlar (m) Yap ı Eleman' Genişlik Yükseklik Uzunluk - Metrai l■ F ı geı re Ta ş Duvar 10 4 0,5 , 10,6 Ta ş blokaj 10 3,5 0,3 7,4 10 Grobeton 3,7 0,2 10 7,5 Tu ğ la duvar 0,3 2,5 1 0,2 10 Betonarme alt hat ı l 0,5 0,6 Betonarme üst hat ıl 10 0,3 0,2 Iç s ıva 10 0,5 0,02 2,5 D ış s ıva 0,02 10 0,6 3 45 10 Çat ı iztigşüm alan ı 4,5 A
1 2 3
ti
6
CO
9 10 11 12 13 14 15 Taş ihtiyacı
Duvar 1=1 ,2*E4
Ta ş blokaj Toplam 1
Şekil 5.60. Taş duvar için gerekli ta ş miktarının bulunmas ı Taş blokaj için gerekli miktar da ayn ı şekilde belirlenerek toplam ta ş ihtiyac ı ç ı kar ı labilir (Şekil 5.61). = r-- 1,1*E5 D B METRAJ Yap ı elemanları na ilişkin boyutlar (m) Genişlik Yükseklik' Uzunluk Yap ı Eleman! 10 F ı gure Ta ş Duvar 0,8 0,5 0,3 10 Ta ş blokaj 3,5 10 Grobeton 3,7 0,2 10 2,5 Tu ğ la duvar 0,3 Betonarme alt hat ı l 0,5 0,2 10 10 Betonarme üst hat ı l 0,3 0,2 2,5 10 lç s ıva 0,02 10 D ış s ıva 0,02 3 10 Çat ı izdü ş üm alan ı 4,5 C15
A
1
2 3
4
5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Taş ihtiyacı (m3) 16
Duvar 4,81
Metraj 4 10,6 7,4 7, 5 0,6 0,5 0,6 45
Ta ş blokaj Toplam 11,551 16,35
Şekil 5.61. Toplam ta ş ihtiyacının belirlenmesi Bir m 3 tu ğ la duvarda 890 adet tu ğ la kullan ı lmaktad ı r. Tu ğ la duvar hacmi bilindiğ i için gerekli tu ğ la miktar ı kolayca bulunur ( Şekil 5.62).
262
■I
B16
C
= =890*E7 İ B Formul Çubuğu( METRAJ Yap ı elemanları na ilişkin boyutlar (m) Yap ı Eleman ı Genişlik :Yükseklik ;Uzunluk Fıgure Ta ş. Duvar 0,5 0,8 10 Ta ş blokaj 10 3,5 _ 0,3_ Grobeton 10 3,7 _ 0,2Tu ğ la duvar 0,3 2,5 10 Betonarme alt hat ı l 0,2 10 05 Betonarme üst hat ı l 10 0,3 0,2 lç sıva 0,02 2,5 10 Dış s ıva 0,02 3 10 Çat ı izdü şüm alan ı 10 4,5 -
Metraj 4 10,5 7,4 7,5 1 0,6 O6 0,6 45
4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Duvar Ta ş blokaj Toplam 15 Taş ihtiyacı (m3) 48 11,55 16,35 16 Tu ğ la ihtiyacı (adet) 6676.
Şekil 5.62. Tuğla ihtiyacının belirlenmesi
Harç ihtiyac ı belirlenirken öncelikle hangi elemanda ne oranda harç kullan ı ld ığı n ı n bilinmesi gerekir. Ta ş duvarda kullan ı lan harç miktar ı taş duvar hacminin 0.33'ü kadar, tu ğ la duvarda kullan ı lan harç miktar ı da tu ğla duvar hacminin 0.275'i kadar olmaktad ı r. Ayr ı ca iç ve d ış s ıvan ı n tamam ı harçla yap ı lmaktad ı r. Buna göre yap ı daki harç miktar ı Şekil 5.63`deki gibi bulunur. Şekilde hesaplama hücrelerine yaz ı lan formüller de gösterilmi ştir. F18
z1 A
=1 =TOPIA(E318 E18) I B 1 C 1
1 METRAJ 2 Yap ı elemanları na ilişkin boyutlar (m) 3 Yap ı Eleman ı Genişlik Yükseklik Uzunluk 4 Figüre Ta ş Duvar 0,5 0,8 10 5 Ta ş blokaj 35 0,3 ' 10 6 Grobeton 10 3,7 0,2 7 Tu ğ la duvar 0 ,3 10 2, 5 8 Betonarme alt hat ıl 0,5 0,2 10 9 Betonarme üst hat ıl 0,3 0,2 10 10 Iç s ıva 0,02 2,5 10 11 Dış s ıva 0,02 3 10 12 Çat ı ızduş üm alanı 4,5 . 10 13 14 Duvar Taş Maksi ;Toplam 15 Taş ihtiyacı (m3) 4,8, 11,55! 16,35 16 Tu ğ la ihtiyacı (adet)_
17 18 Harç ihtiyac ı 19 20 71
Metraj
4 10,5 7,4 75 1 0,6 0,5 0,6
45
6675 Taş duyar Tuğla duv. iç sıva 152, 2,0625 0,5 /
I
/
=0,33*E4 =0275*E7 =E10
di ş sıva Toplam 0,611. İ
=E11
44. 13251 İ
=TOPIA(B113•E18)
Şekil 5.63. Harç ihtiyac ının belirlenmesi
Toplam harç hacmi bulunduktan sonra bu de ğer çeşitli malzeme katsay ı ları ile çarp ı larak bu harcı n içindeki malzeme miktarlar ı ayrı ayrı bulunabilir ( Ş ekil 5.64).
263
A İ B I C 1 METRA..1 2 Yap ı elemanlar ına ilişkin boyutlar (m) 3 Yap ı Eleman. Genişlik Yukseklik Uzunluk 4 Figüre Ta ş Duvar 0,5 0,8 10 5 Ta ş blokaj 10 3,5 0,3 6 Grobeton 3,7 02 10 7 Tu ğ la duvar 0,3 2,5 10 B Betonarme alt hat ı l 0,5 10 0,2 9 Betonarme üst hat ıl 0,3 0,2 10 10 Ig s ıva 0,02 2,5 10 11 D ış s ıva 0,02 3 10 12 Çat ı izdüşüm alan ı 4,5 10 13 14 Duvar Taş blokal Toplam 15 Taş ihtiyacı (m5 4,8 11,55 16,35 16 Tu ğ la ihtiyacı (adet) 17 18 Harç ihtiyacı 19 21
22 23
E
!
Metraj 4 10,5 7,4 7,5
1 08 08 0,6 45
6675 dış s ıva Toplam 4,4825 0,6 Su (rn°) 1,793
Taş duvar Tu ğla duv iç sıva 1,32 2,0625 0,5 Kum (m) Kireç (kg) Çimento(kg) 4,4825 448 25 672,375 1 =9181
I I =F18100 =F18150
=F18'0,4
Şekil 5.64. Harç için gerekli malzemelerin miktarının belirlenmesi
Grobeton hacmi önceden belirlenmi şti. Grobetonda kullan ı lan malzemeler de grobeton hacmi ile çe ş itli katsay ı ları n çarp ı lmas ıyla bulunmaktad ı r (Şekil 5.65). 18 Harç ihtiyacı 19 20 21 22 Grobetan malz. 23 24 25
0,5 1,32 2,0625 Kum (m3) Kireç (kg) Çimento(kg) 448,25 672,375 4,4825 Çakıl(m3) Kumin) 3 ,Çmento(kg) 1480 5,55 3,7 =E613,75 =E8*0,5
/ =E6*200
0,6 Su (m3) 1,793 Su (m3) 3,7
4,4825
=E613,5
Şekil 5.65. Grobetonda kullan ılan malzemelerin miktarını n belirlenmesi
Betonarme hat ı l hacmi alt ve üst hat ı l olarak önceden belirlenmi şti. Kullan ı lan malzemeler, hat ı lları n toplam ı al ı narak bulunan toplam hat ı l hacmi ile çeş itli katsay ı ları n çarp ı lmas ı yla bulunmaktad ı r (Şekil 5.66). • ■ ••••...•
23 24 Hatı l malzemesi 25 26 27 28
Çak ı l (m3) Kum (m3) Çimento(kg) Su (m 0,88 1,136 0,8 560
I
Demir (kg) 160
.\ I / =(E8+E9)100 =(E8+E9)*350 I =(E8+E9)'0,71 =(E8+E9)*0,55 =(E8+E9)'0,5
Şekil 5.66. Hatıllarda kullan ılan malzemelerin miktarının belirlenmesi
Çatı da kullan ı lacak malzeme miktar ı belirlenirken, çat ı iz dü şüm alan ı ile belirli katsay ı lar çarp ı lmaktad ı r. Çat ı iz dü ş üm alan ı E12 hücresinde bulunmuştu. Bu hücre de ğ eri ile malzeme katsay ı ları çarp ı larak gerekli kereste, 264
çivi ve marsilya kiremidi miktarlar ı bulunmaktad ı r. Mahya kiremidi miktar ı ise bina uzunlu ğ u (10 m.) ile 4 katsay ı s ı çarp ı larak bulunmaktad ı r (Şekil 5.67). II
1.11 II I
25 26 Çatı malzemesi 27 28
■
F ,1 •- U
Kereste(m3) 3,6
U
p
Çivi (kg) 22,6
t =E12*0,08 =E12 *0
U.717
U ,U,....
Marsilya Kiremidi(adet)
Mahya Kiremidi(adet
72 0
40
i
1 =D12*4
: =E12*16
IZ.-1
Şekil 5.67. Çatıda kullan ılan malzemelerin miktarının belirlenmesi Her bir yap ı eleman ı için gerekli malzeme miktarlar ı belirlendikten sonra keş if aşamas ı nda baz ı düzenlemeler yap ı labilir ( Şekil 5.68). 13 14
15
Keşif Ta ş ihtiyacı (ma)
16 Tu ğ la ihtiyacı (adet) ; 17 18 19 20 21
Ta ş blokaj 11,55
Toplam 16,35
6675
Harç ihtiyacı
Taş duvar 1,32 Kum (m3) 4,4825
Tu ğ la duv. iç s ıva 2,0625 0,5 Kireç (kg) Çimento(kg) 448,25 672,375
dış sıva 0,6 Su (rn3) 1,793
Grobeton malz.
Çak ıl (m3) 5,55
Kum (m3) Çimento(kg)j 3,7 1480
Hatı l malzemesi
Çak ı l (m3) 1,136
Kum (m3) Çimento(kg1 0,8 560
Su (m3) 3,7 Su (m3) 0,88
^'
Çat, ma l zemesi 26 ''''
Duvar 4,8
Kereste(m3) 3,6
Çivi (kg) 22,5
Marsilya Kiremidi(adet)
Mahya Kiremidi(adet
720
40
Toplam 4,4826
Demir (kg) 160 '
Şekil 5.68. Keşif aşamasında belirlenen malzeme miktarları Keş if aşamas ı ndan sonra malzeme ke ş if özeti ç ı kar ı labilir. Malzeme ke ş if özetinde ayn ı malzemeler tek kalemde toplanacak şekilde birle ştirilmelidir. Farkl ı yap ı elemanlar ı ndan da gelebilen malzemelerin birle ştirilmiş durumu ve ilgili formülü Şekil 5.69`da görülmektedir.
265
B
A
13 14: Tay ihtiyacı (m 1 45 lk. Tuğla ihtiyacı (a ı
ii 18 19 20 21 22 . 23 1 24•,
Duvar 4,8 6675
C Keşif :Taş blokel_ . 11,55 ,
LL
Taş duvar Tuğla duv 2 ,0625 Harç ihtıya ' ct 1.32 . Kum (m3) Kireç (kg) 4,4825 448,25 ! akıl (m3) Kurn.,(rn3) Grobeton malz. 555 3,7 'Kum (m3). Çakıl (rrı3) Hatıl malzemesi 1,136 0,8 •
E
Toplam 16,35
-
iç s ıva (3.5 Çimento(kg) 672,375 Çimento(kg) 1480 Çimento(kg) 560
dış sıva 0,6 I Su (m3) : 1,793 E Su_(rn3), 3,7 ! Su (rn3) 0,88
Marsilya
Mahya
Kremidi(adet)
Kremidi(ade
720
40
F __ _
I Toplam
4,4825 ' .
,
Demir (kg: 160
Malzeme Keşif özeti Malzeme Cinsi :' Miktarı Bir' Figüre taş ' 16,35 Lrı r 2) =D15 Tuğla 6675 - • =B16 Kum 8,9825 -------rır---(r =B2O+C22+C24 Çakıl 6,6E6 m3) =1322+1324 Kireç =C20 ........:r" 448,25; -Çimento 2712,375 k i =D2J+D22+024 Kereste . 3,6 mı . =B26 37- Çivi 22,5 ...'"-----kğ"*., =C26 I 720 ...----Airer-=D26 Marsilya kiremidi 39 Mahya kiremidi 40 -4--1' t ' =E26 Su 6,373- , (m3) =E2_0+E22+E24 41 Demir =F24 160 .-L-.-13:g "----'42
■
~İ~wır
Çatı malzemesi KeresteerY151. çivi_0(9) ; 22,5 ' 3,6
D
• ~". 3 ." -
Şekil 5.69. Malzeme keşif özetinin hazırlanması
266
G
6. KAYNAKLAR Anonymous, 1990, "Evapotranspiration And İ rrigation Water Requirements" American Society Of Civil Engineers, New York. Ayyı ld ız, M., 1983, "Sulama Suyu Kalitesi Ve Tuzluluk Problemleri", Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay ı nlar ı : 879, Ders Kitab ı : 244, Ankara. Ayyı ld ız, M., 1989, "Hidrolik", Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay ı nlar ı : 1106, Ders Kitab ı : 317, Ankara. Balaban, A., E., Ş en, 1988, "Tar ı msal Yap ı lar", Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay ı nlar ı : 1083, Ders Kitab ı : 311, Ankara. Evsahibioğ lu, A. N., 1994, "Mühendislik Matemati ğ i", Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay ı n No : 1339, Ders Kitab ı : 388, Ankara. Güngör, Y., A. Z. Erözel, O. Y ı ld ı rı m, 1996, "Sulama", Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay ı n No : 1443, Ders Kitab ı : 424, Ankara. Güngör, Y., A. Z. Erözel.,1994, "Drenaj Ve Arazi islahl", Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay ı n No : 1341, Ders Kitab ı : 389, Ankara. K ız ı lkaya, T., 1988, "Sulama Ve Drenaj", Bay ı nd ı rl ı k Ve iskan Bakanl ığı Devlet Su İş leri Genel Müdürlü ğ ü, Ankara. Öneş A., 2000, 'in şaat Malzeme Bilgisi Ders Notlar ı ", Ankara. Öneş , A., F. K. Sönmez, 1997, "Sulama Ş ebekelerinde Optimal Kanal Güzergah ı n ı n Saptanmas ı ", Turkish Journal Of Agriculture And Forestry, Tübitak, Ankara. Rhoades, J. D., A. Kandiahj, A. M. Mashali, 1992, "The Use Of Saline Waters For Crop Production", Fao, Irr. And Drain Paper No : 48, Rome. Sönmez N., A. Balaban, 1968, "Kültürteknik Cilt 1", Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay ı nlar ı : 307, Ders Kitab ı : 109, Ankara. Sönmez, F. K., A. Öztürk, H. Apayd ı n, 1998, "Kim Korkar Excel'den", Pusula Yay ı nc ı l ı k Ve İ letiş im Ltd. İ stanbul. Sönmez, F. K., A. Öztürk, H. Apayd ı n, 1999, "Excel 97, Temel Excel Rehberi", Pusula Yayı nc ı l ı k Ve İ leti ş im Ltd. İ stanbul. Sönmez, F. K., A. Öztürk, H. Apayd ı n, 1999, "Uygulamalarla Excel 97", Pusula Yay ı nc ı l ı k Ve İ letiş im Ltd. İ stanbul. Tulunay, Y., İ stanbul.
1980, "Matematik Programlama Ve
İş letme Uygulamalar ı ",
Yı ld ı rı m O., 1996, "Bahçe Bitkileri Sulama Tekni ğ i", Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay ı n No : 1438, Ders Kitab ı : 420, Ankara.
267
7. ALFABETİ K D İZİ N A açma açma parolas ı akıll ı içerik sihirbazı aktif hücre alan ayarları Alt+F4 altbilgi altı çizili anahat araç çubukları arka plan artalan
5 34 205 74 188 82 112 14, 85 47 101, 102 24, 98 98
B baskı kalitesi baskı önizleme başlat butonu başl ık satırı var başlık satırı yok belgenin sütunlara ayr ı lması biçim boyacı sı bilgi giriş formu bilgi giri şi bilgilerin depolanmas ı bilgilerin saklanmas ı bilgisayarın çal ıştınlması bilgisayarın kurulmas ı birleştir i şlevi birleştir ve ortala blok bloklama boşluksay i şlevi bul ve değiştir büyük i ş levi büyükharf i şlevi
52, 111 114 11 65 65, 168 57 139 166 165 12 11 5 4 152 89, 94 74 74 148 46 150 155
C CD cetvel Ctrl+l
13 39 84
Ctrl+C Ctrl+F4 Ctr1+0 Ctrl+S Ctrl+V Ctrl+X
77 81 81 81 77 76
Ç çal ışma alan ını kaydet çal ışma sayfas ı çarpım işlevi çıkış çift deği şkenli tablo çift tıklama h ızı çift tıklamak çözücü çözücü arac ının kullanımı çözücü parametreleri çözücü sonuçlan
80 113 146 82 176 26 9 193 201 202 204
D 146 dçarp i şlevi 34 değiştirme parolas ı 23 denetim masas ı 44 denklem düzenleyici 93, 121 desenler 52 dikey baskı 87 dikey hizalama 56 dipnot 57 dipnot seçenekleri 12 disket 161 diziler 50 dizin ve tablolar 2 donan ım 73, 81 dosya açma 27 dosya adı 27 dosya adland ırma 20 dosya arama 73 dosya saklama 11 dosya ve klasör 20 dosyaların adının değiştirilmesi 18 dosyaların kopyalanması 19 dosyaların silinmesi 18, 27, 165 düzen
269
E
H
eğer i şlevi 157 eğer_doğruysa_de ğer 157 eğer_yanl ışsa_değer 157 ekran alan ı 25 ekran çözünürlü ğü 25 24 ekran koruyucusu eksenler 119 en uygun geni şlik 96, 138 Excel çal ışma ortamı 73 Excel sayfalar ının biçimlendirilmesi 97
harmanla hazır hücre formatlar ı hedef hücre hizalama hücre aç ıklamaları hücre format] hücre sil hücreleri biçimlendir hücreleri birle ştir hücrelerin düzenlenmesi hücrelerin zemin desenleri hücreyi silme
54 103 201 54, 86 139 132 62 105 66, 89 94 92 78
F fare özellikleri 25 farenin kullan ı lması 8 farkl ı kaydet 14, 34, 80 fıltreleme 169 form 166 formüllerin deği ştirilmesi ve silinmesi 129 formüllerin kopyalanmas ı 126 formüllerin kullan ı lması 123 formülün hücreye girilmesi 123
G genel toplam geri al girintiler girintiler ve aral ıklar gizle gölgelendirme görüntü ayarları görüntü özellikleri göster gösterge göstergeyi biçimlendir gı-afığin taşı nması grafik grafik boyutunun de ği ştirilmesi grafik hazırlama grafik içinin yerle ştirilmesi grafik sihirbazı grafik türü
270
181 79 38 36 96 69 23 24 96 119 121 121 115 121 115 121 116, 190 116
İ içeriğe otomatik sığdır içindekiler dizini içindekiler sayfası içindekiler tablosu içindekilere göre otomatik s ığdır ileri hesaplama araçları ilk 10 otomatik süzgeç ilk durum ilk sayfa numaras ı istatistiksel kategorisi i şlev i şlev yap ıştır italik
63 51 50 50 59 193 170 167 111 148 142 143 14, 85
K kağıt boyutu kalın kalın kutu kenarl ığı kapama kaydet kayıtların fıltrelenmesi kayıtların süzülmesi kenar bo şlukları kenarl ık butonu kenarl ıklar kenarl ıklar ve gölgelendirme kes kılavuz çizgileri ki şisel stiller kopya sayı sı Kopyala
32, 111 85 90 5 14, 80 169 169 32, 112 90 89 69 19, 76 119 106 54 18
kopyalama koyu küçük i şlevi
73 14 151
2
M mak işlevi 150 mantıksal kategorisi 155 mantıksal_sınama 157 masaüstü 7 matematik ve trigonometri 142 metin arkasına 44 metin denetimi 88 metin görüntüleme 47 metin kategorisi 152 metin önüne 44 metin yazımında dikkate al ınacak noktalar 27 metin yönü 68 metni kayd ır 88 metnin hizalanması 36 Microsoft Equation 3.0 44 min işlevi 151 mutlak referanslar 159
N nesne biçimlendir nesne eklemek normal görünüm Notebook
42 40 47 2
ölçek ölçüt öncekini bul önizleme özel otomatik süzme özel yapıştır özelleştir özet grafik özet tablo özet tablo alan ı özet tablo sayfas ı özet tablo sihirbazı özet tablo sihirbazı yerleşim özet tablo ve özet grafik sihirbaz ı özetleme
136 194 151 69 166 141 165 63 170
111 167 167 114 171 132 102 189 177 180 182 189 186 178 180
P Paint paragraf paragraf özellikleri paragraf özelliklerinin ayarlanmas ı parola PC pencereye otomatik s ığdır Powerpoint gösterisi programların çal ıştırılması programların simgeleri
16 36, 38 27 36 33 2 59, 63 215 10 8
R resim eklemek resim yazısı
o ondal ık basamak say ı sı optimizasyon problemi ortanca i şlevi ortaya hizala otoekle otomatik biçim otomatik dönü ş otomatik s ığdır otomatik süz
71 142
o
L Laptop
otomatik tablo biçimlendir otomatik toplam
45, 100 56
S s_sayı_üret i şlevi sabit disk sabit sütun geni şliği sağ tıklamak satır aral ıkları satır giri ş hücresi
147 12 59, 63 9 39 175
271
satır yüksekliklerinin ayarlanması 97 satırbaşı 38 sayfa ayarlan l 11 sayfa düzeni 47 sayfa isminin deği ştirilmesi 110 sayfa i şlemleri 107 sayfa kenarl ığı 69 sayfa numaralama 54 sayfa numaras ı biçimi 55 sayfa s ırası 113 sayfa yap ı sı 27,31, 111 cilt payı 31 metin sınırları 31 sayfa sınırları 31 sayfan ın silinmesi 110 sayfayı taşı veya kopyala 107 sekme 40 seri 118 sırala 64, 168 sistem_ünitesi 3 slayt çoğalt 219 slayt geçi şi 222 slayt gösterisi 218 slayt sıralayıcı sı 216 slayt sil 219 sonrakini bul 167 standart geni şlik 96 stil 103 sürükle ve b ırak 9 sütun eklemek 62 sütun geni şli ği 95 sütun giri ş hücresi 175 sütun grafik 117 sütunlar 57 sütunları düzgün dağı t 63
U uyacak şekilde daralt
88
U üst ve alt bilgi üstbilgi
54 112
V ve i şlevi veri aral ığı veri bloğu veri etiketleri veri giri ş formu veri giri şi veri süzme veri tabloları veri tablosu veri taşıma veri yapıştırma veriyi silme
Windows gezgini Windows işletim sistemi Windows yardım Windows'da ayarlar Wordpad
155 117 78 119, 177 167 74 168 173 119 73 73 78
17 7 21 23 13
Y şekil veya resim özellikleri
27
T tablo tablo ekleme tablo kenarl ıkları tablo özellikleri tasarım şablonu tek deği şkenli veri tabloları tıklamak topla i şlevi
272
59 58 69 27 209 173 8 142
yada i şlevi yapıştır yatay hizalama yazd ır yazdırma alanı yazı tipi yazı tipi ve boyutu yazılım yeni klasör yeni slayt yeniden adland ır yerleşim
156 18 87 52, 113 113 27, 35 84 2 19 212 98 179
yerleştirme yinele yönlendirme
122 79 111
z zemin deseni
93
273
leZZ
-1- OZZ
1933
F
rI-
19Z5
•
1111111=1.1111•1111111■~"
1 0ZZ
tOZZ
ISBN: 975-482-599-8
